BETRAYAL EEN HELDER STUK VAN HAROLD PINTER OVER MENSELIJKE GEVOELENS WEEKAANBIEDING Marginaal bestaan leidt tot zelforganisatie bij PandoRra Ensemble Franse schrijver Caillois overleden f rt a VERSTELBARE INBOUWSPOTS 99 SPIRELLA DOUCHEGORDIJNSTANGEN 44 STUKADOORSTROFFEL 4 ft door Ko van Leeuwen 40 40 50 door John Oomkes Romantisch Samenhang Feminisme Opnamestudio Betrayal VRIJDAG Openingstijden: di. t/m vr. KOUDENHORN 54 t/m 60 TEL. 311212-322368 zaterdags van 's maandags gesloten donderdag 's avonds geopend tot 21.00 uur n r- n e n dse /an rca a in het 8.00-12.30 uur 13.30-18.00 uur 8.30-16.00 uur HAARLEM/SCHELLING- WOUDE. „Je zit hier aan de andere kant van de wereld. Com pleet. Ik moet telkens uit Haar lem hier naar toe komen; dan merk je dat wel. Het is een hele onderneming. Schellingwoude ligt aan de andere kant van Am sterdam. Je houdt het gewoon niet voor mogelijk hoeveel tijd je kwijt bent om er simpelweg te komen. We repeteren hier ook, dus dat gereis moet ook elke week. En als je hier eenmaal oe fent, kun je dezelfde avond slim nog naar huis terug. Meestal blij ven we hier ook slapen, ’t Is een prima huisje zo. Koffie bij de hand. Er is eten als je komt spe len. Heel produktief werkt dat.” De naam is Gert-Jan Blom, musi cus. Speelt basch. „Met sch, ja, want het is een bijzonder instru ment”. spaan voegspijkervan 22.75 voor l.v.m. Inventarisatie Is dinsdag 2 Januari de Bouwmarkt de gehele dag gesloten. De afdeling Harmenjansweg 19 Is normaal geopend. LONDEN. Theaterbezoek aan Londen kan onbezorgd amu sement brengen, als gemikt wordt op de als succesvol aangemerkte West End produkties en daar is niets op tegen. Maar het kan een waar avontuur worden als de keu ze gaat vallen op nieuwe stukken van hedendaagse schrijvers of op veelal kleinere produkties, vaak door een groep zelf gemaakt, die in de fringe- en de lunchtheater- tjes gaan. In de week dat ik Lon den bezocht, zag ik negen stuk ken. De meest verbijsterende to neelervaring deed zich voor bij de opvoering van „Wheelchair Wil ly”, een vrij nieuw stuk van Alan Brown, waarin met bikkelhard re alisme gewezen wordt op het uit zichtloze bestaan van de meest onderdrukte categorie van de een voudigste arbeiders. F T Weerzinwekkend (ADVERTENTIE) KEUR BOUWMARKT n le Bij ons gaat het om het riedeltje lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllll iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiii ach- ;eine ir de :erd. reau mis- cht de De fan oto Wheelchair Willy gaat over mensen die kansloos staan in de hen omringende maatschappij. Alle personages erin zijn het slachtoffer van onmenselijke bejege- groep, maar ook het begrip jazz dekt de lading niet helemaal. Kortom, wat moet het publiek wel niet denken van het Pan doRra Ensemble als Dolf Planteijdt zater dag de autobus, waarmee de groep zichzelf en zijn installatie verplaatst, het Groot Heiligland probeert in te rijden om er in de Haarlemse Jazz Club op te treden’ De man achter het stuur over die vraag: „Belangrijker dan de kwestie of we nu pop of jazz of wat dan ook brengen, is. eh. het feit dat we zuiver instrumentaal mu ziek maken. Bij ons is daar een heel grote reden voor. Er zijn natuurlijk ook een paar praktische oorzaken: we hebben geen zan ger bijvoorbeeld. De voornaamste is ech ter dat de muziek die ik maak, die klinkt eigenlijk alleen maar op gitaar. Als ik er echt moeite voor doe dan is-ie ook wel op een fluit te spelen. Sax misschien. Het is echt op de gitaar gemaakt.” Dolf: „Het geluid op de gitaar bepaalde ook voor mij of ik het mooi vond, of niet. Op