Knap spel in modelopvoering melodrama In de Jonge Jan
Ontroering en humor in Heijermans
Auto
Daphnis en Chloë voorbeeld van leegheid
Al
Henk Scheffer
Actrice geen lokaas
voor Jan Soldaat
Impressionisten krachteloos
onder Bernard Haitink
Sessionprijs
voor bassist
komende
exposities
I
WIJS...
Knappe
modelopvoering
Componisten dupe
van automatisering
van melo-drama
Kwaliteit in Tsjaikovsky
Mening Kamerlid:
Rectificatie
Nederlandse film in
Wenen bekroond
I
17
KUNST
DONDERDAG
5
OKTOBER
19 7 8
I
AMSTERDAM. Het valt
altijd weer op dat Bernard Hai
tink bij impressionistisch ge
aarde muziek, evenals bij de
„vroege” werken van Stravins
ky, de neiging heeft om te gaan
overpolijsten. Bij Stravinsky
heeft dit dan soms als voordeel,
dat het klankesthetisch raffine
ment tot een ongekend hoog
niveau kan worden opgevoerd,
zonder dat het vitale karakter
wordt aangetast.
Zw.
gal
KO VAN LEEUWEN
(ADVERTENTIE)
(Van onze kunstredactie)
I
Balletten geen reprise waard
7
Een fragment uit Daphnis en Chloë van choreo graaf Hans van Manen on muziek van Maurice Ravel.
k
I
I
k
De compositie is van Igor Stravinsky en
wel de Symfonie in C. De choreografen
hebben deze compositie met het horloge in
de hand in elf stukken geknipt en die
eerlijk onder elkaar verdeeld. Dat zo’n
symfonie uit thema’s bestaat, die elkaar
als vraag en antwoord afwisselen, uit
stemmingen, die zorgvuldig tegen elkaar
zijn afgewogen en uit doelbewuste herha
lingen, wordt door deze behandeling ern
stig verdoezeld. Het resultaat is hoogstens
interessant voor de kenners om te raden
wie welk stukje gemaakt heeft. Bij de
première werden we bij die puzzel hele
maal aan onszelf overgelaten, nu staat er
een aanwijzing in het programma.
Voor het geval U binnenkort dit ballet
zult gaan zien geef ik hier nog wat meer
aanwijzingen: De fragmenten van Hans
van Manen worden meestal meestel met
een zeer rechte rug en met symmetrisch
opzij gestrekte armen gedanst; in de stuk
ken van Toer van Schayk verschijnen de
dansers met weerbarstig gebroken li-
chaamslijnen, waarbij ze een schrijnend
beeld geven van de lijdende mensheid en
in de scènes van Rudi van Dantzig bewe
gen de uitvoerenden zich erg vrij met veel
ronde wendingen en een beweeglijke rug.
Het geheel heeft de dynamiek van een
estafette, maakt als zodanig ook wel in
druk en wordt door de dansers met veel
inzet uitgevoerd. Dat ik het een prettig
weerzien vond kan ik echter niet zeggen,
Stravinsky had beter verdiend.
Nog minder prettig vond ik het weerzien
met Daphnis en Chloë. Met een-hele groep
Bij Debussy’s Trois Nocturnesim
pressionisme in optima forma die
Haitink gisteren met het Concertge
bouworkest liet horen, leidde die musi-
ceerinstelling tot een zekere slapte in
de uitdrukking. Een min of meer timi
de uitvoeringsklimaat, waarin het we
zen van Debussy’s kunst hoe ethe
risch ook niet zo goed tot zijn recht
kan komen.
dat handelt over de levens
van vier vrouwen. Het stuk
is van de hand van de
schrijfster Pam Gems. In
voorpublikaties binnen de
krijgsmacht is door de le-
gerimpresario de aandacht
voor dit stuk getrokken on
der de kop „Willeke op
tournee voor de welzijns
zorg”. Willeke van Ammel-
rooy speelt een van de vier
vrouwen uit dit stuk.
