ISIS
Sigarenindustrie moet het van export hebben
s
life.
Jw
L
DE BOLKNAKROKER STERFT UIT
sau
INFORMATIEDIENST MET NIEUWS VAN HELE WERELD
Netwerk
Frankrijk
Uitstervend ras
0
door Piek Fijlstra
door Leens Macaré
Loonkosten
1 llfc i
f iliif
f
iale
ng
3
„Een sigaar rook je in alle rust. En dat is wat de mens tegenwoordig
ontbreekt. Alles moet gehaast.”
Dr. A. H. E. van den Boomen, voorzitter-directeur van de Nederlandse
Vereniging voor de Sigarenindustrie, gelooft dat, naast het uitsterven van de
„bolknakroker”, dit een van de redenen is dat de afzet van sigaren op de
binnenlandse markt stagneert. We praten met hem over de Nederlandse sigaar
en zijn makers.
De sigaar mag, naast voetballers, bloembollen en jenever, worden gerekend
tot de bekendst^ Nederlandse exportprodukten. Nog steeds kan een
Nederlandse sigaar in het buitenland wonderen doen. Voor de Nederlandse
sigarenmakers wordt het buitenland steeds belangrijker. Vorig jaar werd voor
het eerst meer dan de helft van de totale produktie geëxporteerd. Naar 130
verschillende landen, maar het leeuwedeel naar de EEG-landen.
Vrouwenbewegingen in verschillende landen zijn vaak met dezelfde
problemen bezig, zonder dit van elkaar te weten. Met name over de
positie van vrouwen in landen van de derde wereld bestaan legio
misverstanden. Ook klagen vrouwen uit die landen er vaak over, dat
gegevens over hun land en situatie wel aan westerse vrouwen bekend
zijn, terwijl zij zelf van niets weten.
Dit zijn enkele van de vele belangrijke zaken die twee jaar geleden
naar voren kwamen tijdens het tribunaal tegen misdaden tegen de
vrouw dat toen in Brussel werd gehouden. De conclusie dat er een
groot gebrek is aan communicatie en informatie-uitwisseling tussen de
vrouwenbewegingen over de hele wereld is het uitgangspunt
geworden voor ISIS, een internationale informatie- en
communicatiedienst voor de vrouwenbeweging. Zo ontstond het
(Engelstalige) ISIS International Bulletin, dat vier maal per jaar
verschijnt en diepgravende achtergrondinformatie probeert te geven
over het werk van vrouwenbewegingen en de positie van vrouwen
over de hele wereld.
i
i
ISIS internationale schakel
in de vrouwenbeweging
1
rijf in
es in
tijd in
rtatie-
oorzaak van de toenemende verliezen bij
de Panter sigarenfabriek in Veenendaal
en de Balmoralfabriek Smit en Ten Hove
in Kampen. Samen 350 man personeel en
een produktie van 150 miljoen sigaren
per jaar.
Dr. Van den Boomen heeft daar
verschillende verklaringen voor. Niet
alleen is een verstokte sigarettenroker
moeilijk aan de sigaar te brengen, er
tabak keuren en proeven, in staat zijn
nog zelf een sigaar te maken.
Vorig jaar werden er op de
binnenlandse markt ruim 1084 miljoen
sigaren afgezet. Daarbij wordt een
onderscheid gemaakt tussen sigaren en
senoritas van 3 gram en meer (812
miljoen) en de kleine sigaartjes, lichter
dan 3 gram (272 miljoen). Per hoofd van
de bevolking werden er 79 sigaren
gerookt, 59 grote en 20 kleintjes. Dat is
minder dan het jaar ervoor, waarmee
een tendens die al jaren aan de gang is
wordt voortgezet.
treden ook verschuivingen op in de
waardering. Zo is de typische
bolknakroker een uitstervend fenomeen,
waardoor de bolknak, ooit een
belangrijk produkt, minder is gaan
betekenen.
De meeste rokers beginnen direct aan de
sigaret, hoewel uit
gezondheidsoverwegingen de voorkeur
gegeven zou moeten worden aan de
sigaar.”
De sigarenindustrie heeft wel het
nodige gedaan aan de „typologie” van
haar produkt. Er zijn nieuwe modellen
ontwikkeld, waardoor een deel van de
teruggang kon worden opgevangen.
José Ylstra: „Over de hele wereld
gebeuren er met vrouwen nu
eenmaal dingen die bekend moeten
worden gemaakt. De gevestigde
media doen daar helaas te weinig
aan, of kunnen er vaak te weinig aan
doen. Wat onze Nederlandse
ISIS-uitgave betreft, streven we
naar een kortere produktietijd en
een beter uiterlijk. In de toekomst
hopen we het in offset te laten
drukken. Ook willen we meer gaan
doen aan propaganda, bijvoorbeeld
door middel van gratis exemplaren
naar scholen en vrouwengroepen.
