Bellamy schreef over
nieuwe maatschappij
ff
a
i
tof--
IN SOVJET-UNIE ZOEKT MEN HET IN VIRTUOZE SPROOKJES
z ,«i
I
0
door Conrad van de Weetering
In Nederland
Doornroosje
o/
O
I
KLAAS PIETER RIEKSEN
o
ver
kaa
bee
het
sym
geh<
naa
mog
het
h
1
s
lil
Vl
n
Vl
g
d
g
Si
di
ni
P'
v;
Voor zover ik het kan nagaan, is er nooit een ballet gemaakt met als
titel Utopia maar er bestaat wel een ontelbaar aantal danswerken, die
die naam zouden kunnen dragen. Ik denk bijvoorbeeld aan Les
Sylphides van Michail Fokine of aan de Symfonie in C die George
Balanchine maakte op muziek van Georges Bizet. Bij ballet in de
klassieke betekenis gaat het toch altijd om een ideale vorm; alleen al
de verschijning van een danser, die acht jaar studeert en traint om zijn
lichaam in een conditie te brengen, die god slechts bedoeld kan
hebben toen hij de mens schiep wijst daarop, al zal een schilder als
Rubens daar natuurlijk anders over denken, die hield nu eenmaal van
wat meer vlees.
('AA'
pa
Ballet streeft naar
een ideale vorm
in
L
d
niemand komen, behalve de dan
sers, de toneeltechnici en de tsaar,
die er soms zijn privébezit (de dan-
sche toon. Ze lachte.
Jij hébt ook een zure humor zeg,
antwoordde ze.
Ik heet ook niet voor niets Freek,
repliceerde ik.
We maakten wat grappen. Ze
voelde zich duidelijk even niet op
haar gemak. Maar ze overwon
haar angst om met een blinde te
zitten praten. Ik vertelde haar dat
ik niets liever zou willen dan te
kunnen zien. Dat ik wel grappen
maakte over mijn blindheid, maar
dat ik er niet mee had leren leven
zoals andere jongens van het blin
deninstituut. Dat ik alle mogelijk
heden had onderzocht om er iets
aan te doen.
Steeds weer antwoordden de
doktoren dat ik geduld moet heb
ben, dat er wellicht ooit nog eens
een methode zou worden gevon
den om mij het licht in de ogen te
geven. Om mijn gevoel, mijn reuk,
mijn verbeelding ook te kunnen
visualiseren. Weet je dat ik nog
nooit televisie heb gezien’, zei ik
nippend aan mijn whisky.
sers) ging feliciteren en in bepaalde
gevallen een uitzonderlijke danser
of danseres begiftigde met een gou-
e telefoon rinkelde. Ik zocht
mij een weg naar de tafel
waar het brullende ding
zich bevond. Ik nam op.
Heb je het al gelezen, zei ze opge
wonden. Heb je het al gelezen.
Ik kan niet lezen, zei ik.
Ze hield haar adem even in. Als
of ze de koningin had uitgeschol
den.
den horloge met Inscriptie. In 1860
werd in Rusland de lijfeigenschap
afgeschaft maar de keizerlijke privi
leges achter het toneel bleven be
staan, ook toen er in datzelfde jaar
in Sint Petersburg een nieuw groot
theater, het Marinski Theater werd
gebouwd, waar veel meer plaats
voor het publiek was en ook de
verhouding tussen de troon van de
tsaar en de stoelen voor de rest van
het publiek wat realistischer werd.
naar Siberië verbannen. Tot zo-
het kritische deel, nu het Utopi-
e deel: Een goede fee heèft dè
irspelling van de dood vervangen
ren honderdjarige slaap. Het bal-
werd in 1890 gemaakt dus in
0 zullen die honderd jaar om zijn,
er 11 jaar zal Doornroosje dus
al eens wat nader te bekijken,
eer omdat zulk soort opleidin-
er ook voor andere vakken be-
n. Het lijkt een technisch ver
te worden, maar wees niet
g, die techniek zal erg meeval-
het wordt wel een griezelig ver-
I: In de balletakademies in de
zo te maken, dat je hem in
n kunt verdelen. Voor elk van
Michail Baris/uilov en Natalja Makaro
va in Other Dances van Jerome Robbins
(van Westside Story) op muziek van Fre
deric Chopin.
