Bijl in Filmhuis Velsen
Herrendoerfer laat
I filmhuizen
analyse carriere
Hitler achterwege
Jewison schildert Amerikaanse
sappige sociale historie
vakbeweging duister af
hciarlem
Maatstaf voor maatwerk
Triest gegeven
Spel van Liefde
en Overspel
F.I.S.T.
Tarkovski in Melkwoud;
r
I
p
amsterdcim
QUASI OBJECTIEVE BENADERING VAN SCHRIJVER FEST
J
ft
L
Filmmuseum
Bekende feiten
k4
MB-280 E
er-
■te
Prolongaties
Mercedes*Benz
17
FILM
VRIJDAG
SEPTEMBER
I 5
19 7 8
T
□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□O
□□□□□□□□□□□□□□□nCID
W I
-
CL*
De maatstaf waarmee andere
auto 's worden vergeleken.
B V. Automobielbedrijf van Wijk
Haarlem, Amsterdamsevaart 114, tel. 023-317710 -
□verveen, Bloemendaalseweg 329, tel. 023-326250.
G
k-
n,
ie
3t.
a-
ag
an
ie,
m.
)e
;te
r
Koel en zakelijk heeft de schrij
ver Joachim C. Fest zijn studie
over Hitler de beschrijving van
een carrière genoemd en dat is
een verdedigbaar standpunt,
want niemand zal kunnen ontken
nen dat de levensgang van de man
uit Braunau de trekken vertoont
van een grotendeels geslaagde
carrière, zij het dan dat in dit
verband het woord een iets ande
re betekenis heeft dan men er
gewoonlijk in de burgermaat
schappij aan hecht. Auteur Fest
heeft zijn biografie verdedigd met
te stellen dat het dertig jaar na
dato tijd wordt, de vragen die
Hitler heeft opgeworpen zakelijk
en rationeel tegemoet te treden en
af te zien van de begrijpelijke
vooringenomenheid die in het be
gin aanwezig was.
Z
X.
s
m.
i
im.
1
g'l derlandse première en wel van de film
a
(ADVERTENTIE)
■u
Over de film, die door Christian Herren
doerfer in samenwerking met de schrijver
is gemaakt, zegt Fest dat deze zich zowel
keert tegen de aanmatiging van een jonge
generatie die niet kan begrijpen dat de
ouderen erin gelopen zijn met Hitler, als
tegen hen die het meegemaakt hebben en
nu een lichte neiging vertonen, te verdrin
gen wat Hitler en het Derde Rijk voor hen
betekend hebben.
Men moet, vindt Fest, de fascinatie die
voor velen van Hitler uitging laten zien en
niet vervallen in de twee uitersten: Hitler
prijzen om wat hij voor Duitsland heeft
gedaan (herstel van recht en orde, het
terugdringen van de werkloosheid, de aan
leg van autobanen) of hem verdoemen als
amorele politicus. Beide opvattingen kan
men niet scheiden.
Met het Amsterdamse Tuschinski en het
Utrechtse Rembrandt deelt Palace in
Haarlem de eer van een belangrijke Ne-
Regisseur Herrendoerfer speelt al dade
lijk aan het begin zijn grootste troef uit
door kleur-opnamen te laten zien van Hit
ler die aanwezig is bij een parade; unieke
beelden, omdat de kleurenfilm op het eind
van de dertiger jaren nog in zijn kinder
schoenen stond. In Duitsland werd de
kleurenfilm ontwikkeld door Agfa, die pas
in 1943 met „Münchhaüsen” (met Hans
Albers) een bevredigend resultaat aflever
de. Hitler in kleur is bij' mijn weten nog
nooit in de bioscoop te zien geweest en is
daardoor als openingsbeeld een verrassen
de inzet.
Pas in de tweede helft van de film die
zich na de oorlog afspeelt, komt er wat
vaart en spanning in de handeling, mede
door een uitmuntende rol van Rod Steiger
als senator Madison.
