Soefi: één god, één waarheid, één godsdienst
Theun de Vries: en zijn
vogels
om het erf"
BOEKMOZAÏEK
’rivé
DE PUN VAN HET VOLWASSEN WORDEN
rivé
kte
en?
<ken
Iders
o
sen
f
ten
In een spiegel
Gelovige vrouw
Mannenkerk
Stemmen van vroeger
Faraomieren
o.
Fok
)UW
fel
DECEMBER
19 7 8
MAANDAG
1 1
IS
^„4®
J. Koec^
I*
Een vrouw gelooft dat
het echt anders kan
nhou-
drijf,
Er bestaat een tijdschrift dat Soefi-Ge-
raak T
grafi-
artge-
groep
Krips
rijven
sproten aan de vroegste roerselen van de
Islam” en tot bloei kwam in het middel
eeuwse Iran. De administratie van het
blad, Acacialaan 28 in Bloemendaal,
helpt geïnteresseerden graag verder op
weg. Deze rubriek dient bij deze dan als
Kerk en Wereld (postbus 19/3970 AA
Driebergen Rijsenburg) heeft een brochu
re uitgegeven die Op de tocht heet. De
brochure kost 3,95 en bevat gespreksma
teriaal voor een serie bijeenkomsten over
de missionaire gemeente. De gemeente die
verder kijkt dan haar eigen grenzen dus.
Het boekje is een gezamenlijke uitgave
van de landelijke evangelisatie- en toerus-
Om de een of andere reden komt
Theun de Vries er in de literaire kritiek
de laatste jaren wat bekaaid van af.
Misschien omdat ook hier het jonge
en het nieuwe de meeste aandacht
opeisen en vaak ook krijgen. Geves
tigde namen die niet meer zo nodig
hoeven, lijken het daardoor wat moei-
lijker te krijgen. Of als gevolg daarvan
hun werk ook minder gelezen wordt,
kan ik niet beoordelen. Wel zou ik dat
ten aanzien van Theun de Vries jam
merlijk vinden want ook zijn jongste
verhalenbundel is weer voortreffelijk.
„Een goede roman gaat eigenlijk maar
over kleine ervaringen; alleen slechte ro
mans gaan over de heel grote ervarin
gen”, zegt Harry Mulisch in de Lezers
krant van augustus. Deze uitspraak geldt
zeker voor De vogels om het erf, een
verhalenbundel die zich echter uitste
kend als een roman lezen laat. Want alles
bij elkaar zijn het toch maar kleine ge
beurtenissen die de voor trouwe lezers
van De Vries bekende Wilt Tjaarda in
zijn Fries dorpje meemaakt. Een bijeen
komst van het heilsleger wordt door fa
natieke andersdenkenden verstoord, een
piloot verongelukt tijdens een vliegfeest,
varkens worden geslacht, er wordt ge
spijbeld en de eerste erotische ervarin
gen worden opgedaan. Het bijzondere
van deze kleine gebeurtenissen is even
wel dat je je na lezing van het geheel
realiseert een boeiende en psychologisch
verantwoorde ontwikkelingsgang gele
zen te hebben van een jongeman tussen
zeg maar 1900 en 1930.
Volgens de flaptekst zou het hier gaan
om een nostalgisch terugkijken van de
schrijver naar zijn Friese jeugd. Hoewel
de bundel qua sfeer zeker uiting geeft
aan heimweegevoelens naar het rustige
platteland uit het begin van deze eeuw,
vind ik toch nostalgie een veel te beperkt
etiket. Het hoofdthema van De Vries is
niet de luister en de vreedzaamheid van
het boerenland, maar veel meer het ont
luisteren daarvan.
Natuurlijk groeit Wilt Tjaarda op in
een idyllische wereld: de werel van het
kind namelijk waarin veiligheid en ver
trouwdheid voor de meesten van ons
weggelegd zijn. Die jeugd valt samen met
de beginjaren van deze eeuw die in ieder
geval tot 1918 heeft getracht negentien
de eeuw te blijven. Erg veel aandacht
voor „grote problemen” mag je bij de
Friese jeugd dan ook niet verwachten.
Als de Eerste Wereldoorlog in volle gang
is, noteert De Vries: „De verschrikkelijke
strijd om Verdun, het zoveelste Russi
sche offensief dat in elkaar zakte, de
schermutselingen van Oostenrijkers en
Italianen aan de Isonzo het gleed alle
maal langs ons heen. We hadden de
stoomtram”!
