J
u'
y
iói
fc
er
SECRETARIS-GENERAAL VERBODEN ZWARTE VAKBEWEGING IN ZUID-AFRIKA:
Vakbondsleiders
stierven in de
gevangenis een
mysterieuze dood
er
ER
)urea
A
APARTHEID
Dialoogpolitiek
door
Frénk van der Linden
Politiek karakter
Druk
Impuls
REP.
ZUID
AFRIKA
Gewapende strijd
SACTU
■k
direl
15544
9-> 7b.
RHODESIË
BOTSWANA
TRANSVAAL
ZUIDWEST-
1
AFRIKA
a-
LESOTH
KAAPPROVINCIE
I'Pli^ohothAllUlH
in
’Arbeidsverzet en vrijheidsstrijd
onlosmakelijk verbonden’
in Haarlen
)4
7
640
3
G. KroO
Eén grote schreeuw om vrijheid
varing, i.b
or een ze
De kleine apartheid hoewel sterk verminderd
is er nog wel: zo mag twee percent van de
kleurlingen bepaalde beroepen niet uitoefenen en
mde
^erschij-
leid).
»n verf ffl
Zaanda
ile admif
n
nature WO
Ie afdelii
De grote apartheid is de politiek van de
thuislanden: over het algemeen armoedige gebieden
die zijn ingericht voor de zwarten. Daar kunnen zij,
gescheiden van de blanken, leven. De
Zuidafrikaanse regering doet alle moeite allerlei
bedrijven te bewegen zich aan de rand van de
thuislanden te vestigen. Dan zouden de zwarten niet
zoveel in de blanke gebieden hoeven te komen. Op
dit moment gebeurt dat wel, omdat velen van hen
hun arbeidsplaats daar hebben.
De zwarten hebben geen stemrecht, hun belangen
worden (zij het zwakjes) verdedigd door enkele
oppositiepartijen. Deze politieke groeperingen
maken echter geen schijn van kans tegen de
Nationalistische Partij, die met een meerderheid in
het parlement op simpele wijze de duimschroeven
kan blijven aandraaien.
Sinds enkele maanden is Pieter Botha premier
van Zuid-Afrika. Hij heeft verklaard van plan te zijn
het beleid van zijn voorganger Vorster voort te
zetten. Dat betekent dat de strategie van de grote en
de kleine apartheid opnieuw de boventoon zal
voeren
Er zijn in Nederland nog maar weinig mensen te
vinden die niet op de hoogte zijn van de schrijnende
toestand waarin de „Afrikanen de al generaties
lang in Zuidafrika wonende zwarten, zich bevinden
Vrijwel iedereen is op de hoogte van de situatie: een
blanke minderheid regeert het land met straffe hand.
Ik had samen met enkele vrienden
53 kleine bonden verenigd, tezamen
hadden we bijna 60.000 leden. We
voerden aan het eind van de jaren
vijftig acties voor een minimumloon
van vijf rand (ongeveer tien gulden)
per dag. Duizenden Afrikanen leg
den hun werk neer. De opstanden
werden keihard neergeslagen, maar
in 1960 kwam de loonsverhoging er
door".
De acties hadden wel tot gevolg,
dat de regering de bureaus van de
federatie in Kaapstad, Durban en
Johannesburg ontruimde. Honderd-
vijftig vakbondsleden werden op
grond van een anti-communistische
wet gearresteerd en daarna „ge
hand”, d.w.z. uitgesloten van werk.
die de vakbondsleden op hun werk
kunnen verspreiden.
mogen zij bepaald niet overal in bussen en dergelijke
samen met blanken ziten. Dat alles in het kader van
de scheiding tussen blank en zwart.
Gaetsewe was deze week in Nederland om te praten
met bestuurders van de verschillende vakbonden.
Hij vroeg hen het (nu illegale) werk van de SACTU te
steunen.
Velen veroordelen de politiek van Zuid-Afrika.
„We kunnen er echter niets tegen doenis een
veelbeluisterde uitspraak. John Gaetsewe (61 jaar),
bestrijdt die kreet. Hij is secretaris van de South
African Congress of Trade Unions (SACTU), een
grote federatie van vakbonden die in 1967 werd
verboden door het blanke minderheidsregime.
Daarnaast voorzag hij door verschillende
toespraken (onder andere in het Deining Activiteiten
Centrum in Haarlem) de collectes die de Werkgroep
Zuidelijk Afrika en de Anti-Apartheidsbeweging
hielden van een fundament. De opbrengst van die
collectes is bestemd voor een drukkerij die de
SACTU in één van de buurlanden van Zuid-Afrika wil
stichten. Wanneer dat in het land van Botha zou
gebeuren, zou de drukpers binnen de kortste keren
in beslag worden genomen.