een piano kan het helemaal niets zijn, maar juist op die gitaar wel. Als je de melodieën zou gaan zingen, dan denk ik dat het ontzettend geforceerd wordt. Het is primair gitaarmuziek. Er is ook wel gitaar muziek die zich vocaal laat vertalen, maar dan heeft het instrument veel meer een begeleidende taak of neemt de plaats van de zang over in een solo of riedeltje, zo je wilt. Het riedeltje kan dan niet meer echt op zichzelf staan. Dat is dan uitsluitend versiering geworden.” Zaterdagavond en -nacht heeft er een uitgebreid oudejaarsconcert plaats in de Haarlemse Jazz Club, die mede dankzij zijn recent ontstane onderafdeling Klup Improviserende Musici de laatste maanden veel heeft kunnen doen voor ensembles en groepen in het eigentijdse stijlidioom; kortom muzikanten die muziek vervaardigden waarvoor strikt genomen een simpel label als jazz of pop niet voldoet. „Bij ons gaat het om het riedeltje en de uitwerking van dat riedeltje. Dat gebeurt dan door elk van ons. Dan speelt de basch het, dan twee gitaren of een gitaar, dat is dan het uiteindelijke arrangement. Het resultaat is dat die opvatting onze stukken een lengte van zo’n tien minuten geeft. Het uitgangspunt van elke compositie is een kern van twee a drie minuten.” Deze, voor een dergelijke bezetting toch afwijkende arrangementsopvatting, heeft binnen de korte tijd dat het ensemble vorm heeft kunnen vinden, geresulteerd in een langspeler, die in eigen beheer werd uitgegeven, waarop een deel van het reper toire kan worden beluisterd. De plaat is uitgebracht onder auspiciën van stichting Voor Mekaar en stichting de Brolaten, twee rechtspersoonlijkheden die de belan gen van enkele tientallen muzikanten ter harte nemen, omdat geen enkele reguliere platenmaatschappij of uitgeverij interesse zou hebben in hun muzikale produkt. Vo rig jaar trok deze club van musici, die opname, produktie en distributie in eigen hand houden, voor het eerst aan de bel met de uitgave van een Nederlandstalige elpee van Door Mekaar. Joke Scholte, nauw bevriend met de groep en verantwoordelijk voor een deel van de administratieve activiteiten, kan er met grote geestdrift over verhalen. ri- Michael Gambon (links) en Daniel Massey als Jerry en Robert in Harold Pinters nieuwe stuk Betrayal (Verraad). Na enkele omleidende verkenningen komt het gesprek opnieuw op het karakter van de muziek van het ensemble, omdat noch platenmaatschappijen noch een au teursrechtenbureau als de Buma (dat daar de fondsen voor heeft) geneigd zijn inte resse te tonen of behulpzaam te zijn. In een groepsgesprek, waarin Dolf meestal de gevoelens verwoordt voor iedereen, ko men we uit bij de aard van de improvisa tie. „Vanaf het begin was er de wil tot expe rimenteren, niet zozeer het idee om met een band te beginnen. Ik zelf wou niet eens in een groep spelen. Het enige wat echt telde was nieuwe dingen proberen te vin den. Dus werd er veel en vaak in het wilde weg geïmproviseerd. Tijdens de enkele optredens die we hadden speelden we drie jaar lang dezelfde drie nummers. Het draaide aanvankelijk uitsluitend om de improvisatie, soms was het alleen maar dat.” lijdend voorwerp voor een „diepgaand on derzoek”. Een show over vrouwen en hun sexuele ervaringen met mannen. Een col lage van momentopnamen die als een strip met tekstballonnetjes aan het publiek voorbijtrekt. Christine Ellerbeck, Laurel-Jane Morks, Claudia Egypt en Didi {iopkins maken met z’n vieren een vrolijk programma waarin ze met humor de dingen bij de naam noemen. Geen nare agressieve op stelling tegenover mannen, wel de vraag