Jeff Wayne mijdt
avontuurlijkheid
pagina
'O
V
F'
i
WW
door
Klaas
Pieter
Rieksen
r 3
I
A
■Ik
DE
i-
r
IN MUZIEK VAN WAR OF THE WORLDS
De commercie heeft weer een oude
melkkoe van stal gehaald: de
geschiedenis van de Marsmannen, die
de aarde veroveren. Men herinnert zich
de paniek, die ontstond bij en na het
uitzenden van het befaamde hoorspel
van Orson Welles in 1938. Op het
thema van het boek van Wells „War of
the Worlds” is er nu een pop-hoorspel
gemaakt, dat de VOO gaat uitzenden.
Het originele project van Jeff Wayne
duurt in totaal 95 minuten. Een heel
probleem voor Veronica, aangezien het
programma „Het Zwarte Gat”, waarin
„War of the Worlds” te beluisteren is,
maar één uur duurt. De VOO had
weinig trek (onder meer door
tijdgebrek) om het geheel in te gaan
korten. Via de regeringscommissaris
voor de Om roep heeft de VOO toen
maar een half uur extra op Hilversum I
aangevraagd voor 30 oktober, zodat
die zender maandag een half uur
langer dan normaal in de lucht zal zijn.
De laatste nieuwsberichten zijn via
Hilversum I die avond dan ook te
beluisteren om 0.25 uur.
Veronica is danig in de ban van „War
of the Worlds”. De gelijknamige film
van George Pal is dan ook op 22
november bij deze omroep te zien.
Na de „invasie der
Marsbewoners"
<4
F i
r t
-
als melkkoe
r
i
T-
2-
j
n
«I
I
zaken,
ri,
ij
De soldaat: We gaan onszelf een
nieuwe wereld bouwen. Ze hoeven
maar naar ons te kijken en we zijn er
geweest. Zo is het toch? Dus gaan we
een nieuw leven beginnen, waar ze
ons nooit kunnen vinden. Weet je
waar? Onder de grond! Je moet het
daar zien, beneden! Honderden kilo
meters riool. Donker, rustig en veilig.
We gaan er huizen bouwen en alles.
Terwijl het leven weer normaal
werd, bleef de vraag over een nieuwe
aanval van Mars de wereld bezig hou
den. Is onze planeet veilig of is deze
periode van vrede alleen maar uit
stel. Het kan zijn dat in de oneindige
ruimte ze hun les hebben geleerd en
rustig een nieuwe kans afwachten.
Misschien behoort de toekomst niet
aan ons, mensen, maar aan de Mars
bewoners.
astaan
ten en
/an de
id met
De avond dat het eerste projectiel
ie aarde naderde, dacht iedereen dat
iet een vallende ster was. Maar de
volgende dag ontdekte men een enor
me krater in het veld vlak bij het
porp. Ogilvy ging er heen om te on
derzoeken wat er lag: een cilinder,
vloeiend heet, met een doorsnee van
wel vijfentwintig meter. En van bin
nenuit kwam een zwak geluid, alsof
er iets bewoog.
De volgende morgen verzamelde
zich een menigte bij het veld, die als
gehypnotiseerd stond te kijken naar
het losschroeven van de cilinder.
Twee schroeven sprongen eruit, toen
plotseling de top eraf viel
Tachtig jaar geleden begon het allemaal
met het verschijnen van het werk „War of
the Worlds” van de Engelse auteur H. G.
Wells. Onderwerp van het boek was de
invasie van Marsbewoners en de hachelij
ke ontsnapping van de mensheid aan een
definitieve ondergang. Bij het verschijnen
van Wells’ boek zou het niet blijven. Een
hoorspel, films, een plaat, een „pop-hoor-
spel”, Tip- en Topparades en een „War of
the Worlds”-pakket volgden. Een klein his
torisch overzicht van wat H. G. Wells (on
der meer ook schrijver van „The Time
Machine”) nooit had durven dromen.
stopt, de chaos was compleet en Welles
had zijn zin. Eerst veroverde hij het thea
ter, daarna met zijn „War of the Worlds”-
hoorspel de radio en later stortte hij zich
op de film.
