Adriaan van Limpt definitief doorgebroken in opera Norma
Boek van de Maand door
Haitink geeft nuances in
Mulisch gekritiseerd
Brahms optimaal weer
ts
KLOKKEN
r
Michiel Rieu: onderhoudend schilder
n.
N
I
Auteur/diplomaat
De Mariaga
overleden
I
Dennenaaiden e
prikken de vuistjes.
VAN NIEL
n,
Merlijn brengt
schimmenspelen
uit jaren dertig
Herboren Sutherland zingt grandioos
i
J
w
Zeer doorleefde zang sopraan Janowitz
Nel Brakel
deel
18
19
KUNST
19 7 8
VRIJDAG
1 5
DECEMBER
II
GEZOND
HEIDS
ONDERGOED.
Tijd om de boom te versieren. Voorzichtig met de
slingers. Denk om de piek. En denk om de kaas-uit-het-vuistje.
Dat hebben die bezige handen best verdiend.
AMSTERDAM. Norma van
Vincenzo Bellini, gisteravond in
de Amsterdamse schouwburg in
première bij de Nederlandse Ope
ra Stichting. In de titelrol Joan
Sutherland en voor haar prestatie
is maar één woord: grandioos!
Haar vocale prestaties en trou
wens de hele voorstelling, die
door Sutherlands vuur en vak
manschap aangestoken leek, be
wogen zich op een niveau, zoals
men dat zelden in ons land te zien,
maar vooral te horen krijgt.
FRANK SCHOONHOVEN
In de andere rollen was er een betrouw-
(foto Jaap Pieper)
s
(ADVERTENTIES)
(ADVERTENTIE)
zouden maken om te worden gehoord.
(Van onze kunstredactie)
I
GEMMA COEBERGH
CEES STRAUS
4
I
I
inkoop
jopprijs
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Het Haarlemse poppen
theater Merlijn brengt zaterdagavond
voor het eerst in zijn bestaan een pro
gramma dat geënt is op de techniek van
het schimmenspel uit de jaren dertig. Het
door Rien Baartmans geregisseerde pro
gramma voor volwassenen is geïnspi
reerd op de door Frans ter Gast, vpor de
Tweede Wereldoorlog ontwikkelde pro-
jectieschimmentechniek. De voorstelling
die om 20.30 uur begint, wordt op vrijdag
29 en zaterdag 30 december en op elke
laatste zaterdag van de maand gedurende
de rest van het seizoen herhaald.
t Joan Sutherland (links), Adriaan van Limpt en Huguette Tourangeau in een scène uit
Bellini’s opera Norma.
HAARLEM. In de Haarlemse kunst
wereld dient zich de laatste tijd onmis
kenbaar een jonge garde aan van kunste
naars wier werk je met enig goed begrip
onder de noemer „nieuwe figuratie” kunt
plaatsen. Het is een van die hoopvolle
ontwikkelingen die aan het kunstklimaat
aldaar een alleszins zelfstandig karakter
geeft: een onafhankelijke „beweging”
(voor zover er sprake is van enige samen
hang) die losstaat van wat er op hoofdste
delijk niveau gebeurt. Al kan dan ook
direct gezegd worden dat er vanuit de
opleidingen aan de Gerrit Rietveldacade
mie aldaar natuurlijk wel enige invloed
bespeurbaar is. In weerwil van het gebrek
aan voldoende expositiemogelijkheden is
het werk van deze garde toch in redelijke
mate te zien, soms zelfs zo zeer dat je de
vorderingen van sommigen praktisch op
de voet kan blijven volgen. Het werk van
bijvoorbeeld een Margot Bouwman, een
Ite Siegers of Ronald Ruseler komt vrij
regelmatig in het openbaar en maakt dan
steeds een goede indruk.