De Amerikaanse schrijver en filosoof Edward Bellamy is één van
de bekendste publicisten over de utopische ideeën. Zijn boek „Look
ing Backward: 2000-1887” haalde een oplaag van meer dan een
miljoen exemplaren, zeker ook voor die periode (hij leefde van 1850
tot 1898) een enorm aantal. In dat boek bepleitte hij in verhaal
vorm een idealistische vorm van socialisme, een maatschappijbeeld,
waarin men elkaar in alle situaties behulpzaam zou zijn: een
maatschappij van samenwerking, broederschap. Bellamy had een
geweldig vertrouwen in de goede kanten van de mensheid. Het boek
werd een bron van discussies, praktisch over de hele wereld. Overal
ontstonden Bellamybewegingen, ook in Nederland. De New Nation,
die Bellamy nastreefde, is er nooit gekomen. Het denken van
Edward heeft echter wel invloed gehad op latere Amerikaanse
economen en op vele groeperingen, die zich met veranderingen in de
maatschappijstructuur bezighielden en houden.
Ik zie wat. Ik zie licht. Ik zie iets
lichts-, schreeuwde ik buiten zin
nen. Nog niet alle verband was van
mijn hoofd gewikkeld, maar door
het overgebleven gaas zag ik dat
het donker waar ik me al jaren in
bevond steeds iets lichter werd.
Dokter, ik zie, krijsde ik toen al
het verband van mijn hoofd was.
Ik zag de hel verlichte kamer met
witte muren en steriele instrumen
ten. Een man met een witte jas en
enkele zusters, ook met witte ge
waden. Alleen hoog in de kamer
bevonden zich ramen, waardoor ik
nog meer witte muren zag. Ik ren
de naar buiten, volgde de pijlen.
Zag het groen, het blauw, het rood,
Noerejev leerde in 17 jaar meer dan
300 rollen naast die hij al van zijn
opleiding kende, Barisjnikov leerde
er in vier jaar 40 en beiden zijn nog
steeds aan het studeren.
Il
Oly
inte
Sle
zon
In d
gee
bon
vitri
(An
En zelfs dat is nog niet alles. Het
balletvak is zo rijk, dat je zelfs in
acht jaar onmogelijk alles kunt le
ren voor alle rangen in de dans,
daarom wordt er al in het vierde
jaar vastgesteld voor welke rang je
geschikt bent. Kun je groepsdanser
worden, dan leer je alle groepsrol-
len; kun je kleine-rollen-danser wor
den, dan leer- je alle kleine rollen;
kun je grote-rollen-danser worden
dan leer je alle grotere rollen en kun
je ster-danser worden, dan leer je
alle sterrollen. Daarmee staat me
teen je hele toekomst vast met iede
re beweging onderverdeeld in acht
facetten, voorgeschreven van het
begin tot het eind. Geen enkele dan
ser kan tijdens zijn carrière meer
dan één rang opschuiven. Dit is de
belangrijkste reden waarom er zo
veel Russische dansers naar het
Westen komen. Rudolf Noerejev,
Michail Barisjnikov, Galina en Vale
ri Panov, Natalia Marakova en an
deren. Dat is vermoedelijk ook de
reden waarom deze sterren zich zo
hongerig werpen op iedere mogelij
ke rol die ze kunnen bemachtigen.
99
d
f<
b
g
z
rr
o
e
h
ri
2
„1
n
g:
b.
Ie
ir
ci
ri
e<
al
P
P
s<
D
e sneeuwvlokken dwarre
len naar beneden, zei ze.
We zaten in de huiskamer.