Mevrouw Korte-van He
mel is erover gevallen dat
de impresario kennelijk
in 1917 gecomponeerde ouverture voor
Aristofanes’ blijspel „De Vogels” in het
programma geplaatst was vóór Debus
sy, maakte dit openingsstuk vanwege
z’n extravert karakter en levendig
stemmenverloop in allerhande boeien
de verwikkelingen, het treffen van de
juiste snaar in de Trois Nocturnes ook
beslist niet gemakkelijker. De Diepen-
brockrevival dat gezien de toenemende
uitvoeringsfrequentie bij het Concert
gebouworkest lijkt te hebben ingezet,
blijkt overigens bij vrijwel iedere con
frontatie met een specimen uit het oeu
vre van deze Nederlandse componist,
meer dan terecht te zijn.
in één richting lopen, een kwartslag om
draaien en allemaal in een andere richting
lopen, weer een kwartslag omdraaien en
zovoort is erg effectief op een toneel en je
kunt het op alle soorten muziek uitvoeren,
zelfs op de 5/4 maat die Ravel in zijn
Daphnis gebruikt.
Danseressen als langwerpige pakjes op
pakken en even verder weer neer te zetten,
dan weer oppakken om ze weer wat verder
te deponeren doet tegen de achtergrond
van die muziek, in ieder geval op mij,
belachelijk aan. Nog onwaarschijnlijker
vind ik het worden, als een pril verliefd
meisje tegen haar jonge minnaar zegt: „Ga
Heijermans’ melodrama gaat over een
brand in het sigarenfabriekje In de Jonge
Jan waar bij een brand het driejarig doch
tertje van de eigenaar om het leven kwam.
Het gerucht gaat dat de brand is aangesto
ken om de verzekeringspenningen te in
nen... of om andere redenen. Aan de offi
cier van justitie de taak dat te onderzoe
ken. Heijermans laat ons de verhoren vol
gen. Een menselijke burgermanstragedie
waarin ook een onbaatzuchtige broeder
liefde vervlochten is.
In de Jonge Jan werd door Heijermans
geschreven op verzoek van de toneelspeler
Henri de Vries. Het stuk is bedoeld voor
een karakter-speler, die alle rollen speelt,
behalve die van de officier van justitie, de
bode en de schrijver. Dan blijven er voor
die karakterspeler maar liefst zeven rollen
over. Het Volk heeft dat onder regie van
Luc van de Lagemaat gereduceerd tot zes,
door de brigadier Biesen per telefoon op te
voeren in de antwoorden die de officier
van justitie geeft de (zwijgende) rollen van
bode en schrijver zijn eveneens verdwe
nen. Dat zijn zo de enige ingrepen die mij
bij de uitermate onderhoudende opvoe
ring zijn opgevallen. Ze zijn zorgvuldig
toegepast, zonder dat de handeling er ook
maar het minst onder te lijden heeft; inte
gendeel.
Bij het beleven van dit driekwart eeuw
oude toneelwerkje valt op hoe sterk de
zeggenskracht van Heijermans’ tekst is.
Toegegeven, het is een stuk waarbij senti
menten zonder terughoudendheid voor
zich spreken; maar toch heeft het mij wat
De film werd geproduceerd door
Multifilm in opdracht van een auto-
importeur.
HAARLEM. In de laatste alinea van
de recensie van het toneelstuk Oom Wanja
dat zaterdag in première ging bij het Pu-
bliekstheater, stonden enkele storende
fouten. Zo werd de acteur Jules Croiset
genoemd in de rol van dokter Astrow; dat
moet zijn collega Jules Hamel zijn. In de
betreffende zin stond voorts: „Jules Croi
set, ook niet bij de groep”; hier dient te
staan: „Jules Hamel, ook nieuw bij de
groep”.
De boekhouding van CRM heeft aldus
de bewindsvrouwe een moeilijke perio
de achter de rug met nieuwe apparatuur,
maar de achterstand bij de uitbetaling van
honoraria zal binnenkort zijn ingehaald,
verwacht Gardeniers.
Aanleiding voor de kamervragen was
een_ brief van het Genootschap van Neder
landse Componisten. Het GNC suggereer
de daarin dat het tijd werd om een deur
waarder naar CRM te sturen om de achter
stand bij uitbetalingen weg te werken.
ver door, in de ban van het dan niet meer
geheel rechtschapen sentiment.
en Kruijver in zijn verschillende typerin
gen, die alle zes zowaar een geheel eigen
toets en karakter krijgen: een infantiele
Ansing Arend, een berekenende maar ge
kwelde Jan Arend, de schamper-nuchtere
verver Bik, de wraakgierige schoonvader
Gijs Blankert, een „ik heb de zaak hele
maal door-type” van een herbergier en een
fijngeslepen brok serviliteit van een krui
denier.
