Bernard Bartelink meer dan tevreden over nieuw klankresultaat
Centrale Volksbank
Huygensprijs voor Elisabeth Eybers
C.V.B
de bank zonder franje
Splinter 1900 is meer
dan nostalgie alleen
Belgen leren in kleine
Larousse vreemde zaken
r
wij
ontvingen
door Johan van Kempen
Galeriehouders willen
boycot CBS-enquête
VIERDE
KLAVIER
In „Ryswick” werd vrede getekend na Franse oorlog
DIEMENeAMSTERDAM® UTRECHT
23
19 7 8
KUNST
SEPTEMBER
DON D E R D A G
2 8
HAARLEM. „Met deze uit
breiding van elf registers tot in
totaal 75, is het nu een van de
grootste orgels in Nederland ge
worden en zeker wel het grootste
„romantische orgel’*, zegt Ber
nard Bartelink opgetogen, naar
aanleiding van de huidige aan
bouw van een vierde klavier aan
het Willibrord-orgel.
NN
MUIDER GULDENWINCKEL KANALENEILAND
STRAATWEG 19-21 PLANTSOEN 11 EÜROPALAAN 95
LA CROIX SLAAPKAMERSPECIALIST
UTRECHT KANALENEILAND NIEUW AMSTERDAMLAAN 9
OOK IN ONS GEBOUW DIEMEN HEBBEN WIJ INGEBRACHT
LA CROIX SLAAPKAMERSPECIALIST
rpnvé-rekening
bibliotheek
Willibrord-orgel eindelijk compleet
(ADVERTENTIE)
•u1
JAN GERRITSEN
(Van onze kunstredactie)
(ADVERTENTIE)
an
ie
I
ib
1
lx-.
n
sn
„Jaws 2, het witte monster” door Hank
Searls, uitgave A. W. Bruna 7,50).
op de speeltafel aangebracht. Maar, door
geldgebrek bleef het „stom”; dus het daar-
corresponderende pijpwerk bleef
achterwege”.
Als Bernard Bartelink de registerver-
houdingen van het instrument uitlegt,
waarbij de strijkersgroepen, tongwerken,
en fluiten de revue passeren, komt hij
"uiteindelijk vanzelf op de leemte waarin
nu - door middel van de aanbouw van een
vierde klavier - voorzien is: „een tweede
prestantenkoor als aanvulling én als te
genspeler van het hoofdwerk”. Daar komt
het dan in het kort gezegd op neer. En op
een paar punten na, zoals een kostbare
contrafagot 32-voet, die dan als wens voor
de toekomst blijft, is het Adema-orgel nu
volgens zijn oorspronkelijke conceptie vol
tooid. Dat is dan gebeurd dank zij het
streven van de Stichting tot behoud van
het Willibrordus-orgel, die het instrument
destijds niet alleen voor sloop heeft be
hoed, maar nu ook de gelden bijeen bracht
om het te voltooien.
Wat betekent die voltooiing overigens
in de praktijk van het musiceren?
Waren de mogelijkheden, ondanks de
reeds bestaande 64 registers, dan toch nog
te beperkt?
Bartelink: „Het betekent twee dingen.
Namelijk dat je met de nieuwe registratie
mogelijkheden de muziek van Franck, Wi-
dor, Messiaen enzovoorts, nóg meer reliëf
De Centrale Volksbank. Gewoon dienstverlenen
Sparen, verzekeringen, hypotheken, lenen. Alles wat u
van een bank mag verwachten doen wij
Zonder poespas.
Op advies van Pierre H.
Dubois, Gerrit Borgers,
Jack den Haan, André Mat-
thijsse, Harry Scholte en
Paul de Wispelaere is de
prijs toegekend voor het
gehele oeuvre van de dich
teres.
De Jan Campertprijs ter
ting in Den Haag, op 19
december aldaar in ont
vangst kunnen nemen.
kunt geven. En dat je het werk van Bach
ook wat meer naar zijn aard zou kunnen
uitvoeren, al blijft het natuurlijk toch al
tijd bij enigszins „Franse” interpretaties”.
