Het echtpaar Sanders
door Kees Tops
door John Oomkes
Positief
Kruisridder
Uniek
si
Tijdschrift
I
HET UTOPISCHE IDEAAL VAN TODD RUNDGREN
I
iedereen wel vage ideeën heeft.
Vanaf de dag dat de oorspronkelijke werkgemeenschap door verhuizing gedwongen de hielen
had gelicht, trad het verval in. Ruiten sneuvelden, de dikke muren slurpten liters vocht op,
strakgetrokken kwaliteitsverf bladderde en gaf het interieur een pokdalig uiterlijk. Op de vloeren
hoopte schimmelende bagger zich op. Wat meer dan honderd jaar had standgehouden, leek in
nog geen drie maanden naar de maan. Het complex van de Rotterdamse Drinkwaterleiding, een
wonder van bedrijfsarchitectuur, gegroepeerd rond de grootste watertoren van Nederland dreigde
voorgoed teloor te gaan. Totdat de nieuwe werkgemeenschap arriveerde. Zij betrad de puinhopen,
inspecteerde de treurige resten en knikte goedkeurend. Rolde de mouwen op en toog aan het
werk. Nu staat er een bordje bij de poort van het terrein: „Utopia - melden bij de portier”.
In de Utopia Song wordt Todd Rundgren, een van de leidende
figuren uit de Amerikaanse rockscene van de jaren zeventig, niet
concreter dan „City in my head; een stad in mijn hoofd”. Als je er de
diverse publikaties op naleest want Rundgren is dezer dagen een
zo druk persoon dat er weinig anders overblijft dan geeft hij dat
onomwonden toe. Hij pleegt eerst te vertellen dat hij het woord
gebruikt omdat het nogal een aantal positieve associaties oproept en
dat het een geïdealiseerde maatschappijvorm voorstelt, waarover
WsodeH
TOEGANG
TT
VERBODEN
T§€GAHG VO0R
ONBEVOEGDEN g
Kt
Niets is
onmogelijk,
alles kan
n
n
n
Een eigentijdse Don Quijote
„Zet alsjeblieft in de eerste regel dat wij geen
utopisten zijn”, zegt Peter de Winter. Hij is bijna
afgestudeerd stedebouwkundige en lid van de Werk
gemeenschap Utopia. Medelid Hans Oldewarris, uit
gever, spreekt wanneer hij later binnenvalt dezelfde
bezwering uit. De veertienkoppige werkgemeen
schap blijkt veel last te hebben gehad van haar door
een samenloop van omstandigheden tot stand geko
men naam. „O, zeiden ze bij de gemeente, die
jongens van de watertoren, dat zijn utopisten. We
werden niet erg serieus genomen in het begin”.
Onbereikbare idealen, hersenschimmen, onmoge
lijke zweverij het is de meest negatieve uitleg van
Utopia en het ervan afgeleide begrip utopie. Men
kan het ook anders opvatten. In positieve zin, wan
neer dus de nadruk wordt gelegd op het ideaal en de
drijfveer om het te bereiken, noemen Peter de
Winter en Hans Oldewarris zich wel degelijk utopis
ten. „In die zin klopt het wel: We hebben een
ideaalbeeld, we weten hoe we het kunnen bereiken
en we zullen het ook bereiken”. Dat einddoel is: een
goed draaiende internationale werkgemeenschap,
Toch ontkomt ook deze dertigjari
ge kruisridder van de kwaliteit niet
aan de vaak verdachte glans van het
geld. In Nederlandse omroepkrin-
gen is het zogenaamde „Meat Loaf
effect” tegenwoordig een geliefd ge
spreksonderwerp. De Veronica Om
roep Organisatie verleende een op-
die activiteiten ontplooit op de raakvlakken van
techniek en kunst. „Met de nadruk op techniek”,
aldus Peter de Winter. „Wij komen vrijwel allemaal
uit de technische hoek, hebben een technische oplei
ding achter de rug. We gebruiken kunst om die
techniek beter hanteerbaar te maken. We zijn geen
kunstenaars”. Waaraan Hans Oldewarris losjes toe
voegt: „We proberen werken tot kunst te verheffen”.