Dit gold ook voor het Deutsches Re
quiem, al werden de dimensies daar van
zelfsprekend groter en de accenten dus
feller. Maar dat resulteerde dan in een
mooist denkbaar pianissimo in het ope-
ningskoor en stralende maar nooit te ko
lossale fortissimi in de koorfuga’s. Goed
afgewogen en bijna overal glaszuivere
zang van het Omroepkoor stond steeds in
hechte samenwerking met een glanzend
gave orkestklank.
voor een belangrijk deel „nieuw-figura-
tief” wordt toegepast. Hij lost dat pro
bleem op door in zijn voorstellingen grote
vlakken te verwerken die niet veel meer
dan een monochrome tint laten zien. De
voorstellingen worden daardoor tamelijk
statisch, bevroren zou je ook kunnen zeg
gen omdat de eigenlijke handeling (vaak
het musiceren van enkele mensen) aan de
beschouwer wordt onthouden.
Rieus nieuwste werk moet het van de
kleur hebben en het is vooral daarin dat
hij tot een eigen signatuur is gekomen. Het
zijn kleuren die aan de reclame verwant
zijn: schreeuwerig, vaak op het ordinaire
af en behoorlijk hard van toon. Dat teza
men zou je op een negatieve beoordeling
van zijn werk doen uitkomen, maar het
merkwaardige is dat dit nu net niet ge
beurt. Waarschijnlijk komt het doordat
Michiel Rieu de grens tussen smaak en
wansmaak voor zichzelf op een aanvaard
bare wijze heeft weten te vinden en zo
doende in staat is om precies aan de goede
kant te blijven. Het blijft wel een balance
ren op een dunne draad.
Als dan de goede smaak uit het oog
wordt verloren, blijft er in het werk veel
over waarvan kan worden genoten. Rieu
werkt erg „schilderkunstig”, hij laat dui
delijk zien wat zijn opvattingen over de
behandeling van de verf zijn en schildert
kennelijk met veel plezier. V< „ral dat laat-
De Jong nv
Grote Houtstraat 82 - Haarlem
W. Voet Zn. Juweliers
Anegang 13-15 - Haarlem
Schaap b.v.
Haltestraat 10 - Zandvoort
t Sierhuis Lamp
Barteljorisstraat 18
Haarlem
verkrijgbaar bij o.a.
Focke Meltzer
P.C.Hooftstraat 65
Amsterdam
Ferron: „Het is een beetje een vilain trucje.
We wilden met dit boek eens laten zien dat
het lang niet altijd duidelijk is wat echt
Mulisch heeft kennelijk niet begrepen
wat het idee achter de bloemlezing was.
ste zorgt ervoor dat je zijn werk onderhou
dend kan noemen. Michiel Rieu is geen
schilder die zijn eigen frustraties of pro
blemen al schilderend moet zien kwijt te
raken. Hij heeft plezier in het ambacht en
wil daar van getuigen.
(Tot en met 7 januari 1979, geopend op
woensdag tot en met zondag van 14-17
uur).
zworen, maar toch manifesteerde zich een
andere, rustiger en meer gerijpte Touran
geau, die ook duidelijk door haar collega
Sutherland in de vaart van grootse presta
ties werd meegetrokken. Hun beider duet
ten konden gerust de glanspunten van de
voorstelling worden genoemd.
„Het is een boosaardig geintje, waar ik
mezelf ook het slachtoffer van heb laten
worden. Van mij is ook een verminkt ver
haal opgenomen. Door de verschillen na
melijk te laten zien kun je ook de lezer
aantonen wat juist wel grote literatuur is.
Maar ik blijf erbij dat het niet correct is
dat de schrijvers niet ingélicht zijn over de
bedoeling van het werk. Je zou toch den
ken dat de bevoegde instanties dat hadden
gedaan.”
MADRID-LOCARNO. De Spaanse
schrijver en diplomaat Salvador de Mada
riaga is gisteren in de Zwitserse stad
Locarno op 92-jarige leeftijd overleden.
Dit bericht is in de Spaanse hoofdstad
Madrid bekendgemaakt.
