Kleurrijke kostuums en blote meisjes in Concertgebouw Haarlem
Publiek danst mee
Alles voor de tuin als
lichte seizoenouverture
Subliem spel van de pianisten
Youri Egorov en De Groote
Drie vrouwen praten over hun leven
Een beetje weemoed, humor, in Tot donderdag dan
in Amsterdamse Melkweg
g
Choreograaf Keuter gebruikt
dans als communicatiemiddel
Tweede Vrouwenfestival
'1
in Brasil Tropical
I 11
1
Werk Amerikaan te zwak voor Dans Theater
Theater met toneelbewerking van Albee
Concertgebouworkest opent Kunsttiendaagse
Aemstelle 15 jaar
expositiecentrum
Kleine Zaal
H
Nadruk op vrouwenkunst en -cultuur
F
11
KUNST
ZATERDAG
SEPTEMBER
19 7 8
1 6
10
HAARLEM. Vrijdag bouwden een aantal Brazilianen onder de
titel Brasil Tropical een feestje in het Concertgebouw, een geweldig
kleurig feest met pronkkostuums, sambamuziek, zang en dans waar
aan het publiek, door de danseressen uitgenodigd op het toneel, van
harte meedeed.
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Evenals vorig jaar wordt er ook dit jaar een Internati
onaal Vrouwenfestival gehouden in de Amsterdamse Melkweg en wel
van 20 tot en met 23 september. Dit jaar valt de nadruk vooral op
vrouwenkunst en vrouwencultuur, omdat, aldus de organisatrices
Susanne en Marjolein, „we geloven dat de ontwikkeling hiervan
belangrijk en noodzakelijk is”.
187
CONRAD VAN DE WEETERING
Een scène uit de show Brasil Tropical.
CONRAD VAN DE WEETERING
PIET RUIVENKAMP.
1
1
KO VAN LEEUWEN
Naar het thema is dit
stuk, overigens tien jaar
nadat de Nederlandse Co-
medie het speelde, stellig
niet minder actueel. Aleen
de titel al. De potaarde
wordt tegenwoordig in li-
terzakjes verkocht, de mes
thoop van toen heeft plaats
In het begin van de avond zag het er
allemaal nog niet zo rooskleurig uit. De
dansers en zangers liepen wat rommelig
rond, een man blies op een fluitje, er was
wat muziek en de danseressen wiegelden
even met de heupen. Dat moest dan de
kennismaking voorstellen van een voetbal
ler, een student, wat capoeiravechters (ik
leg straks uit wat dat zijn) en een paar
danseressen voor ze zes jaar geleden beslo
ten deze show te beginnen.
„Door de eeuwen heen is de vrouw altijd
van het wereldgebeuren buitengesloten
geweest. Ze mocht nooit een actief beslis
sende rol spelen. Nog steeds zijn er maar
weinig vrouwen die op het gebied van
kunst en media bezig zijn, (dit geldt ook
voor politiek, wetenschap en techniek)
Maar hun werk is vaak bijzonder duidelijk
en verhelderend voor andere vrouwen.
Het is nu tijd om onze eigen ideeën en
theoriën naar voren te brengen”, aldus
Susanne en Marjolein in het programma
boekje.
Er gebeuren veel uiteenlopende dingen
op het festival: workshops, muziek, thea
ter, filmvoorstellingen. Verder zijn er ten
toonstellingen en informatiestands.
Op het programma staat onder meer
Gay Sweatshop, een professionele theater
groep, bestaande uit lesbische vrouwen,
met de productie „What the hell is she
doing here” over het aanvaarden en uitko
men voor het lesbisch zijn: ten opzichte
van jezelf, familie en vrienden en op je
werk. Verder een solo-theatershow van
Muriel, muziektheater soloshows van Sha
ron Landau, Caroline Noh, Peaches de la
crème, muziek van Jo-Alice Banta, Sofa
Band, Gerania, Rosa King, Free-jazz van
Vliegende Grapefruit, cabaret van Natas
ha Emanuels, theater van Wolmerk en van
Eva Kant met „uren en dagen uit het leven
van Loes K.”, 30 jaar oud, gehuwd, twee
kinderen, verpleegster van beroep. De pro
jecten „Vrouwen en Aarde” van Marga
Adama en „Vrouwen en Kunst”, filmpjes
over een aantal beeldende kunstenares
sen.
bij ze op hun handen staande, de tegen
stander razendsnelle trappen verkopen.
