Ballet Bloedbruiloft
perfect opgebouwd
Gisela May gelukkig als Mutter Courage
ERKOOP.
Onbeperkte creativiteit
bij Gerrit van Dijk
HISTORISCHE MIJLPAAL VOOR HAARLEMSE SCHILDERKUNST
Y
Leven van Oostduitse zangeres bepaald door werk Brecht
1
slen
s
arder
AEG
MOTORENDIENST
ige
ien
Messengevecht hoogtepunt bij Cubanen
J99
49
>99
metzelaar techniek bv
SBK-EXPOSITIE
195
ROND CJP-FILMPJE
79
399
Wim Borst
Universele waarde
30
19
s^^^meubdkeurzitparadijs
Griekse idealen
249
LIW
mi
KUNST
19 7 9
JANUARI
DINSDAG
1 6
’S
NOORDHOLLANDS PH1LHARMONISCH ORKEST
1
AEG MOTOREN UIT
VOORRAAD LEVERBAAR
Moderne uitrusting voor
al uw reparatiewerk
Leren
bankstellen,
elementen en
salontafels
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Het Frans Hals
museum heeft een belangrijk pa
neel aangekocht van de 17e eeuw-
se in Haarlem gevestigde schilder
Cornelis Vroom die leefde van
1590/91 tot 1661. Met deze aankoop
wordt een belangrijke uitbreiding
gegeven aan het overzicht dat het
museum te bieden heeft van de
landschapsschilderkunst zoals
die zich in de Gouden Eeuw in
Haarlem heeft ontwikkeld. Bin
nen deze ontwikkeling heeft Cor
nelis Vroom een grote rol ge
speeld en was hij zelfs lange tijd
een koploper en wegbereider.
I Museumcollectie met Vroom
belangrijk uitgebreid
IÈME
ON
'lanetenlaa
Dam 56-5
CEES STRAUS
4 st. 1
CONRAD VAN DE WEETERING
L- k
Concertgebouw Haarlem - vrijdag 19 januari 1979 - 20.15 uur
VIERDE CONCERT SERIE B „COMPONISTENSERIE”
entrée f 10,— (a.i.) c.j.p. geldig
kaartverkoop en plaatsbespreken aan de kassa van het Concertgebouw, Lange
Begijnestraat 13, Haarlem van 10-15 uur; telefonisch 32 09 94 van 12-15 uur.
anstraat!
irting
De bewuste aankoop is een zogenoemd
„idyllisch landschap”, gesigneerd en geda
teerd 1638. Het paneel hing op de laatste
Foire des Antiquaires die in oktober 1978
in Parijs werd gehouden en waar het on
derdeel vormde van de inzending van de
Zwitserse kunsthandelaar Bruno Meisser
uit Zurich. Het schilderij kwam oorspron-
De prijs voor het werk dat in uitstekende
staat verkeert en waarvoor ook het Mau-
ritshuis grote belangstelling toonde, be
droeg op de Parijse antiekbeurs honderd-
vijfenvijftig duizend gulden. Mede dankzij
een zeer gulhartige schenking van de Vere
niging Rembrandt die iets minder dan de
helft van het aankoopbedrag bijdroeg, kon
het schilderij worden verworven.
Het Frans Halsmuseum bezat voor deze
aankoop reeds een schilderij van Cornelis
Vroom; een vroeg (1622) landschap met
een Italianiserende ruïne. Werken van de
hand van deze meester zijn verhoudings
gewijs tamelijk schaars. Ze bevinden zich
niet op geconcentreerde plaatsen, maar
zijn over de hele wereld verspreid. In Ne
derland zijn er behalve het tweetal in het
Haarlems museum, nog twee schilderijen
van hem te vinden; een werk in het mu
seum Boymans-Van Beuningen in Rotter
dam en een schilderij dat deel uitmaakt
pop art-invloeden heeft, laat zich hier op
didactisch terrein heel goed inpassen. Hij
gebruikt smakelijke kleuren en zijn vor
men zijn goed verzorgd. In het aanwenden
van de fantasie zit het ludieke element van
de jaren zestig toen de Beatles met hun
tekenfilms (Yellow Submarine) school
maakten. Het is een stijl waarin schier
geen grenzen aan het voorstellingsvermo
gen worden gesteld, een droomachtige we
reld die in diezelfde tijd ook een vlucht uit
de realiteit was. Als Gerrit van Dijk die
zelfde stijl gebruikt, is hij zich er tevens
van bewust om weer terug te koppelen
naar de werkelijkheid. Daarin ligt ook het
grote belang van zijn tekenfilms: dat fan
tasie zich kan laten aanwenden voor heel
alledaagse gegevens die dan plotseling in
een fantastisch daglicht komen te staan en
toch geloofwaardig blijven.