Het is misschien niet een vrouwenfilm
geworden zoals eerdere werken van Anja
Breien maar dat komt dan door de toeval
lige omstandigheid dat de film oorspron
kelijk gemaakt zou worden door Per
Blom, die ziek werd en de regie o ver droeg
aan zijn vrouwelijke collega. Anja Breien
nam dus een kant en klaar manuscript
over en kon niet veel anders doen dan het
getrouw verfilmen, daarmee misschien
ontrouw wordend aan haar principes. Ze
maakte een trage, fraai in beeld zittende,
speelfilm van een mislukte relatie tussen
Arvid (Stefan Ekman) en Lydia (Lil Terse-
lius), twee mensen uit 1912 die de moed
misten de taboes van die tijd te doorbre
ken en de gang van hun leven zelf te
bepalen.
Een triestige, sfeervolle film, gemaakt
naar de destijds geliefde roman van Hjal-
mar Söderberg „Het ernstige Leven” die
zich in Stockholm afspeelde. Het zorgvul
dige spel in de film verraadt dat Anja
Breien minder aan inspraak en improvisa
tie toegelaten heeft dan in haar vorig werk,
„Vrouwen” en „Verkrachting”.
Een onbevredigende film, misschien be
doeld om de Duitse jeugd van de middel
bare scholen enige voorlichting te geven,
maar niet in staat iets te verklaren van de
duistere figuur, die zonder enige twijfel
carrière heeft weten te maken, maar dan
wel een carrière die over miljoenen lijken
ging. „Hitler eine Karriere” is te zien in het
Leidseplein Theater in Amsterdam.
een rasperige stem met een spraakles-r,
die jaar in jaar uit door alle radio’s te
beluisteren viel, voldoende verleidelijk om
een massale vorm van hysterische aanhan
kelijkheid los te slaan? Wat maakte, dat
een ontevreden, mismoedige prentbrief-
kaarten-tekenaar uit Wenen uiteindelijk
uitgroeide tot de meest waanzinnige mas
samoordenaar uit de historie?
Organisatorische moeilijkheden zijn er
de oorzaak van dat filmhuis Het Melk
woud, Zijlstraat 63 te Haarlem, dezelfde
rolprent komend weekeinde niet kan ver
tonen. In plaats van De Spiegel is nu
gekozen voor een oudere film van de Rus,
Ivan’s jeugd uit 1962. Het is een ietwat
geromantiseerd beeld over een weesjonge-
tje, Ivan, als jeugdige partisaan. De voor
stellingen zijn vrijdag-, zaterdag- en zon
dagavond in Het Melkwoud te zien; aan
vang 21 uur.
Film Inn, Zandvoort brengt vrijdag en
zaterdag „De Audiëntie” van Marco Ferre-
ri, de Italiaanse satyricus die in deze film
uit 1971 de Vaticaanse bureaucratie op de
Het Nederlands Filmmuseum draagt
volgende week met een gevarieerd pro
gramma bij aan het jaarlijkse Amster
damse evenement dat als „Kunst 10-daag-
se” een inleiding wil zijn op het wintersei
zoen. Maandag- en dinsdagavond om 19.30
uur krijgen de bezoekers van het Vondel-
parkpaviljoen een reeks korte films voor
gedraaid die gemeen hebben dat ze als
prijswinnaars op het festival van Ober
hausen uit de bus zijn gekomen. Daartoe
behoort dan ook de Nederlandse inzen
ding „Kronkels”, een verfilming door Otto
Jongerius van zes Kronkels van Carmig-
gelt die met een Hoofdprijs onderscheiden
werd. Oberhausen wordt herhaald op don
derdag- en vrijdagavond (21 en 22 septem
ber).