merkelijke Amerikaanse formatie
kortgeleden tv-tijd ter lengte van
een slordige tien minuten durende
STER-spot. Het effect dat het lief
desduet tussen een patserige, waan
zinnige dikkerd en een doorschij
nend slank vrouwtje op de massa
scoorde, was beangstigend. Binnen
twee weken was de elpee van Meat
Loaf platina; dat wil zeggen dat er in
ons land meer dan 1Ü0.000 stuks
over de toonbank waren gegaan. Ge
lukkig voor producer Todd Ruud-
Todd Rundgren live. Kortgeleden was hij
zelfs in kleine Amerikaanse clubs actief
omdat hij daar nooit eerder had gespeeld
en graag die specifieke ervaring wilde
opdoen
gren kan er een artistiek beroep op
de kwaliteit worden gedaan.
Afgezien van zijn misschien wel
wat vage, althans weinig met de
verbitterde realiteit van de jaren ze
ventig te maken hebbende uitspra
ken is Todd Rundgren een krachtfi
guur waarin je vertrouwen kunt
stellen. Een man die voor zijn eigen
repertoire en dat van anderen hij
is een van de topproducers van onze
dagen zich hoofdzakelijk door
een grote mate van artisticiteit laat
leiden, en zich daarmaa al vaak de
woede van de platenindustrieën op
de hals heeft gehaald.
Rundgrens integriteit is dan ook
voornamelijk af te leiden uit dezelf
de praktijk die Meat Loaf tot zo’n
succes heeft doen maken. In mijn
ogen is hij het prototype van de
rockmuzikant van de jaren zeventig.
Er is nauwelijks iemand anders
denkbaar die evenveel voorbeeldige
muzikale eigenschappen in een per
soon combineert als deze op 22 juni
1948 in het Amerikaanse Pennsyl
vania geboren rasartiest. Rundgren
heeft zich gedurende een elftal pro-
duktieve jaren voortdurend laten
kennen als een avant-gardist, zij het
iemand die openstaat voor elke be
staande stijlinvloed. Het resultaat
van de door hem fanatiek nage
streefde veelzijdigheid hij zegt
ergens voortdurend zijn eigen anti
thesis te zijn geweest laat zich
beluisteren aan de hand van een
continue stroom van muziek.
’s Mans gedrevenheid versterkt de
gedachte aan de kruisridder. Sinds
zelf is een verenigmg, met een bestuur dat wordt
betaald door de leden en dat aktiviteiten van buiten
af en naar buiten toe regelt.
h
n
e
e
ri
e
n
g
i,
li-
le
t-
>r
is
id
ij
f-
s-
e-
s-
le
a-
it-
at
in
De techniek staat dus voorop, en dan met name de
positieve zijde ervan. „Utopia staat een positieve
benadering van de technologie voor. Dit betekent
dat de werkgemeenschap zich niet zal bezighouden
met de constatering hoe slecht iets is, maar hoe het
beter kan. Utopia tracht de goede dingen die de
technologie de samenleving te bieden heeft te ge
bruiken voor haar ideeën en vanuit de goede dingen
iets beter te maken”. Citaat uit een schriftelijke uit
eenzetting die Utopia de wereld heeft ingestuurd.
Meer in het algemeen wordt daaraan toegevoegd:
„Niets is slecht, alles heeft iets goeds. Niets is
onmogelijk, alles kan”.
Een zorgeloze vaststelling, die er wat absoluut
staat, maar Utopia komt een eind in de richting. Zo
ltse
jek
dt”
op
ko-
naf
nel
ien
dat
idt.
op
en
aar
La,
iwe
en
niet
•••e
k
T
n
e
r-
u
st
n
1-
•k
1-
in
>ud
?ed
re-
QO-
tte-
■eft
;he
ise
ige
in
sen
iri-
lei-
ich
ien
de
zel-
rer-
vee
ays
?en
Het enige grote project dat Utopia tot op heden
heeft verwezenlijkt is de opfleuring van de lijnbaan
door „het echtpaar Sanders” c.s.» waarover u in een
desbetreffend fotobijschrift meer leest. Iedereen is
op het ogenblik met eigen opdrachten of studie
bezig en in de vrije tijd wacht altijd weer de einde
loos lijkende verbouwing. Hoewel„Nee hoor, dat
valt wel mee”, aldus het nonchalante commentaar
van Peter de Winter. „De komende zomer zullen we
een heel eind zijn”. Een ongelovige blik onzerzijds.