Inde SBK-kelder is nu eens niet figura
tieve keramiek te zien. Wim Borst, een
Haarlemse maar van oorsprong Goudse
keramist, maakt aardewerk dat concreet
van karakter is. Dat wil zeggen dat de
vorm zich aandient zoals ze is, met andere
woorden er is geen verwijzing naar een
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM. Het hoogtepunt van
een toneelcarrière, zo noemt Gisela May
de hoofdrol in Mutter Courage, die zij
sinds vorig jaar bij het Berliner Ensemble
speelt. „Ik heb in 1949 als jong toneel
speelster dit stuk van Brecht voor het
eerst gezien en toen heeft het een geweldi
ge indruk op me gemaakt". Het zou tot
1961 duren voordat de actrice Gisela May
door de vrouw van Bertolt Brecht, Hele
ne Weigel, werd geëngageerd bij het Berli
ner Ensemble.
Het afgelopen weekend was Gisela May
in Amsterdam, waar ze tweemaal optrad
tijdens de totaal uitverkochte culturele
manifestatie tegen de neutronenbom in de
RAI. Het is een kleine vrouw met strogeel
haar en levendige ogen in een vermoeid
gezicht, die kleumend het gebreide vestje
om zich heen trekt. Op het toneel, in een
lange zwarte jurk, is ze indrukwekkend.
Daar zingt ze met een koele, ongekunstel
de hardheid teksten van Brecht en Tu-
chulsky op muziek van Kurt Weill en Hans
Eisler en is oprecht ontroerd door het
ovationele applaus.
Ze zegt: „Het is fantastisch dat zoveel
kunstenaars aan deze actie tegen de neu
tronenbom meedoen. Nee, ik geloof niet
dat er een dergelijke manifestatie in mijn
ander bestaand gegeven. Deze opvatting in
de beeldende kunst werd in de jaren zestig
sterk gepropageerd door de minimal art-
kunstenaars met wie Wim Borst zich ver
bonden mag voelen want zijn werk past
gemakkelijk in de groep van de abstract-
geometristen die vooral systematische
kunst maakten. Bij Wim Borst heeft dat
een erg momumentale uitkomst die hij nog
eens onderstreept door een koel, c.q. sober
kleurgebruik. In zijn werk moet de vorm
voor zich spreken (vierkant, rechthoek,
kubus); de decoratie van wat lijnen, onder
streept alleen het vormkarakter of geeft
daar juist een commentaar op.
Wim Borst voelt zich geïnspireerd door
de vormgeving zoals die in de hedendaag
se architectuur is te vinden; je vindt dan
ook allerlei stapelingen in zijn objecten
terug. Door de onderkoelde toon die hij in
dit werk legt, komt een heel eigen soort
schoonheid bovendrijven die door zijn
eenvoud sterk doet aanspreken.
(De tentoonstellingen zijn nog de hele
maand januari te zien, op dinsdag tot en
met vrijdag van 13-17 uur, op zaterdag
vanaf 11 uur en op de donderdagse koop
avond van 20-22 uur).
De Oostduitse zangeres Gisela May trad
het afgelopen weekeinde op tijdens de
kunstenaarsactie tegen de neutronenbom
in de Amsterdamse RAI.
(Foto Lex van Rossen)
In de CJP-film van Gerrit van
Dijk en producent Peter Brou
wer komt ook een gedeelte
voor waarin het Noordhol-
lands Philharmonisch Orkest
van zich doet „spreken".
Cornelis Vroom: Idyl
lisch landschap, ge
signeerd en geda
teerd 1638, olieverf op
paneel, 40,5x67 cm.