Tot slot maken we melding van het feit
dat Het Geschiedenisboek van Jannik
Hastrup en de korte documentaire 10 de
cember, Dag der Mensenrechten maan
dagmiddag (13 uur) in het Nederlands
Filmmuseum, Vondelpark 3 te Amster
dam, te zien zijn.
hak neemt in een verhaal over de wanhopi
ge en vergeefse pogingen van een eenvou
dige Italiaan die probeert een persoonlijke
audiëntie bij de paus te krijgen.
a-
>n-
sr-
;a-
el.
>y-
ie,
Terwijl men in het Leidseplein Theater
via „Hitler, eine Karriere” een blik kan
werpen op de gruwelijkste momenten uit
de geschiedenis van Duitsland dat toen
het Derde Rijk heette, kan men in Tu
schinski 5 nog een beeld krijgen van het
huidige Duitsland dank zij de opwindend
ste film van de jonge Duitse school,
Deutschland in Herbst, waaraan onder
meer Heinrich Böll, Volker Schlöndorff,
Alexander Kluge en Rainer Werner Fass
binder hebben meegewerkt.
Als tweede première deze week F.1S T.
van Norman Jewison met Sylvester Stallo
ne, die onder het kopje Films in Haarlem
behandeld wordt.
Het begint dus met slecht georganiseer
de stakingen, die door het gewelddadig
optreden van de politie snel gebroken wor
den. Geweld van beide kanten tekent deze
vroege periode van sociale strijd, die door
de vasthoudendheid van Johnny Kovac
tenslotte in die zin gewonnen wordt, dat de
bedrijfsdirectie ingaat op de eisen van de
stakers en er een tijd van betrekkelijke
rust ontstaat. Johnny kan nu ook in andere
staten als organisator van de vakbond
optreden, waardoor zijn invloed stijgt en
hij tenslotte de leiding van de landelijke
organisatie van de F.I.S.T. krijgt toegewe
zen.
Filmhuis Velsen (Kanaalstraat 257, IJ-
muiden) geeft dinsdag 19 en woensdag 20
september een Jacob Bijl-avond waarop
twee films van deze Nederlandse en inter
nationaal bekende filmer vertoond zullen
worden. Dat zijn het in ’74 voor de tv
gemaakte „Zwartziek”, een kleine speel
film over een huwelijk dat door ongemoti
veerde jaloezie kapot dreigt te gaan, en het
twee jaar later gemaakte „scrim” die voor
al in Frankrijk veel succes heeft gehad.
Mede waarschijnlijk door de aanwezig
heid van Geraldine Chaplin als de vrouw
van een gevangene die in haar eenzaam
heid bezoek krijgt van een vroegere vrien
din van haaf man (Jessamin Starcke). Het
samenzijn van de twee vrouwen die ei
kaars rivalen hadden kunnen zijn levert
een spel op van aantrekken en afstoten dat
buitengewoon boeiend is.
wordt. Of was het de regisseur alleen maar
te doen om een stuk sappige sociale histo
rie vol sensaties in beeld te brengen? Als
dat zijn bedoeling geweest is, dan is hij
daarin grotendeels wel geslaagd.
Verder is het Haarlems filmprogramma
vrijwel intact gebleven. Geprolongeerd
zijn de Nederlandse film Mysteries in
Roxy, The Man with the golden Gun in
Frans Hals, Convoy in Lido, de veel om
streden Midnight Express in Luxor en La
Vie devant soi met Simone Signoret in
Studio.
Op de matinees in Palace treden Laurel
en Hardy óp in Zoetwatermatrozen en in
die van Studio is Pinkeltje gebleven.
In Studio in de nachtvoorstellingen en
op maandagavond Cet obscur objet du
désir, in Roxy nog steeds Siddhartha en in
Lido zijn Charles Bronson en James Co
burn te zien in The Streetfighter, in Frans
Hals Het 5e offensief en in Cinema Palace
De Karate Brigade.
ven, is een uitgemaakte zaak, maar de
maker van „Hitler eine Karriere” houdt
een rechtlijnige verteltrant aan, waarbij
hij de feiten oen in dit geval de beelden
„eindeutig” gebruikt. Het commentaar, de
tekst van de schrijver dus, geeft achter
grondinformatie, waarin naar een duide
lijke ontwikkelingslijn in Hitlers carrière
wordt gezocht.
