leiding gevend
in Duitsland
Balletvoorstelling
opgebouwd uit alsmaar
experimenteren
Richard Adams weer groots in kijk op mens-dier
I
k
door Conrad van de Weetering
Onhandig
Slopende methode
Schateiland
Weinig decor
„TWEE HONDEN” WEL TE LANG UITGESPONNEN
SK&
1
HDC jl
Iemand lacht zich dood; iemand staat boven op een piano en dreigt
zich er af te laten vallen om de aandacht te trekken; iemand springt
tegen een muur op en nog eens en nog eens Het Wuppertaler
Tanztheater brengt een nieuw ballet van Pina Bausch waarvan de titel
pas op het allerlaatste moment is vastgesteld. Kontakthof”. De
werktitel was „Setz dich hin und lachle” (kijk toe en glimlach).
i
ff
1
- 'A
P -
3
h A
I
a
Pina
1
Bausch
In de begintijd kon misschien nog het
„Interessant was, dat je op die
school, waar verschillende kunstin-
richtingen naast elkaar gegeven
werden, elkaar erg goed kon begrij
pen. Je had veel met elkaar te ma
ken, ook al werd er door het school
systeem weinig gedaan om de ver
schillende disciplines met elkaar in
contact te brengen. Ik heb daar in
mijn studietijd een heleboel interes
sante mensen leren kennen. In Ne
derland, toen ik op de kunstnijver
heidschool in Amsterdam was, was
dat toch erg geïsoleerd”.
„Komm tanz mit mir” in Rotterdam)
en haar produktie van „Le Sacre du
Printemps” (Frühlingsopfer) werd
in Hamburg pas voor de televisie
(ZDF) opgenomen. Deze Sacre is de
meest indrukwekkende die ik ooit
gezien heb en het is dan ook te
hopen, dat één van onze omroepzui-
len pogingen in het werk zal stellen
om deze opname te bemachtigen.
Een mooi voorbeeld van een goed ver
zorgd gebonden boek is Twee honden
van Richard Adams, verschenen bij uit
geverij Het Spectrum. Na Waterschaps-
heuvel, een bestseller over de hele wereld
(van de Nederlandse edite werden ruim
een kwart miljoen exemplaren verkocht)
verscheen van Richard Adams in 1974
Shardik. Dit boek sprak minder mensen
aan, maar het nu verschenen Twee hon
den zou wel weer eens een bestseller
kunnen worden. In het Engels heet het
Kontakthof herinnert sterk aan de
tijd vlak na de oorlog.
Er komen veel tango’s in voor, het
thema van The Third Man en het
boek The plague dogs, een dubbelzinnig
titel, maar wel een die duidelijker op de
thema’s van het boek slaat dan het neu
trale „Twee honden”.
„Plague” heeft twee betekenissen: het
is de builenpest, waarmee de twee uit een
vivisectie-centrum ontsnapte honden die
de hoofdrolspelers van het boek zijn,
waarschijnlijk zijn besmet; en het wijst
naar het feit dat de twee opgejaagde
honden een plaag zijn voor hun omge
ving: zij roven schapen en kippen van de
boeren om aan voedsel te komen. In zijn
beschrijving van het lot van de twee
honden, van hun mishandeling in het
vivisectie-centrum tot de algehele klop
jacht die op hen wordt ingezet, neemt
Richard Adams genadeloos een aantal
maatschappelijke verschijnselen op de
korrel. De vivisectie, de Engelse sensatie
pers en de ambtelijke bureaucratie we
ten zich op hun nummer gezet.
Net als in Waterschapsheuvel is de
observatie van de mensen door de ogen
van het dier bijzonder knap uitgewerkt.
toen steeds weer bij dansvoorstellin
gen opduikende La Valse triste van
Jean Sibelius. De kostuums herinne
ren aan die tijd, maar ik ben ervan
overtuigd, dat ook de contactoefe-
ningen, die de dansers ons laten
zien, in die tijd door Pina Bausch op
de dansschool gedaan werden (ik
zelf ken ze tenminste van toen, mis
schien is dat ook de reden waarom
ik ze als oefeningen zie, terwijl het
jeugdige publiek ze als iets nieuws
ontdekt.)