Dat heet Capoeira.
Maar zie, na de pauze veranderde alles.
De zanger Manuel danste, zong en bespeel
de de zaal tot het publiek gilde, klapte,
floot en meeschokte met zijn ritme. De
danseressen showden een paar schitteren
de kostuums en een bongosolo van Edinio
joeg de golven van enthousiasme nog wat
op.
Het hoogtepunt van de avond werd een
tamboerijnsolo van Miguel. Wonderbaar
lijk wat voor klanken je uit een eenvoudige
tamboerijn kunt halen en dan kun je er
ook nog mee jongleren, tenminste Miguel
kan dat fabuleus, het ding rolde over zijn
armen, zijn rug en zijn andere arm, draai
de om zijn pols, tolde op allerlei manieren
in zijn handen en vloog dan weer door de
lucht.
Steven de Groote bleek, ondanks zijn te
verwachten technische superklasse, dan
ook niet uit op effectwerk maar eerder op
een niét-egotripperige neiging om zijn
hoog ontwikkelde vermogens in dienst te
stellen van de muzikale essentie. Zijn
grandioos beheerste en stijlvolle piano
spel, waarin een veelzijdig gebruik van het
toucher de uitbeelding een aantrekkelijke
levendigheid verleende, wekte allereerst
de indruk van natuurlijkheid en spontani
teit. Vanzelfsprekend zouden de dramati
sche accenten bij deze 25-jarigé musicus
nog aan diepte kunnen winnen, maar in
principe is alles aanwezig om voor Steven
de Groote een belangrijke toekomst te
kunnen verwachten.
In plaats van de na de pauze bij het
Concertgebouworkest op het programma
staande Symfonie van Franck af te wach
ten, leek het ditmaal interessanter om het
vorig jaar, die zich - veelzeggend genoeg -
niet in een „klavierleeuwen”-compositie
maar in het c-klein concert KV 491 van
Mozart presenteerde.
nenkort in Carré net zo’n feest bouwen, op
24 september ’s middags en ’s avonds en
op 25 september ’s avonds. Misschien zit er
dan wel een inlegvel met informatie in het
fotoboekje, die waren deze keer in Rotter
dam blijven liggen.
AMSTERDAM. De vrije producen
ten lijken zich meer te gaan richten naar
toneel dat door zijn kwaliteit serieus kan
worden genomen. Dat bewees vorig sei
zoen Van den Ende met zijn Herfst in
Riga; dit seizoen staan er ook weer serieu
ze zaken op het programma van de niet
direct gesubsidieerde sector. In het Nieu
we de la Martheater ging donderdaga
vond „Tot donderdag dan....” van de
Franse schrijfster maar in de eerste
plaats actrice Loleh Bellon in première.
Een stuk met drie belangrijke vrouwen
rollen, waarvoor Manon Alving, Josephi
ne van Gasteren en Heleen Pimentel wer
den gecontracteerd door producent Hans
Tobi.
De oorspronkelijke titel van deze kome
die van humor en weemoed is Les dames
du Jeudi. Dat klinkt heel wat muzikaler
dan het weekmarkt-achtige „Tot donder
dag dan”, maar daarvoor is het dan ook
Frans. Regisseur Eric Schneider die de
dames regisseerde, heeft het stuk verder
niet uit de Franse sfeer getrokken. Wel
heeft hij er nauwlettend op toegezien dat
gevoelig en terughoudend wordt geac
teerd. Want het gaat bij deze komedie
vooral om het drupsgewijs ventileren van
gevoelens. Drie vrouwen die wekelijks bij
elkaar komen babbelen; zo zal het eertijds
zijn begonnen, in Loleh Bellon’s stuk,
maar de gesprekken zijn een eigen leven
gaan leiden en voeren op de momenten dat
zij ze meemaken terug in het leven van elk
der vrouwen.
