1
I
is
9
kN
IR
o
I'S
lil
door Max L. Snijders
Ondergedoken
Llil
Wapenaankopen
Geen vertrouwen
Onlusten
t 1
.1
18
IB
1
rd.
,f
in
>BV
-
Sinds januari van dit jaar is Iran het toneel van bloedige onlusten, met
als dieptepunt „zwarte vrijdag' 8 september, toen een betogende
menigte, niet op de hoogte van de die ochtend afgekondigde noodtoe
stand, door militairen genadeloos werd neergemaaid. De oorzaken van de
strijd tussen de sjah aan de ene kant en intellectuelen, ontheemde boeren
w
JF
I
ft..
I Si IhiI
In Iran is een strijd aan de gang tussen de sjah die zijn land wil moderniseren, en
je conservatieve mohammedaanse secte van de Sjiiten, gëleid door hun
jeestelijkheid. Dat is het beeld dat de buitenwereld de laatste tijd in het algemeen
leeft gekregen van de onlusten in dit land. In dat beeld past het dat de nieuwe
en middenstanders aan de andere kant, zijn deels terug te voeren op de
„Witte Revolutie" die de sjah zelf in 1963 uitriep, en deels op de Iraans-
Amerikaanse relatie met betrekking tot wapenaankopen. Max Snijders*
reisde naar Iran en schetst de situatie.
1
jremier Sjarif Emami casiono’s heeft gesloten en het ministerie voor vrouwene- schoppen, de Ayatollah s, worden gekozen
nancipatie heeft opgeheven. Daarmee heeft hij de enige vrouw uit het kabinet door het volk,
ierwijderd. Want de Moellahs, de Sjiitische priesters, zijn immers tegen gokken en
tegen gelijkstelling van de vrouw. Zoals ze ook tegen moderne westerse films in
je bioscopen zijn, waarvan ze zeggen dat die pornografie brengen, al is het niet
fneer dan wat wij in de westerse wereld milde erotiek zouden noemen
Maar het aldus geschapen beeld is volkomen vals. Het is waar dat de
leestelijkheid een centrale rol speelt in het verzet tegen het dictatoriale regime
tan de sjah. Maar niet omdat ze tegen modernisering is, maar omdat, bij gebrek
lan politieke partijen, de moskee de enige plaats is waar nog vrijelijk kritiek op de
egering kon worden geuit.
I
F
Angst? Dat
stadium zi j n
we voorbij
126
Iran: het verzet in de moskee
igen.
■SV
f«n gewonde demonstrant wordt door lijn makkers weggedragen bij de demonstraties tegen het bewind ran de sjah in Teheran.
Anti-regeringsbetogers in de straten ran Teheran, met de beeltenis ran Ayatollah Khomeini.
«SS
Is daaruit te verklaren waarom de rege
ring het ministeriè van vrouwenemancipa
tie ophief? Allerminst. Bij de demonstra
ties tegen het bewind doen de vrouwen in
grote aantallen mee. De Sjiitische geeste
lijkheid is in het algemeen helemaal niet
tegen hun maatschappelijke gelijkstellirig.
Het ministerie van vrouwenemancipatie
was een van de stenen des aanstoots, om
dat de minister ervan tegelijkertijd direc
trice was van de landelijke vrouwenorga
nisaties die worden geleid door prinses
Ashraf, de zuster van de sjah. En juist
tegen de invloed van die organisatie rich
ten zich de bezwaren, niet tegen de eman
cipatie als zodanig.
Al zijn persoonlijke en zakelijke pa
pieren namen ze mee. Hij zelf was niet
thuis. Pas een week later is hij weer aan
het werk gegaan. Abdel Karem Lahidji
is een van die Iranezen die, binnen de
grenzen van de wet, zich verzet tegen de
rechteloosheid van het volk en de wille
keur van het regime. Hij is bestuurslid
van zowel de Iraanse Vereniging voor
de Verdediging van de Vrijheid en de
Rechten van de Mens als van de Iraan
se Juristen Vereniging.
Be eerste organisatie, waarvan ande
re advocaten, hoogleraren, medici, han
delaren en studenten lid zijn, vraagt om
toepassing van de universele verkla
ring van de Rechten van de Mens in
Een beroep op de rechterlijke macht
wegens concrete schendingen van de
mensenrechten is volgens de grondwet
wèl, maar in de praktijk niét mogelijk.
De voorzitter van de vereniging, Bazar-
gon, heeft na de uitroeping van de
noodtoestand 18 dagen in de gevange
nis gezeten, bestuurslid Moghado zit
daar nu nog. Andere bestuursleden zijn
dagenlang ondergedoken geweest. Is
hij dan niet bang om openlijk informa
tie te geven aan een buitenlandse jour
nalist? Hij glimlacht vermoeid: „Dat
stadium zijn we voorbij”.