En wat staat de groep trouwe luisteraars
naar de, door Bartelink nu al weer voor
het zesde jaar georganiseerde zaterdag-
middagbespelingen, aan nieuwe luisterer-
varingen te wachten? „Die vaste concert
bezoekers zullen de verschillen in registra
tie heel duidelijk kunnen merken. Het zal
dus niet zo zijn dat er in het geboden
repertoire veel verandert. Want het blijft
natuurlijk in de eerste plaats de bedoeling
dat het Willibrordusorgel zijn functie van
romantisch instrument blijft waarmaken,
al zijn de programma’s ook behoorlijk
veelzijdig”.
fs door de technische veranderingen
ook het aanzicht van het orgel gewijzigd?
achter het front af en is niet zichtbaar
vanuit de kerk”.
Over het nieuwe klankresultaat is Ber
nard Bartelink meer dan tevreden. Niet
alleen omdat het vierde klavier op zichzelf
helemaal voldoen en het qua mensuur zo
uitstekend bij het bestaande werk past,
maar ook omdat naar zijn zeggen de klank
van het gehele orgel er akoestisch door
deze ingreep aan heeft gewonnen. Of met
de woorden van Bartelink zelf: „Vroeger
was het zo, dat het geluid van het toen
aanwezige pijpwerk veel te veel de kans
had om opzij door de open bogen weg te
komen. Dat leverde een soort diffuus ef
fect op en veroorzaakte een verlies aan
duidelijkheid in de klank. Door de nu
aangebrachte zijwanden ten behoeve van
het pijpwerk voor het vierde klavier, blijft
de klank meer binnen een bepaalde ruimte
geconcentreerd en wordt veel concreter in
zijn totaliteit naar voren gericht. Een bij
zonder gelukkige omstandigheid voor het
evenwichtig tot zijn recht komen van de
klankkleur van het geheel”.
Orgelbouwer Hubert Schreurs, die met
zijn zoon Antoine de voltooiing van het
Willibrord-orgel zelf ter hand neemt en
AMSTERDAM. Aan het slot van het
cabaretprogramma van de groep Splinter
Co klinkt de stem van de socialistische
oud-minister president Willem Drees. Een
innemend, oud geworden, maar muzikaal
klinkend stemgeluid. Drees graaft in zijn
memorie, kijkt met blijdschap terug op
wat hij voor de samenleving heeft mogen
doen, praat over zijn activiteiten voor de
drankbestrijding maar moet met spijt
constateren dat de welvaart extra spiritu
aliën op tafel heeft gebracht. „En nu zijn
daar de- drugs ook. nog bijgekomen”, con
stateert dr. Drees verdrietig.
Splinter Co gaf woensdagavond in
Klein Bellevue de première van een pro
gramma dat over de tijd rond 1900 gaat en
dat Uit de tijd van Mata Hari heet. Het is
gemaakt naar aanleiding van' de toneel
voorstelling Mata Hari van Centrum. De
groep laat erin zien hoe zij zelf over die tijd
denkt naar aanleiding van tal van studies
en informaties. De uitkomst is niet schok
kend. Het is zoiets als: de goeie ouwe tijd
was zo best nog niet. Nou, dat mag je zo
langzamerhand wel als bekend veronder
stellen.
Maar wat bij Splinter een extra dimensie
aan het programma geeft is een serie korte
op de band opgenomen gesprekken met
oude mensen. Dat met Drees is er daar een
van. In die impressies klinkt vaak een
nuchter commentaar door. Verbazing over
de ontwikkelingen in onze samenleving,
maar toch ook kritiek op een periode die
zo dikwijls als zaligmakend wordt afge
schilderd.
kinderachtig uitziet. Bij het openingslied
lijkt het er even angstaanjagend op dat er
weer zoiets als een samenzingend Tekst-
pierement is opgestaan, maar tot veler
geluk blijft de burgerlijke trutterij van
Brink en Sanders bij deze nieuwe groep
toch achterwege. Naarmate de voorstel
ling voortgaat wordt duidelijk dat Splinter
goed is voor smakelijke kleinkunst. Een
groep die zo’n beetje het midden houdt
tussen Ivo de Wijs en Don Quishocking, in
staat is te zingen en uitstekende typerin
gen kan maken. Zo waren er enkele fraaie
tableaux vivants te zien over een gezin dat
aan drankmisbruik door vader ten gronde
gaat.
