OP WEG NAAR DE BAN
door Kees Tops
z
Waarschuwingen
Triest
Apostelen gehuwd
Kletspraatjes
Linkerwang
In de donkere dagen voor kerstmis, toen alom zieleherders druk
doende waren de aloude gedachte van vrede en verdraagzaamheid in
een nieuw (of minstens gestoomd) jasje te hijsen, werden in Roer
mond de voorbereidingen getroffen voor wat een weinig bij dit
geestelijke klimaat aansluitende bisschoppelijke nieuwjaarsbood
schap zou worden. Na ruim tien jaar van bakkeleien met de afgeschei
den streekparochie ’t Eikske in Schaesberg, besloot het bisdom in de
persoon van mgr. dr. Joannes M. Gijsen zijn laatste kerkrechtelijke
kruit te verschieten door de pastores aldaar, Cor van der Spek en
diens voorganger (en thans assistent) Ed Miedema, te excommunice
ren. Aldus nam de bisschop een maatregel die de meesten van ons
zich slechts zullen herinneren uit de geschiedenisboekjes: hij deed
beide priesters in de ban.
Vorige week zijn de twee
pastores van de streekparo
chie ’t Eikske in Schaesberg
(bij Heerlen) In de ban ge
daan. Een hoogst ongebrui
kelijke maatregel die op
naam staat van de bisschop
van Roermond, mgr. dr. J.
M. Gijsen, die door zijn kras
se uitspraken dit jaar toch al
niet over publiciteit te kla
gen heeft (alle homofielen
en voorstanders van abor
tus in de ban en de hele
Nederlandse kerkprovincie
in het spoor van de Lim
burgse bisschop). In
Schaesberg Is men Inmid
dels niet erg onder de indruk
van de straffe bisschoppelij
ke sankties, getuige onder
staande reportage.
l’J ~~®=====-
I
I
I
t
Inspraak
Mrg. dr. J. M. Gi/sen: „Ik zal vurig bidden
1
l X’XXfTL"
Gij sen dus de
linkerwang
toekeren’
hierover
ing weer
orzichti-
hristelij-
ie situ®
iging. Er
daan bij
nuit een
k de in,
er struc-
Christ,
rt Dam-
'gen Hij
voordat
juth for
degelijk
vijf jaar
klein en
ind.
lam,
iver-
s de
»nge
■lati-
laat
chte
erlo-
igen
n de
>sur-
ods-
het ontvangen der sacramenten.
Vanwaar deze forse sankties? Beide
pastores hebben de maand januari
van dit nieuwe jaar uitgekozen om
in het huwelijk te treden, en dat gaf
de Limburgse bisschop voldoende
aanleiding om beide feestelijke ge
beurtenissen van een passend ge
schenk te voorzien, dat meteen tot
Excommunicatie is voor de gelovi
ge katholiek een zeer zware straf,
die neerkomt op banning uit de
Vrijwel meteen na de entree van
Cor van der Spek in Schaesberg
greep „Roermond” ih. De eerste
waarschuwingen bereikten de nieu
we pastor via de provinciale overste
van de Missionarissen van de Heili
ge Familie, (de congregatie waartoe
Van der Spek behoorde, red.), de
heer A. Pfaff. Deze had uit contac
ten met vicaris-generaal Caster
mans van het bisdom Roermond be
grepen, dat het goed mis was en
probeerde de pastor over te halen de
streekparochie zo spoedig mogelijk
te verlaten. In zijn eigen belang.
Na deze eerste voorboden volgde
een drukke briefwisseling tussen
Roermond en het Heerlense voor
stadje, die uiteindelijk leidde tot een
brief van mgr. Gijsen van 18 de
cember j.l. waarin de bisschop Cor
van der Spek excommunicatie en
suspensie in het vooruitzicht stelde
wanneer hij vóór de dertigste de
cember geen gehoor gaf aan een
vierledig bevel: Schaesberg en het
bisdom onmiddellijk te verlaten,
eventuele „onrechtmatigheden” (as
sisteren bij „ongeldige” huwelijken)
te „saneren”, de pastorie ter be
schikking te stellen aan de St. Mi-
chaelparochie, en „uw samenwonen
en verkeer met mejuffrouw E. Wee-
teling op staande voet ongedaan te
maken en aldus de cohabitatio sus-
pecta op te heffen".