Sonia, Marie en Hélène zijn van middel
bare leeftijd. Ze kennen elkaar hun leven
lang. Hebben hun eigen frustraties ten
opzichte van het leven en ook wel van
elkaar, maar beleven elkaar ondanks of
misschien wel dankzij alles in vriend
schap. Dat is een dramatisch gegeven en
de schrijfster heeft dat vrij subtiel üitge-
werkt, als ik op de Nederlandse voorstel
ling moet afgaan. In Parijs is het stuk een
DEN HAAG. De beide stukken
van de Amerikaanse choreograaf Cliff
Keuter die het Nederlands Dans Thea
ter ons donderdagavond in het HOT
liet zien, vertonen één duidelijk ver
schil: het eerste, Table, werd door de
choreograaf zelf en een danseres van
zijn eigen groep uitgevoerd, het twee
de, Third Crossing, door dansers van
het Dans Theater.
groot succes. Het verwierf daar de Ibsen-
prijs en speelt er nu het tweede seizoen.
Toch boeit Tot donderdag dan pas wer
kelijk in het tweede deel van de voorstel
ling. Ontroering ervaar ik pas in de scène
waarin Heleen Pimentel over de euthena-
sie van haar man vertelt. Niet lang daarna
krijg ik te doen met Manon Alving, die de
nooit getrouwde, maar welgestelde Hélène
met goed gedoseerde bitsheid speelt. Jo
sephine van Gasteren moet zich duidelijk
beheersen, maar heeft wel veel humor als
de slordige Sonia. Paul van Gorcum en
Jan Winter dragen met een ruime voldoen
de bij in de ondergeschikte mannenrollen.
Edo de Waart, in deze tijd zeer intensief
werkend met het Concertgebouworkest
vanwege de huidige produktie van Wag-
ner’s opera Tannhauser, dirigeerde ons
nationale ensemble hier nog „even tussen
door” in dit Kunsttiendaagse-concert. En
het was duidelijk dat de regelmatige sa
menwerking tussen dirigent en orkest een
situatie van vertrouwdheid over en weer
had geschapen, die allereerst zijn vruchten
afwierp in de ter opening gespeelde ouver
ture „Ruy Bias” opus 95 van Mendelssohn.
De van vitaliteit bruisende uitvoering van
dit weinig gespeelde werk, betekende een
spannende en veelbelovende inleiding tot
hetgeen komen zou.
Het vervolg hield een door dirigent en
orkest voortreffelijk begeleide kennisma
king in met de Zuidafrikaanse pianist Ste
ven de Groote, winnaar van het vermaarde
Amerikaanse Van Cliburn-concours van
AMSTELVEEN (ANP). Het ge
meentelijk expositiecentrum Aemstel
le in Amstelveen viert begin november
zijn 15-jarig bestaan. Het gebouw trekt
jaarlijks zo’n 12.000 bezoekers waar
van de helft afkomstig is uit Amster
dam.
„Tot donderdag danis een stuk
waarin vrouwen praten over wat hen in
hun leven beroerde. Dat levert amusant
toneel op met zo nu en dan wat weemoed
en ontroering. Er klinkt ook zoiets in door
als: was dat nou het leven. Helaas komt het
niet veel verder dan de aanzet daartoe,
terwijl ik tijdens de voorstelling steeds het
gevoel kreeg dat er meer te bereiken viel.
Misschien komt dat nog als het stuk wat
meer is ingespeeld. Hopelijk laat Eric
Schneider het nog niet helemaal los.