In de Jonge Jan is een brok volkstoneel
van oprecht en meeslepend sentiment ge
worden in deze opvoering van Het Volk.
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. De bassist Henk Bephe
Scheffer krijgt dit jaar de prijs voor de
sessionmusicus die hem wordt toegekend
door de Haarlemse Jazz Club. Scheffer
ontvangt de onderscheiding volgende
week vrijdag uit handen van wethouder
van cultuur, de heer M. van de Water
tijdens een bijeenkomst in de Zanderzaal
van het cultureel centrum De Egelantier
in het Groot Heiligland.
Scheffer is te beluisteren op een lang
speelplaat op het Haarlemse Cat-labèl die
hij met het voormalige huisorkest van de
HJC heeft opgenomen.
DEN HAAG (ANP). Op het 19e
internationale industriële filmfesti
val in Wenen heeft de film „Safety”
van de Nederlandse regisseur Pieter
Alsemgeest de eerste prijs gewonnen
in de categorie technologie en rese
arch.
Bert Bunschoten en Wigholt Kruijver,
twee spelers die als acteur niet geschoold
zijn, hebben Herman Heijermans met een
knappe opvoering alle eer gegeven. Bun
schoten als de vooringenomen maar ten
slotte toch menselijke officier van justitie
DEN HAAG (ANP). De componisten
die zich beklagen over de trage vergoe
ding van opdrachten van CRM, zijn het
slachtoffer van automatisering op het de
partement. Dat antwoordt minister Gar
deniers (CRM) op vragen van het kamer
lid Voogd (PvdA).
op de leegheid van dit gedoe, vooral tegen
de achtergrond van die muziek, die zoals
ik al eerder zei, voor alle poëzie, spanning
en dynamiek moet zorgen. Een extra be
zwaar is, dat die muziek ook nog op de
band werd uitgevoerd.
De voorstelling werd besloten met Pyr-
rhische dansen II van Toer van Schayk en
dat blijft interessant ook al zie je het
twintig keer. Vanavond treedt Het Natio
nale Ballet weer, in de Stadsschouwburg
Amsterdam op met Serenade, Le Corsaire,
Daphnis en Chloë en Four Schumann Pie
ces, deze keer wel met levende muziek.
CONRAD VAN DE WEETERING
Toneelgroep Het Volk heeft onder zorg
vuldige regie van Luc van de Lagemaat
een vrijwel model-opvoering gegeven van
deze ontrafeling ener droeve historie. Er is
niet gestreefd naar een aan nieuwer tijden
aangepaste bewerking. De opvoering is
traditioneel, docht bezit alle kracht van
aansprekelijk volkstoneel, met fraai gedo
seerde ontroering en goed afgewogen hu
mor.
Het is voor de tweede keer dat de prijs
voor de sessionmusicus door de HJC
wordt toegekend. Vorig jaar ging de on
derscheiding naar de saxofonist Bob Rig-
ter. Scheffer is lid van het kwartet van
Rigter dat vaak op de club is te beluiste
ren. Hij wordt gezien als een zeer opvallen
de persoonlijkheid, zowel qua muzikaliteit
als mentaliteit. Scheffer, die ruim vijftien
jaar op de avonden van de jazzclub op
treedt, wordt vooral geroemd vanwege
zijn grote inzet bij het spelen van de oude
stijl, blues, boogie-woogie”, aldus de HJC,
„stelt hij zijn capaciteiten in dienst van
zowel beginnelingen als van heel grote
vakjongens met wie hij regelmatig heeft
gewerkt en nog werkt”.
Scheffer speelt behalve bas ook trombo
ne. Hij is met dit instrument lid geweest
van de Willem Breuker Bigband en nam
als zodanig deel aan het jazzconcours in
Loosdrecht waar hij ook was te vinden
met Herman Dijkstra’s Friends of Jazz die
het concours in 1972 wonnen.
J
jij daar nu staan, dan zal ik voor je dan
sen”, waarna ze een paar minuten lang
stijf op spitzen voor hem gaat rond wande
len. 's Morgens staan de mensen langzaam
op bij de aanzwellende muziek van Ravel,
nou, dat is dan mooi gevonden, en
’s avonds gaan ze weer allemaal liggen,
alle jongens op een meisje, maar dan als
een soort gymnastiekoefening.