stelling of mannen zeker weten of ze geen grote fouten maken. De dames gaan kin derlijk speels gekleed, alsof ze op oma’s zolder een oude klerenkist geforceerd heb ben. Die grotere toegankelijkheid moet ge zien worden als het resultaat van het door breken van het isolement van de groep, zo legt Dolf geduldig uit. „Het is geen conces sie. Ik ben de laatste tijd naar het idee toegegroeid dat alle muziek die ik de laat ste jaren heb geschreven op hetzelfde neerkomt. Ik heb zin om dat aan anderen te laten horen. Ik hoop dat mensen die komen luisteren er iets van oppakken, de eigen stijl eruit halen. Zodat het uiteinde lijk resultaat meer werk is. Ik zou bijboor- beeld graag muziek’ voor een film willen schrijven. Vroeger ging het alleen om het abstracte gevoel dat ontstond als we sa men speelden, nu is dat uitgegroeid tot een eigen stijl, die niet verdwijnt als we onze muziek wat toegankelijker maken. Zelfs als ik in George Baker zou spelen en mijn gevoel niet zou uitschakelen, ben ik ervan overtuigd dat ik als ik klink. Dat zou je er zelfs bij dergelijke kleremuziek nog wel uithalen.” Niet alleen de aard van de improvisatie is dus bepalend voor het PandoRra En semble, ook een nauwelijks te omschrijven element als „gevoel” is dat dus. Dolf: „Dat gevoel is nauwelijks door mij te definië ren. Ik kan alleen maar achteraf als ik naar de opnamen luister, zeggen dat was toch weer typisch ik. Maar zoiets is niet uniek, dat heeft iedereen; dat heeft iede reen die precies speelt wat-ie mooi vindt.” PARIJS (AFP). De Franse schrijver Roger Caillois is eind vorige week in Parijs na een hersenbloeding overleden, zo heeft zijn familie meegedeeld. Hij was 65 jaar. vol zien, anse van mop Het m te i het Jgen „Wij wilden aantonen dat je met heel eenvoudige middelen goede resultaten kunt bereiken. Het hoeft niet allemaal even luxe, dat kunnen we ons ook niet veroorloven. Deze studio is dan ook eigen lijk met afvalmateriaal als glaswol en stro- cementplaten vervaardigd. Daarmee wa ren we er overigens niet. Eerst hebben we feitelijk een complete kamer binnen de bestaande ruimte moeten bouwen om vol doende isolatie te krijgen. Maar het werkt. Je kunt hier keihard spelen, zonder dat je er buiten of in de controlekamer last van hebt.” De eerste oplage van enige honderden exemplaren van de PandoRra elpee kon dank zij eigen initiatief en taai doorzet tingsvermogen onder vrienden, kennissen en bij de betere grammofoonplatenhandel worden afgezet, zodat een tweede persing van zo’n vierhonderd elpees kon worden geproduceerd. Omdat de vindingrijkheid en zelforganisatie van de mensen in en rond PandoRra om nog meer informatie vraagt, krijg ik rechtstreeks met de tweede persing te maken. Vlak voor de kerst gaat het opnieuw naar Schellingwoude, nu ach ter in de besteleend van Dolf, die de lading platen bij elke scherpe bocht op de bezoe ker doet afkomen. Van geheel andere aard als bovenge noemde produkties is de feministische voorstelling van de vrouwengroep Beryl the Perils: „Is Dennis really the menace?” Een cabareteske show waarin Dennis (staat voor man) als speelpop dient, als vas- anse ;ebo- al de .aten luari Imo- bron pk) een ande n de jaar in chte zich litse ono- •rde, een Ten behoeve van Door Mekaar, het Pan doRra Ensemble en nog enkele eigen groe pen werd er in het huis van Dolf Planteijdt in Schellingwoude een oefenruimte annex opnamestudio gebouwd. Zowel Dolf als gaan >n en k ge- Iwic- let is e fa- van r de van in Londen was de groep te zien in het theater van de I.C.A. en wie ze bij ons echt gauw wil zien boft, want