Jaren waren voorbijgegaan na de
ze ontmoeting. Regelmatig bezoch
ten we elkaar.
Hoe ziet het er buiten uit, vroeg
ik haar.
Het is helemaal wit, de straten,
de auto’s, de huizen, het plantsoen.
Alle kleur van de zomer is verdwe
nen en heeft plaats gemaakt voor
het wit van de winter, zei ze.
Het haardvuur knisperde op een
onheilspellende manier. „Almost
cut my hair” van Crosby, Stills,
Nash en Young gierde uit de boxen
mijn hoofd in. Ik begon bijna te
geloven dat het zo wel goed was.
Dat het onnozele idee van mij niet
praatten. De dag dat het verband
van mijn ogen zou gaan kon me
niet gauw genoeg komen. De dok
ter had me verteld dat de operatie
een succes was geweest. Ik had
goede hoop. Hij ook. Langzaam
werd de bandage van mijn hoofd
gewikkeld. Slag voor slag zou de
onthutsende waarheid voor me
dichterbij komen. Ik had mijn
emoties niet meer in bedwang. Ik
trilde over mijn hele lichaam. Ter
gend voorzichtig ging de dokter te
werk. Om niets te beschadigen
vertelde hij me. Het kon me niets
schelen. Hij had het verband er in
een ruk af mogen trekken. Ik wilde
weten of ik kon zien.
In de tijd van Lodewijk XIV pro
beerden koningen er uit te zien als
góden (Lodewijk XIV danste zelf de
rol van de oppergod, de zonneko
ning;) in 1738 liet keizerin Anna
Ivanovna van Rusland de mooiste
kinderen van haar lijfeigenen uit
zoeken om ze door Italiaanse ballet-
meesters te laten trainen tot dansers
voor het Keizerlijke ballet (de keize
rin omringde zich graag met mooie
mensen, die ook nog haar eigendom
waren, is dat voor velen geen uto
pie?); en na de revolutie van 1917
waarbij de keizerlijke familie werd
uitgemoord, probeerden de dansers
van de Sovjet-Unie er nog steeds uit
te zien als koningen. Ik heb het altijd
als een kostelijke grap beschouwd
als Het Nationale Ballet van het Ko
ninkrijk der Nederlanden voor uit
voeringen van het Zwanenmeer in
de rollen van de prins en de zwanen
koningin, gasten uit de Sovjet-Unie
(een volksrepubliek) liet dansen.
Maar in Rusland droomden niet
alleen de tsaren van utopieën, ook
de dichters deden dat. In 1817
schreef Alexander Poesjkin bijvoor
beeld een gedicht Wóljnust (vrij
heid), waarin zinnen voorkomen als
„Sidder, O tyrannen van de wereld
en jullie, gevallen slaven, sta op.'" De
tendens was in grote lijnen, dat we
een ideaalstaat zouden krijgen als
alle wetten maar voor iedereen (dus
ook voor de heersers) zouden gel
den. Veel jonge officieren droegen
een afschrift van dit gedicht om hun
hals en toen dat werd ontdekt, werd
Poesjkin naar de provincie verban
nen.
Poesjkin zal met zijn kritiek wel
niet gedoeld hebben op de situatie in
het Keizerlijke Ballet maar omdat
dit verhaal toch om balletutopieën
gaat, is het misschien interessant
eens te kijken hoe de situatie daarin
was. In die tijd trad het Keizerlijke
Ballet op in het theater in het Win
terpaleis langs de Neva, het gebouw
waarin nu het Hermitage Museum is
gevestigd. Dat theater is er nog
steeds. Er is een groot toneel en vlak
voor dat toneel op een zeer brede
verhoging staat de troon van de
tsaar. Naast hem, op de eerste rij en
op verhogingen konden de andere
leden van de keizerlijke familie zit
ten. De rest van de toeschouwers zat
achter de tsaar en zijn familie en
kon vermoedelijk vrijwel niets zien.