"ga
Informatie wordt onder meer gegeven
door Vrouwendrukkerij Virginia, Stich
ting Amazone, boekhandel Xantippe, Man
Vrouw Maatschappij, en Woman’s Press
uit Engeland. Evenals vorig jaar is er een
Kempo-work-shop. Kempo is een oude
Chinese gevechtskunst.
Tijdens het festival zullen vrouwen van
de Filmacademie een film maken van het
gebeuren. De bar/restaurant van de Melk
weg is gedurende het festival een vrou
wencafé. Vorig jaar is gebleken dat vrou
wen behoefte hebben aan een plaats om
overdag bij elkaar te komen.
Op donderdag, vrijdag en zaterdag (21-
22-23) is het festival alleen toegankelijk
voor vrouwen, niet omdat „we tegen man
nen zijn maar omdat we het fijn vinden
alleen met vrouwen te zijn. We willen on
der ons zijn en het over onszelf hebben”.
Elke besloten dag heeft een thema: op
donderdag de Nederlandse vrouwen, op
vrijdag de lesbische vrouwen en op zater
dag de internationale vrouwenbeweging.
Op de openingsdag en de laatste dag is
het Vrouwenfestival ook toegankelijk voor
mannen. Voor de zondag moet een toe
gangsbewijs in de voorverkoop worden
gehaald.
Tijdens het festival is er in de Melkweg
een ruimte beschikbaar waar voor de kin
deren zal worden gezorgd. Verdere infor
matie, ondermeer over slaapplaatsen, bij
de Melkweg, Lijnbaansgracht 234a, Am
sterdam. Het festival is bij te wonen van
18 tot 2 uur.
Ook in het nieuwe seizoen zijn weer
verschillende tentoonstellingen te ver
wachten. Zo laten zeven kunstenaars
van 14 oktober tot 20 november zien
wat zij hebben bedacht om het in aan
bouw zijnde raadhuis in Amstelveen te
verfraaien. Voorts zal op 24, 25 en 26
november weer de Kunst-Klaas Klaas-
Kunst (van sinterklaas) worden gehou
den. Dit jaar zal het accent liggen op de
grafiek.
In december zijn stillevens en por
tretten te zien van Theo Swagemakers.
De expositie wordt gehouden ter gele
genheid van zijn 80e verjaardag.
Van 7 april tot 7 mei wordt de Amstel-
veense schilder Gerard Schaperkötter
geëerd met een tentoonstelling omdat
hij 65 jaar wordt.
Het wandkleed krijgt tweemaal aan
dacht: in februari en nog eens van 12
mei tot 11 juni. De Fransman Jean Paul
Gorra beschildert zijde terwijl de
Noordbrabantse Stans Thijs jute en
zeildoek bewerkt. Aquarellen van Ella
de Vries zijn in februari te bezichtigen.
Werken van de schilder Paul Permeke,
zoon van de beroemde Constant, krij
gen aandacht van 3 maart tot 2 april.
Tussen genoemde tentoonstellingen
door verwacht Aemstelle nog objecten
van Hans Frisch, landschappen van de
uit Iran afkomstige kunstenaar Faili en
werken van het Grafisch atelier Am
sterdam.
Het gebouw is gratis toegankelijk.
tweede gedeelte van het tegelijkertijd door
Youri Egorov in de Kleine Zaal gegeven
Schumann-recital mee te maken.
Deze in Amsterdam gevestigde, jonge
Russische pianist - ook in onze regio geen
onbekende meer - had oorspronkelijk ook
nog Bach en Mozart in zijn programma
opgenomen maar op het laatste moment
besloten deze avond in zijn geheel aan
Schumann te wijden, met de Fantasie
opus 17 voor, en Kreisleriana na de pauze.
Een omstandigheid waarover men geen
spijt hoefde te voelen, aangezien de ro
mantiek in Egorov een sublieme uitdruk
king vindt. En het enthousiaste publiek
heeft zonder twijfel kunnen vaststellen dat
menig Schumann-specialist op een derge
lijke overtuigingskracht in de vertolking
jaloers zou kunnen zijn.