De Madariaga was in het voorjaar van
1976 na 40 jaar ballingschap voor de eerste
keer in Spanje teruggekomen. Een dag
voor zijn dood schreef hij voor het Spaan
se persbureau EFE zijn laatste publicatie,
een artikel over de Spaanse monarchie en
de nieuwe grondwet die onlangs door het
Spaanse volk werd goedgekeurd.
Na een technische studie in Parijs verte
genwoordigde de in 1886 in La Coruna
geboren Salvador de Madariaga zijn land
van 1921 tot 1927 bij de Volkenbond in
Genève. Daarna was hij drie jaar hoogle
raar in de Spaanse letteren in Oxford. Van
1931 tot 1934 trad hij op als ambassadeur
van de tweede Spaanse republiek, achter
eenvolgens in Washington en Parijs. De
volgende twee jaar was hij minister van
onderwijs.
Bij het uitbreken van de Burgeroorlog
ging hij vrijwillig in ballingschap, met de
gelofte dat hij niet naar Spanje zou terug
keren zolang Franco daar aan de macht
was.
Als schrijver is hij vooral bekend gewor
den door zijn biografieën over Columbus
(1940), Hernan Cortes (1941) en Simon Bo
livar (1951). Daarnaast publiceerde hij in
1947 onder de titel „De opkomst en val van
het Spaans-Amerikaanse imperium” een
overzicht van de geschiedenis van het
Spaanse rijk. Latijns-Amerika vormde
ook de achtergrond voor zijn romans „Het
hart van jade”, „Oorlog in bloed” en „Een
druppel tijd”.
Wegens zijn streven naar een eenwor
ding van Europa ontving hij in 1973 de
Karelsprijs van de Westduitse stad Aken.
Zes jaar tevoren was hem al de Goethe-
prijs van de Hamburgse universiteit toege
kend. Voorts kreeg hij van vele universitei-
ten in Europa (Oxford), de Verenigde Sta
ten (Princeton) en in Latijns-Amerika een
ere-doctoraat.
.'4
A
HORLOGERIE
GR. HOUTSTRAAT 86 - HAARLEM
Tel. 312934
Speciaalzaak sinds 1883
Fortgens B.V.
Grote Houtstraat 6
Bij de Grote Markt
Siebel Juweliers
Grote Houtstraat 63
Haarlem
Ik ben eigenlijk helemaal niet zo’n fan
van deze Australische zangeres. Meestal
kan ik haar gebrek aan dictie en haar
koude aardappel vocalistiek niet waarde
ren, maar gisteravond stond daar een her-
HEEMSTEDE. Het raadhuis van
Heemstede heeft een expositie ingericht
van aquarellen van Nel Brakel-van Apel-
HET GEZONDHEIDSHUIS
mnTHOTBV
ZIJLSTRAAT 69 - HAARLEM
TEL. 023-310750
De grootste medische
speciaalzaak in Kennemerland
De Duitse sopraan Gundula Janowitz,
voornamelijk opera- maar ook oratorium-
en liederenzangeres en de in Helsinki ge
boren bariton Tom Krause die zich op
dezelfde werkvlakken een grote naam
heeft verworven voegden daar zeer
doorleefd gezongen en vooral de sopraan
intelligent-genuanceerde solopartijen aan
toe. Als je na zo’n avond het Concertge
bouw verlaat bekruipt je onwillekeurig
een spijtig gevoel dat alles weer zo gauw
verklonken is. Maar aangezien de NOS
opnamen van dit concert heeft gemaakt
die op 17 december worden uitgezonden,
heeft de techniek die spijt weer eens over
bodig gemaakt.
1
Voorts schreef hij enkele bundels ge
dichten en essays op letterkundig gebied,
zoals „Shelley en Calderon, en andere as
says over Engelse en Spaanse dichtkunst”
en „De geest van Spanje”. Veel van zijn
Spaanse werken vertaalde hij zelf in het
Engels en Frans.