De grote wereld krijgt bij stukjes en
beetjes gestalte door middel van gebeur-
Deze gezichten zijn eikaars spiegelbeeld Staar naar de neus Welk gezicht heeft de droevigste
uitdrukking? Voor het antwoord wordt verwezen naar het boek: Stemmen van vroeger
Waarmee ik dus niet heb ontkend dat
Nederlandse christenen zwarte vlekken
vertonen in hun gedrag. Het kan derhalve
geen kwaad even in die spiegel te kijken.
Hiermee is dan een einde gekomen aan
de zoveelste idylle van een jeugd: een
idylle die echter stelselmatig ondermijnd
werd door ervaringen die er geen twjfel
plooi en bracht ze aan mijn hospita. Ik
liep door naar mijn koude kamer, zelf
koud van binnen. Niet om het nieuws van
Annie Wesselius’ dood, maar omdat ik
niet werkelijk geschokt was door de
ramp die haar had getroffen, zelfs niet
verbaasd vooral niet verbaasd."
Een van de tekeningen van Arend van Dam uit
.Op de tocht'
Ik denk niet dat er in de Nederlandse
letterkunde ooit zoveel verhalen zijn ge
schreven als in de laatste jaren. Het zou
te ver voeren om daar nu oorzaken voor
aan te wijzen, wel kan geconstateerd
worden dat nogal wat verhalenschrijvers
zich te vreden stellen met een doorgaans
goed vertelde anekdote. Zij zouden ech-
tingsorganen van de gereformeerde ker
ken en de Nederlandse Hervormde kerk.
Het materiaal is ontworpen ten dienste
van de bewustwording en activering van
gemeenteleden met het oog op hun missio
naire opdracht in eigen omgeving. Op de
tocht mag worden gezien als cursusmate
riaal. Het voert de lezers tot de vraag wat
ons geloof vandaag betekent. Het voor
woord verklaart heel realistisch dat kerk
en christen tegenwoordig op de tocht
staan. De cursus wil een handreiking bie
den om „onze tocht als navolgers van
Christus in onze situatie zo verantwoord
mogelijk te volgen”. Er worden boeiende
vragen gesteld. Waarom verlaten mensen
de kerk? Waarom blijven wij in de kerk?
Wat betekent geloven voor ons in deze
wereld” Er zijn niet alleen vragen, want de
brochure eindigt met een concrete op
dracht: aan het werk in de eigen gemeente.
We hebben hier heel geschikt materiaal
om in kleine groepen te bespreken. En als
we deze paragraaf goed hebben gelezen,
ontdekken we meteen dat een missionaire
gemeente in dit geval niet verder kijkt dan
haar eigen grenzen, omdat daar binnen zo
onmetelijk veel blijkt te doen. De gemeen
teleden kunnen moeilijk de blijde bood
schap gaan prediken in Togo, Nice of
Peking, als ze deze niet eerst vlees en bloed
maken op eigen erf met de mensen met wie
zij dagelijks omgaan. Het koninkrijk van
de vrede begint in ons eigen huis, nog
dieper eigenlijk, in ons eigen hart.
antvangi
sfeer, <x
3-83802
iesstr
Een tweede uitgave van Kerk en Wereld
heet Als in een spiegel. In deze gezamenlij
ke uitgave van het Evangelisatiecentrum
(gereformeerd), Kerk en Wereld (her
vormd) en de Sint Willibrordvereniging
(rooms-katholiek) wordt kerkelijk Neder
land een spiegel voorgehouden door negen
buitenlanders die het kerkelijk bedrijf in
En nu het boek van de vrouw dat ik even
in de inleiding heb geplaatst. Dan staat het
niet zover af van de kop boven dit verhaal.
Het betreft de predikantsvrouw Christina
Smalbrugge-Hack die een boek heeft ge
schreven onder de titel Geloven dat het
anders kan. Haar boek wordt gepresen
teerd als een geloofsoriëntatie Uitgever is
Ten Have uit Baarn en de prijs bedraagt
12,50. We horen hier een echt vrouwelijk
geluid in de volle goede betekenis van het
woord. Voor de schrijfster is geloven een
boeiende zaak, beter gezegd: een boeiende
manier van leven. Zij noemt geloven geen
eenmalige daad of een eenmalig bezit,
maar een strijd om een zeer actief woord.