Deze verstandelijke, quasi objectieve be
nadering van de oorlogsmisdadiger Hitler
lijkt mij tot mislukken gedoemd, zoals de
film ook aantoont. Vooropgesteld moet
worden dat de makers uiteraard zou
men bijna zeggen alleen van authentiek
film- en fotomateriaal gebruik hebben ge
maakt en dat dit materiaal, geheel of ge
deeltelijk, al in zoveel compilatiefilms is
gebruikt, dat er visueel weinig nieuws aan
deze Hitler-biografie te beleven valt. Al
moet ik er dadelijk aan toevoegen dat de
bekendheid van de beelden geen beletsel is
om bij het zien ervan opnieuw voortdu
rend overvallen te worden door gevoelens
van opwinding, verbazing, woede en weer
zin.
De film geeft geen enkel bevredigend
antwoord op die vragen. Er worden alleen
fejten aangedragen die we langzamerhand
allemaal wel kennen, maar die niets ver
klaren. Een goed gedocumenteerde voor
geschiedenis van het Germaanse volk met
zijn minderwaardigheidscomplex en zijn
kinderlijke hang naar marsmuziek en mili
tair vlagvertoon had misschien enkele ver
duidelijkingen kunnen geven, maar zo ver
zoekt Joachim Fest het niet, althans niet in
zijn film. Hij laat Hitler zien in zijn ver
schillende rollen van volksheld, dema
goog, familieman, is zeer terughoudend als
het gaat om de vernietiging van de Joden,
alsof dat allemaal achter de rug van de
Führer om is gebeurd en heeft meer be
langstelling voor de uiterlijke verschijning
van de man die Europa aan zijn voeten
had weten te brengen dan voor diens de
monische en pathologische aspecten.
De Russische filmer Tarkovski heeft in
ons land bekendheid gekregens dankzij
uiteenlopende producties als Andrej Ru
blev (1966) over een piiddeleeuwse ikonen-
schilder, het science fiction verhaal So
laris (1971), waarin astronauten tijdens
een vlucht gedwongen worden tot zelfon
derzoek en natuurlijk, recentelijk De
Spiegel. Deze film heeft de afgelopen da
gen gedraaid in twee van de drie Haarlem
se filmhuizen, DAC en het Plein.
Men kan niet zeggen dat regisseur Jewi
son met vaste hand deze, over meer dan
dertig jaar uitgestreken, vakbondsgeschie-
denis in beeld heeft gebracht. Hij is in het
begin weinig overtuigend in het levensecht
reconstrueren van stakingen en arbeids-
rellen, die hij telkens onderbreekt met min
of meer grappige intermezzi waarin John
ny op vrijersvoeten is en zijn jeugdliefde
Stella stuntelig het hof maakt tot ze met
hem trouwt. De acteur Stallone is in die
beginscènes ook weinig overtuigend als de
succesvolle en bewogen arbeidersleider.
Men begrijpt eigenlijk de hele film door
niet precies, waardoor hij zich bij zijn
eigen mensen en vooral ook bij zijn onder-
handelingen met de sluwe directies en
deftige senaatsleden weet te handhaven.
Volgende week zal iiji het Haarlems
Filmcircuit Het Uur van de Opstand gaan,
een scherpzinnige en felle film van de
filmer Solanas. Woensdagavond in het
Haarlemse DAC (Ripperdastraat 13a),
donderdagavond in Het Plein (nabij
Spaarnehal) in Haarlem-Schalkwijk.
Een scène uit
„Spel van Lief
de en Over
spel" van Anja
Breien. (City 7,
Amsterdam)
Comfort is
echter óók een
individuele
zaak.
