Roosje van Harald Mueller en Prijsdier van Gilly Fraser
l
Abstracte acrylschilderingen en poëzie in Gebouw Noord-Holland
Het heilige moeten van Wim Hooft
Noord-Ierse kwestie
in Jute-project
komende
exposities
If:
■R
n,
/paarbank
l
Loop even bij ons binnen vooreen advies of snuffel eens
in die gratis verkrijgbare NECKERMANN
vakantiegidsen. Doe het nu!
Het zou niet onverstandig zijn nu al een goed verzorgde
ZOMERREIS te boeken bi j de Nutsspaarbank
West Nederland. Er zijn nog volop mogelijkheden.
Haarlems Kunstenaars Kollektief actueel
N VN
Bolhoedmannen wegens
ziekte uitgesteld
i umh ncdcriand
een hank van deze lijd
15
KUNST
19 7 8
DECEMBER
DONDERDAG
2 1
300.
j*
NECKERMANN
1
r de
el~
HAARLEM. Toneelgroep Centrum speelt
twee korte stukken waarin het thema God
schiep de vrouw en de man misbruikt haar
centraal staat. In Harald Muellers Roosje (Ro
sel) zet een vrouw tegenover haar (voor het
publiek niet zichtbare) vriendin haar levenser
varingen eens op een rijtje en dat brengt haar
tot de verbijsterende slotvraag: Ik ben toch
nog jong? Heb ik het nu allemaal al gehad? In
Het Prijsdier, van de Engelse schrijfster Gilly
Fraser, gaan de ogen van een vrouw nog juist
bijtijds open. Beide stukken gingen woensdag
avond in de Toneelschuur in première.
lurde
1 alle
rL,
ier:
>elen
□n.
d,
E
Centrum zet vrouwenleed op toneel
I
(ADVERTENTIE)
kantooruren).
In allebei de stukken wordt op een andere manier
aangetoond in welke gemoedstoestand door mannen mis
bruikte vrouwen kunnen geraken. Van verdriet tot wan
hoop. Een andere gelijkenis tussen deze eenakters is de
uitgesproken zwart/ wit-situatie. Harald Mueller, van wie
Centrum enkele jaren geleden Gestrand speelde, laat
Roosje het kansloos slachtoffer zijn van alle mannen die
ze had of de mannen die haar hadden. Uit het verhaal
van Roosje blijkt dat zij het zelf was die steeds haar keus
bepaalde, maar het liep steeds ook mis. Met allemaal en
het waren er nogal wat. ,In elk geval hebben Roosjes
mannenavonturen er toe geleid dat ze van een ordentelij
ke jonge meid tot straathoer verloederde.
Het lijkt er vaak op dat de abstracte stijl
van werken die in de jaren vijftig door de
Cobra-schilders werd voorgestaan, inmid
dels achterhaald en gedateerd is en dat
terwijl haar beste vertegenwoordigers nog
volop in beweging zijn. Alleen oorlogen en
revoluties kunnen soms een definitief
einde maken aan een bepaalde ontwikke
ling, maar zonder dat zal er nauwelijks
sprake zijn van een breukvlak voor welke
stijl dan ook.
Zo blijkt dat abstracte schilderen nog
steeds te worden toegepast, zij het dat het
lang niet meer die waardering krijgt als
het geval was van voor de periode toen het
fijnschilderen zo sterk in de belangstelling
kwam. In feite kan er wel eens sprake zijn
van een winterslaap je van de abstracten:
als de huidige storm van het fijnschilderen
tot bedaren is gekomen, kunnen zij zich
opmaken om zich opnieuw en hersteld te
manifesteren.
algemeen aanvaarde normen en herkenbare vooroorde
len. Op het moment dat hij had moeten zeggen: ik hou
toch van je, zegt hij met ontwapenende tederheid: Ik neuk
toch goed, hè? Dat Roosje door haar ex-man, van wie ze
niet wettelijk gescheiden is, werd verkracht in plaats van
door een vreemde, geeft het gebeuren in de ogen van
Harry iets legaals: Hij is je wettelijke man, dus heeft hij
recht op je. Een stelling die de zelfstandigheid van de
vrouw als individu negeert, ontkent.