Peter: „Wij werken aan het eerste haalbare utopis
me”.
Als je hem ziet, met zijn lange
pierlalagezicht, doet-ie ook het
meest aan een hedendaagse Don
Quijote denken. Niet alleen om zijn
enigszins mistroostigheid uitstralen
de gelaat, maar vooral om een op het
eerste gezicht zelfde combinatie van
eigenschappen als deze nimmer ver
sagende, maar altijd falende roman
figuur van de zeventiende-eeuwse
Spaanse schrijver Cervantes. Maar
waar Don Quijote naarmate hij ou
der wordt het geloof in zijn idealen
verliest, daar combineert Todd het
oorspronkelijk heilige vuur van de
ze „ridder van de droeve figuur”
met het vasthoudende karakter van
diens boerenknecht Sancho Panza.
De windmolens van commerciali
teit, platvloersheid en oppervlakkig
heid die Rundgren alias Don Quijote
bevecht, zijn geduchte tegenstan
ders. Aan Todds volharding en ca
paciteiten twijfelen we niet, wel aan
de zwaarte van de utopische op
dracht die hij zichzelf gesteld lijkt te
hebben.
De overige gebouwen worden ingericht als werk
ruimten, elk met een functiebeheerder die er naast
of boven woont. Vertegenwoordigde disciplines bin
nen Utopia zijn: textielbewerking (2 man), wiskunde
en computertechniek, uitgeverij, architectuur (3
man), stedebouwkunde, industriële vormgeving, fo
tografie, film. Voorts is er een timmerman en zijn er
twee leden met de opleiding pedagogische acade-
Utopia in zijn meest recente bezetting. V.l.n.r. bassist Kasim Sulton, toetsenman Roger
Powell, drummer John Wilcox en gitarist-zanger Todd Rundgren
de betekenis. Een zeer concrete. „In
sommige opzichten,” zo vertelt hij
regelmatig, heb ik Utopia gereali
seerd. Ik woon in een aardige omge
ving, kan over artistieke vrijheid
beschikken, kan met praktisch
iedereen goed overweg. En ik kan
mijn werk uitoefenen en aan zoveel
mogelijk mensen laten zien wat mijn
artistieke overwegingen zijn. Bij dat
laatste ben ik,vrij om me niet te druk
te maken over de poen; niet omdat
ik zo welgesteld zou zijn, maar om
dat mijn primaire behoefte meer te
maken heeft met te zorgen dat mijn
eigen ideeën worden begrepen, dan
dat ik zo nodig die moet verlooche
nen omwille van de commerciali
teit”.
Een goed voorbeeld ven de aanpak van
Utopia Is het Lljnbaanproject (ter gelegen
heid van het zilveren jubileum van de winkel
promenade), waarvoor de Werkgemeen
schap de opdracht kreeg van de midden
standers ter plaatse. Peter de Winter: „Het
uitgangspunt was niet: we gaan daar pop
pen maken en hoe zullen we dat eens gaan
doen? Nee, het was een omgekeerde ge
dachtengang: Lijnbaan, Rotterdam, haven,
staal. Iets van staal dus. Toen hebben we de
filosofie van de LIJnbaan-ontwerpers (Van
de Broek en Bakema) ernaast gelegd. Die
komt erop neer dat de Lijnbaan beschut ligt
tussen grote gebouwen zoals oen kind
wordt beschermd door zijn ouders. Die lijn
volgend kwamen we op het Idee van grote
poppen ze zijn zesmaal de menselijke
maat die als ouders neerkijken naar hun
„kinderen" (de winkelende mensen dus) op
de Lijnbaan". Het resultaat Is hierbij af ge
drukt: het echtpaar Sanders zit op het bank
je dat In werkelijkheid een luifel Is. En In de
buurt staan nog een moeder met een kind
(Henkle, rechts op de foto) en een jongetje,
gebogen over een papierbak
Vervolgens bond Rundgren met
enkele cluboptredens Londen aan
zijn zegekar en wijdde zijn karige
vrije tijd aan het produceren van
Meat Loaf, de Amerikaanse theater-
rockgroep The Tubes en de Engelse
polit-rockgroep Tom Robinson
Band. Het beeld van de als een
waanzinnige voortgedreven creatie-
veling wordt compleet als we weten
dat Rundgren bezig is met het
schrijven van nieuw songmateriaal
waaronder een soundtrack voor Si
mon (een Amerikaanse documentai
re over een drugsverslaafde) en ver
der rondloopt met plannen om enke
le hem aangeboden filmrollen te ac
cepteren.