Beryl the Parils zijn vanavond en morgenavond in theater De Melkweg in Amsterdam, waar ze om 24.00 uur een nachtvoorstelling geven. Best leuk; duurt ongeveer een uur tje. Binnenkort meer over andere Engelse toneelprodukties. Een drietal, onderling sterk verschillende ensembles treedt morgenavond op een vrij toegankelijk concert in de Zanderzaal aan het Groot Heiligland 37 op: vanaf 21 uur het PandoRra Ensemble (waarover bijgaand relaas), vanaf ongeveer 23 uur het Peter ten Have Kwartet met zang van José Koning en vanaf 1 uur 's nachts Tyne Road met Bill Arensma en Jan Kelder. In het bijgaande verhaal mat het PandoRra Ensemble is sprake van een eigen produktie, de elpee III. De plaat is moeilijk verkrijgbaar bij de betere platenwinkels, maar is te bestellen bij stichting Voor Mekaar, postgiro 3902844, Amsterdam. Prijs 12,50 (incl. verzendkosten en BTW). Op een koude dag in november gaat de reis evenwel toch naar Schellingwoude, dat er als een deugdelijk kippenhok in de hoofdstedelijke achtertuin bijligt. Winde rig, landelijk en allesbehalve grootsteeds. Het eerste huisje na de afslag van de grote weg naar Volendam ligt er niettemin wat wereldvreemd bij. Joke’s Koeienverhuur bedrijf staat er fleurig op geschilderd. Achter die facade klopt het hart van een marginaal boekingskantoortje en houdt het PandoRra Ensemble domicilie, en dat is het gezelschap waarvoor Gert-Jan op en neer forenst. Deze nu vier man tellende muziekgroep leidt een helaas wat vegetatief bestaan in de marge van de randstedelijke muziekwe reld, krijgt eigenlijk zelden de kans op te treden en zo kan het niet anders of de manier waarop Schellingwoude tegen Am sterdam ligt aangevlijd is symptomatisch voor het relatieve isolement van het Pan doRra Ensemble. Het kwartet telt naast Blom nog twee andere, uit de Spaarnestad afkomstige musici: de gebroeders Planteijdt. Zowel Dolf als Wouter bepalen zich tot gitaar, waarbij de eerstgenoemde evenwel com positorische activiteiten ontplooit en aan het ensemble richting geeft. Het viertal wordt volgemaakt door de Amsterdam mer Wilfred Snellens, „drums alsmede percussie”. Of de onbekendheid met het fenomeen PandoRra er nu de oorzaak van is, weten we niet, maar feit is dat de formatie op de meest uitzonderlijke ma nieren wordt geafficheerd („bizar!”, „zon derling!”), terwijl de wetenschap dat de groep oorspronkelijk als een „elektrisch kamerorkest” is opgezet, ook al niet ver duidelijkend werkt. Collectieve improvisatie is weliswaar het meest oortreffende kenmerk van de Nogal gereserveerd ontvangen door de Engelse pers is het nieuwste stuk van Harold Pinter: Betrayal. Het wordt ge speeld door het National Theatre in het Lyttelton theater, het middelgrote theater van het grote cultuurcomplex aan de zuid- oever van de Theems. Voor het eefst is Pinter zonder omwegen klaar en helder in een stuk en dat is tegen alle verwachting in. Verklaart dat misschien de afstandelij ke ontvangst van een stuk waarin de schrijver fijnzinnig omspringt met gevoe lens van mensen ten opzichte van elkaar’ Betrayal (Verraad) gaat over wederzijds huwelijksbedrog. Een man heeft zeven jaar lang een verhouding met de vrouw van zijn beste vriend. Ze hebben samen zelfs een appartementje gehuurd en inge richt waar ze vooral ’s middags bij elkaar komen. Op het moment dat het stuk begint is dat allemaal voorbij, want Pinter heeft zijn stuk heel ingenieus in terugblikrich- ting opgebouwd. Daarbinnen bewegen zich enkele scènes in tegenovergestelde richting. De wijze waarop Pinter het hele gegeven hanteert en uitwerkt staat