Peter Oosthoek regisseerde ook Het Prijsdier. Hij heeft
subtiel laten doorvoelen dat het niet alleen maar sex was
dat deze twee mensen samenbracht. Ze houden ook van
elkaar, maar tegenover de sterke verschillen van denkwe
relden kan die aanhankelijkheid niet op.
Henriette Tol is meer dan overtuigend als Julia. Met
gevoel voor nuances is zij in staat deze vrouw de plotselin
ge volwassenheid te geven die zij nodig heeft om uit de
moeilijkheden te komen.
Beide stukken hebben een bruikbaar toneelbeeld gekre
gen van Judith Lansink. Het stilistische uit Roosje dient
als basis voor het realistisch aangeklede decor voor Prijs
dier. De vertalingen zijn van Rob Scholten (Prijsdier) en
Carel Alphenaar (Roosje) en klinken goed. De stukken
zijn met de vertaling mee naar Nederlandse lokatie over
gebracht. Noodzakelijk lijkt me dat niet, ik vind het soms
wat geforceerd, anderen vinden het misschien beter.
KO VAN LEEUWEN
Hooft koos voor de kunst, toen dat be
grip voor grote armoede stond, maar hij
heeft nooit anders gekund, al zijn zijn
ïl- In 1976 schilerde Wim Hooft deze bij Gebouw Noord-Holland tentoongestelde
acrylic, „Spel van spanning" getiteld. Een sterke verwantschap met de Cobra-schilders
spreekt uit dit werk, zij het dat het bekende kleurfestijn zoals dat schilder als
Corneille, Appel en Rooskens wordt operoepen hier in zwart en grijs wordt weergege-
i ven.
vrouw en enige dochter daar wel eens het
slachtoffer van geworden. De appel viel
echter niet ver van de boom, want de
dochter (de schilderes Vivienne Yacco)
trad in haar vaders voetsporen en werkt
eveneens abstract, zoals trouwens ook
Hoofts schoonzoon zich van een op de
Bauhaus geïnspireerde abstracte thema
tiek bedient.
Voor Wim Hooft gold heel duidelijk het
„heilige moeten”, een gedrevenheid die de
kunst tot zijn ware echtgenote maakte.
Haar blijft hij trouw: een abstract-expres-
sionistische stijl die een lyrische onder
toon krijgt. Een zelfde soort lyriek, die in
Muellers stuk gaat dus niet over de gemiddelde vrouw
of over de gemiddelde mannen. Als algemeen beeld van
een gangbare norm voor mannen- of vrouwengedrag
geldt dit stuk dan ook niet. Wat overblijft is dan een
tragisch uitzonderingsverhaal.
Ingeborg Elzevier speelt Roosje. Een aanvankelijk nau
welijks interessante rol, maar naar mate het stuk vordert
groeit er vooral door Elzeviers spel een boeiende, tragi
sche vrouw. Én aan het slot heb je medèlijden met Roosje
die veel verhoudingen te snel en naïef aanknoopte. Inge
borg Elzevier heeft met steun van Peter Oosthoeks regie
dit stuk van Mueller een zekere lift gegeven, waardoor het
nu een kracht lijkt te hebben die er niet inzit.
Een aanvaardbaarder realiteit vind ik bij Het Prijsdier.
De Engelse toneelschrijfster Gilly Fraser behoort tot de
interessante auteurs in haar land. Zij schreef veel voor
televisie en ook het stuk Do a dance for daddy is van haar.
