Showman weet zich een andere gastheer dan in zijn gloriedagen
Leeftijd handicap voor Sammy Davis
Pianiste Brigitte Engerer
Driekwart
verrast met virtuoos spel
miljoen
voor Ruysdael
3
3
Mahler nog wat ruw in de grondverf
komende
exposities
Kennismaking met salsa
leidt tot dorpsfeest
St SKI PERFECTIE
Hanneke van Bork overtuigend soliste bij NPO
Frangaise toont formidabele interpretatie
Newyorkse Celia Cruz formidabel bij stem
VIVE LA DIFFERENCE
WOENSDAG
19 7 8
8
NOVEMBER
KUNST
11
Goede prijzen bij Sotheby
Amsterdam, Alkmaar, Haarlem, Rotterdam,
Utrecht en Den Haag
Nu: een opwindende wintersport -
collectie bij Claudia Straten
Even a vontuurlijk als Ski zélf.
En typisch Claudia Straten
Perfect gestyled dus en in kleuren,
materialen en modellen harmonisch
„opgebouwd" Waardoor vrijwel
eindeloze kies- en combineer-kansen
werden gecreëerd. Broeken (salopettes
en stretch): vanaf 119, -.
Jacks (gedessineerd en uni): vanaf
159,-; mouwloos vanaf 99,-.
Pulls: vanaf 45, -.
Ski Boots: vanaf89,75. Nu’
DEN HAAG. Je kunt jezelf natuurlijk voor de gek willen houden
maar Sammy Davis Jr. zal wel niet al te vaak meer in ons werelddeel te
zien zijn. De grootste zwarte artiest die de showbizz na 1930 heeft
opgeleverd, is de vijf kruisjes immers ruimschoots gepasseerd. En
zoals de grootste bokser naar verloop van tijd trager wordt, zo legt de
middelbare leeftijd zelfs aan een Sammy Davis ombarmhartig zijn
beperkingen op. Zijn huidige Europese tournee donderdagavond
laat keek een goed, maar niet volledig gevuld Congresgebouw naar de
show die door de KRO-tv werd opgenomen maskeert dat beslist niet.
7
MA
ü- SAMMY DAVIS JR.
JOHN OOMKES
JOHAN VAN KEMPEN
(ADVERTENTIE)
electrisch vakgereedschap
VERKRIJGBAAR BIJ UW IJZERWAREN EN GEREEDSCHAPHANDELAAR
Vrijdag 24, zaterdag 25 en zondag
26 november wordt in de stads
schouwburg Casino in Den Bosch een
antiekbeurs gehouden waaraan veer
tig antiquairs meewerken.
De beurs staat onder auspiciën van
de Nederlandse Antiek Kring en
wordt op die manier gewaarborgd
door een van de drie belangrijkste
organisaties van Nederlandse anti
quairs.
De beurs is vrijdagavond geopend
van 19 tot 22 uur, zaterdag van 11 tot
22 uur en zondags van 11 tot 18 uur.
AMSTERDAM. Het was niet zo ver
wonderlijk om in het programmastencil
van Brigitte Engerer te lezen dat deze, in
onze landstreken geheel onbekende Fran
se pianiste in Moskou heeft gestudeerd.
Want uit de manier waarop zij zich maan
dagavond in de Kleine Zaal van het Am
sterdams Concertgebouw liet horen, zou
je die gevolgtrekking eigenlijk al min of
meer automatisch kunnen maken.
Brigitte Engerer is een van die zeldzame
ontdekkingen die je van tijd tot tijd in de
Kleine Zaal kunt doen. En het was bij het
genieten van dit recital een verheugende
gedachte, dat alles via radio-opname voor
latere uitzending werd vastgelegd. Boven
dien heeft men de gelegenheid om haar op
de VARA-matinee van 1 december aan
staande als soliste met orkest te beluiste
ren.
tie alleen wordt aangewend wanneer die
voor de voordracht functioneel kan zijn.
Haar boeiende pianospel van grote con
trasten kent niet dat korte, spitse en soms
onderkoelde van de huidige Franse school,
maar wel de helderheid ervan. En zulks
dan gecombineerd met de romantische
warmte, de zangerigheid en voqral de in
tensiteit van de Russen.
Wat was Davis per slot van rekening
allemaal niet? Een allrounder, die zijn
gezicht even goed wist te gebruiken op het
witte doek als binnen de beperkingen van
het tv-scherm. Zijn talenten? Velerlei. Da
vis kon dansen als een bezetene, „tappen"
als een idioot en persifleren als een duivel.