Wordt ze nooit moe van steeds opnieuw
Wikkelen en revisie,
vacuümimpregneren,
drogen, balanceren, belasten.
programma BRAHMS
Symfonie no 4
Pianoconcert no 2
daarvor nog sterk traditioneel gericht was
en in feite in het verlengstuk lag van de
manier waarop Pieter Breughel in de 16e
eeuw het landschap had behandeld. Haar
lem was ten tijde van Vroom een belangrij
ke, zo niet de belangrijkste stad voor kun
stenaars waarin een klimaat bestond dat
aan schilders als Pieter Saenredam, Hen
drick Goltzius, Hercules Seghers, Frans
Post, de Halsen, Cornelisz Verspronck en
Heda goede kansen tot ontplooiing bood.
Hoezeer de schilderwijze van Cornelis
Vroom verschilt met die van latere tijdge
noten die eveneens in het museum zijn
vertegenwoordigd, kan aan de hand van
werken van Jacob van Ruysdael en Jan
van Goyen worden aangetoond. Bij Van
Brecht spelen? Ze ontkent het met grote
nadruk. „Ik zie nu weer dat de teksten van
Brecht universele waarde hebben. In deze
tijd hebben ze nog steeds dezelfde zeg
gingskracht als vroeger en ze hebben nog
steeds een enorm sterke uitwerking op het
publiek. Dat kun je ook zeggen van de
teksten van Tuchulsky, een humanistische
schrijver, die bij ons veel bekender is dan
hier. Wat me in hun teksten aantrekt, is de
kritiek en de grote duidelijkheid”.
Gisela May reist veel. Ze was zes maal in
Amerika, gaat binnenkort optreden met
het Nationaal Theater in Finland en be
zoekt Zweden en Denemarken. Ze heeft
acht grammofoonplaten gemaakt en ziet
daarnaast kans om veel televisietoneel te
maken.
I
I
kelijk uit ons land, want zover valt na te
gaan, heeft de Haagse kunsthandelaar S.
Nijstad het in 1961 te koop aangeboden
gehad. Het schilderij heeft nadien bij een
particulier in Wassenaar gehangen en is
later in Zwitserland terechtgekomen.
van 18 jan tot 8 feb 1979
Is er nog plaats voor een privéleven?
Gisela May haalt met een glimlach de
schouders op. „Mijn persoonlijke leven en
mijn beroep zijn erg nauw verweven ge
raakt. Nee, ik ben niet getrouwd Het Berli
ner Ensemble bepaalt voor een groot deel
mijn leven. Ik heb geen speciale wensen
meer nu ik in Mutter Courage speel. Dat is
het hoogste waar ik ooit van heb durven
dromen. Een eigen groep leiden? Nee, dat
ligt niet in mijn aard. Ik ben heel gelukkig
zo”.
Haarlen
(ADVERTENTIES)
van de collectie Hannema-de Stuers Fun
datie in het Overijsselse Heino.
De aankoop van het bewuste schilderij is
vooral daarom zo belangrijk omdat het
paneel vanwege de schitterende Hollands
arcadische sfeer gezien kan worden als
een historische mijlpaal in de ontwikke
ling van het Haarlemse landschapsschilde-
rij. Vroom, een zoon van de eveneens schil
derende Hendrick Cornelisz Vroom, ver
keerde ten tijde van de geboorte van het
schilderij al in de intellectuele en kosmo
politische kringen rond stadhouder Frede-
rik Hendrik voor wie hij de decoraties
schilderde van het paleis Honselaersdijck
dat inmiddels al weer verloren is gegaan.
Binnen deze kringen had Vroom onder
meer contact met de bouwmeester Jacob
van Campen en de dichter P. C. Hooft. In
dit milieu werden de klassieke, Griekse
idealen nagestreefd, die voor Vroom resul
teerden in een schilderwijze die een groot
evenwicht en harmonie bezat. Vroom ging
hiervoor te rade bij de klassieke
kunsttheorieën van Plinius en zal waar
schijnlijk ook de werken van Vasari heb
ben gelezen, de Italiaanse renaissancist die
voor Vrooms geboorte leefde.
terwijl Peter Lohr en Karei Baart een
soortgelijke gedaanteverwisseling onder
gaan met schouwburg en concertzaal als
achtergrond.