De groep heeft in dit programma een
eigen interpretatie gegeven van een tijds
beeld en dat is zorgvuldig gebeurd. Er zijn
lijnen doorgetrokken naar onze tijd en dat
maakt dat deze produktie meer is dan
slechts een nostalgische terugblik. Splin
ter gebruikt teksten van legendarische
kleinkunstenaars als Nap de la Mar, Edu
ard Jacobs en Koos Speenhoff, maar
plaatst daar tegenover bijdragen van Kees
van Kooten en Frank Zappa en vanuit de
eigen groep.
De zeven mensen van Splinter Co zijn
Selma Susanna, Marja Gamal, Herman
Crebas, Robert ten Brink, Coen van Vrij-
berghe, Leo de Klerk (fender-piano) en
Kees Schild (viool). De groep toonde tij
dens de première nog een geforceerde
uitbundigheid, vooral in het begin van de
show waar de aangeleerde bewegingen
wel wat al te nadrukkelijk zijn, zeker op
zo’n kleine toneelruimte. Het zullen de
première-zenuwen wel geweest zijn, want
Splinter toont voldoende kwaliteit in een
leuk programma. De sfeer anno 1900
wordt steeds bewaard en vindt een hoogte
punt in de aloude truuk van het doorge
zaagde weesmeisje, die perfect wordt uit
gevoerd. Verder prima muziek en een aan
trekkelijke vrijmoedigheid in optreden.
De gehele maand oktober blijft Splinter
ook nog in Klein Béllevue.
KO VAN LEEUWEN
Al vindt hij het jammer dat het instru
ment voor Amsterdam, waar deze orgel
bouwer zelf woont, verloren is gegaan,
Schreurs is toch blij dat het hier zo’n goede
bestemming heeft gevonden en hij ohder-
streept de mening van de vaste organist
van de kathedraal inzake de gunstige
plaatsing ervan: „Bernard Bartelink heeft
volkomen gelijk als hij zegt dat de akoesti
sche omstandigheden hier voor het instru
ment nog wél zo goed zijn. Ja, inderdaad,
eigenlijk nog beter dan in de oorspronke
lijke situatie. En daarbij hebben we dan
nog het grote geluk dat deze uitbreiding
alles óók nog eens gunstig beïnvloedt”.
■A De in Amerika wonende Willem de
Kooning is een van de twee Nederland
se „nieuwkomers” in de 1979-editie van
de Petit Larousse illustré
nsen
echts
de
ad
t!
vier opgenomen en bij de bouw ook zelfs al
Vraag vrijblijvend inlichtingen bij het
C.V.B. kantoor in uw woonplaats of bij het
hoofdkantoor Maliebaan 15,
3581 CB Utrecht. Tel 030 - 33 42 24.
„Neen, uiterlijk is er niets van te zien.
Oorspronkelijk was een rugpositief ge
pland, maar de beste oplossing bleek ui
teindelijk om aan beide zijden, links en
rechts van het overige pijpwerk, de betref
fende uitbreiding tegen de pilaren op te
stellen. Dat speelt zich dus allemaal ver
„Kust- en zeevogels van Noordzee,
Oostzee en het Kanaal” door Bruce
Campbell en Raymond Watson, uitgave
Het Spectrum (7 25). x
„Honden in kleur” door Ivan Swe-
drup, voor Nederland bewerkt door F. S.
van Lonkhuijzen, uitgave Moussault
34,50).
„Het recht op nuttige werkloosheid”
door Ivan Illich, uitgave Het Wereldven
ster 14,50).
„Het Bariloche-rapport voor de Club
van Rome” door Amilcar O. Herrera,
uitgave Het Spectrum 8,50).
In de serie „Spreekuur thuis” onder
redactie van de arts Aart Gisolf zijn bij
Elsevier in Amsterdam vier deeltjes ver
schenen. Het werden: „Hoge bloeddruk”
door prof. dr. Hanss P. Wolff; „Rug
klachten” door Renate Zauner en prof,
dr. Albert Göb; „Slaapstoornissen” door
prof. dr. D. Langen en „Hartinfarct”
door dr. Carola Halhuber en prof. dr.
.Max J. Halhuber. Prijs per deel f 14,90.