Achter het toneel mocht absoluut
Sorry, zei ze. Sorry, maar het is
ook zulk goed nieuws. In San
Fransisco woont een chirurg die
zegt dat hij iedereen die blind is
weer kan laten zien. Hij heeft een
methode ontwikkeld, waarbij het
functioneren van het oog weer ge
heel en al in ere wordt hersteld.
Iedereen kan naar hem toe en
Hij is lid van een geheimzinnige
sekte en wordt de nieuwe Jezus
Christus genoemd of zoiets, ant
woordde ik.
Hè Jezus, maak nou geen grap
pen, Het is echt waar. Hij heeft al
enkele mensen geholpen. Je kan
naar hem toe. Een ticket kopen en
een paar honderd gulden voor de
verblijfskosten. De operatie doet
hij voor niets. Echt waar, zei ze nog
steeds opgewonden.
Het is niet te geloven, zei ik. Het
is haast niet te geloven. Ik geloof er
geen barst van.
Blindie, zei ze, over een paar
weken kan jij weer zien.
Het is waar, dat er door dat sys
teem van opleiding in de Sovjet-
Unie ideale dansers ontstaan maar
of de danssituatie daarmee ook ide
aal wordt is ernstig de vraag. Bij ons
is de politiek in de dansgroepen al
heel wat idealer, maar hier ont
breekt weer te veel aan de opleiding
Hoe zou die moeten zijn’ Een insti
tuut waar je kennis kunt nemen van
alle hoogtepunten uit de geschiede
nis met de erbij behorende stijl;
waar je een bewegingstechniek kunt
leren die het uitvoeren van al die
stijlen mogelijk maakt en dit geheel
ondergeschikt gemaakt aan het le
ven van nu en morgen. Om dit te
bereiken zou er in de allereerste
plaats een studiecentrum op univer
sitair niveau moeten komen, waar
de historische ontwikkeling bestu
deerd en toegankelijk gemaakt kan
worden. Een studierichting die Cho-
reologie zou moeten heten. Ten
tweede moeten de balletakademies
met hun opleiding beginnen met 10
jaar. Als ze later beginnen, zoals nu
op de akademies, dan moeten de
leerlingen in te korte tijd (vier jaar
in plaats van acht) te veel tegelijker
tijd leren met de frustratie dat ze
aan het eind van hun studie nog
steeds achterlopen bij het internati
onaal geldende niveau. Ten derde
zouden er zodanige theaters moeten
komen, dat de dansers zich werke
lijk vrij (volgens de maten en de
eisen van onze tijd) kunnen bewegen
op het toneel. Dan pas zou men zien
dat dansen geen lieflijk meisjesspel
letje is maar een kunst voor volwas
sen mensen, mannen zowel als vrou
wen, en dan zouden jongens zich
ook tot dit vak voelen aangetrokken.
Maar wie had het ook weer over
Utopia’ Amsterdam heeft nog niet
eens een muziektheater.
e operatie duurde enkele
uren. De dokter was een
aardige man. Hij probeer
de me echt op mijn gemak te stel
len. Maar ik had niets te verliezen.
Slechter dan helemaal niet kunnen
zien bestond niet. Ik moest een
paar weken in het ziekenhuis blij
ven liggen. Op de zaal waar ik lag
waren allemaal mensen die waren
geopereerd. We wisten bijna alles
van elkaar. De radio alleen kon
ons niet de hele dag verblijden. We
praatten veel. Dat nu alles beter
zou worden. De wereld zou veran
deren. Eindelijk konden we de
straat oversteken zonder op het
geluid van auto’s af te gaan. Na
tuurlijk, ik kon de wagens onder
scheiden aan het motorgeluid.