Van Dijk’s stijl van werken, die sterke
land van de grond zal komen, gewoon
omdat het daar niet nodig is. De politieke
opstelling bij ons is zo duidelijk tegen
neutronenwapens, dat het niet echt als
probleem leeft bij de bevolking. En voor
zover ik weet, hebben we trouwens nog
nooit een dergelijke breed opgezette inter
nationale actie gevoerd”.
Uit beide schilderijen die het museum
nu van Vroom heeft, spreekt een grote
harmonie van proportie, zoals bij de aan
koop terug te vinden is van het stemmings
volle beeld met grillige, vertakte bomen.
Specifiek bij Vroom is de schilderkundige
behandeling van deze bomen wier bladen
altijd dik ingestipt worden. In het rustige
stemmingsbeeld brengt Vroom flauwe dia
gonalen in die de blik met zachte hand de
ruimte inleiden. Bijzonder voor zijn wer
kwijze is ook de donkere coulisse op de
voorgrond waarachter een gouden zon
licht schijnt. Het landschap daar rechts
van lost op zeer fraaie wijze in nevelen op.
Al die manieren van schilderen werden
door Vroom in de landschapsschilder
kunst ingebracht, een soort kunst, die kort
SCHEVENINGEN. Met haar derde
I programma bracht Alicia Alonso en het
Nationaal Ballet van Cuba een fascine
rende verrassing op het toneel onder de
titel Bodas de Sangre (Bloedbruiloft). Het
is een ballet naar het gelijknamige stuk
van Garcia Lorca over Leonardo, die zich
zo sterk verknocht voelt aan een jong
meisje, dat hij het niet kan verkroppen als
zij van de familie met een ander moet
trouwen en op de dag van de bruiloft met
haar vlucht. Om de eer van de familie te
redden moet de bruidegom de vluchten
den achterna om Leonardo te doden. In
het gevecht dat daaruit ontstaat sterven
de beide mannen.
Haarlem, Pr. Bemhardlaan 2
Tel. 023-319005
Alkmaar, Bestevaerstraat 77
Tel. 072-117546
heer hebben. Hij doet dat op een geestige
wijze die heel snel en direct aanspreekt.
Uit het portret van Malle Babbe van Frans
Hals zien we langzaam dat van museumdi
recteur Dick Couvée oprijzen, uit een mo-
dirigent: ANDRÉ VANDERNOOT
solist MALCOLM FRAGER - piano
Op muziek van gitaren en zang van
Emilio de Diego wordt dit verhaal met
zoveel ingehouden kracht verteld, dat je
totaal vergeet dat je hier naar een ballet zit
te kijken en volledig meeleeft met de spe
lers. De gebruikte dans is meer Spaans
dan klassiek en bij het huwelijksfeest
komt er een bruisende tango aan te pas,
maar de maker van dit geheel staat terecht
in het programma vermeld als choreo
graaf, regisseur en belichter, want regie en
licht worden uiterst effectief in dit ballet
gebruikt.
Om hun innige verbondenheid te laten
zien staan Leonardo en de bruid bijvoor
beeld ver van elkaar, ieder in een lichtspot,
maar voeren daarbij een dans uit alsof ze
volkomen samen zijn. Schitterend zijn de
bewegingen waarmee gesuggereerd
wordt, dat Leonardo op een paard vlucht
met de bruid achterop. Als de vlucht ont
dekt is, geven de verzamelde bruiloftsgas
ten, zonder enige muziek, met vingerknip
pen volkomen overtuigend aan dat er actie
moet komen en iedereen begrijpt ook wat
die actie moet inhouden. De achtervolging
wordt ingezet en dan volgt het langdurige
hoogtepunt, het in vertraagde beweging
uitgevoerde messengevecht tussen de twee
mannen, met daarachter het meisje, die
ook vertraagd op dit gevecht reageert. In
zijn grimmigheid en spanning doet het
denken aan Westside Story en in zijn op
bouw is het net zo perfect als dat stuk.