Uitgeverij Oberon heeft weer vijf
nieuwe stripverhalen op de boekenmarkt
gebracht. De titels zijn: „Johnny Good
bye: Klopjacht op een kleuter”; „Franka:
Het meesterwerk”; „Rip Kirby” (deel 1);
„Blueberry: Angel Face” en „Monique,
het geheim van oom Robert”, uit de Tina
Topstrip. Prijs per deel 5,50, uitgezon
derd Rip Kirby, dat een gulden duurder
is.
(De Petit Larousse illustré editie 1979 is
een uitgave van Librairie Larousse in Parijs
en kost in ons land 49.80 gulden).
Leen Jongewaard heeft de zeven mede
werkers van Splinter geregisseerd en Bar
ry Stevens bepaalde de choreografie. Dat
zijn allebei aspecten die er toe hebben
bijgedragen dat het programma van deze
vorig jaar samengestelde groep er niet
AMSTERDAM (ANP). De vereniging
van galeriehouders en handelaren in he
dendaagse kunst is in het geweer geko
men tegen een enquête, waarmee het CBS
(Centraal Bureau, voor de Statistiek) in
zicht wil krijgen in de kwaliteit en sprei
ding van expositieruimten.
„Het was natuurlijk al een instrument
van grote importantie, maar gezien vanuit
het oorspronkelijk ontwerp, was het dood-
eenvoudig nog niet voltooid. Daarin was
~~J| namelijk van begin af aan een vierde kla-
DEN HAAG. De Con-
stantijn Huygensprijs gaat
dit jaar naar de Zuidafri-
kaanse dichteres Elisabeth
Eybers. Aan de prijs is een
bedrag van acht duizend
gulden verbonden. Elisa
beth Eybers woont sedert
meer dan 15 jaar in Am
sterdam. Ze zal de prijs,
dié haar wordt toegekend
door de Jan Campertstich-
grootte van vier duizend
gulden gaat naar Cees
Nooteboom uit Amsterdam
voor zijn bundel Open als
een schelp, dicht als een
steen. F. B. Hotz uit Oegst-
geest verwerft de F. Borde-
wijkprijs (vier duizend gul
den) voor zijn verhalen
bundel Ernstvuurwerk en
Maarten ’t Hart krijgt de
Jan Greshoffprijs voor de
essaybundel De som van
misverstanden
dagelijks in de kathedraal aan te treffen is,
noemt het „fantastisch” dat hij dit nog
meemaken mag. Schreurs, wiens grootva
der van moeders zijde de oprichter (Ade-
ma) van zijn beroemde firma is, zit nu
meer dan 55 jaar in het vak. In 1923, toen
dit orgel gebouwd werd, werkte hij daar
aan als jongeman mee. En in 1949, terwijl
het instrument nog steeds in de inmiddels
gesloopte, St. Willibrordus buiten de Veste
in Amsterdam stond opgesteld, verzorgde
hij de eerste uitbreiding.
IN BRUSSEL is onlangs de nieuwe
editie voorgesteld van de „Petit La
rousse” „Encyclopedisch woorden
boek voor alles”. De Kleine Larousse is
een kloek boekwerk van een kleine
1700 bladzijden met 71.000 trefwoor
den, 5150 illustraties en 245 kaarten.
De kleinste uitgave van wat op de
flaptekst unverfroren („dat zoeken we
op”) de beroemdste encyclopedie
wordt genoemd, wordt in Franstalig
België veel gebruikt, vooral op scho
len.
In een verklaring zegt de vereniging „ten
zeerste bezorgd” te zijn over de mogelijk
heid van oneigenlijk gebruik van de onder
zoekresultaten. Zij roept daarom haar le
den en andere houders van galeries en
expositieruimten op het enquêteformulier
oningevuld, maar voorzien van een protest
naar het CBS terug te sturen. Volgens
woordvoerder K. Nieuwendijk acht de ver
eniging het niet uitgesloten, dat de resulta
ten van het onderzoek worden gebruikt
voor een „sanering op grond van staats-
normen” van de galeries.
„Een oor aan de grond”, gedichten van
Wiel Kusters, uitgave Em. Querido
14,50).
„Bemoei je d’r niet mee” door Simon
Carmiggelt, uitgave De Arbeiderspers
16,50).