Geloven is een constant gesprek (zowel
met God als met mensen), soms een con
stant gevecht. Het is gaan met vallen en
opstaan. Christina Hack wil in haar boek
proberen het geloof te laten spreken van
uit de Bijbel. Daarin is zij zonder meer
geslaagd. Haar verhaal is een van de vele
voorbeelden van een Exodus-theologie, die
wil beschrijven hoe geloven kan worden
geleerd in het navertellen van Israels tocht
.door een deel van de geschiedenis. De
schrijfster vraagt ook nadrukkelijk naar
de mogelijkheid van geloofsbeleving en
naar de plaats die de beleving van het
geloof inneemt.
Ik weet helemaal niet wat op theologisch
of ander terrein kan worden gezien als
mannelijke denk- en spreekkaders of als
vrouwelijk spreken en taalgebruik. Ik
weet wel dat Christina Hack duidelijk en
goed schrijft en dat zij vrouw noch man
tegen zich in het harnas jaagt. Verder prijs
ik in haar dat zij het geloven met hart en
ziel, met huid en haar benadert als iets dat
je voelt, beleeft, doet en heel soms begrijpt.
Geloven dat het anders kan is het boek
van een gelovige vrouw die in de weg
vanuit God naar ons in de persoon van
Jezus de Christus onze enige vaste grond
ziet.
Christina Hack is ook een vredelievende
en verstandige vrouw. Laten dan Bijbel,
kerk en theologie tot dusverre een sterk
mannelijk karakter hebben gedragen,
Christina laat het verleden rusten. In deze,
belangrijke periode van de geschiedenis
Stemmen van vroeger, een boek van
Pieter Vroon, handelt volgens de onderti
tel over het ontstaan en de ontwikkeling
van het zelfbewustzijn. Het is een uitgave
van Ambo te Baarn en de prijs bedraagt
19,50. In zijn inleiding stelt Vroon al de
Nu dan, in de twintigste eeuw, ervaren
we onszelf als initiatief nemende wezens.
Anderzijds wordt ook de moderne mens
overvallen door verschijnselen waarop hij
geen vat heeft. Los daarvan is er nog
steeds een enorme behoefte aan autoriteit,
aan een middel, een geloof of een leer
waarmee persoonlijke verantwoordelijk
heid kan worden ingeruild. Ik citeer hier
achter elkaar Pieter Vroon die zich dan de
vraag stelt of de individualisering zich
voortzet of wordt deze juist minder? Zijn
we weer op weg naar het verleden of zal
het individuele verantwoordelijkheidsbe
sef en denkvermogen worden opgelost in
een naamloos collectief van velen, op de
zelfde manier als insekten schijnen te le
ven? Daagt een samenleving van menselij
ke faraomieren met de technologie als
dictator? Al zou het boek van Vroon niet
meer doen dan deze vragen stellen, dan is
het in deze allesverzorgende welvaarts
staat al meer dan waard grondig te wor
den gelezen. Ik heb alleen het angstige
vermoeden dat enige psychologische ba
siskennis nodig is om dit boek met vrucht
te kunnen lezen.
tot vrijda
's avond
omfietse
oorten e
=1IA.
leer.
-oom-
023
issage-i'
apend vi
;ur. I
25. Tl
tenissen die op zichzelf gering zijn maar
die bij elkaar, zeker achteraf, een leven
ingrijpend gevormd blijken te hebben.
Door die confrontaties met de grote we
reld, die bijna allemaal iets te maken
hebben met dood, erotiek en artistieke
uitingen, ontgroeit Tjaarda de idylle die
ook zijn jeugd geweest is. Ook voor hem
wordt het vertrouwde voortdurend ver
stoord doop het geheimzinnige, en dat is
vaak de dood.
Als zesjarig jongetje hoort hij voor het
eerst van zijn leven pianomuziek. Een
logeetje van de dokter speelt bijna dage
lijks met de serredeuren, zoals het hoort
in warme zomers, wijd open. Het spel
van Annie Wessels werkt op hem als een
beheksing, hij vergeet de tijd en zit uren
lang onopgemerkt te luisteren. Voor het
eerst wordt hij gegrepen door een artis
tieke expressie waarvan hij later zal be
grijpen dat die niet aan tijd gebonden is.