„Na ’65 waren onze kopstukken
gedwongen buiten het land hun
werk voort te zetten. We hadden vijf
jaar nodig om ons te herorganise
ren”, zegt Gaetsewe.
In 1972 (mijnwerkers uit Namibië)
en '73 (Durban) braken er opnieuw
stakingen uit. Gaetsewe beweert dat
sommige werkgevers vanaf dat mo
ment de vakbonden als onderhande
lingspartner accepteerden, al erken
den ze dat niet officieel.
Gaetsewe illustreert zijn bewering
dat het verzet van de arbeiders meer
politiek gericht is met het voorbeeld
van de opstanden die in 1976 in
Soweto plaats hadden. Hij balt de
vuisten en brengt strijdbaar uit:
„Vijfhonderdduizend man, vijfhon
derdduizend kerels met karakter be-
Het is de bankschroef waartussen
de hoop van de Afrikanen vermor
zeld dreigt te worden: stakingen
hebben slechts kleine successen tot
gevolg en kosten steeds meer men
senlevens. Aan de andere kant bete
kent het met de armen over elkaar
blijven zitten, dat de toestand waar
in de zwarten verkeren, ten hemel
schreiend blijft.
kaanse apartheidsregime werden
verboden, niet opvolgen”, verzucht
Gaetsewe. „Vele regeringen, waar
onder de Nederlandse, hebben die
resolutie niet in de wetgeving ver
werkt”.
Ook andersoortige concerns zouden
volgens hem door de verantwoorde
lijke regering gedwongen moeten
worden hun handel met Zuid-Afrika
te staken. „Ze verrijken de upper-
class in ons land en verschaffen hun
genoeg rijkdom om er een uitge
breid politieleger op na te houden.
„Wij eisen alle burgerrechten
voor de Afrikanen. We willen vrij
kunnen vergaderen, onze mening
kunnen uiten en onbestraft kunnen
drukken wat we willen. De arbei
ders van Zuid-Afrika zijn degenen
die de rijkdom van het land hebben
bewerkstelligd en juist hun wordt
de controle over de verdeling van
die welvaart onthouden. Wij eisen
daarom met name het stemrecht
voor alle Afrikanen!”
TRANSKEIz^r^:
Oost Londen
De secretaris-generaal ziet voor de
Nederlandse vakbonden een duide
lijke rol weggelegd in de vrijheids
strijd. „Zij kunnen er bij de Neder
landse maatschappijen die handel
met Zuid-Afrika drijven op aandrin
gen, die activiteiten te staken. Zij
hebben daar voldoende macht voor.
Wij rekenen op de hulp van de Ne
derlandse arbeiders en hun bonden.
Zij kunnen ons verder ook financi
eel steunen”.
ar, die zelfs
riem.
leidingen hebben baat bij rustige
onderhandelingen en vrezen de wil
de stakingen”. Volgens de SACTU
.wil de regering niet aan vrijheid
voor vakbonden. De angst dat ze
niet alleen om hogere lonen, maar
ook om politieke veranderingen aan
de deur zullen kloppen, is levens
groot.
o
N
2
CD
O
,c
m
!t
<e
im-
n
„Er is een sterke druk vanuit het'
bedrijfsleven om de bonden te er
kennen”, roept hij uit. „De bedrijfs-
>ef-
i-
WINDHOEK
rc
n bedien»
3 WaivisbaaifZ.A.)
Volgens sommigen zou een econo-
van Zuid-Afrika
slechts de bevolking treffen: terug-
Uit het SACTU-eisenpakket. „Wij
eisen de onmiddellijke erkenning
van het recht van alle arbeiders
vakbonden op te richten en zich
daarbij aan te sluiten. We verwer
pen het systeem van overlegcomi-
tés, zoals dié door de regering wor
den samengesteld. Het is voor de
arbeiders geen systeem waarin ze
kunnen vechten voor arbeidsplaat
sen en hogere lonen. De discussie in
zo'n comité blijft beperkt tot het
praten over de aanschaf van kof-
fieautomaten
trekking van bedrijven betekent
werkloosheid, werkloosheid bete
kent armoede. Gaetsewe wijst deze
theorie als demagogie van de hand.