Bij een première kun je bewondering
hebben voor het risico dat een balletgroep
neemt en dat ook een choreograaf neemt
om een zo groot werk op het toneel te
zetten. Een reprise is dit werk niet waard
maar zo’n reprise drukt je wel met je neus
De enige die ik gemist heb is de man die
„aanvang” en „halen...zakken!” roept.
Vanavond en vrijdag wordt het stuk nog in
de Toneelschuur opgevoerd.
Scène uit In de Jonge Jan. Vooraan Wigbolt Kruijver als de kinderlijke Ansing Arend. Op de achtergrond Bert Bunschoten als
officier van Justitie, (foto Luc van de Lagemaat).
AMSTERDAM. Woensdagavond
bracht Het Nationale Ballet een paar re
prises en wel van Daphnis en Chloé (Hans
van Manen, 1972) en Collective Symphony
(Rudi van Dantzig, Toer van Schayk en
Hans van Manen, 1975). In het eerste geval
is het ten onrechte dat ik de componist,
Maurice Ravel, niet eerst noem, want alle
poëzie, alle spanning en alle dynamiek
komen uitsluitend uit de muziek voort,
het ballet is louter decoratief. In het twee
de geval hebben de drie choreografen de
muziek slechts als ritmische achtergrond
gebruikt, zonder dan ook maar enige aan
dacht te besteden aan de grote structuur
van die muziek.
Hoewel de (houtblazers-)opzet van
„Nuages” in merkwaardig contrast met
de rest, nu juist weer iets van een
zakelijke mededeling had en terwijl in
„Fêtes” de ingecomponeerde uitbun
digheid het gevaar voor het ontstaan
van al te weinig geprononceerde stem
mingen teniet deed, viel al het overige
vaak min of meer aan die innerlijke
krachteloosheid ten prooi. Dat lot trof
dan ook „Sirènes”, de meestal vanwege
de vocale complicaties in de uitvoering
achterwege gelaten, laatste van deze
Trois Nocturnes, waarin Haitink de be
schikking had over de werkelijk voor
treffelijk zingende damesleden van het
Collegium Musicum Amstelodamense,
om de lokkende roep van de sirenen te
kunnen realiseren.
Doordat de door Alfons Diepenbrock
uitwerking betreft doen denken aan plots
zoals die in de politieromans van Simenon
vaak aan de orde zijn. Alleen is de officier
van justitie in Heijermans’ stuk geen com
missaris Maigret, die nog weleens een da
der ongemoeid wil laten als de tragiek hem
boven het hoofd is gegroeid. Daarbij is In
de Jonge Jan ook juist iets te breedvoerig
van opzet; te weinig subtiel van uitwer
king. Het gaat na de eerste bekentenis te
IIIIIIIIHÉ
„Rondom Hendrik van Deventer, arts
en labadist (1651-1724)” heet de documen
taire tentoonstelling die van 14 oktober tot
20 november in het Museum Swaensteijn
in de Herenstraat in Voorburg wordt ge
houden. Hendrik van Deventer werd
goudsmid, trad toe tot de gemeente die de
Franse protestante theoloog Jean de Laba-
die had gesticht en die een bloeiende kolo
nie in het Friese Wieuwerd had. Daar
ontpopte Van Deventer zich als arts en
vroedmeester en promoveerde vervolgens
in Groningen zonder Latijn te kennen. Dit
laatste was voor Haagse medici een reden
hem tegen te werken bij het beginnen van
een praktijk, die uiteindelijk op de buiten
plaats Sionslust in Voorburg tot grote
bloei kwam.
In het Philips-Ontspanningscentrum
(POC) in Eindhoven is van 6 oktober tot 5
november een tentoonstelling te zien van
werken van schilders uit St. Martens La-
tem en de Leiestreek. Deze Belgische
streek heeft in de voorbije eeuwen telkens
weer op grote groepen schilders en andere
beeldende kunstenaars een onweerstaan
bare aantrekkingskracht uitgeoefend.
In het twee weken geleden geopende
cultureel centrum „De Vest” in Alkmaar
wordt van 14 tot en met 22 oktober een
„oude kunst en antiekbeurs” gehouden.