Sammy’s stem herkende je bovendien uit
duizenden en zijn shows waren hoe dan
ook een lust voor het oog en het oor.
De zwarte showman had het meest pro
fijt vah de beeldbuis, toen tijdens de jaren
zestig de mogelijkheden en budgetten van
dat medium toenamen. Ongetwijfeld staat
bij velen nog scherp de fameuze barscène
uit een van Davis’ shows op het netvlies.
Beelden van'een soepele superster, die een
cafédecor met honderden spiegels en gla
zen aan barrels schiét. Toentertijd hadden
we misschien allemaal wel het vage idee
dat dat een zinloze handeling was, maar
meer nog straalde er de glamour vanaf.
Zo’n man is Sammy Davis Jr. niet meer,
laten we er geen doekjes om winden. Dat
doet hij zelf ook niet in zijn show. Hoewel,
show? De term concert geeft beter weer
wat de mensen die bereid zijn hoge toe
gangsprijzen te betalen, krijgen voorge
schoteld. Toegegeven, Davis imiteert Ma
rio Lanza, een grote, min of meer in de
vergetelheid geraakte na'am uit de jaren
vijftig, met het smartlapperige lied Be my
Love eventjes op weergaloze wijze. En
accoord; van het moment waarop hij tens
lotte de stoute (tapjschoenen aantrekt,
gaat een kolossale werking uit. Maar ge
lukkig is Sammy een man die. over vol
doende routine beschikt om zichzelf voor
de gek te kunnen houden. Hij kent zijn
beperkingen en handelt ernaar.
Dat volwassen en verstandige uitgangs
punt redt hem de kop. Davis geeft anno
1978 voor alles een verzorgd concert,
waarmee hij zijn publiek best weet te
verwennen, ook al is hij een andere gast
heer als in zijn gloriedagen. Wat een enkel
De geëxposeerde toestellen bleven tot
1971 in gebruik bij het Physio-thera-
peutisch instituut in Rotterdam.
daardoor dus nog wat ruw in de grondverf
staat.
In het verdere verloop werd duidelijk
dat Vandernoot er juist op uit was, om de
vele sfeerwisselingen met artistieke durf
voluit te belichten. Maar door de begrijpe
lijke onwennigheid van het orkest, heeft
de dirigent eenvoudigweg nog niet de gele
genheid gehad om alle muzikale impulsen
in te vullen. En deze behaaglijke Vierde
van Mahler zit boordevol verrassende per
spectieven, die zo nog niet overal in hun
volle intensiteit getoond konden worden.
Wat inmiddels al bereikt is, was in die zin
toch al overtuigend, dat de bindende span-
ningslijnen effectief werden doorgetrok
ken en vooral, dat er een zekere mate van
vervoering in alle delen doorklonk, waar
door het vele publiek deze een vol uur
durende symfonie ook alle aandacht heeft
kunnen schenken.
Wat deze Mahler-symfonie en evenzo de
achtstemmig geschreven hoge vioolpassa-
ges in het, aan het begin van de avond
overigens suggestief verklankte Lohen-
grin-voorspel van Wagner aan klankraffi-
Dat verklaart waarom de zanger zegt juist
die nummers waaraan het publiek een
speciale betekenis heeft toegevoegd, dit
maal te willen zingen.
Het lijkt hard om zo kil analyserend te
werk te gaan, temeer daar het nu eenmaal
nooit meevalt om aan de hoge eisen van de
showbizz op verantwoorde wijze tegemoet
Nu er zoveel afhangt van zijn stem, pro
beert hij het vocale element tot in de
puntjes te verzorgen. Een lichte heesheid
verplicht hem echter het Haagse optreden
in vergelijking tot de concerten in Enge
land met zeker een derde te bekorten. Een
emotioneel bewogen zanger is Davis ten
slotte jammer genoeg niet, zodat een ge-
truukte techniek en een gehaaide presen
tatie veel goed moeten maken.