borg voor een zekere spanning in de opvoering en een afstandelijke humor. Als publiek kom je langzaam te weten dat de twee als verraden te beschouwen echtelieden óók al jarenlang in intieme relatie tot elkaar stonden. Er lijkt dus niets anders aan de hand dan een toevallige vorm van partnerruil. Maar zo simpel ligt het niet: er zijn ook nog gevoelens die ningen en maatschappelijke onderdruk king. Getergde zielen, geestelijk zo bescha digd, dat er geen redden meer aan is als het tot agressieve uitbarstingen komt. Het stuk van de jonge schrijver Alan Brown hij is pas 27 jaar gaat over een arbeidersgezin waarin een alleen staande moeder, haar dochter Sue en haar gehandicapte zoon Willy op de rand van het bestaansminimum leven. Ze wonen in een morsige achterbuurt. Willy kan armen en benen niet gebruiken, hangt in zijn rolstoel en mist de controle over blaas en darmen. Maar hij kan denken en praten. Met slimme oogjes observeert hij alles wat zich rond hem afspeelt. Een gezin waar normen gekraakt zijn en waar de onder drukten zo mogelijk elkaar weer onder drukken. De redding van het leven lijkt in zo’n gezin de televisie. Het toestel heeft dan ook een centrale plaats op het toneel gekregen in de voorstelling die de inventieve Max Stafford-Clark (ook regisseur van Joint Stock) met schrijnende humor en onver bloemd geweld regisseerde. Het is de tv- reparateur Ted die zijn diensten door moe der in natura krijgt uitbetaald en dezelfde Ted blijkt in een later stadium te trouwen met dochter Sue. De gehandicapte Willy wordt letterlijk monddood als hij z’n tong heeft uitgerukt in een aanval van razernij. Met een bebloede papieren zak over het hoofd zien we hem terug, de tong op z’n schoot. Nog schokkender is de gruweldaad van de moeder, die bedolven over de vali um de kinderwagen met Sue’s baby met een gasbrander geheel uitbrandt. Het slot van het stuk, dat bijna geheel in een moedwillig geforceerd realisme wordt gespeeld, draait naar het absurdisme en het surrealisme. In een gouden rolstoel met witte vleugels eraan daalt de overle den Willy van boven neer en als een deus ex machina ontfermt hij zich over het nieuwste, zojuist geboren kind van zijn zuster Sue. Het menselijk geweld en de soms weer zinwekkende gebeurtenissen in Browns stuk doen denken aan Edward Bonds „Ge red”, dat ook een aanklacht inhoudt tegen een afgestompte samenleving. Van Bond’s stuk heeft bij ons toneelgroep Centrum indertijd aangrijpende voorstellingen ge geven. Bij Centrum bestaat ook belang stelling voor Wheelchair Willy. De groep Onder regie van Peter Hall, artistiek leider van het National Theatre, krijgt Betrayal een spirituele opvoering met hu mor en ontroering op maat gedoseerd. Pinters taalvlechtwerk zogt voor momen ten om van te smullen, zoals in een schitte rende scène in een Venetiaanse hotelka mer, waar Robert (fraai stoïcijns gespeeld door Daniel Massey) zijn vrouw Emma (Penelope Wilton) tot een bekentenis krijgt. Michael Gambon speelt de eerste „bedrieger” Jerry, menselijk, zich bewust van wat verkeerd is. Een heel fijne voor stelling. De Haagse Comedie zal het stuk in ons land gaan spelen. In 1980 zal dat zijn, onder regie van Jo Dua. In Amsterdam zal Den Haag het niet spelen, want ook het Publiekstheater gaat het uitbrengen, kort na de Nederlandse première, die voor re kening van De Haagse Comedie zal zijn. Twee Pinter-versies dus, dat wordt leuk vergelijken spreken en dat laat Pinter nu juist in zijn zorgvuldig uitgewerkte script afgewogen uitkomen. Wat overblijft zijn mensen van midden dertig die in de knoei