Kortom een winkel vol en alleen de 5
ff beste. WIJ leveren direct en adviseren u
1 anag. s
literatuur is of triviale literatuur. De ver
schillen tussen kwaliteit en iets anders
liggen echt niet altijd voor de hand. Zelfs
bij erkend grote schrijvers kun je door een
selectie samen te stellen laten zien dat ér
wel eens wat schort aan de kwaliteit.”
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Nadat de schrijfster Re-
nate Rubinstein (Tamar) kritiek heeft la
ten horen op de manier waarop uit haar
werk geciteerd is in Je weet niet wat je
leest”, is nu ook de auteur Harry Mulisch
uitgevaren tegen de redactie van het nieu
we Boek van de Maand. Zijn klacht is dat
buiten zijn medeweten een van de verha
len uit de bundel Voer voor psychologen
verminkt in'deze, onder eindverantwoor
delijkheid van de Commissie voor de Pro
paganda van het Nederlandse Boek
(CPNB) uitgegeven bloemlezing terecht is
gekomen. „Je weet niet wat je leest” is in
een oplage van 92.500 exemplaren ver-
,.&enen en werd samengesteld door Jo-
jatmeke Claassen, Max van Rooij en Louis
rron.
Tot deze generatie kan ook de Haarlem
mer Michiel Rieu gerekend worden die
zijn schilderijen in een relatief kort tijds
bestek al laat zien op verschillende exposi
ties in Haarlem. Thans exposeert hij in het
Cultureel Centrum in Zandvoort
(Gasthuisplein 9b) waar een negental schil
derijen van recente datum hangt. Rieu
heeft zich vrij snel op een positieve wijze
weten te ontplooien waarbij hij qua tech
niek en behandeling van zijn thematiek
een forse groei heeft doorgemaakt. Hij
heeft in zijn onderwerpen een zeker even
wicht gevonden, maar laat aan de andere
kant ook zien dat hij over genoeg ideeën
beschikt om voorlopig niet vast te roesten
in het bereikte peil.
Toch leidt dat er ook toe dat er in zijn
stijl van werken nog een zekere dualiteit
zit. Het oudste werk, hier in Zandvoort
vertegenwoordigd met een aantal doeken
die ook al in Haarlem waren te zien, is nog
het meest „neo-figuratief”. De vormen zijn
allemaal aan de herkenbare werkelijkheid
gerelateerd, maar de kunstenaar permit
teert zich ook de vrijheid om zijn onder
werpen te vervormen waardoor de werke
lijkheid plotseling een subjectieve waarde
krijgt.
In het meest recente werk daarentegen
wordt een onomwonden voorkeur voor het
fotorealisme uitgesproken, zij het dat de
onderwerpbehandeling door Rieu nog
jt
Harry Mulisch vertelde vanmorgen in
ef>n radio-interview dat hem weliswaar om
toestemming voor het afdrukken van het
verhaal gevraagd was, maar dat hij niet op
de hoogte was gebracht van het feit dat er
in „gesneden zou worden”. Mulisch: „Je
verwacht zoiets niet. Je geeft iemand je jas
te leen en dan krijg je hem na verloop van
tijd zonder knopen en zonder kraag terug.
Dat kan natuurlijk niet.” De schrijver is
overigens niet van plan op juridische wijze
genoegdoening te zoeken, maar „het intern
uit te vechten.”
Daarom was er heel wat te beleven,
iWH^Ewoensdagavond in het Amsterdams Con-
^^■certgebouw, waar het Concertgebouwor-
■kest onder leiding van Bernard Haitink
■een hele avond Brahms op het programma
■had, te weten de Tweede serenade voor
■orkest en Ein Deutsches Requiem. Aan dit
■laatste werd medewerking verleend door
■sopraan Gundula Janowitz, bariton Tom
■Krause en het Groot Omroepkoor van de
■NOS.