Een hele tijd werd het oorspronkelijke
idee van H. G. Wells met rust gelaten,
totdat ook de filmindustrie belangstelling
begon te krijgen. De uit Hongarije afkom
stige George Pal kwam uiteindelijk in 1953
met zijn filmversie van „War of the
Worlds”. De goede Pal had zich gespeciali
seerd in avonturenfilms en hij maakte erg
veel gebruik van de trucagefotografie.
„The Filmgoer’s Companion” is niet erg
gelukkig met het produkt. Er staat in te
lezen: ,,De film sprak zeker niet zo tot de
verbeelding dan het geval had kunnen
zijn. Maar toch was het opmerkelijk dat de
film het begrip slechtheid in de science
fiction introduceerde: er werd totaal geen
genade getoond en het geluid was oorver
dovend”. Geen doorslaand succes dus,
maar het mocht Georg Pal toch niet ver
hinderen ook een ander boek van H. G.
Wells, „The Time Machine”, te verfilmen.
Had de Hongaar gebruik gemaakt van
het oorspronkelijke verhaal, de Ameri
kaanse tv-maatschappij zag wel wat in de
stunt van Orson Welles en liet een recon
structie van „de nacht die Amerika in
paniek bracht” op film vastleggen. De uit
zenddatum van deze film, met acteur Paul
Shenar als Orson Welles, werd bepaald op
31 oktober 1975, exact 47 jaar nadat Welles
zijn illustere plannen ten uitvoer had ge
bracht. En weer werd duidelijk dat de
radio anno 1938 een uitermate grote in
vloed had op de mensen. De TROS kwam
op 8 augustus van het vorige jaar met de
film op het Nederlandse scherm.
We zagen hoe de driepoten door de
rivier de Theems liepen, terwijl ze
bruggen doorsneden, alsof ze van pa
pier waren. Eén zo’n monster ver
scheen zelfs boven de Big Ben. Nog
nooit in de geschiedenis had zo’n
menselijke massa zich voortbewogen.
Het was een chaotische toeloop. On
geordend en zonder doel. Zes miljoen
mensen, ongewapend en zonder voed
sel, vluchtten hals over kop. Het was
het einde van de beschaving en het
begin van de slachting onder de men
sen.
Het is een soort „pop-hoorspel” gewor
den dat op maandag 30 oktober (een dag
later en het is veertig jaar geleden dat
Welles zijn grap uithaalde) via Hilversum I
wordt uitgezonden om 22.55 uur. In de
hoofdrollen Jan van Veen (als de journa
list), Patricia Paay, Peter Koelewijn en
Willem Duyn. Harding: „We zaten een
beetje met de rolverdeling in onze maag.
Richard Burton (hij spreekt de stem van
de journalist op de originele elpee-versie,
KPR) is natuurlijk niet de eerste de beste.
Ko van Dijk is helaas dood en Ton Lensink
zit in Italië. Die konden we ook niet zo snel
hier naar toe halen. Toen kwam iemand
met Jan van Veen op de proppen en daar
zijn we eigenlijk wel erg blij mee. We
heteben nu bewust niet voor acteurs geko
zen, omdat we willen laten zien dat zangers
en zangeressen heus wel wat meer kunnen
dan een nummertje in de studio play
backen”.
Voorlopig wordt er met de Veronica-
uitzending even een halt geroepen aan de
„War of the Worlds”-activiteiten. Maar niet
voor lang. Want zodra een platenmaat
schappij op een winstgevend object stuit,
dan gaat de beuk er in. Binnenkort komt
er dan ook waarschijnlijk een zogenaamd
„War of the Worlds”-pakket op de markt:
een plaat, een boek (met gouden opdruk!)
en voor wie niet lezen wil een plaatjesboek.