Zoals steeds kan Egorov zijn reputatie
van pianistisch fenomeen handhaven,
waarbij zijn vermogen tot boeien - zonder
hem als lyricus tekort te willen doen - ligt
in de sensatie die hij weet te verwekken
met de haast demonische onderstroom die
de gepassioneerde gedeelten in zijn voor
dracht een magische uitwerking verlenen.
JOHAN VAN KEMPEN
11
NIJMEGEN. Ook Ed
ward Albee moet inleve
ren, om nu maar even het
gruwelproza van onze po-
litke aktentassers te bezi
gen. In zijn stuk „Alles
voor de tuin” heeft hij iets
van zijn directe kracht
moeten prijsgeven, al zal
men misschien willen aan
voeren dat Albee in puur
eigen werk altijd, beter op
dreef is geweest, dan in be
werkingen. En „Alles voor
de tuin” is een bewerking
van het oorspronkelijke
stuk van Giles Cooper. Het
behoort niet tot Albee’s
beste. Toneelgroep Thea
ter gaf er zijn eerste pre
mière van dit seizoen van,
donderdagavond in de Nij
meegse schouwburg.
En als klap op de vuurpijl kwamen de
medespelers om de beurt op in de meest
fantastische kostuums, in allerlei kleuren,
met veren, schitterstenen en hoofdtooien
van een meter hoog. De danseressen
straalden, de muziek hield alles in een
ritmische beweging en toen de dansers ook
nog het publiek op het toneel haalden was
er helemaal geen houden meer aan en gaf
zelfs de grootste zuurpruim zich gewon
nen.
Voor mensen die dit gemist hebben ko
men deze Brazilianen in Amsterdam bin-
moeten maken voor het
landhuis van de tuinder.
Die heeft kunnen profite
ren van de consumeerdrift.
Edward Albee was het ver
trouwd om venijnig uit te
halen naar degenen, die
zich in hun hang naar luxe
best willen prostitueren.
Knap laat hij een echtpaar
laveren tussen zuiverheid
en de bezoedeling in hun
kennissenkring. Vooral tij
dens een feest hanteert de
schrijver weer de zoutzuur-
flit en laat hij voelen echt
de gefrustreerde stiefzoon
van bemiddelde Ameri
kaanse burgers te zijn.
was een standpunt dat de
Londense regisseur Robert
Kidd niet volgde. Hans
Christiaan gaf bovendien
geen duidelijke stijl in de
aankleding mee en zo wer
den de zwakheden van dit
spel allerminst verhuld.
In de voorstelling van
Theater als eerste première
in zijn zilveren seizoen, was
het opmerkelijk dat deze
Albee heel huiselijk als een
bijtende komedie werd ge
speeld met alleen de miljo
nair Jack als een eenmans-
koor in een bijzondere
functie. Dat de auteur op
een algemenere geldigheid
lijkt te mikken, een kriti
sche allegorie bijna. Het
Loleh Bellon heeft haar stuk in een fijn
zinnige vorm gegoten. De vrouwen halen
hun herinneringen en levenservaringen
op. Wat er dan gebeurt is een soort trans
formatie naar vroeger: zij spelen hun
jeugd in die huiskamer van Sonia. Een
opgave die op het toneel minder eenvoudig
is als in een film. Eric Schneider heeft
heden/verleden of schijn en werkelijkheid
zo dicht mogelijk bijeen willen houden. De
flash backs worden summier aangegeven
door het licht iets te temperen en de hou
ding van de actrices te intensiveren, deels
bevriezen.