De klachten van zijn vereniging rich
ten zich tegen arrestaties zonder op
gaaf van redenen, tegen martelingen,
tegen executies op straat, zogenoemd
bij het verrichten van sabotagedaden,
tegen de onvrijheid van de pers, tegen
het feit dat gevangenen geen bezoek
mogen ontvangen en geen advocaat
kunnen aanstellen, tegen het feit dat de
berechting plaatsvindt door militaire
rechtbanken, tegen de zwaarte van de
straffen, tegen het feit dat het recht op
vereniging en vergadering niet bestaat,
dat de universiteiten geheel door de
regering worden gecontroleerd.
Hij schat dat er meer dan 10.000 poli
tieke gevangenen zijn en hij schat het
aantal doden op „zwarte vrijdag” 8
september, de dag waarop een betogen
de menigte die niet wist dat die ochtend
de noodtoestand was ingegaan, op het
Jalehplein genadeloos door militairen
werd neergemaaid, op hetzelfde aantal
alleen in Teheran. Elke dag vallen er
doden en niet meer zoals voorheen tot
drie per week. En hij geeft cijfers van
de dag tevoren: een dode in Mahabad,
15 in de zuidelijke provinciehoofdstad
Kermanshah, 10 in Koerdestan en 1000
over het hele land op vrijdag 29 septem
ber. De kranten melden nu de onlusten
wel, maar geven veel lagere dodencij
fers op: ze zijn allemaal verbonden met
regeringsmensen, zegt hij.
Is er dan sindsdien niet het een en
ander veranderd? De nieuwe premier,
Jaafar Sharif Emami, doet toch allerlei
concessies?
trwrr.
f SOVJETUNIE I
iT 22
iAT)
4
Sjarif Emami. Maar hij en zijn meester
zijn in die periode zo geschrokken van de
massale demonstraties tegen de sjah en
vóór de in het buitenland verblijvende
geestelijke leider Chomeini, dat zij op de
ochtend van de achtste september voor
een aantal steden en gebieden de noodtoe
stand lieten ingaan, op een moment dat al
duizenden demonstranten naar het Dja-
lehplein waren gestroomd
Wie eens de vrijheid heeft geproefd, kan
de smaak ervan nooit meer vergeten.
Daarom vormen de intellectuelen nu één
front met de ontheemde boeren en de
kleine middenstanders: dit regime moet
weg.
Alle in de laatste 25 jaar opgekropte
irritaties en gevoelens van onvrede komen
nu boven: de ergernis over de enorme
wapenaankopen door de sjah, de afkeer
van de grote invloed van Amerikaanse
firma’s op het economische leven er zijn
in dit land 40.000 Amerikaanse adviseurs
de woede over de manier waarop „de
honderd families” zich constant verrijken
zonder dat de rijkdommen van het land in
vergelijkbare mate door anderen worden
gedeeld, de afschuwelijke corruptie tot in
de laagste regionen van de samenleving,
de geweldplegingen door de geheime poli
tie Savak met martelingen en geheime
executies, ondervragingen en het hinder
lijk controleren van allerlei mensen. „De
menselijke persoonlijkheid” zegt één van
de intellectuelen, „is te zeer vernederd om
nog aanvaardbaar te maken dat dit regime
verandering brengen zal”.
Wie over de brede boulevards van Tehe
ran loopt, waar de hele dag door zes rijen
auto’s naast elkaar voor gigantische ver
keersopstoppingen zorgen en waar de Ira-
niërs met weinig gevoel voor de belangen
van een ander, hun auto’s millimeter voor
millimeter in onwaarschijnlijk kleine gaat
jes manoeuvreren, kan zich nauwelijks
voorstellen wat er onder de oppervlakte
broeit.
Maar in de steden waar de noodtoestand
niet geldt, zijn elke dag demonstraties. En
vallen doden. Ook hier in Teheran kan
iedere vonk het kruit van de publieke
verontwaardiging opnieuw tot ontploffing
brengen.
Er is een tweede lijn waarlangs de on-l
rust zich heeft ontwikkeld, en daarin
speelt A.merika's president Jimmy Carter
een niet onbelangrijke rol. Half november
vorig jaar is de sjah bij hem op bezoek
geweest, omdat hij weer wapens wilde
kopen en hij ongerust was over Carters
verkiezingsbelofte dat voortaan alleen wa
pens zouden worden geleverd aan landen
die de rechten van de mens eerbiedigden.
Iran besteedt aan wapenaankopen een
derde van de gigantische inkomsten uit de
oliebronnen.
Voorafgaand aan dat bezoek was er
daarom een periode van liberalisatie, die
onder meer gebruikt werd door de univer-
siteit om lezingen te houden met discussies
na afloop. Zo trok het Goethe-instituut in
tien dagen tijds tienduizend bezoekers, die
aan het eind de vrijheid opeisten voor „de
pen, de inkt en het woord”.