„War of the Worlds”-speelgoed, -kauw
gum, -stickers, -ondergoed, -bedlakens, -
eetgerei, noem maar op. Wat staat ons nog
allemaal te wachten?
En dan tenslotte loopt Paramount Pictu
res met de gedachte rond om het werk van
George Pal nog eens dunnetjes over te
doen. Maar de plannen omtrent een nieu
we versie van de film zijn nogal vaag.
Wayne heeft wel al verschillende gesprek
ken gevoerd met de filmmaatschappij,
maar het wachten is op het succes van de
plaat in Amerika. Daar begint de elpee ook
al aardig te draaien, maar Paramount wil
pas dan aan de slag gaan als de Amerika
nen opnieuw plat gaan voor „War of the
Worlds”. De beelden die in de verschillen
de platenprogramma’s op de vaderlandse
buis worden vertoond zijn dan ook zeker
niet uit een nieuwe film, maar werden
speciaal voor de promotie van de langspe-
ler vervaardigd. Voorlopig is het dus nog
even afwachten. Paramount wil wellicht
eerst even de Grease-rage uit laten razen.
We beginnen gewoon opnieuw, En
wat is er zo erg aan leven onder de
grond, hè? Als je het mij vraagt, is het
hier boven ook niet zo geweldig.
riodiek
zal zij
F
rde
<1
nil
leel
wal
em
wel
Ben
£d,
iet
de
Js.
kis
>f
s,
o-
i:
Een aantal mannen kroop voorzich
tig naar de kuil toe. Een grote ge
daante rees omhoog en een onzicht
bare hittestraal raakte hen één voor
één. Een felle gloed en alles vloog
onmiddellijk in brand. Iedere boom
en elke tak veranderde in een vlam
menzee door de aanraking van de
allesvernietigende, onaardse hitte
straal. De mensen vluchtten weg van
het veld en ook ik (de ik-figuur in het
verhaal is een journalist) rende als
een bezetene. Ik had het gevoel dat er
met me gesold werd en ik wist dat als
ik bijna in veiligheid zou zijn, die
geheimzinnige dood achter me aan
zou springen en me zou vernietigen.
(De fragmenten uit „War of the Worlds”
komen van de elpee van Jeff Wayne in een
Nederlandse vertaling en bewerking van
Tineke Baks en Bart van Leeuwen).
Misschien is de toekomst aan de Marsbe
woners. Wie zal het zeggen. Voorlopig kan
men echter nog even het idee van H. G.
Wells gebruiken voor verschillende projec
ten. Tot de monsters weer terugkeren en
een middel hebben uitgevonden om niet
door onze bacteriën gedood te worden.
Dan kunnen we elkaar in een „War of the
Worlds”-doodskist naar het kerkhof dra
gen.
vuciuui vuimaaiuc c*x. ,vvc whucu
de aandacht vestigen op het gevaar dat
ook in Nederland plutonium kan worden
gestolen. Het is de hoogste tijd dat men
zich dat bewust wordt. Daar zijn we met
het namaakbericht goed in geslaagd”. De
radio was dus nog steeds niet, zoals menig
een al voorbarig liep te verkondigen, een
roemloze dood gestorven).
Het zou maar drie jaar duren na het
initiatief van ABC of weer werd „War of
the Worlds” de naam van een opzienba
rend project. De doelgroep: de op muziek
beluste jeugd. Jeff Wayne heette ditmaal
de ontdekker van deze nieuwe versie. Hij
componeerde, orkestreerde, dirigeerde en
produceerde een dubbelelpee, waarin mu
ziek de hoofdrol speelt en het verhaal van
H. G. Wells voor het basisgegeven zorgde.
De langspeelplaat is bezig een groot we
reldsucces te worden en Veronica heeft al
een nummer gebruikt om leden te werven.