Wegens geldgebrek is dat totnutoe
niet gelukt. Onze oplage is op het
ogenblik zo’n duizend stuks, dat zou
tweeduizend exemplaren per
aflevering moeten worden. We
hebben ook de mogelijkheid tot
ruilabonnementen van het bulletin
met anderen die tijdschriften,
nieuwsbrieven en dergelijke op dit
gebied maken. En dat loopt dit jaar
erg leuk.”
Het eerstvolgende (zevende)
nummer van ISIS-nieuwsbrief zal
omstreeks eind oktober verschijnen.
Het thema is Vrouwen en
gezondheid: een analyse van de
rollen die pharmaceutische
industrie, artsen en overheden bij de
gezondheidscontrole van de vrouw
spelen, een beschouwing over
vrouw en gezondheidszorg in
Marokko, artikelen over de research
naar contraceptieve middelen in de
Engeland, waar gedurende lange jaren
het roken van sigaren verbonden was
aan feestelijke gebeurtenissen, is als
afnemer van de Nederlandse sigaar sterk
in opkomst. Buiten de EEG gaan nogal
wat sigaren naar Australië en
Zuid-Afrika. Ook Amerika neemt
Nederlandse sigaren af maar, zo vertelt
Van den Boomen, „de Amerikanen
roken een heel ander type dan dat wat
wij maken. Amerikanen zijn gewend op
hun sigaar te kauwen. Dat kan niet op die
van ons. De in Amerika gemaakte
Duitsland, van oudsher een veel sterker
sigarenrokend land dan Frankrijk, maar
met een goed ontwikkelde eigen
industrie, is een veel moeilijker land voot
de Nederlandse sigarenmakers. De
export ligt op de helft van die naar
Frankrijk.
„Na de oorlog lag de gehele
Nederlandse sigarenindustrie in puin.
Sigaren waren niet te krijgen, sigaretten
wel, en de daardoor opgelopen
achterstand is eigenlijk nooit meer
ingelopen. Het is niet meer zoals vroeger,
dat studenten aan de seminaries in
Brabant op hun veertiende voor het eerst
een sigaartje mochten roken.”
Frankrijk is de belangrijkste afnemer,
met een totaal bedrag van 62 miljoen
gulden. En de afzet groeit nog steeds.
Is er in het binnenland sprake van een
langzaam teruglopende afzet, die in het
buitenland groeit. Naar landen buiten de
Benelux werden vorig jaar 214 miljoen
grotere sigaren en 1176 miljoen kleinere
geëxporteerd, voor een totale waarde
van 182,3 miljoen gulden. De
belangrijkste afnemers zijn de
EEG-landen, hoewel ook de
sigarenindustrie binnen de EEG steeds
meer te maken krijgt met nationale
beschermingsmaatregelen, waarmee de
lidstaten proberen fundamentele
onevenwichtigheden in de
betalingsbalansen weg te nemen.
Verenigde Staten en over de
geboortenbeperkingspolitiek in
diverse delen van de wereld.
Een abonnement op
ISIS-Nederland kost twintig gulden
per jaar, losse nummers kunnen
voor vijf gulden per stuk worden
besteld (en eventueel nabesteld) via
het gironummer 3719388 van de
Stichting ISIS. Het contact- en
correspondentieadres van de
Stichting is Kromhout 104,
Dordrecht, telefoon 078-40875.
sigaren zijn dan ook anders
vervaardigd.”
Hoewel de sigaar een typisch
Nederlands produkt lijkt, zijn de
Nederlandse sigarenfabrieken voor een
belangrijk deel in buitenlandse handen.
Bekende merken als Ritmeester, Willem
II en Karel I zijn geheel of gedeeltelijk
Amerikaans. Henri Wintermans en
Schimmelpenninck zijn Engels.
Elisabeth Bas en La Paz zijn Zweeds.
Zelfs Balmoral en Panter zijn via Douwe
Egberts tegenwoordig een Amerikaans
meerderheidsbelang. Helemaal
Nederlands zijn nog Agio en Hofnar,
Derk de Vries en George Washington.
Die buitenlandse belangstelling voor
onze sigarenindustrie dateert van de
laatste vijftien jaar. Tot dan was er van
buitenlandse invloed nauwelijks sprake.