„Als de Westerse maatschappijen
zich terugtrekken zal dat in eerste
instantie de Afrikanen treffen, dat
zal ik niet bestrijden. Maar ik weet
zeker dat mijn volk offers wil bren
gen. Dat leid ik onder andere af uit
het feit dat de Afrikanen wekenlang
willen staken zonder een uitkering
te ontvangen. Na verloop van tijd
zullen de inkomsten van de blanken,
tengevolge van het verdwijnen van
vele bedrijven, afnemen. Daardoor
kunnen ze niet zo veel geld meer
besteden aan het leger- en politieap
paraat. Waar niet is, verliest de kei
zer zijn recht, nietwaar? Dan zal het
niet lang meer duren of de machtso
vername van de Afrikanen is een
feit”.
Het opzetten van een vakbonds-
centrum in een buurland zou de
SACTU dus een nieuwe impuls kun
nen geven. De federatie zou een
nieuw hoofdstuk kunnen schrijven
voor het boek van haai’ historie, dat
is gelardeerd met stakingen, reper
cussies van de veiligheidspolitie, ge
vangenisstraffen voor leiders en
geëxecuteerde activisten.
Gaetsewe (mistroostig starend):
„Er heeft al veel bloed gevloeid.
Al snel na de oprichting van de
SACTU in 1955 waren er onlusten.
„De SACTU heeft geld nodig”,
verzucht John Gaetsewe. „Ik wil
geen verstoppertje spelen. Denk niet,
dat ik alleen hier kom om te praten
met Nederlandse vakbondsbestuur
ders”. De Zuidafrikaanse secretaris
generaal heft beide handen ten he
mel, een teken van zijn onmacht. Hij
en zijn collega’s-vakbondsleiders
zwemmen nou niet bepaald in het
geld. Een kas om stakende leden aan
een inkomen te helpen is er niet: de
leden betalen zeer weinig lidmaat
schapsgeld. Geld voor reisjes naar
West-Europa is ook niet beschik
baar. Gaetsewe verbleef daarom
niet in het Hilton, maar op een een
voudige zolderkamer in Amster
dam-West, die hem door iemand van
de Anti-Apartheidsbeweging ter be
schikking was gesteld. De beweging
heeft al jaren een steunfonds voor
SACTU-activiteiten en betaalde ook
de reis van Gaetsewe.
Tot nu toe komt er inderdaad niet
veel terecht van het verplichte wa
penembargo. De grote concerns
wordt geen strobreed in de weg ge
legd: nog steeds kunnen zij ongehin
derd de door hen geproduceerde
wapens naar Botha en de zijnen
verschepen. De Anti-Apartheidsbe
weging wijst in dit verband beschul
digend naar de Nederlandse bedrij
ven Philips, Dura en Shell. Gaetse
we is het met de beweging eens,
wanneer zij de regering vraagt deze
bedrijven geen exportvergunningen
meer te verlenen en geen exportkre-
dietgaranties aan ze te verstrekken.
Gaetsewe: „De Nederlandse rege
ring doet wel iets; zij voert haar
zogenaamde dialoogpolitiek. Maar
de ervaring heeft geleerd dat er niet
met Zuid-Afrika valt te praten. De
veranderingen moet je afdwingen.
te doen. Dat kon echter niet voorko
men dat er in het begin van de
zestiger jaren opnieuw grootscheep
se stakingen uitbraken. De vakbon
den hadden hun contact met de
Zuidafrikaanse vrijheidsbeweging
ANC (African National Congress)
verstevigd en organiseerden de sta
kingen samen met hen. In Sharpe-
ville vonden bij acties van de politie
69 mensen de dood. Gaetsewe werd
opgepakt en verbleef vijf „ellendige
maanden” in de gevangenis van Pre
toria. SACTU-bestuurder Vuyisile
Mini werd in dezelfde gevangenis
opgehangen. Gaetsewe merkt op dat
in die tijd verschillende vakbonds
leiders een mysterieuze dood stier
ven in de gevangenissen. „Zelf
moord heette dat”, meesmuilt hij.
„Wij eisen onvoorwaardelijk het
recht om te staken voor alle arbei
ders om zo hun eisen kracht bij te
zetten. Zelfs de blanke werknemers
hebben dit récht niet. En dat terwijl
het het enige bruikbare uapen is om
menswaardige levensomstandighe
den af te dwingen".