„De apostelen van broeder Bisset” ro
man door Hannah Green, uitgave Hol-
landia 19,75).
„Mannen in oorlog”, over de strijd en
het soldatenleven in Vietnam, door Phi
lip Caputo, uitgave De Boekerij 26,50).
„Vrouw zijn”, de weg van elke vrouw
naar zichzelf, door Ann Schoonmaker,
uitgave De Toorts 19,50).
„Schipper, mag ik overvaren?”, spelle
tjesboek door Kate Greenaway, uitgave
Hollandia 19,75).
„De Silmarillion” door Tolkien, uitga
ve Het Spectrum 24,50).
„Adolf Hitler als psychopaat”, door
Robert G. L. Waite, uitgave Amsterdam
Boek 28,90).
„Het binnenste ei”, door Hannes Mein-
kema, uitgave Elsevier 16,90).
„De lotgevallen van Lange Jan Sil
ver”, avonturenverhaal door Denis Judd,
uitgave Het Spectrum 5,90, Prisma-
reeks).
„Shakespeare” door Martin Fido (En
gelse uitgave), geïmporteerd door Van
Ditmar 23,50):
„Charlotte van Pallandt”, beelden en
tekeningen, door Lambert Tegenbosch,
uitgave Servire.
„De Ploeg, 1918-1930”, geschiedenis
van een schildersvereniging, door Adri-
aan Venema, uitgave Het Wereldvenster
99,50).
„Athene” door William Wyatt Daven
port met foto’s van Constantine Manos
en Michael Freeman, uitgave Time-Life
Boeken (steden); prijs 39,80.
Veel nieuws was er voor de Belgen
niet te halen uit de editie 1979. Er vielen
slechts drie nieuwe Belgische namen te
noteren, die van de kunstenaar Pierre
Alechinsky (een van de pioniers van de
Cobragroep), van de Nederlands schrij
vende Johan Daisne en de Brusselse
schilder André Delvaux. Er zijn ook
twee nieuwe Nederlandse namen in de
Petit Larousse: Barnard kardinaal Al-
frink en Willem de Kooning, de kunst
schilder die zich in de Verenigde Staten
een grote naam verwierf.
Met Alfrink veroverde ook Josephine
Baker, al weer enige jaren na haar
overlijden, voor het eerst een plaats in
de populairste encyclopedie van
Frankrijk, het land waar zij haar groot
ste triomfen al ruim voor de laatste
wereldoorlog vierde. Opmerkelijk is
ook de vermelding van Tuvalu, een
groepje Polynesische eilanden met een
totale oppervlakte van slechts 24 vier
kante km, die door 6000 mensen wor
den bewoond. Toevallig werd Tuvalu
vroeger Ellis-eilanden deze zomer
een onafhankelijke staat, maar dat
staat nog niet vermeld.
Wat valt er voor de Franssprekende
Belgische buren omtrent Nederland in
de Petit Larousse te lezen? Aan les
Pays Bas worden drie kolommen be
steed, inclusief een kaartje en het natio
nale wapen. Nog net iets meer dan de
ruimte die voor België is uitgetrokken.
De Lage Landen, zo meldt de Kleine
Larousse, „spelen een belangrijke han-
delsrol, zoals bewezen wordt door de
kracht van de Nederlandse vloot en van
Rotterdam (grootste haven van de we
reld)”. De’' Nederlandse reders zullen
hier wel anders over denken.
De hoofdsteden van de elf provincies
worden keurig vermeld. Behalve de
status van hoofdstad worden nauwe
lijks gegevens verstrekt en dan al te
willekeurig. Arnhem staat niet bepaald
bekend om zijn aardewerk het enige
gegeven dat vermeldenswaardig wordt
geacht naast de „moedige parachutis
ten van Montgomery” in de Slag van
1944. Haarlem is bij Larousse bekend
om twee dingen: het beleg van 1573
door de hertog van Alva en het Frans
Halsmuseum. ’s-Hertogenbosch, ge
boorteplaats van Jeroen Bosch, heeft
een „actieve haven”
Ook dq grote steden krijgen maar
enkele regels tekst: Rotterdam (met 20
regels) ligt een neuslengte voor op Am
sterdam (18 regels). Beide steden zijn
met een kleurig plaatje vertegenwoor
digd. Een blik op de Rotterdamse ha
ven, alsmede een foto van Amsterdam
se grachtenhuizen, die, gelet op de
schaarse hobbelig ogende auto’s voor
hun deuren, in het begin van de jaren
vijftig moet zijn gemaakt. Telkens
wordt maar één museum de moeite
waard geacht: Boymans (Van Beunin-
gen staat er niet bij), Rijksmuseum en
het Mauritshuis in Den Haag.