De opvoering kwam er
eigenlijk uit te zien als de
lichte ouverture van het
seizoen zonder verdere am
bities. Gees Linnenbank
speelde de echtgenoot, die
moet merken dat zijn echt
genote een „belle de jour”
is, heel anders dan Maxim
Hamel destijds. Als een op
de staart getrapte hagedis
zo ongeveer. Margreet
Blanken raakte voor het
naar luxe hunkerende
vrouwtje soms grond on
der de voeten kwijt, wat
stellig niet gezegd kan wor
den van de madame van
Trees van der Donck. Ed
mond Classen legde de vin
ger op de pols als Jack. Met
overtuiging.
Heleen Pimental, Manon Alving en
Josephine van Gasteren in Tot donderdag
danvan Loleh Bellon.
In het tweede nummer kreeg het publiek
dan waar, in ieder geval een deel voor
gekomen was, een dans met een paar
mooie, donkere, blote meisjeslijfjes. Maar
de kopjes boven die lijfjes keken onver
schillig, om niet te zeggen zuur alsof ze
dachten: jullie mogen best naar ons kij
ken, mij kan het niet schelen.
Even later kwam er een blanke op met
een zweep en dat moest dan voorstellen,
dat de meisjes op een slavenschip zaten en
alleen maar zongen en dansten om niet
van heimwee te sterven. Geen wonder dus
dat ze sip keken. Maar alles kwam goed, de
slavendrijver met zijn zweep werd neer
geslagen.
Het volgende zangnummer was adembe
nemend slecht, de stokkendans niet veel
boeiender en zelfs een gedanst liefdesduet
bleef saai. Alleen een capoeira-schijnge-
vecht leek voor de pauze nog een beetje
ergens op. Omdat de slaven geen wapens
mochten dragen en zelfs geen stokken,
ontwikkelden ze een vechtmethode waar-
leuk speels gevalletje onder de titel
Sunday Papers. Het hing van anecdo
tes aan mekaar en aan dansvormen
kwam de choreograaf toen niet toe.
Kort daarna maakte hij Christmas Sto
ry, een hopeloos zwaartillend geval vol
symbolen, maar alweer zonder veel
echte dans.
Het is interessant te zien, dat Keuter
zich nu duidelijk meer met dans en
bewegingsstructuren bezighoudt dan
toen, ook al is het resultaat nog niet
geweldig. Maar wat veel opvallender is,
is dat het Nederlands Dans Theater
zich de laatste jaren veel sterker ont
wikkeld heeft dan Cliff Keuter, zodat
deze toen nog iyel in de groep paste
maar nu echt niet meer.
Dit geldt dan voor de beide nu ver
toonde werken, wie weet kan hij met
een volgend ballet deze indruk nog ver
anderen. Dat zullen we gauw weten,
want zijn volgende première bij het
Nederlands Dans Theater gaat al op 23
september in Scheveningen.
De voorstelling in het Hot werd beslo
ten met Kinderspelen van Jiri Kylian
en wordt vanavond in het HOT her
haald.
-
In beide gevallen gaat het om de
verhouding tussen een man en een
vrouw, die nieuwgierig naar elkaar
zijn, van elkaar houden, met elkaar
spelen en elkaar soms slaan. Bij Table
worden al deze dingen zichtbaar omdat
Cliff Keuter zijn dansen als een soort
taal gebruikt, waarmee hij iets kan
zeggen terwijl deze taal in de handen
van de eigen dansers van het Neder
lands Dans Theater ontaarden in loze
gebaren.
Het merkwaardige daarbij is, dat
Keuter danstechnisch echt wel de min
dere is van de dansers van de groep, dat
zijn bewegingen nergens mooi zijn,
maar wel dans worden, wat bij de dan
sers van de groep niet gebeurt.
Keuter maakte een paar jaar geleden
voor het Nederlands Dans Theater een
AMSTERDAM. Voor de muzikale
opening van de Amsterdamse Kunsttien
daagse was gisteravond volop belangstel
ling. Grote of Kleine Zaal van het Amster
dams Concertgebouw; het zal voor menig
muziekliefhebber een moeilijke keuze zijn
geweest.
aU: s
■F