In het laatste verhaal De winter van
dertig zien we Annie Wessels terug. Zij
noemt zich nu Wesselius en is een be
roemd concertpianiste geworden. Wilt
Tjaarda bezoekt zijn jeugdfascinatie na
een voorstelling. Annie doet erg afstan
delijk en wil eigenlijk nauwelijks met
hem praten. Een paar dagen later leest
de nijvere kantoorklerk, die Tjaarda ge
worden is, dat de sneltrein van Amster
dam naar Brussel verongelukt is: Annie
is één van de slachtoffers. Het verhaal,
en daarmee het boek, eindigt dan als
volgt: „Ik vouwde de krant weer in de
Speciaa
n tv. D.d
traat9,U
244. Oc
WIM VOGEL
Theun de Vries; De vogels om het erf. Am
sterdam, 1978. Uitgeverij: Querido; prijs:
27.50.
belangrijke vraag: Is het bewustzijn als
benaming voor de mogelijkheid tot het
omgaan met de dingen en hei voeren van
gesprekken met zichzelf er altijd en in
dezelfde vorm geweest?
Met zelfbewustzijn wordt het gegeven
aangeduid dat de wereld, het eigen li
chaam en de persoon zelf als georganiseer
de eenheden verschijnen. Leken zouden
zeggen: weten dat je er bent en je plaats
kennen in die wereld. Het boek van Vroon
maakt dat allemaal wel duidelijk. Hij volgt
hierbij niet alleen het verhaal van een
individueel mensenleven, maar ook de ont
wikkelingsgang van de geschiedenis.
Een belangrijk deel van dit verhaal vor
men de ontdekking van de persoonlijke
verantwoordelijkheid en de smoesjes die
elke generatie bedenkt om deze af te schui
ven op God en góden, natuur of overheid.
Volgens Vroon zijn de kern en het moei-
lijkste deel van het boek gelegen in het
hoofdstuk waarin hij poogt antwoord te
geven op vragen als: Welke psychische
reorganisaties gingen samen met het
schrijven in abstracte tekens? Waarom
trokken de góden zich terug en welke rol
speelden engelen, voortekenen in de na
tuur en waarzeggerij? Hoe zouden de wil
en de moraal zijn ontstaan en wat gebeur
de er met bijbelse profeten? De slotsom
van dit hoofdstuk van de mens omstreeks
het begin van onze jaartelling zijn verge
lijkbaar met de situatie van dit ogenblik.
Dit verhaal gaat misschien nergens over, omdat het over
zoveel dingen tegelijk wil gaan We komen er onder meer
een vrouw tegen die een geweldig boek heeft geschreven
vanuit haar geloof dat het allemaal anders kan dan nu
gebeurt. Dan mag er ook wat aandacht zijn voor de Soefi-’
beweging die al eens eerder in deze kolommen is versche
nen. Leer en achtergronden zijn bij die gelegenheid objectief
naar voren gebracht. Maar omdat ik, geïnspireerd door de
werkelijk mooie idealen van het soefisme, verder op eigen
houtje ben gaan filosoferen, zijn sommige lezers op een
dwaalspoor geleid. Een mens kan niet duidelijk genoeg zijn,
daarom nu opnieuw aandacht voor het soefisme om ieder te
geven waarop hij of zij recht heeft
1 Nu weten we nog niet veel. Om meer te
weten te komen, is het goed het september
nummer te kopen. Daarin staat heel mooi
over lieten bestaan dat de dood ons aller
noemer is. Aleen de artistieke prestatie is
in staat het tijdelijke op te heffen.
ter bij De Vries kunnen leren dat een
gebeurtenis best aanleiding mag zijn
maar nooit doel. Zijn verhalen bevatten
altijd een katharsis, en alle verhalen bij
elkaar dragen bij tot het hierboven gefor
muleerde thema. Kortom: De vogels om
het erf is een voorbeeldige verhalenbun
del
>IGE lei
aft teve
or uw or
exmass wegwijzer.
te aangs
per met>
in omst
reren va
erkledW
muari
ke vo®
ooit g*
Tel.: 023
538 l
vrijblijvei
huisbed'
rré
Haarle
hebben we grotere zaken aan ons hoofd.
De interpretatie (verklaring) van het verle
den zal wel moeten leiden tot een uitwisse
ling en integratie van mannelijk en vrou
welijk beleven, maar niet tot het afvoeren
van schuldigen. De vrouw is er tenslotte
zelf drieduizend jaar bij geweest, denk ik
dan maar.
We hebben hier een fijn leesbaar verhaal
dat geschikt is voor een vrij breed publiek,
weloverwogen geschreven en zeer bijbels,
stevig geconstrueerd, getuigend van een
gezond evenwicht tussen verstand en ge
voel. Ik zie Christina al blozen, maar ik
meen het oprecht.