In Prijsdier (A bit of rough) gaat het om een intelligente
ontwikkelde vrouw van voorin de dertig die haar man
verlaten heeft om samen te gaan met een volksjongen van
zo’n jaar of tien jonger. Hij kan haar seksueel bieden wat
haar intellectuele echtgenoot niet kon. Op een dag komt ze
thuis van een feestje waar ze haar ex-man tegenkwam die
haar daar verkrachtte. In het gesprek, dat dan tussen
Julie en haar vriend Harry volgt wordt duidelijk hoezeer
klassevershillen een kloof kunnen scheppen. Harry is een
arbeidersjongen die denkt en handelt vanuit het milieu
waarin hij werd grootgebracht. Zijn denken gaat langs
Wim Hooft schroeft in die gedichten de
taal los van haar feitelijke betekenis. Hij
geeft er een hoogstpersoonlijke symboliek
aan en ondergraaft tevens een clichémati
ge en stereotiepe vorm van denken. Al
HAARLEM. Een veel gehoorde opmerking over de moderne kunst is dat de huidige
veelheid van stijlen zo verwarrend werkt. Na de Tweede Wereldoorlog zou het er op
hebben geleken alsof praktisch iedere uitdrukkingsvorm gehanteerd moest worden om
maar zoveel mogelijk de aandacht te krijgen, zo klinkt het vaak. In wezen is er echter
niet veel meer aan de hand, dan wat éich ook al aan het einde van de vorige eeuw
afspeelde, zij het toen uiteraard op minder intense wijze. Ook toen bestond er in die
jaren zeventig en tachtig een stijl als het impressionisme naast die van de Haagse
School, was er nog altijd bewondering voor de salonkunst der burgerlijk decadenten en
leefde in bepaalde kringen zelfs nog de Romantiek volop. Als zich nu een vernieuwd
realisme aandient, naast tal van videomahifestaties, naast fundamentele kunst, envi
ronments en land art, dan betekent dat alleen maar dat de ene golf nog niet is uitgerold
als de tweede daar al overheen slaat.
In Gebouw Noord-Holland aan de J. J.
Hamelinkstraat in Haarlem is een exposi
tie te zien van Wim Hooft, een van die
kunstenaars die trouw is gebleven aan het
abstract schilderen. Voor de nu 70-jarige
kunstenaar is de erkenning vrij laat geko
men. Hij kwam in de contraprestatierege-
ling toen het abstract schilderen nog een
monumentaal vervolg moest krijgen in de
op Mondriaan en De Stijl geënte systema
tische geometrie van de jaren zestig. Hooft
mocht er naar kijken en van genieten,
sterk heeft het hem niet! beïnvloed. Hij
bleef zijn stijl trouw, zoals hij de kunst
altijd trouw bleef.
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Tien jaar oorlog in
Noord-Ierland is de titel van het eerste
onderwerp dat het Haarlems Kunste
naars Kollektief „Jute” onder de aan
dacht brengt. Jute is een project dat zich
bezighoudt met de confrontatie van
kunstuitingen en actualiteit. In twaalf
afleveringen die telkens de derde
woensdag van elke maand starten zal
er vanuit de kunstenaars een kijkje wor
den gegeven op actuele zaken binnen de
samenleving. De onderwerpen worden op
verschillende werkgebieden uitgewerkt
en de activiteiten die daardoor ontplooid
worden spelen zich op meer plaatsen in de
stad Haarlem af.
Hr Wigbolt Kruijver in het eerste van de Twaalf diepzinnige gesprekken met zijn hond.
kwestie in het gesprek van Wigbolt Kruij
ver en zijn hond Joost, waarbij Kruijver
verreweg het spraakzaamst bleek. Zijn
prestatie had iets weg van een Aart Staart
jes die voor onwetenden de bijbel uitlegt
en zich op dat moment zelf over de inhoud
ervan verbaast.
Gaande de voorstelling volgt er bij Wig
bolt Kruijver een metamorfose: hij wordt
een Noord-Ierse (Engelse) protestant die
zich voorbereid op een provocerende
mars.> Zijn repetitie van de redevoering
welke hij zal afsteken ontaardt in een
zwelging van zelfingenomenheid en con
servatisme en onderdrukking. Deze voert
tenslotte naar de einduitspraak: „Liever
Brits dan rechtvaardig!”
In de uitleg die Kruijver over de Ierse
kwestie laat horen zijn paralellen getrok
ken met Zuid-Afrika. De onderdrukking
van de zwarte bevolking daar door het
blanke deel wordt geplaatst tegenover het
optreden van de Engelsen tegen de oor
spronkelijke (katholieke) Noord-Ieren. In
een didactisch betoogje wordt tegelijk ont
zenuwd dat het in Noord-Ierland om louter
godsdienstkwesties gaat.