De serenades voor orkest kunnen wor
den beschouwd als studieschetsen voor de
symfonische muziek, de materie waar
Brahms zeer beducht voor was (zijn eerste
symfonie bijvoorbeeld heeft een wordings
geschiedenis van zeventien jaar!). De
woensdagavond gespeelde tweede serena
de bezit een bijzonder intieme klankkleur,
mede veroorzaakt door de „donkere” in
strumentatie: houtblazers, hoorns, altvio
len, celli en contrabas. En als de timbres
van genoemde instrumenten zo gaaf in
‘.elkaar overvloeien als op dit B-concert het
geval was blijft het een schaduwrijk ge
heel, maar mild en zoetvloeiend als ho-
ning. Prachtig verwezenlijkt door Bernard
^Haitink die geen nuance uit de weg ging,
falie motivische, melodische en ritmische
verrassingen optimaal wist weer te geven.
Telefonisch reserveren op nummer (023)
31.69.61 wordt met het oog op de beperkte
I hoeveelheid zitruimte aanbevolen.
Een van de hoogtepunten uit het oeuvre
van Ter Gast, De slimheidskampioen, is
een spel uit 1939 en vormt de hoofdmoot
.van het programma. Regisseur Baartmans
wist in 1968 de hand te leggen op de
oorpsronkelijke schimmenpoppen van
Ter Gast, maar het duurde om organisatie-
redenen tot vorig jaar voordat de schim
men konden worden gerestaureerd, pro-
«jectiekasten konden worden ontworpen en
gemaakt en de uiteindeljke speelgroep kon
worden geformeerd. Naast Baartmans
.zelf, die de drijvende kracht achter pop-
J pentheater Merlijn is, verleent een zestal
l studerende jongeren zijn medewerking
,aan deze schimmenspelavonden.
Louis Ferron, een van de samenstellers
van het Boek van de Maand, vertelde van
morgen desgevraagd „het een hele verve
lende zaak te vinden. Wij zijn er vanuit
gegaan dat de CPNB alle schrijvers om
toestemming zou vragen. Zoiets is toch
vanzelfsprekend, niet? Zelf heb ik Mulisch
om toestemming gevraagd om problemen
te vermijden.”
doorn uit Spaarndam. Ze is een schilderes
die zich als een zuivere amateur presen
teert en wellicht ook geen grotere pretentie
heeft. Dat blijkt ook uit haar werk dat
technisch vrij goed in elkaar zit, maar in
de allermeeste gevallen niet verder reikt
dan een naturalistische uitbeelding van
het onderwerp. Dat is dan vaak een stille
ven, een vaas met bloemen een tableau
met potten en vazen, een detail van een tak
met bloesem of, een heel enkele keer, een
landschap.
De meeste van deze aquarellen werken
erg behagend, de schilderes getuigt van
haar liefde voor het onderwerp, legt daar
bij het accent in een effectmatige behande
ling van de materie en weet aldus een
„lekkere” plaat te maken. Verder gaan is
voor haar geen behoefte, maar voor de
beschouwer lijkt me dat niet voldoende.
Daarvoor gebeurt er te weinig in deze
aquarellen.
De keuze voor het naturalisme komt hier
als uiterst veilig over. Er kan bij het weer
geven in exacte zin van de werkelijkheid,
de natuur in dit geval, niet veel verkeerd
gaan als je je onderwerpen maar goed
bestudeert. Planten en bloemen lenen zich
daar uitstekend voor. Een onderwerp als
het portret leidt al snel tot veel grotere
problemen omdat de kunstenaar zich daar
niet meer verschuilen kan achter zijn tech
nische kennis. Is het ook daarom dat schil
ders die in naturalistische stijl werken zo
vaak met stillevens komen en zo zelden
met een goed portret?
(De expositie is verlengd tot de Kerstda
gen en is op werkdagen van 9.30-17 uur
geopend).
boren Sutherland, die haar hebbelijkhe
den had afgezworen, beter bij stem was
dan ooit tevoren en vocaal en dramatisch
een Norma neerzette, die moeiteloos een
volle schouwburgzaal tot stormen van en
thousiasme bracht. Sutherland zong zo
gemakkelijk, dat men gewoon zou verge
ten, dat de Norma tot de moeilijkste en
uitputtendste vrouwenrollen behoort, die
de operaliteratuur heeft voortgebracht.