Sylvester Stallone als Johnny Kovac, de vakbondsleider in F.I.S.T.
(Palace, Haarlem en Tuschinski 1, Amsterdam).
Daarom komt Mercedes-Benz bij het bouwen
van uw auto graag aan uw wensen tegemoet.
Die wensen kunnen betrekking hebben op een
stoel naar maat of een tempomaat voor het auto
matisch hanteren van een door u te verkiezen
kruissnelheid. Toepasbaar in alle typen vanaf
5-cylinder.
Ook biedt Mercedes-Benz u geen kleuren
combinaties, maar kleuren die u zélf combineert.
Zo kan aan een uitgebreide reeks wensen ten
aanzien van uitvoering en accessoires worden
voldaan.
En zo bouwt Mercedes-Benz niet een auto,
maar üw auto. Want pas wanneer al uw verlangens
bij de fabriek bekend zijn, wordt het produktie-,
proces van uw auto gestart. Dat kost tijd.
Maar daar staat tegenover dat wij, als
Mercedes- Benz dealer, u dan ook
een individuele auto
kunnen leveren,
waarin u uw
persoonlijke smaak
terugvindt.
De film begint in de jaren dertig, als
Roosevelt president is en er meer aan
dacht besteed gaat Worden aan de slechte
werkomstandigheden in de meeste bedrij
ven. In Cleveland is het de uit Hongarije
geëmigreerde Johnny Kovac, die samen
met zijn vriend Abe Beilin de taak op zich
neemt, het transportbedrijf waaraan zij
verbonden zijn meer onder druk te zetten
om betere arbeidsvoorwaarden af te kwin-
gen. Dat kan alleen gebeuren door een
plaatselijke afdeling van de transportbond
op te richten en door met vrijwillige bij
dragen van de arbeiders een steunfonds te
vormen dat bij eventuele stakingen kan
worden aangesproken. Johnny, gespeeld
door Sylvester Stallone, de bokser uit de
film Rocky, maakt de hele geschiedenis
van de Amerikaanse vakbeweging mee,
vanaf het prille begin van stuntelige sta
kingen tot en met de „hearings” van een
senaatscommissie, die verdenkingen koes
tert tegen de wijze waarop de F.I.S.T.,
inmiddels uitgegroeid tot de grootste vak
bond, aan het geld voor zijn steunfondsen
is gekomen.
Zo vinden we de toekomstige Führer na
zijn miskende aanwezigheid in Wenen op
avontuur in München als het ware aange
trokkén door de chaos. We zien hem als
ëen schim in een Duits uniform van 1914,
op het punt om voor een nieuw gevonden
vaderland ten strijde te trekken, waarna
de historie onafwendbaar haar fatale
koers neemt. De langzame ontwikkeling
van de schuwe redenaar op obscure sa
menscholingen van ontevredenen tot de
volleerde volksmenner, die weet wat hij
doen moet met zijn gehoor dat inmiddels
aanzienlijk is aangegroeid; de magere
zwerver in te lange regenjas, die zich in
uniformen en koppelriemen snoert en zijn
aarzelende loop veranderd heeft in een
beheerste militaire pas; de angstig om zich
heen kijkende beginneling, die zich enkele
jaren later weet te bewegen tussen de
groten van de aarde. Hier is inderdaad
sprake van een carrière.'
Maar het blijft bij het constateren van
feiten. Het hoe en waaronj blijft ook in de
combinatie van Joachim Rests tekst en de
bijpassende beelden onverklaard. Is de
aanleg van een autobaan voldoende reden
om een volk tot razernij te brengen? Klinkt
In City 7 de derde Amsterdamse premiè
re van deze week, de bescheiden Zweedse
film „Spel van Liefde en Overspel” ge
maakt door de Noorse Anja Breien, die
hier al opviel met haar film Vrouwen.