19
t/
De noodzaak om forse investeringen te
doen in machines met de hand
gemaakte sigaren konden door de hoge
loonkosten nog alleen in de hoogste
prijsklasse worden verkocht bracht
veel familiebedrijven ertoe, bij
buitenlandse financiers aan te kloppen.
rechtszaken betreffende
verkrachtingsslachtoffers, bij
stakingen van vrouwen. Langzaam
maar zeker begint dit moeizaam
groeiend feministisch netwerk te
functioneren. Verzoeken om steun
worden zo snel mogelijk verspreid
over een zich nog steeds uitbreidend
web van contactvrouwen over de
hele wereld. In erg dringende
gevallen worden feministische
groeperingen over heel Europa
telefonisch ingelicht. In Nederland
wordt het IFN-werk gecoördineerd
door Olga Kloet in Amsterdam
(bereikbaar via het telefoonnummer
020-728003).
nummers, met daarnaast dit jaar
voor het eerst een startsubsidie van
de stichting NCO, het nationaal
comité voorlichting en
bewustwording
ontwikkelingssamenwerking. Het
tekort passen we uit eigen
portemonnee bij. En aangezien we
geen van allen erg rijk Zijn, is het
elke keer weer een hele toer om het
volgende nummer uit te brengen."
Themanummers
De naam ISIS is ontleend aan die
van de gelijknamige Egyptische
godin van de natuurkracht (later
ook als maangodin vereerd). Hoewel
het ISIS-bulletin in principe voor
iedereen is bedoeld, vindt het tot nu
toe zijn weg vooral naar vrouwen
die contact hebben met de
vrouwenbeweging. Daarnaast
willen de uitgeefsters zich ook gaan
en.
19296
Aan die export is de groei van de
produktie in het afgelopen jaar dan ook
te danken. Volgens dr. Van den Boomen
heeft de Nederlandse sigarenindustrie
vergeleken met de totale Nederlandse
industrie vorig jaar niet onbevredigend
gedraaid. In het dezer dagen verschenen
jaarverslag van de Nederlandse
Vereniging voor de Sigarenindustrie
schrijft het bestuur zelfs dat te midden
van alle turbulente bewegingen de
Nederlandse sigarenindustrie er zonder
kleerscheuren is af gekomen.
„Haarscheurtjes” vormen echter
eveneens een teken aan de wand, zo staat
er verder.
Dat laatste zou kunnen slaan op één
van de sigarenmakers, het koffie-, thee-
en tabaksconcern Douwe Egberts, dat
moeilijkhedén heeft met zijn twee
sigaren-producerende dochters. In het in
aprij verschenen jaarverslag over 1977
schreef Douwe Egberts dat de
sigarenindustrie zich internationaal in
een moeilijke situatie bevindt De
structurele overcapaciteit wordt
voortdurend groter door het al jaren
gestaag dalende verbruik op de belang
rijkste afzetmarkten.
Dat is een ontwikkeling die
prijsconcurrentie in de hand werkt en
wegens het relatief arbeidsintensieve
karakter van de sigarenindustrie worden
de bedrijven gedwongen tot
verdergaande automatisering. Volgens
Douwe Egberts is dat onder meer de
Dit documentatiewerk wordt
gedaan in samenwerking tussen
twee informatiecentra die in
Zwitserland en Italië,
respectievelijk in Genève en Rome,
gevestigd zijn. In Nederlandse
vertaling verschijnt het bulletin,
eveneens viermaal per jaar, onder
de naam Internationale
Nieuwsbrief. Achter deze
Nederlandse uitgave staat een groep
van een kleine twintig vrouwen die,
op vrijwillige basis, de vertaling, de
publicatie en de verspreiding van
het bulletin verzorgen. Op het
ogenblik bestaat die groep uit
vijftien vertaalsters, een typiste, en
twee medewerksters die voor de
correctie en de lay-out van de
nummers zorgen. Coördinatrice is
José Ylstra in Dordrecht; haar huis
is tevens het contactadres voor de
stichting ISIS-Nederland.
José, al vele jaren actief binnen de
Dolle Mina-beweging, omschrijft
haar aandeel in het ISIS-werk
uiterst beknopt als volgt: „Ik doe de
praktische zaken. Het stencillen, de
verzending en zo. Het specialistische
karakter van dit werk eist wel, dat
we allemaal erg goed zijn ingevoerd
in de vrouwenbeweging. Tot nu toe
financieren we ISIS uit de
opbrengst van de verkochte
De internationale ISIS-dienst
verzorgt ook de coördinatie van het
IFN, het twee jaar geleden eveneens
in Brussel opgerichte internationaal
feministisch netwerk dat
internationale steun en solidariteit
van vrouwen wil stimuleren. Een
krachtige internationale mobilisatie
van feministische steun kan van
grote invloed zijn wanneer ergens
op de wereld vrouwen in nood zijn
of steun nodig hebben, bijvoorbeeld
maatschappijleer. Er wordt gewerkt bij politieke processen, in
volgens het systeem van de
zogenaamde themanummers: de
inhoud van elk nummer wordt
opgehangen aan een internationaal
vrouwenprobleem dat vaak over de
hele wereld een rol speelt.