De manier van werken bij Pina
Bausch is, dat ze haar dansers op-
Een genot om te zien en vast te houden
- en te lezen natuurlijk - is de serie
gebonden boeken die uitgeverij De Boer
De beginthema’s waren duidelijk:
het moesten allerlei kleine gevoelens
zijn, gevoelens van liefkozen, betas-
Rolf Borzik: „Het is erg moeilijk
om dingen die tijdens het werk ont
staan zijn gewoon weg te gooien en
in twee maanden tijd komt er heel
wat bij elkaar”.
„Dat heeft er natuurlijk iets mee
te maken, dat het vorige stuk, ge
maakt voor het Shakespeare festi
val in Bochum en gebaseerd op Mac
beth, erg vol was. Je kon nauwelijks
over het toneel lopen of je trapte één
of ander speelgoed kapot en Pina
had nu eens het gevoel plaats nodig
te hebben. Het toneel moest leeg zijn
en de mensen moesten het doen”.
„Ja, ik geloof dat Pina zich hele
maal niet interesseert voor danssitu-
aties, ze interesseert zich alleen voor
menselijke situaties. Laat ik het zo
zeggen, ze probeert het met haar
middelen te schilderen en dat is dan
dans, het lichaam, de beweging, het
ademhalen, maar het interesseert
haar niet dat het dansgevoel bevre
digd wordt. Dans is haar middel en
dat gebruikt ze om menselijke situa
ties uit te drukken”.
In haar stukken zijn de mensen,
mannen zowel als vrouwen, nogal
onhandig. Na de oorlog droegen
vrouwen bijvoorbeeld geen panty’s
zoals nu, maar zijden kousen, die
opgehouden werden met gordeltjes.
ten, maar ook slaan, aan haren trek
ken, vingers optrekken, met een
knie in iemands knieholte prikken,
oren en neuzen verdraaien enz. Ver
der moest het iets te maken hebben
met een circus waarin ieder zijn
vreugde of zijn angst toont aan de
hand van aangeleerde gedragingen,
en tenslotte ging het om een foto
graaf die je betrapt bij het ballroom-
dansen. Het werd een lange voor
stelling, bijna 3 uur.
Wat mij sterk opviel is dat de
mensen het inderdaad doen, maar
veel meer vanuit situaties dan van
uit dans. Er worden steeds situa-
tietjes gecreëerd, maar dat zijn
geen danssituaties, dat zijn doodge
woon menselijke situaties.
komen als er niet te veel tijdverschil in de
vertalingen zit. Ook zou het de eenheid
ten goede komen als er een vaste typo
grafie voor de delen zou worden aange-
houdn. Schateiland is typografisch veel
verzorgder uitgevoerd (met lopende kop
regels bijvoorbeeld) dan het andere deel.
In de Bibliotheek der Zeven Zeeën
Borzik: „Nou, ik vind dat verruk
kelijk te horen, maar ik heb eigen
lijk het gevoel van het tegendeel.
Maar vooral als je ziet hoe knullig ze
contact zoeken met elkaar, dan krijg
je een wrang gevoel. Toch zei ie
mand uit het publiek: „Het is fantas
tisch, het is zo optimistisch. Als we
dat niet hadden in Wuppertal, dan
hadden we helemaal niets!”
Ook de leiding van het Opernhaus
mag ons niet zo, met alle medewer
kers in het theater hebben we een
geweldige band, maar de leiding
vindt Pina maar moeilijk. Alleen als
we met de groep een opname voor
de televisie maken, dan krijgen de
dansers een fooi en incasseert het
theater wel een groot bedrag. Maar
dat is dan de moeilijke situatie
waarin we moeten werken. Als je
het werk zelf bekijkt, ja, dan is dat
toch eigenlijk wel optimistisch. Al
leen zijn is vreselijk. De mogelijk
heid met elkaar te kunnen praten of
een relatie met elkaar te kunnen
hebben, hoe moeilijk ook, hoe on
handig ook, dat is een geweldig
iets”.
„Ik vind het fantastisch hoe mijn
mensen op het toneel stonden en hoe
ze het gedaan hebben. Ja. dan ben ik
tevreden”.
Een groot gedeelte van de mensen
hier in Wuppertal vindt Pina’s werk
toch wel afschuwelijk en het is te
danken aan de ligging van Wupper
tal in het Roergebied, met zoveel
steden bij elkaar, dat we nog een
groot publiek hebben, dat van alle
kanten samenkomt. In Wuppertal
alleen zouden we maar twee voor
stellingen kunnen geven, nu durf ik
te zeggen dat zo’n produktie mis
schien toch wel tien voorstellingen
maakt, misschien wel meer.