Als ik niet overtuigd was van
’s mans oprechte bedoelingen en op
de hoogte was van zijn haast onver
anderlijk goede muziek (alleen met
uitzondering van een korte, elektro
nische periode vanaf het album A
Wizard uit 1973 tot Faithful uit 1976),
zou ik hem uitmaken voor een
dwaas.
had ieder ander, die, zoals de werkgemeenschap
begin dit jaar, de sleutel van het watertorencomplex
had gekregen, vermoedelijk nog dezelfde dag de
plaat gepoetst. Zo niet de leden van Utopia: de
begonnen meteen de zaak uit te mesten en alles in
kaart te brengen voor de verbouwing. Nu is in
sommige, onontgonnen waterleidingsgebouwen nog
te zien wat een klus alleen al die schoonmaak moet
zijn geweest.
Wie gevoelig is voor sfeer zal smullen van een
wandeling over het DWL-terrein: het is je reinste
surrealisme. Ónmogelijke ruimtes eigenlijk, die fil
tergebouwen die niet meer worden gebruikt op
slag en met grote spijt verlaten door de mensen die
er altijd hebben gewerkt en er een eigen leventje
leidden. „Voor die mensen is het heel erg”, zegt
Peter de Winter. „Het was een heel hechte samenle
ving hier. Nu staan ze met witte jassen aan in cleane
ruimtes”.
1968 heeft Rundgren al dan niet in
groepsverband (respectievelijk
Nazz, Runt' en Utopia) zestien pla-
tenprodukties het licht doen zien.
Dat is sowieso al een output die
ontzagwekkend is, maar als je let op
de onderling sterk verschillende
produkties past alleen het adjectief
enorm. In dat zelfde tijdsbestek zat
Rundgren dank zij zijn uitgebreide
kennis van electronika ook nog eens
als verantwoordelijke man achter
de knoppen bij produkties van colle
ga’s als Felix Cavaliere, The Band,
Jesse Winchester, Paul Butterfield,
The New York Dolls, Daryl Hall en
John Oates, The Sparks, James Cot
ton, American Dream, Ian and Syl
via, Fanny, Steve Hillage en Meat
Loaf.
Aan het eind van 1978 culmineer
de zijn ongelooflijke werklust in ver
schillende projecten, die op zich al
veeleisend genoeg waren om een
mindere figuur volledig de handen
te binden. Rundgren, die in Amerika
sinds de aanvang van zijn carrière
werd opgemerkt door een relatief
groot publiek, wilde toch de erva
ring hebben wat het is om in de
kleinere clubs (normaliter een nood
zakelijke fase in elke, maar een die
hij had overgeslagen, succesvolle
loopbaan) te spelen. Hij toerde in
tensief twee maanden langs de Ame
rikaanse oostkust en produceerde
en passant zijn eigen dubbele live-
album Back to the bars, dat de bui
tenwereld verbaasde door de homo
geniteit aan kwaliteit en de hetero
geniteit van materiaal.
In praktische zin is Rundgren
dichter bij zijn ideaal. Hij praat
vaak over de werksfeer in zijn band
Utopia als een werkgemeenschap
waarin een utopische werkethiek en
een uitgebreide communicatie tus
sen de musici onderling bestaan.
