I
I
b
IN FARNBOROUGH KOMEN KOPERS BIJ ELKAAR
IB
r<
1
door Theo Klein
Grote jongens
Nieuwe gegevens
Bommenwerpertje
Lockheed
Chinees ploegje
BESÜ
I
Onder normale omstandigheden zal het vliegveld van Farnborough onwetende
passanten nauwelijks opvallen. De enige grote startbaan ligt verscholen in het
groene glooiende landschap van Kent. De militaire gebouwen in de omgeving
trekken geen aandacht en vliegtuigen in actie zijn er doorgaans slechts bij
uitzondering te bespeuren.
Farnborough is het testterrein van de Engelse luchtmacht. Er wordt nog slechts
gebruik van gemaakt wanneer men een toestel wil uitproberen. Waarschijnlijk tot
vreugde van de omwonenden in het rustige stadje, die op zestig kilometer van de
Londense heksenketel volop van de natuur kunnen genieten. Eens per twee jaar
wordt die rust echter hartgrondig verstoord, wanneer in Farnborough de vliegtuig
en wapenfabrikanten uit de hele wereld neerstrijken voor de wereldberoemde
Farnborough vliegshow. Acht dagen lang showt de handel zijn produkten.
Farnborough wordt daarvoor herschapen in een enorm tentenkamp. Op de
heuvels rond het vliegveld verrijzen lange rijen met „chalets”, waarin de
fabrikanten hun gasten kunnen ontvangen. Onder het genot van een borrel en een
hapje kunnen geïnteresseerden daar vanaf privé-terrassen de vliegshows volgen.
Producenten van vliegtuigonderdelen, van schietstoelen tot radarapparatuur en
van landingsgestellen tot parachutes hebben vele duizenden meters ruimte in de
enorme tijdelijke expositieruimten.
Daar kunnen niet alleen handelaren, maar ook het gewone publiek zien hoe
i tanks nauwkeurig met de nieuwste granaten worden uitgeschakeld, men kan
boordwapens voor straaljagers bewonderen, die niet minder dan 6000 kogels per
I
minuut uitspuwen en vóór de hallen worden in de open lucht raketten, granaten,
radarinstallaties, kanonnen en straaljagers aangeboden alsof het zoete broodjes,
zijn.
Deze week wordt op het Engelse vliegveld Farnborough voor de 23e
maal de wereldberoemde vliegshow gehouden. Het van oorsprong puur
Britse evenement is uitgegroeid tot een unieke tentoonstelling waar
wapenfabrikanten hun waar te koop aanbieden. Naast de burgervliegtui*
gen worden er veel hypermoderne militaire toestellen getoond.
Zondag werd pers en handelaren het eerste showprogramma getoond.
Spectaculaire hoogtepunten: het debuut van het Franse gevechtsvlieg
tuig Mirage 2000 en de springschans voor vliegtuigen, een soort ski-
schans, die de Engelsen op hun kruisers gaan gebruiken als startbaan
voor de Harrior. Dit weekeinde is de show open voor het publiek, dat per
traditie met honderdduizenden toe zal stromen. Men kan met eigen ogen
constateren wat er zoal aan het modernste wapentuig wordt aangeboden.
Geen voorstelling om opgelucht te verlaten.
T
SS
Wapens voor elke beurs
betrokken. De voorlichters van de fabriek
moeten nu nog alle moeite doen om die
kwalijke reuk te verdrijven.
Farnborough is een „must”, afwezigheid
betekent een deuk in de reputatie.
Atlantic verlaagd hebben van 64 naar 51
miljoen. Hij is echter nauwelijks uitge
praat of andere collega’s spreken dat te
gen. Er zou nog voor 10 miljoen per toestel
aan reservemateriaal besteld moeten wor
den. Verwarring alom.
In de chalets wordt niet op een drankje
of een hapje gekeken. De zwarte limousi
nes met Grote Bazen rijden af en aan. In
de chalets, dikwijls fraai ingerichte tenten,
hangt de sfeer van de Grote Jongens onder
elkaar. Paul Jaillard, directievertegen-
woordiger van de Franse gigant Dassault:
„Het is erg belangrijk dat je hier als fa
briek je gezicht laat zien. Op Farnborough
komen alle belangrijke figuren uit de
vliegtuigwereld. Onze president kan hier
zijn collega’s uit de hele wereld ontmoeten,
zonder daarvoor steeds op reis te hoeven
gaan. Zo’n gelegenheid doet zich maar
heel zelden voor. Voor ons is dit het geld
volledig waard. Farnborough is van groot
belang. Dat blijkt wel uit het feit dat wij
hier voor het eerst onze Mirage 2000 to
nen”.