Er parelen zweetdruppels op het hoofd van de verdachte. Zijn benen
zijn met touwen vastgebonden aan de poten van de stoel waar hij op
zit De polsen zijn op dezelfde manier onwrikbaar aan de leuningen
vastgemaakt. Hij ziet niets: het felle licht heeft na enkele uren de ogen
totaal verblind Opnieuw dalen de slagen op hem neer. De knuppels
raken zijn hoofd op een ongenadige manier. Weer de vragen. Wie
organiseerde de staking? Waar wonen de kopstukken van de vak
bond? Wat weet hij van geplande acties? Langzaam valt er een zwarte
deken over hem heen, waarna hij wegzinkt in bewusteloosheid. John
Gaetsewe verbleef in 1960 vijf maanden in de gevangenis van
Pretoria. Hij had, samen met enkele andere vakbondsleiders, demon
straties tegen de „paswetten” georganiseerd. Deze wettelijke maatre
gelen eisen dat elke Afrikaan van vijftien jaar en ouder een legitimatie
bewijs bij zich draagt De regering kondigde in die roerige periode de
noodtoestand af en liet de veiligheidspolitie talloze vakbondsleiders
oppakken. Gaetsewe kent nu hun methoden, hun knuppels en vragen.
Een bewijs van zijn onschuld werd nooit op tafel gelegd. Hij kwam dan
ook na vijf maanden voorarrest vrij en zette zijn werk in de SACTU,
één van de grootste vakbondsfederaties in Zuid-Afrika, voort. Hij is nu
zelfs secretaris-generaal van de federatie en houdt zich onder andere
bezig met het maken van propaganda in het buitenland voor het werk
van de SACTU. Deze week bracht hij (op initiatief van de Anti-
Apartheidsbeweging) een bezoek aan ons land
„Er zal niets veranderen wanneer
de landen die bij de Verenigde Na
ties zijn aangesloten de resolutie van
de Veiligheidsraad waarin alle mili- mische boycot
taire transacties met het Zuidafri-
=KAAPSTAD$
toogden die zomer tegen het speciale
Bantoe-onderwijs dat de regering
wilde instellen. (De Zuidafrikaanse
blanken noemen de Afrikanen Ban
toes, red.). Uiteraard speelden ook
de lage lonen weer een rol. De beto
gingen waren één grote schreeuw
om vrijheid: om stemrecht, om een
vakbond op te richten, om beroepen
uit te mogen oefenen die nu alleen
voor blanken zijn weggelegd”.
De schreeuw werd gesmoord. Dui
zend mensenlevens kostte ze (rege-
ringsopgave driehonderd). „Maar
het politiek bewustzijn van de Afri
kanen werd ermee bevorderd”,
merkt Gaetsewe op. „En de lonen
gingen iets omhoog”.
;,Wij eisen kosteloos onderwijs
voor onze kinderen, ongeacht ras of
huidskleur. Ook eisen we de moge
lijkheid voor arbeiders bijscholing
te ^volgen. Het onderwijs in Zuid- 1 Indirect zijn zij dus schuldig aan het
-- bloedvergieten”. Gaetsewe vindt het
verder „schandalig” dat de buiten
landse bedrijven de Afrikanen zeer
lage lonen uitkeren in vergelijking
met de bedragen die zij hun Wester
se werknemers aan het eind van de
week in de handen stoppen. „En dat
terwijl wij net zo hard werken”.
Wij eisen een minimumloon van
50 rand (ongeveer 115 gulden) per
week voor alle arbeiders, ongeacht
ras of sekse. Aan het eind van ieder
jaar moet een inflatiecorrectie wor
den toegepast. Dit bedrag is net
genoeg om niet van armoede en hon
ger om te komen. (In Zuid-Afrika
bedragen de kosten van het leven
sonderhoud ongeveer tachtig pro
cent van de kosten die we in Neder
land moeten maken, red.).
De vakbondsleider: „Armoe is
troef. Vandaar ook de collectes die
gedurende mijn verblijf hier wor
den gehouden". Het geld dat wordt
opgehaald, zal worden besteed aan
de bouw van een drukkerij en trai
ningscentrum voor vakbondsleden.
Uit de woorden van Gaetsewe
mag blijken dat de SACTU niet af
kerig is van de gewapende strijd. De
vrijheidsbeweging ANC, die nauw
met de SACTU samenwerkt, heeft
daar ook al eens blijk van gegeven.
In haar blad Sechaba verklaarde
een woordvoerder in 1974: „De
staatsmachinerie kan niet alleen via
de weg van stakingen omver worden
geworpen, noch kan ze de mensen
tegen de wreedheid van de vijand
beschermen. De nadruk die het
ANC sinds 1961 op de gewapende
strijd als beslissende vorm van
strijd legt, blijft zijn geldigheid be
houden”.