De gehele uitleg was gegoten in de per
soon van een fictieve figuur, een ietwat
oppervlakkig mens. Vandaar dat Kruijver
hem ook een speels historische onjuistheid
in de mond legt door Noord-Ierse oranje
kleur (orangisten) kunstmatig de liëren
aan ons koningshuis.
Het Haarlems Kijkhuis heeft een video
registratie van het optreden in de Toneel
schuur gemaakt. KRO’s actualiteiten-man
Aad van den Heuvel was eveneens bij de
voorstelling aanwezig en op vrijdag 29
december om 22.45 uur zal hij aandacht
besteden aan déze eerste aflevering van
Jute. Dan zal ook het animatiefilmpje van
Gerrit van Dijk worden vertoond.
Het uitvoeren van de manifestatie Jute is
mogelijk geworden door een spontane
CRM-subsidie uit het fonds Praktijkon
derzoek Beeldende Kunst. Het gehele pro
ject is geraamd op 180.000. CRM betaalt
daaraan 130.000. en de gemeente Haar
lem en de provincie Noord-Holland vullen
elk de helft van het resterende bedrag aan.
Het Jute-projekt wordt vooral ook van
belang geacht vanwege de poging tot het
zoeken naar nieuwe mogelijkheden in de
maatschappij voor beeldende kunste
naars. Het Haarlems Kunstenaars Kollek
tief wordt extern'gevolgd door een socio
loog, die de uitwerking van het geheel wil
onderzoeken.
Vanuit de groep zelf wordt alles wat met
het Jute-projekt te maken heeft of wat
daaruit voortvloeit bijgehouden. Henk
Maurits van het Haarlems Mediakollektief
houdt een rapportage over de gebeurtenis
sen bij. Aan het slot van de manifestatie,
volgend jaar december, zal er in de Vishal
een overzichtstentoonstelling komen,
waarop zoveel mogelijk materiaal verza
meld zal zijn.
de poëmen, verwerkt als teksten met in
Oostindische inkt uitgevoerde tekeningen,
een bijzonder literair hoogtepunt bereikt
Hooft, die vroeger heeft gebeeldhouwd,
maar daarmee ongeveer tien jaar geleden
stopte om zich op de schilder- en dicht
kunst te concentreren, is bij de Noordhol-
landse planologen met beide soorten werk
vertegenwoordigd: de abstract-expressio-
nistische acrylics en de „in beeld” ge
bracht gedichten. Bij dit laatste werk ligt
een zekere associatie met Poëzie Hardop
voor de hand. Dit theatergezelschap
brengt literaire teksten die zo helder moge
lijk worden voorgedragen met zo min mo
gelijk versiering. De teksten moeten voor
zichzelf spreken, de luisteraar hoeft niet te
worden beïnvloed door regietechnische in
grepen. Iets dergelijks doet zich ook bij
Wim Hooft voor. Hij schrijft zijn gedichten
in een spijkerachtig schrift en verdeelt
daaronder zijn blad in abstracte vlakken
die met neutrale kleuren worden ingevuld.
Alle aandacht gaat zodoende naar de tek
sten uit, maar bij het lezen blijkt dat de
ondergrond onverwacht goed bij de in
houd van de poëzie aansluit. Soms roept
de kunstenaar een beeld op van eeuwenou-
de teksten, gevonden op een stuk steen,
een menhir die getuigt van een vergeten en
mystieke tijd.
(De expositie wordt met een week ver-
lengd en duurt tot en met 12 januari. Op
werkdagen geopend tijdens de normale
kantooruren).
CEES STRAUS
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Theatergroep Perspekt
heeft wegens ziekte van een der spelers de
voorstellingenserie van de nieuwe produk-
tie Bolhoedmannen voor onbepaalde tijd
moeten onderbreken. Dat betekent dat de
voorstellingen van Perspekt in de Haar
lemse Stadsschouwburg, van 2 t.m. 4 ja
nuari niet zullen doorgaan. In overleg met
de directie van de Stadsschouwburg zal
worden gezocht naar andere data waarop
Perspekt later in het seizoen met Bolhoed
mannen kan terugkomen.
blijkt dat Wim Hooft een niet te breidelen t
fantasie heeft die hij het liefst in stemmin
gen en sfeerbeelden wil uitdrukken. Al
leen door hen niet in figuratieve zin gestal
te te geven, kan hij ze een zo ’n grote
emotionele geladenheid geven.