De contacten op Farnborough leiden
vrijwel nooit direct tot de verkoop van
vliegtuigen. „Nee, er komt hier nooit ie
mand binnenlopen die direct beslist om
een machine te kopen”, zegt Deryck
Childs, verantwoordelijk voor de export
van militair materiaal bij Lockheed. „Het
voornaamste is dat je hier de gelegenheid
hebt om alles over je produkten uit te
leggen aan aspirant-kopers. Er worden
contacten gelegd en onderhouden die wel
licht later tot de verkoop van vliegtuigen
kunnen leiden. In ons chalet ontvangen we
vertegenwoordigers van luchtvaartmaat
schappijen, maar ook politici, parlementa
riërs. Uit Nederland bijvoorbeeld (de de-
fensiecommissie bezocht Farnborough in
verband met de opvolger van de Neptune,
red.), maar ook uit Portugal en Noorwe
gen”. Lockheed likt nog de wonden van
het wereldwijde omkoopschandaal, waar
bij ook de naam van prins Bernhard was
Commissievoorzitter De Vries: „Die te
genstrijdigheid in de gegevens hou je na
tuurlijk tot het contract uiteindelijk geslo
ten is”. Heeft het dan nog wel zin om met
een hele ploeg naar een luchtvaartshow te
gaan? De Vries: „Jazeker, dat is vandaag
wel weer bewezen. We hebben toch nieuwe
gege’-°ns boven water gekregen. Het par-
lem' it heeft zich de laatste maanden in-
ten ef met deze wapenaankoop bezigge
houden. Hadden we dat niet gedaan, dan
was in april waarschijnlijk al de Orion
aangeschaft. Nu hebben we al bereikt dat
de twee aanbiedingen serieus tegen elkaar
worden afgewogen. Om dat te kunnen
doen hebben we gegevens nodig. Die krij
gen we bij verschillende gelegenheden,
onder andere op een show als Farnbo
rough, waar alle betrokkenen aanwezig
zijn”.
Terwijl de kamerleden hun best doen er
achter te komen wat er nu werkelijk aan
de hand is, zetten enkele honderden me
ters verderop Nederlandse zakenlieden
hun beste beentje voor bij een mogelijke
Arabische klant. Op de stand van Holland
Signaal, een dochter van Philips, demon
streren Nederlandse militairen de hyper
moderne radarapparatuur op een Leo-
pard-tank. Zichtbaar onder de indruk
klimt de donkere cliënt na afloop uit de
koepel.
Vraag aan de directieleden: „Heeft-ie
wat gekocht?”.
Antwoord: „Nee, dat gaat zo niet heren.
Het is hier geen gewone jaarbeurs. We
laten hier onze produkten zien. Werkelijke
verkoop is een zaak van de langere ter
mijn”.
Vraag: „Vind u het niet vreemd dat
iedereen hier binnen kan lopen, terwijl de
modernste wapens, tot en met kanonnen
en raketten te koop worden aangeboden?”
De heer Hozee, perschef van Holland
Signaal: „Het is beslist niet zo dat iedereen
hier zomaar kan kopen. Daar komt nog
heel wat bij kijken. Als Nederlands bedrijf
hebben we van de regering een exportver
gunning nodig. De verkoop gaat niet door
als de regering dat niet wil en dat geldt
doorgaans ook in de andere landen die
wapens leveren”.
De heren van Holland Signaal zien dui
delijk de voordelen van een show als Farn
borough. Voor de handel, maar ook voor
de toeschouwers. Hozee: „De Engelsen wil
len de belastingbetalers graag laten zien
wat de regering met het overheidsgeld
doet. Dat gebeurt hier ook. Tot enkele
jaren geleden was deze show alleen toe
gankelijk voor de Britse industrie, maar
nu kunnen ook buitenlandse bedrijven
deelnemen”. Volgens de Holland Signaal
zou een show zoals die in Farnborough
wordt gehouden ook in Nederland een
groot succes worden. Ze realiseren zich
tegelijkertijd echter dat zo’n evenement,
zo het al betaalbaar was, naast honderd
duizenden toeschouwers ook de nodige
protesten zou aantrekken.