Gaetsewe zegt te betreuren dat het
mes een keer op tafel moet komen
„Ik zie, net als ieder ander, liever dat
dit probleem vreedzaam wordt op
gelost. Maar de dingen die in het
verleden zijn gebeurd en nu nog
gebeuren, roepen zoveel emoties op.
dat overleg nauwelijks meer moge
lijk is. Maar wat er in de toekomst
ook mag gebeuren: onze o n e m a n,
one v o t e-slogan blijft altijd gel
dig, ook na een eventuele machtso
vername. Wij zullen de blanken niet
zo discrimineren als zij ons gedaan
hebben. Na Gaetsewe’s koffie-
dikkijkerij blijft het opvallend lang
stil.
Gaetsewe heeft deze week zijn
wensen tijdens gesprekken met Ne
derlandse vakbondsbestuurders
naar voren kunnen brengen. Hij be
seft dat hun inspanningen de weeg
schaal niet op korte termijn in het
voordeel van de Afrikanen zullen
doen omslaan. Het ziet er voorlopig
nog naar uit, dat de mensen van de
SACTU door moeten gaan met het
in het geniep drukken en versprei
den van krantjes en het organiseren
van stakingen. Het einde van een
tijdperk van bloedige onderdruk
king en schending van mensenrech
ten is niet in zicht. De weegschaal
slaat nog altijd door naar de kant
van de minderheid, de lilliputter met
het gewicht van een kolos: het min
derheidsregime
John Gaetsewe’s bezoek was aanleiding voor
Frénk van der Linden om met de secretaris-generaal
te praten over de historie van zijn federatie, de
moeilijkheden die de vakbonden bij hun werk
ondervinden en de manier waarop het
Zuid-Afrikaanse probleem volgens de SACTU moet
worden opgelost.
Afrika is er slechts op gericht de
Afrikanen bij te brengen, hoe ze de
blanken moeten bedienen. Het blijft
beperkt tot het niveau van de lagere
school. Daarom moet het onderwijs
systeem revolutionair gewijzigd
worden
De gebouwen zullen in Zambia of
Mozambique, aan de grens met
Zuid-Afrika, moet verrijzen. Gaetse
we: „Onze leden zijn over het alge
meen fabrieksarbeiders en mijn
werkers. Sommigen kunnen lezen
en schrijven, de meesten echter niet.
De veiligheidsdienst hield hen
scherp in het oog, zodat ze niet meer
in staat waren iets voor de SACTU
De SACTU is met de bevrijdingsbe
weging ANC van mening, dat de
blanke minderheidsregering door
een economische boycot op de knie
ën kan worden gebracht”. Over
tuigd (steeds de wijsvinger door in
de lucht om zijn argumenten kracht
bij te zetten): „Telkens wanneer
mensen in elkaar worden geslagen
of neergeschoten, gebeurt dat met
wapens die Zuid-Afrika in het bui
tenland heeft gekocht. Zolang Euro
pa zakelijk met onze onderdrukkers
heult, kunnen wij niet succesvol
vechten”.
Niet alleen de wapenindustrie is
de oorzaak van Gaetsewe’s ergernis.
PRETORIA
Johannesburg^
ORANJf- X^-
(SWAZILAND
NATAL f--
PIETERMARITZ
©A^burg;
i ^Durbanr^r
Ze weten niet hoe acties te organise
ren. Daarom is het zo noodzakelijk
een trainingsinstituut op te zetten
waar ze de vakbondseisen leren for
muleren, in gaan zien hoe ze hun
werkgevers onder druk kunnen zet
ten en informatie leren verstrekken
aan hun lotgenoten”. In de drukke
rij zouden volgens de secretaris-ge-
neraal regelmatig pamfletten en
kranten moeten worden gedrukt,
„Terecht”, meent Gaetsewe.
„Want het arbeidersverzet en de
vrijheidsstrijd van de Afrikanen
zijn onlosmakelijk met elkaar ver
bonden. De laatste jaren is niet al
leen een uitblijvende loonsverho
ging aanleiding om het werk plat te
leggen. Steeds vaker hebben de rel
len een politiek karakter. De lonen
in Zuid-Afrika zijn niet gebaseerd
op wat de ondernemers kunnen be
talen, laat staan op de behoeften van
de zwarte arbeiders, maar op hun
huidskleur. De stakingen zijn dan
ook een uitdaging aan de fundamen
tele principes van het apartheidsbe-
leid”.
Kimberleg^,RIJSTAAT
BLOEMFONTEIN C
z
■Las**»-’