Er ontstaat een spanning tussen het vin
den van een oplossing van het gestelde
probleem waarvoor een zekere mate vëh
ruimte nodig is en het feit dat de kunste
naar de beschouwer sterk aan zich ver
plicht en hem niet loslaat.
Wanneer, zoals in de acrylics gebeurt, de
beeldtaal een volstrekt autonome rol
speelt, dan maakt die spanning plaats voor
een groot esthetisch genoegen. Hooft is
heel sober van kleuren, maar hij verwerkt
in zijn constructivistische vormen zoveel
gevoelens dat je toch van een grote rijk-
dom in zijn werk kunt spreken. Steeds
Het Haarlems Kunstenaars Kollectief
bestaat uit de Haarlemse kunstenaars Pie
ter Zwaanswijk, Wigbolt Kruijver, Gerrit
van Dijk en Luc van de Lagemaat. De
manifestatie Jute, did over het gehele jaar
is uitgesmeerd, wordt georganiseerd on
der auspiciën van het Frans Halsmuseum.
Tevens werken ook de Toneelschuur, het
Haarlems Mediakollektief en het Haar
lems Kijkhuis er aan mee.
Elke aflevering van Jute kent vijf ver
schillende facetten: een artistieke uitbeel
ding van het onderwerp in de Grote Markt-
etalage aan de Vishal, een lunchvoorstel-
ling in de Toneelschuur (iedere derde
woensdag), een filmspotje in het nieuwe
filmtheater van het Haarlems Mediakol
lektief (Waarschijnlijk in Het Melkwoud),
een affiche dat in de stad wordt verspreid
en een ingezonden mededeling maande
lijks in het Haarlems Dagblad.
Aflevering 1 van Jute openbaarde zich
woensdag met een voorstelling in de To
neelschuur (lunchpauze), waar de anima-
tie-spot van Gerrit van Dijk werd getoond
en waar Wigbolt Kruijver het eerste van
zijn twaalf diepzinnige gesprekken met
zijn hond voerde. Van Dijks animatie-sati-
re toont de Engelse vorstin die het curieuze
oorlogsjubileum in Noord-Ierland feeste
lijk aankondigt. De filmspot vormde de
introductie voor een uitleg van de Ierse
Ingeborg Elzevier in Roosje, een kort stuk van de Duitse auteur Harald Mueller.
(Foto Kors van Bennekom).
In de grote tentoonstellingszaal van het
Rijksmuseum in Amsterdam is tot en met
4 maart volgend jaar Aziatische kunst te
zien afkomstig uit het bezit van leden van
de Vereniging van vrienden der Aziatische
kunst. De expositie, door tie vereniging
georganiseerd ter gelegenheid van haar
60-jarig bestaan, omvat 175 stukken uit
China, Japan, India, Nepal, Tibet en Zuid-
oost-Azië. De Vereniging van vrienden der
Aziatische kunst stelt zich ten doel de
waardering, bestudering en kennis van
deze kunst te bevorderen.
„Progressieve Haagse kunst” heet een
tentoonstelling die tot 16 januari in het
gebouw van Pulchri Studio in Den Haag is-
te zien. Ze omvat werken van Johan van de
Berg, Bob Bonies, Livinus van de Bundt,
Alfred Eikelenboom, Els de Groot, David
van de Kop, Bernard Olsthoorn, Lon Pen
nock, Hendri van der Putten, Marinus
Quee en Wim Sinemus.
2bmerreizenv9
lezende bereik je in zijn werk een eindcon
clusie, maar aan het einde van het gedicht
gekomen geeft de kunstenaar er op eens
een draai aan die de tot dan toe opgebouw
de voorstellingswereld op drijfzand zet
Wim Hooft zet heel sterk aan het nadenken
over en tot analyseren van zijn gedichten,
maar weet dat zo te doen dat hij de be
schouwer ook aan het beeld gekluisterd
houdt.