zijn geraakt. Maar door de constructie van het stuk eindigt het met het begin van de affaire, waar je de eerstgenoemde verhouding ge boren ziet worden. Een bedriegelijk hap- py-end dus. schakelen. Nu is het veel meer een band geworden, zoals er zovelen zijn in het pop- wereldje. Als je in stand wilt houden wat je hebt, dan moet je gaan optreden. Toen we de plaat maakten, merkten we daar de gevolgen al van. Het betekende dat je de stukken goed moet beheersen; dus veel repetitiewerk. Bovendien moest het com pacter en toegankelijker worden. Vroeger konden alleen de ingewijden misschien aan de collectieve improvisatie een touw vastknopen. Nu moest bewust aan de con structie worden gewerkt. De nummers moesten een duidelijk begin, uitwerking en een opbouw naar het eind toe krijgen leven in Wheelchair Willy heeft het stuk al geruime tijd in huis en overweegt ernstig het te gaan spelen. Zo mogelijk aan het eind van dit lopende seizoen. De Londense produktie in het Royal Court Theater heeft een sterke rolbezet ting. Aangrijpend en ontroerend in haar ellende is de moeder van de actrice Fran ces de la Tour. Haar goedkope koketterie aan het begin en haar verwording in het tweede deel van het stuk, geeft zij in los, ontspannen spel volkomen geloofwaardig weer. Haar versufte agressie-aanval op het huilende kind, komt over als een gruwelij ke realiteit. De rol van Willy is relatief klein maar wordt met cynische onbehol penheid gespeeld door Tony Rohr. Carole Hayman als de hoerige vriendin van Sue maakt indruk als schoolvoorbeeld van een afgestompt bestaan. Het stuk wordt gespeeld door The Eng lish Stage Company, een gezelschap dat als sinds 1956 bestaat en dat zich toelegt op het spelen van werk van nieuwe schrijvers in The Royal Court. Browns stuk, dat in 1976 als éénakter door studenten uit Ox ford op het Edinburgh Festival werd ge speeld, is eerder door het Royal Court geweigerd. Pas toen Max Stafford-Clark het onder ogen kreeg, viel de beslissing het toch op te voeren en Stafford-Clark wilde het persoonlijk regisseren. Met de conclusie dat de muziek van PandoRra dan bepaald geen weergave is van de realiteit, van de harde maatschap pelijke samenleving wordt ingestemd. „De muziek wekt verwachtingen, ja. Klinkt een beetje luguber. Ik ben ook een heel roman tische figuur. Hoe zwijmeliger, hoe mooi er. Veel zwijmelwerk klinkt vaak cliché matig in muziek maar dat komt omdat de sfeer als franje dienst doet. Ik ben echt ontzettend romantisch. De muziek klinkt ook veel lichter als ik die maak. De band maakt het zwaarder, harder, legt er een stuk zwarte magie in. We zijn namelijk stuk voor stuk nogal individualistisch in gesteld, een beetje introvert allemaal. Als je net als wij zoveel moeite hebt moeten doen om echt samen te leren spelen, dan krijg je zo’n merkwaardig geheel, dat de som van vier is. Een beetje ook omdat het PandoRra Ensemble vanuit eer workshopachtige toestand ontstaan is.” Na verloop van tijd vertoonde het geheel toch meer samenhang. Hoe ging dat in zijn werk’ Dolf: „Het leek Gert-Jan leuk mijn gitaarstukken dit te werken voor een band. In het begin leek het daar nog alles behalve op, door het accent op improvisa tie en door het feit dat we allemaal zelfge maakte instrumenten probeerden in te Wou- Plan- Wil- Pan- En- voor (Foto Lex van Rossen) ir Het doRra semble het domicilie in Schelling woude. V.l.n.r. ter teijdt, fred Snellens, Dolf Plan- teijdt en Gert-Jan Blom. Uiterst links Joke Scholte.

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

IJmuider Courant | 1978 | | pagina 11