meubelen
l geweldig goed
zzz=======^ bii de Centrale
HET WILLIBRORD-OR
GEL in de R.K. kathedraal
St. Bavo aan de Leidsevaart,
is met een vierde klavier uit
gebreid. Aanstaande zondag
middag om drie uur zal de
officiële inspeling ervan
plaats hebben. Onze muziek
redacteur Johan van Kempen
stelde zich, nu de laatste
hand aan deze belangrijke
uitbreiding wordt gelegd, ter
plaatse op de hoogte van alle
wetenswaardigheden rond
het nieuwe pijpwerk. Van de
in de kathedraal aanwezige
vaste bespeler van het betref
fende instrument. Bernard
Bartelink en van orgelbou
wer Hubert JSchreurs van de
firma Adema, kreeg hij alle
gewenste informatie.
Voor de samenstellers van de Larous
se (groot of klein) telt de Franse ge
schiedenis uiteraard het zwaarst. Zo
hier en daar blijkt dat de Lage Landen
daarin ook een rolletje hebben gehad.
Zo duikt Rijswijk (Ryswick) ook op,
omdat in deze reeds lang met Den Haag
vergroeide plaats „in 1667 het verdrag
werd getekend dat een einde maakte
aan de oorlog van de Liga van Augs
burg”. Zo staat het er. Wie niet weet wie
er bij deze Liga waren en wie weet
dat nou kijke verder onder Augs
burg. Van 1586 tot eerder vermeld jaar
verenigde deze Liga Oostenrijk, Hol
land, Engeland en Spanje, tegen Frank
rijk, zo meldt de Petit Larousse. En
verder: „De oorlog werd gekenmerkt
door Franse overwinningen, onder an
dere in Steinkerque in Holland, waar in
Ryswick de vrede werd getekend”.
Zelfs het bescheiden Zeeuwsch-
vlaamse plaatsje Sluis, heden ten dage
in België vooral bekend om de verkoop
van sexartikelen aan Belgen, staat in de
Petit Larousse. Hier wonnen de Engel-
sen in 1340 een zeeslag tegen de
Fransen, vandaar.
Het fraaiste voorbeeld van de Franse
verkleuring van de waarheid tref je bij
Amsterdam. In tijd van oorlog kan Am
sterdam, zo staat letterlijk in dit hand
boek voor nieuwsgierigen, zijn aan-z
grenzend gebied onder water zetten
met behulp van sluizen, hetgeen haar
(de stad) redde van de legers van Lode-
wijk XIV. Niettemin kwamen de Fran
se huzaren van Pichegru er in 1795 toch
binnen, omdat het water door de vorst
bevroren was.
Wie weet in Nederland, laat staan in
België, nog van de komst van Piche
gru? Hoeveel kinderen kennen nog het
rijmpje dat aan zijn verovering van
Amsterdam herinnert? „Pietje Cru zei,
om zijn moeder te pesten, J’y suis et j’y
reste („Ik ben er en ik blijf er”). Maar
lang is-ie niet gebleven. Maar dat staat
niet in de Petit Larousse.
„Een vlucht regenwulpen”, roman
door Maarten ’t Hart, uitgave De Arbei
derspers 19,50).
„Graven in bijbelse bodem”, de arche
ologie van de landen van de bijbel, door
Magnus Magnusson, uitgave Bosch
Keuning, Sesam-special 29,50, na 31
december 35).
„Symbolen van het mysterie” door
Francis Huxley, uitgave Amsterdam
Boek 45).
„De jongens uit Brazilië”, thriller door
Ira Levin, uitgave A. W. Bruna 6,50,
herdruk).
•ir Orgelbouwer Hubert Schreurs (rechts) en Bernard Bartelink achter de speeltafel van het
Willebrord-orgel in de R.K. kathedraal St. Bavo.