Het decor met zijn grijze en beige tinten
van Francisco Nieva en Julio Castano
geeft volmaakt de grauwe sfeer van som
mige Spaanse dorpen weer en de spelers
van de hoofdrollen, José Zamorano als
Leonardo, Raül Bustabad als de bruide
gom en Loipa als Araüjo als de bruid
lijken wel voor hun rollen als uit graniet
gebeeldhouwd. Prachtig.
Het ballet waarmee deze voorstelling
opent is vergeleken met deze Bloedbruiloft
alleen maar decoratief maar heeft toch
een aantal interessante elementen. Het
heet Genesis en gaat om de conceptie van
een kind en zijn ontwikkeling in de baar
moeder tot de geboorte. Het meest opval
lende is het decor van Jezus Rafael Soto,
bekend om zijn kinetische structuren, die
hier het toneel vult met doorschijnende
nylon draden, die als een regen van het
plafond omlaag hangen.
Als de dansers zich hier tussendoor be
wegen geeft dit de indruk alsof het bewe
gend water is. Het is uiterst effectief als
deze draden beschenen worden met licht
stralen in verschillende kleuren en daar er
hoog aan het plafond ook nog metalen
pijpen hangen, die als klokken gaan klin
ken als de draden er tegenaan komen,
krijgen die draden ook nog een muzikaal
aspect. De muziek bij dit werk is van Luigi
Nono en werkt uiterst dramatisch en het
idee en de choreografie is van Alicia Alon
so. Dat idee is zeer origineel maar naast
het geweld van decor en muziek blijft de
dansuitwerking toch nogal pover, behalve
dan het moment van de geboorte, waar de
metalen pijpen naar beneden komen en
het jong geboren wezen nu niet meer al
leen door de nylon draden maar ook door
de metalen pijpen moet breken wat met
veel kling-klang gepaard gaat.
Donderdagavond zal Het Nationaal Bal
let van Cuba nog in Rotterdam optreden
met Les Sylphides, Canto Vital en twee
hier nog niet vertoonde werken, Carmen
en Tarde en la Siesta, die oorspronkelijk in
Amsterdam gedanst hadden moeten wor
den, wat toen niet kon omdat de decors en
kostuums nog niet waren aangekomen. In
Carmen is Alicia Alonso zelf nog te zien.
Ruysdael. vinden we zeer dramatische ac
centen met wolken die bergpartijen lijken.
Jacob van Ruysdaels werk kent ook een
nogal koude toon en is minder „delicaat”
dan Cornelis Vroom. Daarentegen vinden
we bij Jan van Goyen weer een heel eigen
soort „realisme”, dat hoewel geënt op de
Haarlemse school, toch een specifieke at
mosfeer kent die Vroom vreemd was.
Vroom als koploper, maar ook als wegbe
reider. In zijn spoor traden vele schilders
van het tweede plan. Een van de bekend-
sten is Jan Wijnants, een schilder van
hoofdzakelijk duinlandschappen die
Vroom 23 jaar heeft overleefd. Andere
kleinere meesters die Vrooms invloed on
dergingen, waren onder meer Gilles Rom-
bouts, Guillam Dubois en Jan de Lagoor.
De in Leipzig opgegroeide Gisela May is
door een andere beroemde Brecht-vertolk-
ster, de zangeres Lotte Lenya, aangezet om
te gaan zingen. Ze zegt: „We zijn twintig
jaar geleden aan elkaar voorgesteld en
hadden een interessant contact over
Brecht en Weill, en zij is het geweest die
vond dat ik naast acteren ook moest gaan
zingen”.
In 1946 is voor Berthold Brecht het Ber-
lijns Ensemble opgericht in het oude thea
ter aan de Schiffbauerdamm, waar voor
de oorlog de Drei Groschenopern met ein
deloos succes werd gespeeld. De vrouw
van Brecht, Helene Weigel, was de inten
dant van het befaamde Berliner Ensemble
en heeft het gezelschap internationale
roem gebracht. De vriendschap van Hele
ne Weigel was voor Gisela May van on
schatbare waarde, zegt ze. De groep heeft
nu als zakelijk leider Manfred Wekwerth,
maar nog steeds ligt de nadruk van het
repertoire op het werk van Brecht. Gisela
May is tweemaal eerder in ons land opge
treden tijdens het Holland Festival, een
nachtconcert in Amsterdam, en een optre
den in Rotterdam, met daarnaast nog een
televisieoptreden onder regie van Rob
Touber.