Eenmaal in Washington werd de sjah
wel tot tranen toe geroerd door het traan
gas dat de Amerikaanse politie gebruikte
voor het verjagen van Perzische studenten
die tegen hem demonstreerden, maar hij
kreeg ook te horen dat het met Carters
aandringen op de mensenrechten niet zo’n
vaart zou lopen en dat hij de gevraagde
kleine middenstand, die zich concentreert
in Teherans immense bazaar, een warwin
kel van overdekte straatjes waar de gewo
ne huisvrouw haar inkopen doet.
De Bazaari’s, individualisten als ze zijn,
hebben een hechte informele organisatie,
die hen bijvoorbeeld in staat stelde' alle
maal hun zaken te sluiten uit protest tegen
het huisarrest dat de autoriteiten in Irak
hadden opgelegd aan de in ballingschap
levende geestelijke leider Chomeini.
Chomeini heeft het land al verlaten in
1963, het jaar van de „Witte Revolutie”. Hjj
was niet de enige die de catastrofale gevol
gen van de landbouwhervormingen voor
zag. In datzelfde jaar vonden de eerste
opstanden tegen de „Witte Revolutie” al
plaats.
Hoe de contacten precies lopen weten
alleen de ingewijden. Zeker is dat sinds de
onderdrukking van de politieke partijen
de moskeeën en hun geestelijken centrum
zijn geworden van de onvrede. Dat kan des
te gemakkelijker omdat de Moellahs niet
Hoewel de nieuwe premier allerlei
concessies doet heeft de vereniging
geen vertrouwen in de maatregelen van
de premier, die zijn bedoeld om de
ontevredenheid te verminderen. Dat
geldt ook voor andere Perzen die het
regime niet aanhangen. Vijftien jaar
lang is de huidige premier directeur
geweest van de Pahlavi-stichting, het
keizerlijk instituut, opgericht ten fa
veure van de keizerlijke familie en haar
onmiddellijke omgeving. Bovendien is
hij voorzitter geweest van de Senaat,
een orgaan dat voor de helft bestaat uit
door de sjah gekozen leden en voor de
andere helft uit leden van de Eenheids
partij.
Hij is er zeker van dat zijn telefoon
wordt afgetapt, hij hoort dat zijn cliën
ten worden bedreigd en hij heeft dit
jaar een belastingaanslag gekregen die
tienmaal zo hoog is als die van vorig
jaar. Op de dag dat de noodtoestand
werd afgekondigd, 8 september, is zijn
j huis door zeven man van het leger, in
I uniform, doorzocht. Ze zijn vijf uur
I gebleven.
In mei is hij op straat door zes man
in elkaar geslagen. Zijn 12-jarige zoon
was erbij. Omstanders brachten hem
naar het ziekenhuis, waar hij de eerste
drie dagen zijn geheugen kwijt was.
Dezelfde dag werd in zijn kantoor een
bom tot ontploffing gebracht. Sinds
dien krijgt hij regelmatig telefonische
en schriftelijke bedreigingen.
Iran en van de beginselen van de
grondwet van 1906. Ze zijn nu een jaar
lang bezig en hebben sinds een half
jaar een kantoor. Een eigen blad mogen
ze niet uitgeven. Wat ze doen is, klach
ten doorsturen aan de regering over
aantasting van de mensenrechten in
het algemeen en individueel. Op geen
van hun brieven hebben ze ooit ant
woord gekregen. Ook worden brieven
gestuurd aan Amnesty International,
de Internationale Commissie van Juris
ten en aan het Rode Kruis.
-■
De uitbarstingen van september en van
erder dit jaar hebben oorzaken die terug-
aan tot ver in het verleden. Een van de
jnen waarlangs de onrust zich heeft ont
wikkeld begint bij de „Witte revolutie” uit
963 van de sjah zelf.
In dat jaar besloot Mohammed ïleza
jah Pahlevi tot grootscheepse landher-
orming. Alle grootgrondbezitters moes-
:n hun land afstaan aan de staat, op een
orp na. Als vergoeding kregen ze een
edrag gelijk aan tienmaal het bedrag aan
ikomsten dat ze voor de belasting hadden
Pgegeven wat voor de meesten geen al
i gunstige schikking was. Die compensa
te stelde hen echter toch in staat een fors
andeel te verwerven in de industrial
afwikkeling van het land, die uiteindelijk
leer ging opleveren dan de landbouw ooit
ad gedaan.