De koerswijziging valt ook af te leiden
uit de begeleiding en de entourage van zijn
optreden. Davis staat in een grote produk-
tie met een 28-mans orkest, waarin het
koper afkomstig is van de blazers van The
Buddy Rich Band, die overigens een op
effect belust voorprogramma voor zijn re
kening neemt. Het uitgangspunt voor het
concert toont bovendien aan hoe precair
de zaken er momenteel voor Davis voor
staan. Hij gokt op veilig, vermijdt risico's.
aspect betreft, heeft hij zelfs uitdrukkelijk
van de nood een deugd weten te maken.
nement tekort kwam, werd in dit program
ma goed gemaakt in de rijk genuanceerde
uitvoering van Ravels liederentrits „Shé-
hérazade’’. In deze briljant geïnstrumen
teerde partituur zonder bravoure, is poëzie
van Klingsor op de meest sfeervolle wijze
getoonzet. En zoals dan ook weer hier de
soliste van deze avond de vooral vanwe
ge het opera-genre bekende sopraan Han
neke van Bork de teksten met voortref
felijke dictie en uit het hoofd, naar letter
en geest voordroeg; daarin werd de blij
vende acutaliteitswaarde van deze parti
tuur uit 1903, waarin de stem vertelt en het
orkest schildert, overduidelijk.
In „Asie” met de hier en daar uitbundi
ge, exotische melismen; in „La Flüte en-
chantée” in fijngetekende declamatori
sche stijl als contrapunt met de fluitmelo
die; en tenslotte in „L’indifférent” met
versluierde verwijzingen naar een myste
rieuze erotiek. Hanneke van Bork heeft
iedere stemming in Ravels Shéhérazade,
samen met André Vandernoot en het or
kest, overtuigend kunnen uitbeelden.
JOHAN VAN KEMPEN
Dat is ondanks alle hierbij ingebrachte
bezwaren nog altijd de moeite waard, al
zou hij zijn Europese publiek meer recht
doen door repertoire te kiezen uit de musi
cals waarin hij de laatste jaren met veel
succes heeft opgetreden.
si- Mrs. Celia Cruz tijdens haar aansteke
lijke optreden in de Amsterdamse Eden-
(Foto Lex van Rossen)
AMSTERDAM (ANP). Op een
kunstveiling bij Sotheby Mak van
Waay in Amsterdam is 740.000 gulden
betaald voor een werk van de 17e
eeuwse kunstschilder Salomon van
Ruysdael. Het schilderij, een paneel
van 41,5 bij 37 centimeter, toont de
rivier de Waal bij Gorinchem. Koper
was een buitenlandse handelaar.
aardse regionen. In de regel wordt deze
uitkomst echter verkregen na een hevige
strijd met de duistere elementen van de
psyche te hebben geleverd.
Het bijzondere van deze Vierde symfo
nie is, dat hier de „himlische” vreugde
eigenlijk van meet af aan de grondtoon
van het werk vertegenwoordigt. De tra
giek, die anders bij Mahler zo’n belangrijk
onderdeel is van zijn zeggingskracht, is in
de vierde een randverschijnsel dat slechts
voor enkele momenten de sprookjesachtig
delicate sfeer vertroebelt.
Het leek er aanvankelijk even op, of
dirigent André Vandernoot breed wilde
uithalen met dramatische contrastwerkin
gen, die hier ondanks bepaalde uitda
gende, wilde episoden eigenlijk toch niet
zozeer aan de orde komen. Maar die schijn
moet op rekening worden geschoven van
de omstandigheid dat het orkest deze sym
fonie voor het eerst sinds lange jaren (als
ik goed geïnformeerd ben, dateert de laat
ste NPO-uitvoering uit 1946; toen onder
leiding van Marinus Adam) weer opnieuw
op het repertoire is genomen en het geheel
dramatische muziek, waarin de identiteit
van de eigen gemeenschap centraal staat
in de teksten. Op een dergelijk concert
vormt de muziek dan ook het uitgesproken
medium om tot communicatie te komen.
Vooral Celia Cruz bewerkstelligt door een
warm contact met het loch al geestdriftige
en danslustige publiek binnen de kortste
keren een waar dorpsfeest, waarin er geen
afstand meer is tussen publiek en arties
ten. Het regent dan ook cadeautjes, brief
jes, bloemen en handkusjes voor de zange
res, die de eerbetuigingen ook niet als een
persoonlijk eerbetoon ondergaat.
Het sociale aspect dat er van een salsa-
concert uitgaat, krijgt nog extra gewicht
doordat Cruz en Rodriguez zingend een
ieder bedanken die op enigerlei wijze heeft
bijgedragen tot het succes van de Neder
landse kennismaking met de salsa. Tegen
het eind van het optreden leidt de algehele
harmonie dan ook tot community-singing
in Quagira, Qui Come en Quantanamera.