Gerrit van Dijk blijkt te beschikken over
een kennelijk nooit uitdrogende bron van
creativiteit. Het recentste werk van deze
van oorsprong beeldende kunstenaar is
een promotiefilmpje, gemaakt voor het
Cultureel Jongeren Paspoort. Hoe zo’n
film in elkaar steekt, is momenteel te zien
bij de Stichting Beeldende Kunst aan de
Gedempte Oude Gracht in Haarlem waar
zowel de filmbeelden als de cells te zijn
zijn waaruit de film is opgebouwd.
De CJP-fihn duurt slechts vier minuten,
maar voor de filmer (en voor de produ
cent, te weten Peter Brouwer met wie Van
Dijk veel samenwerkt) houdt dat een serie
van vele tientallen beeldjes in, die ieder
apart moeten worden gemaakt. Het procé
dé van de animatiefilm mag bekend wor
den geacht: elke handeling die wordt ver
richt bestaat uit een paar fasen waarvan
de actiemomenten ieder apart worden op
genomen. Elk actiemoment wordt vastge-
4 st. 1 legd op een doorzichtige, plastic cell en een
iern of ar serie van die bij elkaar horende cells is
«prrfü weer ee fragment in de film.
Gerrit van Dijk werkt in de CJP-film
met allerlei verschuivingen in het beeld. Er
wordt propaganda gemaakt voor de ver
schillende culturele instellingen waar je in
Haarlem als jongere tot 26 jaar met reduc
tie naar toe kan gaan. Dat zijn er nogal
wat: de schouwburg, de Toneelschuur,
Concertgebouw, Kreater, Cultureel Cen
trum, De Egelantier, JHVU, SBK, Frans
Halsmuseum en nog enkele andere instel
lingen. Van Dijk tovert uit starre beelden
tal van bekende Haarlemmers tevoor
schijn die die instellingen onder hun be-
Zandvoort. Stationsplein 13-15
Dagelijks geopend van 9.30-17.30 u
Vrijdagavond, meubelkoopavond.
Tel 02507-8494
Apeldoorn, Europaweg 170
Dagelijks geopend van 9.30-17 30 u.
Vrijdagavond, meubelkoopavond
Tel 052-233666
Scheveningen, Gevers Deynoot-
weg83(100m vanaf Kurhaus)
Dagelijks geopend van 9 30-17.30 u
Donderdagavond, meubelkoopavond.
Tel 070-553086
Zondag open, alléén
Scheveningen van 11 tot 17 uur.
699,-1
'2-1 2956
HAARLEM. Het is op zich een on
prettige ervaring dat in de discussie over
de Nederlandse filmindustrie altijd en
alleen de avondvullende speelfilm ter ta
fel wordt gebracht. Miskend wordt daar
mee dat al enkele tientallen jaren lang in
ons land een uitstekend soort korte film
wordt geproduceerd, variërend van de do
cumentaire tot de animatiefilm. Bestaan
er voor de documentaire van tijd tot tijd
nog wel commerciële kansen omdat de
televisie daar een vrijwel onbeperkte be
hoefte aan schijnt te hebben, voor de ani
matie- of tekenfilm is het klimaat wel heel
wat ongustiger. Toch breekt er soms ta
lent door dat jarenlang, onvermoed door
het grote publiek, ijverig heeft weten door
te zetten. Daartoe moet bijvoorbeeld Ger
rit van Dijk uit Haarlem worden gere
kend, die ondanks alle financiële handi
caps die het filmwereldje nu eenmaal ei-
t gen zijn, zijn vertrouwen in eigen kunnen
voortdurend wist uit te bouwen.
s en casst dern geschilderd portret van de uitleen
beluisten duikt SBK-beheerster Jannie Sipkes op,
radlocon»
instraat 1
ding
labbe
0,4 tot 1
2.