De boeren konden het land kopen over
en periode van vijftien jaar. Drie miljoen
ezinnen zouden van deze grootscheepse
laatregel kunnen profiteren als ze het
eld hadden gehad om de afbetaling te
oldoen. Maar ze hadden dat niet en moes-
-n geld lenen, zelfs voor hun zaaigoed. En
ver dat geleende geld betaalden ze een
ente van zo’n 10 percent. Gevolg: de boe-
enfamilies waren niet meer in staat arbei-
lers te betalen en zelfs niet hun jonge
oons te onderhouden die trokken naar
Ie stad, waar meer te verdienen leek.
Maar in de stad is het voor een onge-
choolde werker niet gemakkelijk om aan
Ie slag te komen. De huren bedragen voor
wen gewone arbeider al vaak de helft van
ijn maandloon. Dus vestigden de nieuw-
:omers zich aan de rand van de stad in
elf gemaakte lemen en van golfplaten ge
naakte hutten. Totdat er in 1976 voor dat
lebied een uitbreidingsplan werd ontwop-
>en waardoor de grond opeens honderd
naai zo duur werd.
De „bidonvilles” moesten weg en toen de
>ewoners niet vrijwillig gingen, werden,
*orig jaar, hun woningen op grote schaal
net bulldozers omver gereden.
Daar zijn de kerste onlusten begonnen.
De mensen die de sloppen moesten verla
ten, zijn ondergebracht bij familie in de
stad. En zij waren het die voorop liepen bij
de demonstraties die sindsdien zijn gehou
den, al van januari van dit jaar af. Er is een
relatie tussen die ontheemde boeren en de
z
sacties kunnen verrijken. De leiders
van de gehate gildekamers, die tot taak
hadden het hele economische leven on
der hun controle te brengen, maar zich
in plaats daarvan enorm verrijkten,
zijn gearresteerd. Dat lot ondergingen
ook corrupte zakenlui, terwijl generaal
Nermatollah Nassiri, hoofd van de ge-
heime politie Savak, is vervangen. De
eenheidspartij Rastachiz wordt opge
heven, studenten die zich in het buiten
land tegen het regime hebben uitge
sproken, mogen zonder repressailles te
rugkomen. Er zijn maatregelen aange-
kondigd voor de bouw van goedkopere
s huizen en voor verbetering van de land-
bouw.
Er zijn ontwerpen ingediend voor een
I nieuwe wet op vrijheid van vergade-
I ring en voor vrijheid van de pers. En de
i premier zelf heeft onlangs verklaard
I dat hij de controle op het gedrag van
I journalisten in handen wil leggen van
I de journalistenorganisatie zelf. De in-
i voermonopolies, waardoor een kleine
j groep zich enorm heeft kunnen verrij-
I ken, worden opgeheven. En de salari-
5 seisen van stakende ambtenaren zijn
deze week ingewilligd.
Desondanks heeft de meerderheid
I van de Iranezen in deze permier, die zo
nauw aan het hof is verbonden, geen
j enkel vertrouwen. „Als de sjah maar
tijd krijgt”, denkt men in diplomatieke
kring. Maar de tegenstanders zeggen:
I „Hij komt met dit alles tien jaar te
I laat.”
wapens in ieder geval kreeg. Dat werd nog
eens bevestigd toen Carter op nieuwjaars
dag een bliksembezoek aan Teheran
bracht en verklaarde dat de sjah en hij
over de mensenrechten hetzelfde dachten.
De teleurstelling daarover ontlaadde
zich in de eerste golf van demonstraties in
de serie die heeft geleid tot de toestand van
dit moment. En onlusten die zo bloedig
worden onderdrukt, hebben in Iran de
eigenschap dat ze zichzelf golfsgewijs
voortzetten.
Veertig dagen na een sterfgeval verza
melen vrienden en familieleden zich om
een dode te betreuren. Bij de massale
slachtingen van de laatste tijd betekent dit
dat steeds veertig dagen later grote groe
pen mensen opnieuw worden geconfron
teerd met hun woede over de gewelddadi
ge onderdrukking van hun protesten. Op
18 oktober zal het veertig dagen geleden
zijn dat de duizenden doden vielen op het
Djalehplein.
Nieuwe hoop op een opleving van de
intellectuele vrijheid is er geweest in de
eerste veertien dagen van het bewind van
President Carter en zijn echtgenote regen hier de tranen weg die het gevolg zijn van het door de politie gebruikte traangas tegen anti-sjah-
betogers in Washington, tijdens het tweedaagse bezoek ran het Iraanse staatshoofd aan de VS.
Hij heeft, als premier, een gedragsco-
de uitgevaardigd voor de leden van het I
keizerlijk hof, waardoor zij zich niet S
langer aan allerlei economische tran-
van bovenaf worden benoemd, zoals in de
katholieke kerk, maar worden gekozen
door de gelovigen. Zo wérd de Sjiitische
geloofsgemeenschap de enige democrati-
w sche instelling van het land. Ook de bis-
:-S