JOHJSJ OOMKES
Voorbeelden daarvan betreffen de ti
ming van The Lady is a Tramp en For
once in my Life. Minder standvastig werk
levert Davis daarna af in een improvisatie
op basis van uitsluitend percussie en in het
massale The Birth of the Blues. De vak
man is echter ook bij machte maatwerk te
slijten tijdens het met alle inzet gebrachte
Mr. Bojangles en sentimentele What Kind
of Fool am I. Op de in die titel vervatte
vraag moet ik het antwoord evenwel schul
dig blijven, al is Davis ook op 52-jarige
leeftijd gek genoeg om op tournee te gaan.
te komen. Toch legt Sammy Davis wel
degelijk zijn hart en ziel in zijn optreden,
haalt er dankzij zijn jarenlange ervaring
wel alles uit wat er in zit. Het begin met
After To-day, I Write the Songs, In the Still
of the Night, My funny Valentine en een
medley van Hey There en My Beloveth
bevat geen enkel verrassend moment en
moet tot de vaste handelswaar worden
gerekend. In het vervolg daarvan verkoopt
Davis zichzelf echter aanzienlijk beter.
Ditmaal was daar, op het tweede A-serie
abonnementsconcert in het Haarlems
Concertgebouw, echter geen sprake van.
Hanneke van Bork was dankzij haar
krachtig ontwikkelde stem in staat om de
vereiste humor en lieflijkheid in de expres
sie van „Das himliche Leben” het volle
pond te geven.
Mahler heeft het slotdeel van zijn Vierde
Symfonie in de hemel gesitueerd, hetgeen
in zijn oeuvre geen uitzondering is. Want te
beginnen met zijn Tweede, de Auferste-
hungssinfonie, eindigen er verscheidene in
letterlijk of figuurlijk bedoelde boven-
Maar deze pianiste, die als vervangster
van de wegens ziekte verhinderde Maria
Jaoa Pires als artistieke en virtuoze ver
schijning een volkomen verrassing was en
de zaal vol kenners en liefhebbers in zijn
geheel stormenderhand voor zich verover
de, kan heel wat meer dan alleen Franse
muziek spelen. Meteen al in de sonate in a
KV 310 van Mozart, kwamen haar techni
sche kwaliteiten, stijlgevoel en persoonlijk
temperament op klassiek-evenwichtige
wijze te voorschijn. En ook het romanti
sche aspect in Schuberts „Wanderer Fan
tasie kreeg bij haar een ongehoorde la
ding mee, terwijl Chopin met de beroemde
Nocturne in Des opus 27 nr. 2 en het Derde
Scherzo haar ongemaniëreerde, puur na
tuurlijke romantische musiceerinstelling -
waarbij zij goddank in haar emotionele
overgave niet bang is voor een enkele
misslag - nog eens onderstreepte.
Een goede prijs maakte ook een
paneel (34,5 bij 47 centimeter) van
Ruysdaels tijdgenoot Frans Post. Het
schilderij, voorstellende de Brazili
aanse missiepost Olinda, bracht
380.000 gulden op. Een werkje (11,5
bij 16,5 centimeter) van Jan Breughel
de oudere (1568-1625) met boeren en
paarden voor een groep huizen vond
een koper voor 146.000 gulden.
Het Rijksmüseum Boerhaave in
Leiden bestaat vijftig jaar. Het mu
seum heeft dit aangegrepen voor de
jubileumexpositie „Zuchten en zwe
ten volgens de methode Zander".
Daarop zijn tot 25 maart apparaten te
zien die werden gebruikt bij bewe
gingstherapieën om bepaalde ziekten
te genezen.
Zander was een Zweedse arts, die
rond 1860 dit soort gymnastiektoes-
tellen ontwierp. Hij ging daarbij uit
van de Zweedse of heilgymnastiek.
Bij zo’n oefening mag slechts een
spier of spiergroep samentrekken ter
wijl de kracht groter of kleiner moet
kunnen zijn, afhankelijk van de
kracht waarover de patiënt beschikt.