Ik ben niet zo gek op gebedenboeken
voor bepaalde categorieën uit de gelovige
bevolking. En dan maakt het niet uit of het
gaat om bejaarden, kinderen, zieken of
vrouwen. Toch worden ze gemaakt. Ze
zullen wel in een behoefte voorzien en het
is weinigen gegeven steeds uit het hoofd en
uit het hart te bidden. Vandaar dan derge
lijke boeken. In dit geval betreft het Ik ben
u niet maar ik ervaar u, gedachten en
gebeden voor vrouwen met als voornaam
ste samenstelsters Eleonore Beek en Ga
briele Miller.
Uitgever Gottmer te Haarlem heeft er
technisch en esthetisch gezien een fraai
boekje van gemaakt van fijn dun papier en
met een mooie en duidelijke letter. Het
boekje ligt ook nog prettig in de hand. Het
kost 24.50. De inhoud is zeer gevarieerd
en bevat naast traditionele en bijbelse ge
beden ook korte verhalende gedeelten die
stof geven tot peinzen, overdenken of me
diteren. Het gebedenboek is een uitnodi
ging tot bidden voor de vrouw van nu, jong
of oud. Dat gebeurt nu eens heel poëtisch,
dan zeer prozaïsch. De meeste vrouwen
zullen er voldoende hun eigen situatie in
herkennen. Zij kunnen het gebedenboek
gewoon kopen of ten geschenke geven,
want het lijkt me een fijn cadeau voor een
goede kennis of familielid. Ik sluit me
graag aan bij de laatste zin op de flaptekst:
„Het doet er niet toe welke vorm je gebed
heeft of wat de inhoud is. Wezenlijk is
alleen: als je bidt, ga je ervan uit dat er
iemand is”.
het klassieke soefisme als onderwerp, ter
wijl het voorgaande nummer was gewijd
aan psychiatrie en mystiek, hetgeen wijst
op de veelzijdigheid van deze uitgave.
Voor lezers die het misschien zijn verge
ten, herinner ik eraan dat het soefisme de
boodschap van de geestelijke vrijheid ver
kondigt. Het soefisme erkent één God, één
waarheid, en één godsdienst. Uit het tijd
schrift leren we ook dat Inayat Khan
(1882-1927) in 1910 zijn geboorteplaats
Baroda in het tegenwoordige India verliet.
Hij maakte een wereldreis en verspreidde
J de soefi-boodschap, de religieuze wijsbe
geerte van liefde, harmonie en schoonheid
in Amerika en Europa. Deze Inayat gaf
aan het soefisme een universele vorm.
Zodoende, zo lees ik verder, gaf hij een
7 lichaam aan die wijsheid die sinds eeuwen
-rive was geworteld in de cultus van de oude
soefi's.
de lage landen van dichtbij hebben waar
genomen. De folder kost f 1,25 bij minima
le afname van tien exemplaren en kan
worden besteld via giro-overschrijving op
rekening no. 513.153 van het Dienstencen
trum, Postbus 202 Leusden C. De negen
buitenlanders hadden kennelijk een don
kere bril op bij hun bezoek, want zij zagen
een kerk waarin christenen onderling
steeds meer van elkaar vervreemden en zij
zeggen dat christenen in Nederland voor
de boodschap van het Evangelie niet veel
gehoor mogen verwachten, zolang ze zo
slecht naar elkaar luisteren. De bezoekers
komen uit Argentinië, Porto Rico, Indone
sië, Cuba. Costa Rica, Botswana, Uruguay,
Singapore en Zwitserland. Zo horen we
het ook eens van een ander. De vraag is
alleen: hoe zijn die Argentijnen, Costarica-
nen en Zwitsers daar zo gauw achter geko
men? In Cuba en Indonesië is het ook
allemaal niet zo gezellig. De pot zal de ketel
wel weer verwijten dat hij zwart ziet.
Comph
ga kort!
sorterin
romf mi
jen
ders, Rt
I,
Portret van
Jafel-ed Dm Roem/
(1207-1273). een
vertegenwoordiger
van het klassieke
soefisme Foto uit
Soefi-gedachte van
september 1978
ope
lingondi beschreven hoe de soefi-gedachte is „ont-
□I. offer
alvinstra
aard. T
xauwinga
verk (op
schurei
1 haardei
an badki
as aanw dachte heet. Het septembernummer heeft
lig© SChr fopf klassieke soefisme als onderwern ter-
Tel. 02
OO
1O84S
Hercules
k verkod
raten
f
T f.