Op Farnborough wordt zowel burger als
militair materiaal getoond. De grens tus
sen die twee sectoren is echter lang niet
altijd scherp te trekken, zoals bijvoorbeeld
blijkt in de sector lichte (sport)vliegtuigen.
Daar wordt onomwonden getoond hoe een
sportvliegtuig of een licht trainingstoestel
met enkele kleine handgrepen in een ge
vaarlijk bommenwerpertje kan worden
veranderd. Bommen, raketten eh comple
te sets mitrailleurs kunnen onder de vleu
gels worden gehangen. Het toestel hoeft
dan alleen nog in camouflagekteuren over
geschilderd te worden en het kan worden
ingezet. Dat gebeurt al veel in landen waar
guerrillagroepen actief zijn. De Ameri
kaanse ervaringen in Vietnam, zo vertelt
een defensiedeskuhdige, hebben uitgewe
zen dat die kleine toestellen onder bepaal
de omstandigheden veel effectiever inge
zet kunnen worden tegen rebellen dan de
zware, veel duurdere jets.
En omdat er heel wat regeringen zijn die
alleen met behulp van geweld in het zadel
kunnen blijven, bestaat er een levendige
belangstelling voor de lichtere vliegtuigen
en goedkope straaljagers. Een Spaanse
fabrikant komt het verst in prijs aan de
koper tegemoet, hij levert een kant en
klare straaljager voor anderhalf miljoen.
Ter vergelijking, de door Nederland be
stelde F-16 kost vijftien miljoen per stuk.
„Misschien zijn er zo’n 130 regeringen in
de wereld die hun defensie op peil willen
houden. Dat zijn allemaal potentiële klan
ten”, rekent onze deskundige voor. Ze heb
ben echter lang niet allemaal zoveel geld te
besteden als Nederland. Vandaar die rui
me keus. Farnborough biedt voor elk wat
wils.
Childs: „Zo’n affaire is men natuurlijk
niet van de ene dag op de andere vergeten.
Ik heb echter niet de indruk dat er nog
negatieve invloed merkbaar is op onze
gesprekken met Nederlandse politici nu.
Er is sinds dat schandaal alles aan gedaan
om herhaling te voorkomen. Er zijn nieu
we mensen in de top gekomen, we hebben
strenge regels waardoor het geven van
smeergeld niet meer mogelijk zal zijn. Bo
vendien is het zo dat iedereen nu extra
scherp op ons let, alleen daardoor zou
zoiets al erg moeilijk zijn”. Daar komt nog
bij dat een bedrijf dat zichzelf respecteert
niet op Farnborough weg kan blijven.
Canadees toestel. Niet alleen de westelijke
producenten zijn vertegenwoordigd, ook
Roemenië en Polen, Brazilië en Argentinië
dingen naar kopers van hun burger- of
militaire vliegtuigen. Amerika is voor het
eerst sinds jaren niet met een groot mili
tair contingent aanwezig. Toonde de Ver
enigde Staten twee jaar terug nog acht-
geavanceerde toestellen, nu waren er niet
meer dan twee helikopters en één vliegtuig
'fabriekstop is niet op tijd aanwezig, voor
enkele kamerleden voldoende om boos
weg te lopen. WD’er Ploeg: „Als ze vlieg
tuigen willen verkopen, dan moeten ze
maar zorgen op tijd te zijn. Als ze nog wat
willen dan komen ze maar naar Den
Haag”.
Na uitgebreide excuses te hebben aan
vaard, komen beide partijen overeen later
op de dag toch met elkaar te praten. Ploeg
is voorstander van de Amerikaanse Orion.
Alle partijen krijgen ongeveer een uur
om opnieuw hun eigen produkt aan te
prijzen. Ze hebben dat al verschillende
malen eerder gedaan, onder meer in ver
gaderingen met de vaste-kamercommissie
in Den Haag. Na afloop blijken de seances
toch nog nieuws opgeleverd te hebben,
hoewel de kamerleden het zelfs op dat
punt niet eens zijn. Van den Bergh verkon
digt dat de Fransen hun prijs voor de
vliegshow ter wereld” opgeplakt kan wor
den. Niet minder dan 350 firma’s uit zes
tien landen zijn aanwezig. Achttienhon
derd journalisten reisden naar Farnbo
rough om het evenement te verslaan. Hoe
wel er geen bedragen worden genoemd, is
het duidelijk dat de kosten voor zo’n eve
nement in de tientallen miljoenen guldens
moet lopen.