En dat tikt promotioneel gezien voor beide
partijen (platenmaatschappij en de VOO
zelf) lekker aan. Veronica-radiodirecteur
Lex Harding: „We waren erg kapot van het
project van Jeff Wayne. We vonden het
alleen erg jammer dat de gesproken tekst
op de plaat ook niet in het Nederlands is
opgenomen omdat het verhaal nu een
hoop mensen zal ontgaan. Ad Bouwman
kwam toen op het idee om er een Neder
landse versie van te maken”.
De laatste tijd zie je in diverse tijd
schriften kleine annonces opduiken die
er intrigerend uitzien. Zij tonen een
stripfiguur die schrikt van hetgeen hij
door middel van zijn verrekijker te zien
krijgt. „The chances of anything coming
from Mars are a million to one but
still they come!” staat er als tekstje bij
te lezen. Juist ja, Science Fiction (afkor
ting SF) en The War of the Worlds den
ken de ingewijden dan.
Toen dit voorjaar een muzikale bewer
king van H. G. Wells avontuurlijke ver
haal over een invasie van Marsbewoners
verscheen, fronste menigeen de wenk
brauwen. Wie was die Jeff Wayne dan
wel, die meenden dat hij erin kon slagen
om het dramatische epos over de bijna-
ondergang van de aarde ook adequaat
van muziek kon voorzien? De compo
nist, arrangeur en dirigent van deze
monsterproduktie over vier plaatkanten
kon echter bogen op een gedegen oplei
ding aan de hoog aangeschreven Newy-
orkse Juillliard School of Music. Wayne
was bovendien niet allen klassiek zowel
als jassy georiënteerd, maar had ook een
ruime ervarin asl producer van lichte
muziek (onder meer van David Essex)
achter de rug.
Een groot project heeft een gedegen
aanpak nodig, vond Wayne zo’n driejaar
geleden en dus schreef hij samen met
zijn vrouw Geraldine een pakkende the-
aterversie van Wells’ stuk, contracteer
de een fantastische bezetting en ging
met de nauwgezetheid van een filmpro
ducer bij het totstandkomen van de op
namen te werk. De eerste doordachte zet
daarbij was om acteur Richard Burton
in te schakelen voor de rol van de jour
nalist, feitelijk de verteller van het ver
haal. Daarnaast werden de zeer herken
bare stemmen van zangeres Julie Co
vington (Evita), David Essex, Justin
Hayward (Moody Blues), Phil Lynott
(Thin Lizzy), sessie-musicus Jo Partrid
ge en Chris Thompson (Manfred Mann’s
Earth Band) ingeschakeld.
Voeg daar dan de hulp van gitarist
Chris Spedding en bassist Herbie Flo
wers aan toe en de balans kan niet an
ders dan positief zijn. Dat heeft Wayne
dan ook gedacht, daarbij alle risico’s
uitsluitend. Zo verkreeg hij een muzika
le achtergrond die het verhalende aspect
van het geheel waar mogelijk accentu
eerde, het relaas als het ware illustreer
de met zwaar aangezette orkestpartijen,
die met synthesizers gecreëerd werden.
Dezelfde instrumenten werden ook be
nut bij het maken van geluidseffecten
waar een doorsnee hoorspelkem verrukt
over zou zijn. Ik maak me echter sterk of
de muziek zonder tekst even krachtig
zou werken.
Het succes van de produktie in
Nederland gingen tienduizende kopieën
over de toonbank valt in die zin goed
te verklaren. Bezetting, idee en de ro
mantische muzikale aanpak imponeren
nu eenmaal makkelijk. Of we werkelijk
zo gelukkig moeten zijn met Wayne’s
produkt waag ik toch te betwijfelen.
Afgezien van de geluidstechnische illus
traties speelt hij muzikaal nog al eens
leentjebuur bij enkele in het symfoni
sche vlak opererende rockgroepen.