Maar ik wilde ze zien, die bolides
waar mijn vrienden altijd over
en nooit echte mensen op het
•el, nooit echte gevoelens. Wat
Utopie.
situatie geschilderd zoals die was
het inslapen van Doornroosje en
irna liet hij een beeld zien van
hij zich voorstelde, dat de we-
I er zou uitzien bij het ontwaken
omdat het een ballet is, gaat het
om de balletwereld. Welnu, vol-
is de fantasie van Petipa zal de
iskunt dan uiterst virtuoos wor-
1 en de onderwerpen zullen alleen
ar sprookjes zijn. Roodkapje en
Wolf, de Gelaarsde Kat, de Blau-
Vogel en de Drie Iwans. We moe-
nog elf jaar wachten tot 1990
ar in de Sovjet-Unie is men al
dig bezig dit visioen van Petipa
e dansopleiding in de
jet-Unie is werkelijk ideaal, ze-
vergeleken bij de situatie zoals
die hier in Holland aantreffen.
meer nodig was.
Hoe zie je er eigenlijk uit, vroeg
ik haar.
Het bleef even stil. Ik hoorde dat
ze van het raam naar me toe liep.
Ze had die vraag blijkbaar ooit
verwacht. Vastberaden zei ze: Wil
je voelen hoe ik eruit zie?
Dat had ik nou ook weer niet
direct verwacht. Natuurlijk, ik had
er rekening mee gehouden dat een
meisje dat ooit tegen me zou kun
nen zeggen. We gingen naar boven.
Dat is mijn gezicht, zei ze toen ik
haar neus, oren en mond voelde.
Toen mijn handen langzaam naar
beneden gingen zei ze wat veront
schuldigend: mijn borsten zijn wat
groot.
Het werd een hemels spel van
geven en nemen. God beware me,
dacht ik halverwege en toen ik
hijgend op bed lag schreeuwde ik:
Ik wil godverdomme zien. Ik wil
je zien. Ik wil je zien. Ik wil je zien.
Ik wil je zien. Ik wil je zien. Ik
begon te huilen. Zat wezenloos met
mijn hoofd te draaien. Sloeg met
mijn been ongecontroleerd op de
matras en was niet te bedaren.
Toen ik wat te hard met mijn
hoofd tegen de stalen bedrand
sloeg geloofde ik dat het afgelopen
was. Een stekende pijn zette zijn
klauwen in mijn hersenpan. Ik zag
sterretjes. Ik zag
Ik wil zien verdomme, schreeuw
de ik weer en begon opnieuw te
huilen.
de contouren, een auto, een mens
en dacht meteen aan haar.
▼ellicht nog banalere disco-
\A/ stampers dan jaren gele-
V V den vulden het rokerige
en naar drank stinkende vertrek.
Ik zat in een hoek, ver van de deur.
Ik keek de zaak rond. Voor me
stond een whisky. Mensen stonden
druk met elkaar te praten. Ik
moest naar het toilet. Toen ik terug
kwam bestelde ik nog een drank.
Al weken kwam ik hier. In het
begin was iedereen enthousiast ge
weest. Kreeg ik klopjes op mijn
schouder of zei iemand:
Freek, hoeveel vingers hou ik
op?
Ik betaalde. Verliet de kroeg en
wandelde door de straten. Ik
klampte me vast aan de deurknop
pen. Om niet om te vallen. Een
agent keek me wantrouwend aan.
Keek waar ik naar toe ging. Ik had
nog geen tijd gehad om auto te
leren rijden. Teleurgesteld ver
volgde het blauwe wezen zijn weg.
Ik ook. Thuis gekomen zette ik me
in een gemakkelijke stoel. „Baby
please don’t go” vond ik meer ge
paste muziek. Ik had haar nooit
meer gezien. Bij mijn terugkomst
uit Amerika lag er een brief op de
mat. Ik wildé er niet meer aan
denken. Ik liep naar de keuken om
een boterham te maken. Uit de la
pakte ik een mes om de boter mee
te smeren. Het pakje boter uit de
ijskast voelde wat koud aan. Met
moeite schraapte ik de boter los.
Vrienden bleken geen vrienden
meer. Het leven bleek geen leven
meer. Ik speelde wat met het mes.