AMSTERDAM. De Jaap Edenhal,
vaak beschreven als een ijselijk-kille hal,
was maandagavond herschapen in een ge
zellige Caraïbische club, waarin het net
zo gezellig toeven is als in de regel op een
Pasar Malam. Hebben we aan een uit
Indonesië afkomstige minderheid niet te
verwaarlozen culinaire cultuurresten als
sateh en nasi te danken, de aanwezigheid
van een 170-duizend rijksgenoten uit de
West heeft nu geresulteerd in een lijfelij
ke kennismaking met de salsa-muziek.
HAARLEM. Een grote verrassing bij
de uitvoering van de Vierde Symfonie van
Mahler, zoals die gisteravond bij het
Noordhollands Philharmonisch Orkest
onder leiding van André Vandernoot zijn
beslag kreeg, was speciaal de zang van
Hanneke van Bork. Hoe vaak blijft name
lijk de solistische bijdrage in de finale
van deze symfonie in goede bedoelingen
steken, doordat het stemgeluid dan in het
orkestraal geweld ten onder gaat.
(ADVERTENTIE)
Salsa is een in Nederland nog weinig
bekende muziekstijl. Wie wel eens in een
Spaans restaurant heeft gegeten, weet ver
moedelijk wel dat salsa letterlijk „hete,
pittige saus” betekent. Als muziekterm be
treft het evenzeer een boeiend mengsel.
Salsa-muziek bevat ingrediënten van Por-
toricaanse, Afro-Cubaanse en jazzy oor
sprong en vindt zijn bakermat in New
York, waar het voor een groot deel van de
Spaans sprekende bevolking de muzikale
weerslag van het gettoleven is.
Uit New York met zijn honderdduizen
den Portoricanen en Cubanen komen ook
de kopstukken van de salsa. De inmiddels
65-jarige diva Celia Cruz, die je haar leef
tijd bepaald niet aanziet, en haar mannelij
ke collega Pete „El Conde" Rodriguez heb
ben het afgelopen weekeinde op verschil
lende plaatsen voor het eerst op het Euro
pese continent de specialiteiten van hun
muzikale keuken opgediend.
Precies duiden waar nu de geneugten
van de salsa uit bestaan, is net zo’n onbe
gonnen werk als liefhebbers van de Hol
landse pot vertellen dat kikkerbilletjes een
delicatesse kunnen zijn of een liefhebber
van klassieke muziek vertrouwd maken
met de eigenaardigheden van improvisa
tie. Cruz en Rodriguez zijn beiden evenwel
formidabele vocalisten, goed en krachtig
bij stem, die evenals jazzvocalisten be
schikken over het vermogen tot vocalise
ren.
Het zingen gebeurt tegen een interessan
te muzikale achtergrond. Zo bestaat het
orkest van Rodriguez onder meer uit een
pianist, die in feite de complexe ritmische
structuren die door de bassist en een drie
tal percussionisten worden opgebouwd,
verfraait en accentueert. Een aanvulling
op de zang wordt tenslotte gegeven door
de eveneens vaak geïmproviseerde melo
dievorming van een viertal trompettisten,
die zowel solistisch als in „close harmony"
in staat zijn, tot onwaarschijnlijke techni
sche staaltjes.
Salsa is vaak opgewekte, soms ook melo-
„Artchitect-en-tekening” heet de
tentoonstelling van de Delftse Arch-
tectenkring die tot 17 december in
„De volle maan” „van het Stedelijk
museum Het Prinsenhof in Delft
wordt gehouden.
Wat je hier in Ravels „Gaspard de la
nuit” en in Debussy’s als toegift gebrachte
„Feu d’artifice” te beluisteren kreeg, was
een uiterst gelukkige combinatie van
Franse en Russische eigenschappen,
waarmee in Engerers visie een werkelijk
formidabele interpretatie ontstond zoals
tegenwoordig in Frankrijk zelf praktisch
niet meer voorkomt.
Bij Brigitte Engerer, nog slechts 26 jaar
oud en al meervoudig prijswinnares
(waaronder het Parijse Marguérite Long
en het Moskouse Tsjaikovskiconcours)
voel je de reserve van een enorme fysieke
kracht, die met de innerlijke gedrevenheid
wordt verbonden en in uiterste consequen-
Tekeningen en reliëfs van Jan
Schoonhoven uit Delft zijn tot 5 de
cember te zien in het Stedelijk Mu
seum in Alkmaar. Daar begint 12 no
vember ook „buitengebeuren” een ex
positie tot 3 december van werk van
de Alkmaarse Kunstenaarsvereni
ging.
4