Niet alleen hebben de leden van
Utopia in maatschappelijk opzicht
opvattingen gemeen, maar ook in
het muzikale vlak. Niets moet men
hebben van een conventioneel be
staan dat volgens Rundgren bestaat
uit opgroeien, schoolgaan, een baan
krijgen, leven tot je zeventigste,
doodgaan en zorgen voor een keuri
ge teraardebestelling. Zo heeft ook
Utopia feitelijk afstand gedaan van
de in rockmuziek telkens opduiken
de persoonscultus en laat de groep
niets na om in alles een optimaal
contact met het publiek na te stre
ven.
Tenslotte heeft het begrip Utopia
voor Rundgren en de zijnen een der-
projecten werken. Ook groepen die elders in Rotter
dam moeten werken (zoals theatergroepen) kunnen
voor de duur van het project aan onderdak worden
geholpen. Om ontmoetingen van informele aard
mogelijk te maken komt er beneden in de toren een
openbaar café, een restaurantje en een bar.
Hij vindt het trouwens doodzonde dat de gebou
wen die Utopia niet gebruikt maar staan te beschim
melen. „Dit is echt een unieke architectuur; die vind
je nergens anders dan hier in Rotterdam. Deze
gebouwen zou je juist in stand moeten houden, weer
moeten gebruiken”. Zoals ook het geval is met het
deel van het terrein dat Utopia van de gemeente
huurt, ziet Peter de Winter overal gebruiksmogelijk
heden. „In die grote filtergebouwen zou je tientallen
woningen kunnen maken. Die filtercellen hebben
precies de juiste afmetingen. Alleen moet je voor de
benedenverdieping zorgen voor een goede lichtin
val Hij staat het zaakje op te nemen alsof hij
meteen aan de slag wil.
We keren terug naar de Utopia-gebouwen. De
watertoren is in hoofdzaak bestemd voor bewoning.
Utopia is een „communicatieve eenheid” die doorlo
pend de mogelijkheid van gedachtenwisseling ver
eist. Daarom is een wezenlijke voorwaarde voor de
Werkgemeenschap dat de leden er wonen. Daar
naast worden gastenverblijven ingericht in het voor
malige laboratorium. Het is de bedoeling dat op
uitnodiging (ook buitenlandse) gasten aan bepaalde mie. Utopia zoekt nog een eigen drukker (de huidige
timmerman zeefdrukt) en een soort manager die
coördinerend kan optreden, in hoofdzaak voor de
Grote Hal die een veelvoudige functie krijgt. (Men
moet er, om maar eens een voorbeeld te noemen een
filmproduktie kunnen opnemen en tegelijk een boot
kunnen bouwen).
■h
Alle leden van de Werkgemeenschap (maximaal
kunnen het er twintig worden) hebben hun eigen
„winkeltje” meegenomen naar het watertorencom
plex: de vormgever verwerkt op eigen houtje zijn
opdrachten, evenals de timmerman zijn eigen be
drijfje runt. Utopia moet zichzelf kunnen betalen, en
wil dat ook. Behalve voor de huur van het complex
en de nog benodigde definitieve bestemming van de
bewuste gebouwen voor Utopia, heeft de gemeen
schap niets met de gemeente te maken.
Een globaal overzicht van de ruimten. In het
voormalige magazijn wordt de drukkerij, een teken
kamer en een woning ondergebracht: in de vroegere
meterwerkplaats staan nu de machines van de tim
merman (met woning); de oorspronkelijke timmer
manswerkplaats wordt nu de foto-, film- en video
studio, en de grote hal wordt zoals gemeld univer
seel gebruikt. Daaraan grenst een geluidsstudio met
woning. Het los van het torencomplex staande snel-
filtergebouw wordt een textielwerkplaats (plus wo
ning). Tussen toren en magazijn is dan nog ruimte
voor een maquettewerkplaats.
Vier van de leden (onder wie Peter de Winter)
geven sinds november 1975 het „tweemaandelijkse
tijdschrift voor wetenschappelijk amusement Uto
pia” uit. In feite is de latere Werkgemeenschap via
de er uit voortgevloeide contacten daaruit ontstaan.
Het blad staat geheel los van de Werkgemeenschap
Utopia: het is slechts een aktiviteit van enkele leden
en niet een „officieel” orgaan. De werkgemeenschap