Steeds vaker komt het dan ook voor dat
fabrieken het niet meer op kunnen bren-
gen om met een volledige equipe, inclusief
demonstratievliegtuigen uit te rukken. Nol
van Fenema, hoofd public-relations van de
Nederlandse vliegtuigbouwer Fokker:
„Wij hebben hier dit keer ook alleen een
chalet en een stand, geen vliegtuigen. Dat
werd te duur. Het gaat niet alleen om het
overvliegen van die toestellen, maar er
komen bemanningen mee, ér zijn technici
nodig. Daarnaast hebben we een ploeg
deskundigen in ons chalet. Zij kunnen de
technische gegevens aan de belangstellen
den meedelen. En dat gebeurt niet alleen
op Farnborough. We zijn ook al naar
Hannover geweest, volgend jaar krijgen
we Parijs. Misschien gaan we nog naar een
Amerikaanse of Japanse show, dat is alles
bij elkaar niet meer te betalen”.
De grootste trekpleister vormen nog al
tijd de vliegtuigen. De grootste vliegtuigfa-
brikanten bewaren vaak hun nieuwste
snufjes tot Farnborough. Daar komen om
I het jaar alle mogelijke aspirantkopers bij-
een om het aanbod te bekijken en te verge
lijken. Farnborough heeft op dat gebied
een naam hoog te houden. Met de Franse
show op Le Bourget is het het grootste
vliegfeest ter wereld.
Regeringen die voor de aanschaf van
nieuwe straaljagers of bommenwerpers
staan, luchtvaartmaatschappijen, bedrij
ven met zakenvliegtuigen of gewoon erg
rijke figuren met genoeg geld om er zelf
een machine op na te houden, krijgen
dagelijks de gelegenheid om de koopwaar
in actie te zien. Drie uur lang laten de
testpiloten van de vliegtuigfabrieken zien
tot welke prestaties hun machines in staat
zijn. Ze draaien misselijk makende loop
ings, bochten die de toeschouwers de
adem in doen houden, starten en landen op
erg korte baanstukken of laten met
helikopters zien hoe simpel zware
vrachten door de lucht vervoerd kunnen
worden.
Een typisch Brits sprekende heer ver
meldt daarbij de zakelijke gegevens, zoals
het gewicht van de bommenlast, snelheid,
1 wendbaarheid en alle andere mogelijkhe
den van het toestel. De regeringsvertegen-
j woordigers en bij de militaire vliegtuigen
vooral dé aanwezige luchtmachtofficieren
kijken ingespannen toe. Onder de tiendui-
j zenden die op de pers- en handelarenda
gen langs de stands sjokken, bevinden zich
de meest uiteenlopende gezelschappen.
Dinsdag maakten enkele leden van de
vaste-defensiecommissie uit de Eerste en
Tweede Kamer van de gelegenheid ge
bruik om even naar Farnborough over te
wippen. Nederland heeft immers nog
steeds geen beslissing genomen over de
opvolging van 13 verouderde Neptune-ver-
kenningsvliegtuigen. De Amerikaanse
Orion (van Lockheed) en de Atlantic (Das
sault) strijden om de eer. De concurrenten
slaan de kamerleden al maanden om de
oren met informatie, die van de éne dag op
de andere kan wisselen. De parlementa
riërs maken de reis met een Friendship
van de Koninklijke Luchtmacht naar de
RAF-basis Odiham en vandaar met mili
taire helikopters naar Farnborough. Bij
Dassault loopt het programma fout. De
Een ploegje uit Communistisch China
valt in de grote menigte nauwelijks op.
Een Poolse straaljager staat naast een
present. Die teruggang is het gevolg van
Carters besluit om de verkoop van wapens
aan andere landen terug fe dringen.
De beslissing om zo weinig toestellen
naar Farnborough te sturen, heeft in Ame
rika tot felle protesten van de Amerikaan
se vliegtuigindustrie geleid. Zelfs senator
Barry Goldwater richtte zich persoonlijk
tot de president met het verzoek de VS op
Farnborough een beter aanzien te geven.
Carters critici achten de kleine delegatie
op het Engelse vliegveld schadelijk voor
de Amerikaanse reputatie.
Een tweede tegenvaller voor de organi-
j satoren was dit jaar het wegblijven van de
Russen, die beloofd hadden met een bur-
gertoestel te zullen komen. Niettemin mel
den de organisatoren van Farnborough
dat opnieuw het predikaat „grootste
V
WW