Na dit gesprek ging ik toch nog
even naar Pina Bausch:
Dat zat vaak scheef, dat wrong, dat
zat niet lekker. In dit stuk zie je dat
die meisjes als ze zich onbespied
wanen, aan die gordeltjes zitten te
trekken. Ze zwikken ook steeds op
hun schoenen met hoge hakken.
,,Hoe is het nou, ben je toch een
beetje tevreden?"
Deze keer was er erg weinig de
cor?
argument gelden dat door deze relatief
goedkope boekvorm meer mensen er toe
gebracht zouden worden om boeken te
kopen; nu echter de prijs van de paper
back die van het gebonden boek gena
derd is, gaat dit niet meer op en valt te
hopen dat het gebonden boek weer hele
maal in ere wordt hersteld. Sommige
uitgevers zijn trouwens al begonnen met
een betere uitvoering door hun paper
backs ingenaaid op de markt te brengen,
zodat het boek niet bij het allereerste
openslaan reeds uit elkaar valt.
De vertaling van Twee honden moet
een heidens karwei zijn geweest. In het
orgineel komen twee dialecten voor: het
Upper-Tyneside (uit de buurt van New
castle) en een dialect uit het Lake Dis
trict, waar het boek zich afspeelt. Door
respectievelijk M. Janissen en Reina de
Lange zijn deze Engelse dialecten in het
„Swalms” (Limburg) en het „Ommens"
(Salland) overgezet. Pon Ruiter, die het
boek als geheel vertaalde, heeft er een
goedlopend, voortreffelijk lezend geheel
van gemaakt.
Easy van Frederick Marryat, Redbum
van Herman Melville, Het goede schip
Mohock van William Clark Russell, Een
IJslandse visser van Pierre Loti, De ne
ger van de Nargissus/Typhoon van Jo
seph Conrad, Kapitein Courageous van
Rudyard Kipling en Klipperschepen ja
gen naar Londen van John Edward Ma-
'sefield.
Als geheel is het boek echter te lang
uitgesponnen, en soms uitgesproken
langdradig. (Dit is overigens een punt
van kritiek dat aanschaf in het geheel
niet in de weg zou mogen staan).
drachten geeft, laat improviseren en
uit al die improvisaties de bouwste
nen verzamelt waarmee de voorstel
ling zal worden opgezet. Bij het be
gin weet niemand waar het naartoe
zal gaan en het eindprodukt ontstaat
pas op het allerlaatste moment. Dat
is een waanzinnig slopende metho
de, want de premièredatum staat
vast, maar als het stuk niet klaar
is Deze keer was het stuk niet
klaar, de premièredatum was vast
gesteld voor 2 december, zij moest
een week worden uitgesteld, een
week waarin de grote lijn gevonden
moest worden.
Het gaat allemaal om pogingen
van mensen om anderen te kunnen
bereiken. Ik kijk er naar en krijg de
indruk een hele reeks oefeningen in
sensitivity-training te zien: elkaar
betasten, elkaar pijn doen, sarren,
anderen nadoen, kijken wat er ge
beurt als je een ander kostuum aan
trekt, jezelf betasten, samen dansen
en proberen je lijf tegen de ander
aan te drukken in de hoop dat de
ander je niet af zal wijzen. Pas lang
na de voorstelling merk ik hoe vlijm
scherp al die beelden zich in mijn
geheugen hebben geprent.
Rolf Borzik, vriend van Pina
Bausch, studiegenoot en vaste de
cor- en kostuumontwerper en mee
denker in haar projecten, redt de
situatie en geeft zo goed mogelijk
antwoord op mijn vragen. Dat heeft
ook nog voordelen, want hij spreekt
Hollands, werd in de buurt van
Haarlem geboren, bézocht de Kunst
nijverheidschool (nu Rietveld Aca
demie) in Amsterdam en ging daar
na studeren aan de grafische afde
ling van de Folkwang Schule in Es
sen, waar Pina studeerde aan de
dansafdeling.
In alle stukken die Pina samen
met Rolf maakte gaat het om het
wanhopig zoeken naar contact van
mensen onderling. In Blaubart (het
steeds weer afspelen van de band
met de opname van de opera over
Blaubart van Bartók en het naspe
len van de situaties daarin) gaat het
om het ontdekken van de redenen
i
JEROEN KOOLBERGEN
Twee honden, Richard Adams; uitgeverij Het
Spectrum, Utrecht/Antwerpen, prijs 32,50.