Maar behalve van de on ver getelijke
Joan Sutherland viel er nog veel meer te
genieten. Zo bezorgde de enige jaren gele
den als een komeet omhoog geschoten en
daarna even snel weer verguisde Canade
se alt Huguette Tourangeau ons in haar rol
van Adalgisa een zeer aangename verras
sing. Tourangeau’s stem, die reddeloos
verloren leek en was ontaard in kelderÜch-
tige keelgeluiden, heeft zich hersteld,
klinkt hoger en vaster. Ze heeft haar ver
velende maniertjes nog niet helemn al afge
ts Het programma omvat niet alleen De
Slimheidskampioen, maar ook een drietal
korte schimmenspelen van Ter Gast uit
.1930, dat kon worden gerealiseerd dankzij
de helpende hand van poppenspeelster
..Gerda Meilink-Spit. Zij heten Lente, De
Wolga Slepers en Madame Butterfly. De
‘.’■schimmenspelers zijn Fred Höppener,
Joost Hilterman, Max Verstappen en Mar-
;tin Vink. Het licht wordt bediend door
.'.Niek Vink jr. en de piano bespeeld door
‘.‘Rob Broek. Gesproken tekst en regie: Rien
K Baartmans.
Prachtige staande klokken met west-
minster speelwerk.
Engelse tafelklokken nagenoeg de
complete serie, en wandklokken In ve
lerlei uitvoering.
AMSTERDAM. Dat er de laatste jaren steeds meer een tendens valt waar te nemen
om de orkestrale muziek van Brahms te ontdoen van de tot dan toe gebruikelijke
loodzware omlijning levert verrassende perspectieven op. Het blijkt namelijk dat
Brahms’ melodieën in dat geval in evenwicht worden gehouden door een andere kracht:
het ritme, dat immers door Brahms zeer genuanceerd en verrassend origineel wordt
behandeld. Wanneer die golfslag niet meer door een vette, oververzadigde saus
J overgoten wordt, komen er veel kleine nuances te voorschijn die anders geen kans
bare Clotilda van Urpu Nuottamo en een
licht teleurstellende Oroveso van Willard
White: een mooie stem, die echter wat
onvast en soms zelfs wat onzuiver óver
kwam.
De tweede sterke troef van deze voor
elke operaliefhebber niet te missen Nor
ma, was natuurlijk Sutherlands echtge
noot, dirigent Richard Bonynge. Hij
bracht tempo en vaart en niet te vergeten
sfeer in het muziekale gebeuren. Aan het
omroeporkest en het Nederlands Opera-
koor ontlokte deze doorgewinterde opera-
rot ongekend fraaie sonoriteiten.
Norma en Sutherland kunnen nog wor
den ondergaan in Amsterdam op 17 en 20
december, in Scheveningen op 23 en 26
december, in Rotterdam op 29 december
en in Utrecht op Nieuwjaarsdag.
■ir Een schilde
rij dat Michiel
Rieu in het
Zandvoortse
cultureel cen
trum expo
seert: Rhapso
dy in blue-Je-
roen’s Room
1978 getiteld.
En dan was er nog een surprise. De
Nederlandse tenor Adriaan van Limpt, die
op papier veel te licht en te onervaren leek
om zich naast de groten, Sutherland en
Tourangeau, te handhaven, hield zich niet
alleen staande, maar verleende nog een
extradimensie aan de trio’s Norma-Adal-
gisa-Pollione. Van Limpt heeft een stem,
die zich qua pure schoonheid kan meten
met elke beroemde tenor ter wereld. Maar
gisteravond ontpopte hij zich ook als een
podiumpersoonlijkheid: „Adriaan van
Limpt is definitief doorgebroken!