Zo is de invloed van Camel en de
Moody Blues onloochenbaar. Dezelfde
arrangementen die zich bij hen afteke
nen, vinden we op The War of the Worlds
weer terug. Avontuurlijkheid wordt
daarbij gemeden ook al omdat de muziek
telkens afwisselt met de tekst en dus
zijn kracht moet ontlenen aan passages
die vaak herhaald moeten en kunnen
worden. Tot Wayne’s voordeel kan ik
zeggen dat hij desondanks vakwerk
heeft afgeleverd, ook al is het in hoofd
zaak door en door sentimenteel. De pro
duktie, persing en afwerking van zijn
geesteskind, inclusief de illustraties,
zijn zondermeer beter dan bij een verge
lijkbare uitgave. Het is een aanwijzing
dat er aan ’s mans toewijding in ieder
geval niet getwijfeld hoeft te worden.
JOHN OOMKES
Ik begon te rennen. Ik voelde geen
angst, alleen een vreemde uitgelaten
heid toen ik de heuvel oprende naar
het bewegingloze monster. Het
kamp van de Marsbewoners lag bene
den me: een enorme vlakte en daarin
verspreid lagen hun omgevallen ma
chines met Marsbewoners daarin,
dood. Verslagen nadat alle menselij
ke listen gefaald hadden. Gedood
door de meest nederige dingen op
aarde: bacteriën, nietige onzichtbare
bacteriën. Zodra de monsterlijke in
vallers aankwamen en zich voedden
en dronken, vielen onze microscopi
sche bondgenoten hen aan. Vanaf dat
moment waren ze ten dode opge
schreven.
Overigens, in 1974 dachten de KRO-
programmamakers van het radiopro
gramma „Voer voor Vogels”: Wat Welles
kan, kunnen wij ook. Op de late zondag
avond werd via Hilversum III een bericht
in de ether gebracht over een gekaapt
plutonium transport bij Detroit (USA). Op
het gefingeerde bericht kwamen ongeveer
honderd telefoontjes binnen en een woord-
Tot zover het bericht. Wat was er in
hemelsnaam allemaal gebeurd? De toen
23-jarige en ambitieuze Amerikaan Orson
Welles had weer eens wat uitgehaald. In
zijn creatieve brein was het idee ontspro
ten om een radio-uitzending te maken
Waarin hij de invasie van de Marsbewo
ners (zoals Wells dat beschreven had) tot
Werkelijkheid wilde maken. Hij verzamel
de enkele mensen van zijn omroep en zette
een gefingeerde reportage in elkaar. En
zijn plannen lukten, misschien wel iets te
goed. De angstaanjagende stem meldde
vreemde verschijnselen, „ooggetuigen”
vertelden hun verhaal, commentaren van
hooggeplaatste heren werden uitgezon
den. Vele Amerikanen joeg Welles de stui
pen op het lijf met zijn natuurgetrouwe
«reportage”.
Ondanks het feit dat vóór en tijdens de
reportage nog werd gezegd dat het om een
hoorspel ging, joeg er toch een golf van
Paniek over Amerika. Duizenden mensen
waren al uit hun huizen gevlucht en hon
derden spoedden zich in een automobiel
naar veiliger oorden. De wegen zaten ver-
Sttenger controle op de Amerikaan- vj
»che Radio-uitzendingen
NEW-YORK, 1 Nov. (Havas). De
ernst van de incidenten, welke veroor
zaakt zijn door de radio-uitzending van
het boek „War of the Worlds”, heeft
onmiddellijk reacties teweeggebracht
in bevoegde kringen, die overwegen,
controle op de radioprogramma’s in te
stellen.
Het station der Columbia Broad-
casting Corporation heeft zijn leedwe
zen uitgesproken en den luisteraars ver
zekerd, dat het geen „gefingeerde radio
reportages” meer zal geven, wanneer
het programma onder het publiek ont-
k steltenis teweeg zou kunnen brengen.
^be federale autoriteiten hebben bovendien a
Rfe^ek ingesteld naar de bewuste ra^jfl
i-.in h''’ -