Maar veel meer opzienbarende beelden
weet Herrendoerfer ons niet te tonen. Hij
houdt een chronologische geschiedbe-
schrijving aan, begint met de anonieme
jaren in Wenen, waarin enkele opmerkelij
ke proeven van Hitlers tekenkunst voorko
men (onder andere schetsen van barokke
regeringsgebouwen en een zelfportret) en
geeft gelijktijdig, althans in afwisseling
daarmee, een indruk van de chaotische
toestand in Duitsland. Dat er met bestaand
filmmateriaal gemanipuleerd kan worden
en geschiedvervalsing kan worden bedre-
Verder wordt er op dinsdag- woensdag
en donderdagmiddag, telkens om 14.00
uur aandacht besteed aan een Amerikaan
se avant-gardist die Hollis Frampton heet
en die in de afgelopen 15 jaar een veertig
tal experimentele films heeft gemaakt. Zes
ervan zijn verdeeld over de drieverto-
ningsmiddagen. Tenslotte komen op
woensdagavond 20 september de Canade
se onafhankelijke filmers aan bod met
kort poëtisch, satyrisch en documentair
werk.
F.I.S.T. werpt, na het onbevredigende
einde waarbij Kovac in zijn eigen huis
door onbekende huurlingen wordt ver
moord, vele vragen op. Allereerst uit welk
kamp zijn moordenaars gerecruteerd zijn
en verder of Jewison een behoudende film
heeft willen maken, die de vakbeweging
verdacht maakt en bij voorbaat lieert aan
de mafia. Hoe nodig de vakbeweging ook
nu nog is, bewees kort geleden een docu
mentaire als Harlan Coiinty U.S.A, over
een jarenlange staking in Amerika’s steen
kolengebied.
Jewison heeft zijn idealistische hoofd
persoon dusdanig omringd door verdachte
en corrupte figuren, dat een gunstige in
druk van F.I.S.T. vrijwel uitgesloten
r F.I.S. T„ gemaakt door Norman Jewison.
Deze regisseur begon zijn carrière in het
begin van de zestiger jaren met Doris
Day-films, maar schakelde later naar gro
ter werk over als Fiddler on the Roof,
Jesus Christ Superstar en, niet te verge
ten, zijn toekomstvisioen in Rollerball.
Deze keer heeft Jewison zich gewaagd
aan een stuk Amerikaanse sociale histo
rie. Want Fist betekent niet alleen Vuist,
maar vormt ook, althans in de film, de
beginletters van Federation of Interstate
Truckers, ofwel de vakbond van de
vrachtrijders die uiteraard de vuist als
symbool hebben gekozen.
Hitler, de man die carrière maakte.
(Leidseplein Theater, Amsterdam).
Mercedes-Benz 280E. motor: 6 cylinders
in lijn; cvlinderinhoud2746 cc:
vermogen: Dl) k II'177I)IN-pk bij 6000 tpm.
In een automobiel is comfort geen luxe, maar
een bijdrage tot ontspannen en veilig autorijden.
Elke Mercedes is al tijdens de produktie •voorzien •van een
uniek nummerplaatje, waarop in code alle eisen en wensen
van de eigenaar zijn aangegeven.
Zijn grote tegenstander wordt senator
Andrew Madison (Rod Steiger) die later de
vakbondsleider voor een senaatscommis
sie zal dagen, omdat is komen vast te staan
dat Kovac op een bepaald ogenblik in het
verleden giften heeft aangenomen van de
mafia. Macht brengt onvermijdelijk cor
ruptie en vuile handen met zich mee en de
eens zo idealistische Kovac is geen uitzon
dering op die regel. Door een tragische
speling van het lot zal zijn jeugdvriend
Abe Belling, die Kovac op kritieke mo
menten gewaarschuwd heeft tegen vreem
de invloeden in de vakbeweging, tegen zijn
vroegere strijdmakker moeten getuigen.
Dat wordt echter verhinderd door de ma
fia, die hem een dag vóór de senaatszitting
het eeuwige zwijgen oplegt