Zestien antiquairs uit Engeland, België en
Nederland nemen er aan deel. De tentoon
gestelde goederen dateren van voor 1830.
Het ligt in de bedoeling de antiekbeurs
jaarlijks te houden.
De bloemen- en kunsttentoonstelling
„Herfstflora ’78”, die van 6 tot en met 15
oktober in het Singer Museum in Laren
wordt gehouden, heeft als thema „dans en
beweging”. Er zullen bloemenarrange-
menten zijn van Johan Weisz en diens
medewerkers en er worden verschillende
soorten dansprogramma’s uitgevoerd:
tempeldansen, barrepetities, folkloristi
sche dansen uit diverse landen.
Haitink en zijn orkest toonden op dit
abonnementsconcert in het Amster
dams Concertgebouw evenwel hun ex
clusieve kwaliteit eerst in de na de
pauze gespeelde „Pathétique” van
Tsjaikovski. De grote kracht van zowel
dirigent als orkest ligt nu eenmaal in de
romantiek. En in de uitvoering van
deze symfonie, waar volgens de compo
nist zelf „een programma dat voor iede
reen geheim moet blijven” aan ten
grondslag ligt, werd dit feit op beklem
mende en de achtergronden van de
ze, autobiografische, muziek dienen
de wijze duidelijk.
Tsjaikovski’s via de rede misschien te
duiden maar niet te doorgronden ge
heim, werd in het geladen muzikaal
verloop in grandioos orkestspel, dan
toch in emotionele zin door Haitink aan
de openbaarheid prijsgegeven. Tien da
gen na de eerste uitvoering in 1893 van
deze Zesde Symfonie, is de componist
door zelfvergiftiging gestorven. Hoe le
vend Tsjaikovski, dankzij Haitinks mu
zikaal spiritisme, in zijn laatste werk
weer voor ons komt te staan, is een
puur wonder.
JOHAN VAN KEMPEN
Geen risico lopen.
Op het A-1 embleem letten!
Dan bent u zeker van
'n goede, gebruikte auto.
Grondig geïnspecteerd.
Van binnen en van buiten.
Elk merk. Bij uw Ford-dealer.
Met garantie bewijs.
Auto-wijszijn
het uiterlijk schoon van
een van de actrices een be-
langrijker trekpleister
vindt dan de inhoud van
het stuk. Mevrouw Korte-
van Hemel stelt in haar
vragen dat de legerimpre-
sario kennelijk niet op de
hoogte is van de inhoud
van het stuk. Het Kamerlid
wil nu dat de staatssecreta
ris ervoor zorgt dat door
een uitgebreide voorlich
ting over inhoud en achter
grond van dit emancipatoi
re toneelstuk „de uitvoerin
gen tot hun recht kunnen
komen”.
HAARLEM. De auteur Herman
Heijermans heeft eens drie toneelstudies
geschreven oper kinderen. Eén daarvan
heet In de Jonge Jan en het werk ver
scheen als monologenspel destijds als Fal-
klandje in het Algemeen Handelsblad. De
journalist Heijermans schreef daarin on
der het pseudoniem Samuel Falkland. In
Haarlem hebben Wigbolt Kruijver en Bert
Bunschoten het melodrama in notedop
ontdekt bij het lezen van Heijermans’ ver
zameld werk. Zij kwamen onder de indruk
van de directe dramatiek die de auteur in
eenvoudige taal neerschrijft en als nieu
we toneelgroep Het Volk besloten zij het
te gaan opvoeren. In de Toneelschuur ging
In de Jonge Jan woensdagavond in pre
mière als een historisch brokje sociaal-
realisme om van te smullen.
(Van onze Haagse redactie)
DEN HAAG. Het feit
dat de actrice Willeke van
Ammelrooy wordt ge
bruikt als trekpleister
voor een toneelstuk over
emancipatie, dat voor mi
litairen zal worden opge
voerd, is bij het CDA-
Tweede-Kamerlid me
vrouw Korte-van Hemel in
het verkeerde keelgat ge
schoten. Zo blijkt uit vra
gen die zij heeft gesteld
aan staatssecretaris Van
Lent van defensie.
Het gaat om het stuk
„Mara, Fem, Has en Pink”,