Tot nu toe zijn zes bulletins
verschenen, in omvang variërend
van veertig tot zeventig pagina’s.
Onderwerpen die aan de orde
kwamen: het in 1976 gehouden
Brussels vrouwentribunaal, de
besnijdènis van vrouwen in
Afrikaanse landen, de rol die
vrouwen innerhen in de
bevrijdingsbewegingen op deze
wereld. Het probleem van de
richten op scholingsgroepen en op
scholen, omdat ze van mening zijn
dat hun blad een waardevolle
bijdrage zou kunnen leveren aan,
bijvoorbeeld, het vak
Dr. Van den Boomen blijft buiten de
problemen van Douwe Egberts. „Ik kan
uitsluitend over de sigarenindustrie in
het algemeen spreken.” De loonkosten
vormen overigens wel een probleem in
de sigarenindustrie. Zij zijn een veel
grotere factor in het eindprodukt dan de
tabak zelf. Gemiddeld kan een werker in
de sigarenindustrie 1500 kilo tabak per
jaar aan. Dat ligt veel ongunstiger dan in
de kerftabak (shag en pijptabak), waar
8500 kilo gehaald wordt, of in de
sigarettenindustrie, waar 10.000 kilo per
man per jaar verwerkt wordt.
De sigarenindustrie in Nederland telde
eind vorig jaar 21 ondernemingen,
waarvan er 17 bij de Nederlandse
vereniging voor de Sigarenindustrie zijn
aangesloten. Die 17 telden 4161
werknemers, terwijl in de in België
gevestigde toeleveringsbedrijven nog
eens 2358 mensen werken. Zij zijn met
elkaar goed voor 90 procent val de
binnenlandse omzet van sigaren en
verzorgen vrijwel de gehele export.
„Er zijn”, zo vertelt dr. Van den
Boomen, „nog wel wat thuiswerkers,
maar dat is een uitstervende zaak. De
met de hand gemaakte sigaar telt op het
totaal eigenlijk ook nauwelijks mee.”
De automatisering in de sigarenindu
strie gaat snel. Er worden nu machines
gebruikt, waarvan vijf jaar geleden nog
werd gedacht dat die niet in de
sigarenindustrie te gebruiken zouden
zijn. Hoe die ontwikkeling in de toekomst
zal zijn, is nauwelijks te voorspellen. Feit
is, dat in het begin van de jaren ’60 nog
rond 11.000 man in de sigarenindustrie
werkzaam waren; begin ’70 waren het er
nog rond 7000.
Het ambachtelijke sigarenmaken, het
met de hand rollen, gebeurt in feite
alleen nog maar door de inkopers van de
tabakken. Die moeten, wanneer ze de
babyvoeding in
ontwikkelingslanden waar
borstvoeding dreigt te worden
verdrongen door flessenvoeding en
de rampzalige gevolgen die dit, door
gebrek aan
sterilisatiemogelijkheden voor de
betrokken babies kan hebben.
Mishandeling van vrouwen in
diverse landen en de manieren
waarop deze vrouwen worden
opgevangens Artikelen, waarin
vrouwen uit ontwikkelingslanden
uiteenzetten hoe en waarom
Westerse vrouwenbewegingen
kunnen falen ten opzichte van de
vrouwen in de derde wereld en hoe
dit voorkomen kan worden.
Daarnaast worden boeken en
nieuwe publicaties besproken en
wordt uitgebreid verslag gedaan
over internationale manifestaties en
solidariteitsacties van en voor
vrouwen overal op de wereld.
„Maar”, zegt Van den Boomen, „een
echte sigarenroker is iemand die
eigenlijk nooit iets anders gerookt heeft.
Invloed op de kwaliteit van de sigaar
heeft dat niet gehad, aldus dr. Van den
Boomen. De directie van die bedrijven
bleef Nederlands en het vakmanschap»
ook. En juist dat laatste is in de
sigarenindustrie van groot belang.: het
kiezen van de juiste tabakken. En
tenslotte heeft dat de Nederlandse sigaar
groot gemaakt.
y y