At mijn boterham op. Maakte het
mes secuur schoon onder een hete
waterstraal. Het glinsterde in het
licht van de keuken. Ik ging weer
terug naar mijn stoel met het mes
in de hand. Ik bekeek het werktuig
nauwkeurig. En het zien wordt
geen zien meer, mompelde ik. Op
het moment dat ik toesloeg rinkel
de de telefoon.
die acht momenten moet je precies
weten waar op dat moment je arm
zich bevindt, waar je hoofdrichting
is, waar zelfs je ogen gericht zijn.
Begrijp me goed, dat betekent niet
dat alle bewegingen langzaam ge
maakt moeten worden, integendeel,
alle bewegingen moeten zowel lang
zaam als razend snel kunnen wor
den uitgevoerd, maar in alle tempi
moet dat volledig bewust kunnen
gebeuren.
En die bewustheid gaat nog ver
der: Je moet niet alleen maar iedere
beweging zo kennen, maar ook ieder
facetje van een rol en daarom leer je
een groot aantal rollen al bij je oplei
ding, met psychologische achter
grond en al. Maar om dat te kunnen,
moet die hele opleiding ook zorgvul
dig geregeld zijn, een opleiding van
acht jaar, waarin van uur tot uur is
voorgeschreven wat je moet leren.
e ene na de andere banale
disco-stamper vulde het
muffe vertrek. Ik hield niet
zo van die muziek. Maar het mocht
mij de pret niet drukken. Ik kwam
hier graag. De mensen waren alle
maal aardig voor me. Af en toe
kreeg ik een glas whisky aangebo
den, maakte iemand een praatje
met me. Ik zat in een hoek. Vlak
bij het raam en de deur. De stoot
koude lucht die ik voelde als er
iemand binnenkwam hinderde mij
nauwelijks. Een tijdje al had ik
daar alleen gezeten. Plotsklaps zei
een meisjesstem:
Hé, hallo. Jij bent Freek is het
niet?
Ik knikte bevestigend en keek
haar kant op. Ik hoorde dat ze ging
zitten. Ze bestelde een bier. Ik
vroeg hoe ze heette, hoe ze mijn
naam wist.
Ik zag je zo alleen zitten en heb
gevraagd hoe je naam was, ant-
woorde ze.
We raakten aan de praat. Het
ene na het andere glas mikten we
in de dorstige keelgaten. Het werd
diep in de nacht. Ik voelde me op
mijn gemak, Naar mate de avond
vorderde werd de muziek ook be
ter. Ik voelde dat ik begon te knik
kebollen. Ik verloor de controle
over mijn lichaam langzaam. De
weg naar het toilet kende ik als
geen ander. Voorzichtig schuife
lend baande ik me een weg door de
mensenmassa. Ze was aardig voor
me, zoals iedereen altijd aardig
voor me was.
Ik weet dat je blind bent, zei het
meisje even plotseling als dat ze
gekomen was. Ik hoorde het van
die jongen die ik vroeg wie je was.
Het is niet aan je te merken zeg.
Geweldig.
Ze noemen me ook wel Blindie,
zei ik op een wat te tragie-komi-
T
digi
klai
kris
bin:
kelt
lan;
pau
raa
zon
nad
star
per;
om:
visi
se t
nalt
op
schi
In 1890 maakte Marius Petipa
voor dit keizerlijke ballet in het Ma
rinski Theater een produktie, die
best de naam Utopia zou mogen
dragen, ook al werd het ballet dan
Doornroosje genoemd (De
ne Slaapster met muziek van
Iljitsj Tsjaikovski). Het ziet er
s een sprookje maar als je goed
geeft het toch een uiterst kri-
beeld van de situatie in die tijd,
boze fee heeft voorspeld dat
nroosje zal sterven aan de
1 van een breinaald en dus
t iedereen dje het waagt te
n, ter dood veroordeeld of in
Lodewijk XIV
danste zelf de rol van
de oppergod, de
zonnekoning.