Schateiland door R. L. Stevenson, en Het reis
verhaal van Arthur Gordon Pym door Edgar
Allan Poe; uitgeverij De Boer Maritiem, serie
Bibliotheek der Zeven Zeeën, prijs per deel
35, bij intekening 29,50.
waarom het contact tussen Blaubart
en zijn bruiden steeds misging; in
Frühlingsopfer gaat het om het
saamhorigheidsgevoel wat er ont
staat als één van de groep zich dood-
danst; in Die Sieben Todsünden
gaat het om het verraden van al je
idealen om contact met anderen te
kunnen kopen en het vege leven eraf
te brengen; in Komm tanz mit mir,
gaat het om de gruwelijke achter
gronden van oude kinderliedjes, die
ook al allemaal de relatie tussen
mensen tot onderwerp hebben.
Maritiem uitbrengt: de Bibliotheek der
Zeven Zeeën. Het worden tien delen,
waarvan de eerste twee zijn verschenen:
Schateiland van R.L. Stevenson (o
jeugdsentiment!) en Het reisverhaal van
Arthur Gordon Pym van Edgar Allan
Poe. Echte boeken, met op het omslag
een heus anker gestempeld. Om dat laat
ste te ontwaren dient men wel het stof- zullen nog verschijnen: Kapitein Single-
omslag te verwijderen,maar dat is geen ton van Daniel Defoe, Mr. Midshipman
bezwaar, want de stofomslagen van de
eerste twee delen zijn niet om aan te zien:
knullige tekeningen op een gemarmerde
ondergrond van respectievelijk faeces-
bruin en after-shave-kleurig groen-
/blauw.
Wat voor lijn er gevolgd wordt met de
vertalingen is me niet duidelijk. Schatei
land is vertaald door Theun de Vries.
Een oude vertaling, maar dat komt het
jeugdsentiment alleen maar ten goede.
De vertaling leest overigens nog zeer
goed. Poe’s verhaal is door Dr. A. Alberts
vertaald. Ongetwijfeld een nieuwe verta
ling, en ook deze is uitstekend. Toch lijkt
het me de eenheid van de serie ten goede
Het goed verzorgde gebonden boek
met stofomslag lijkt zich de laatste tijd
in een steeds grotere belangstelling te
mogen verheugen. Dat is niet zo’n verba
zingwekkende ontwikkeling, gezien het
feit dat de Nederlandse paperback lang
zamerhand zo in prijs gestegen is dat hij
nauwelijks meer goedkoper is dan een
„echt" boek. De boekvorm aangeduid
met het eufemisme „paperback” is trou
wens een typisch Nederlandse aangele
genheid. In de meeste landen vindt men
nog de duidelijke tweedeling gebonden
boek (hardcoverj-pocket, en volgt de
goedkope pocket over het algemeen de
duurdere uitgave na een jaar of wat. Ik
weet het niet zeker, maar ik geloof dat
we de mengvorm paperback te danken
(of liever te wijten) hebben aan uitgeve
rij De Bezige Bij. De „literaire reuzen
pocket" (die al snel „paperback" ging
heten) is haar uitvinding geweest, en in
de loop van de tijd hebben veel uitgevers
dit model nagevolgd.
Pina Bausch maakte het Wupper-
taler Tanztheater in vijf jaar tot één
van de fascinerendste groepen van
Duitsland. Haar voorstellingen trek
ken betrekkelijk weinig Wupperta-
lers, maar wel veel kenners uit de
II omliggende steden en bij haar pre-
mières komen alle Duitse critici kij-
|l ken plus een groot aantal buitenlan-
ders. Wil je op de hoogte zijn van
wat er op dansgebied gebeurt, dan
kun je niet meer om Pina Bausch
heen Haar groep is veel gevraagd
op allerlei festivals (ze was dit jaar
in het Holland Festival te zien met
„Blaubart” in Nijmegen en met
Ik voel sterk de behoefte om met
Pina Bausch te gaan praten om naar
haar bedoelingen te vragen. Ze zit
op een stoel. Totaal uitgeput. Het
huilen staat haar nader dan het la
chen. Ze heeft de hele dag nog niet
gegeten. De spanning waar ze onder
gewerkt heeft was verschrikkelijk:
„Hoe moet ik daar nu wat over
zeggen? Zo’n vraag op dit moment
werkt als een oorvijg, wees niet
boos, ik kan niets zeggen”.
Pina Bausch (links) en beelden uit het ballet Kontakthof
S
w
f.
I