Cor van der Spek legde die beve
len naast zich neer en de gevolgen
zijn bekend. Men zou de houding
van de pastor licht kunnen opvatten
als pure opstandigheid (en dat is ook
al gebeurd), maar hijzelf is het daar
niet mee eens. „Ik heb binnen het
kader van de officiële kerk tot twee
maal toe dispensatie van de celi
baatsverplichting aangevraagd. In
beide gevallen is me dat geweigerd,
waarvan één keer door toedoen van
Gijsen. Nu dus blijkt dat ik tóch
geen officiële dispensatie zal krij
gen, blijft er niets over dan zónder
toestemming in het huwelijk te tre
den.”
De klachten waren in hoofdzaak afkomstig
van andere priesters uit Zuid-Limburg die
zich niet met zijn vernieuwende opvattingen
konden verenigen. Pastoor Miedema was van
mening dat de kerk van onderaf gedemocra
tiseerd moest worden. De aantijgingen van
De stichting Streekparochie ’t Eikske is in
maart 1968 in het leven geroepen, nadat een
maand tevoren Ed Miedema door de toenma
lige bisschop van Roermond, mgr. P. Moors,
was ontslagen als pastoor van de Sint Mi-
chaelparochie te Schaesberg (Heerlen). De
naam van pastoor Miedema was eind 1966 in
opspraak gekomen, doordat hij - zo luidden
de beschuldigingen - „een kerkmeester aan
nam zonder medeweten van het bisdom, de
toediening van het vormsel boycotte, het
huwelijk van een gescheiden vrouw beves
tigde, geen dispensatie aanvroeg voor ge
mengde huwelijken en de hand lichtte met
doopbewijzen.”
de desbetreffende enquête konden
deelnemen. Miedema verwijst naar
het Nieuwe Testament, waaruit dui
delijk blijkt dat de apostelen gehuw
de mannen waren. Miedema: „Van
Petrus, die later gepromoveerd zou
worden tot de eerste paus, vermeldt
het evangelieverhaal nog eens extra,
dat Jezus zijn schoonmoeder ge
nas”.
staan woorden van gelijke strekking
(Titus 1:5 t/m 7).
vrijwillig ontslag te nemen. Toen deze dat
niet deed, verlengde de bisschop de termijn,
maar daarna was het afgelopen: Met ingang
van 23 februari 1968 werd de pastoor op
straat gezet. De St. Michaelparochie evenwel
klampte zich angstvallig vast aan haar pas
toor en zorgde voor een nieuw kerkgebouw
dat al op 10 maart in gebruik werd genomen.
Twee maanden later werd die noodkerk ver
ruild voor een vrijkomend gemeenschaps
huis, ,,’t Eikske”.
welijks- en doopregisters) moest afstaan,
maar dat hij de pastorie mocht blijven ge
bruiken.
catie voortkomende onmogelijkheid
om nog kerkelijk te kunnen worden
begraven, zei hij dat hij zich wel zou
laten cremeren.
Cor van der Spek slaapt er ook al
niet minder om, al vindt hij het een
uiterst trieste geschiedenis. „Het is
middeleeuws. Als je als bisschop zó
met mensen moet omgaan, als de
kerk gelijk is aan machtsstructuren
en hiërarchie - dan is het niet best.
Die Gijsen staat ontstellend ver van
de maatschappij af. Die is uitslui
tend bezig vanuit zijn machtspositie:
regelend en voorschriften uitschrij
vend”.
De overwegende reactie in ’t Eiks
ke is, dat Gijsen de streekparochie
die nu eenmaal onafhanelijk is van
Roermond, niet kan raken. Een van
de parochianen, Gerard Persoon:
„Ik reageer er vrij nuchter op. De
ontwikkelingen hier moeten gewoon
doorgaan en een Gijsen heeft daar
op geen enkele invloed. Onze pasto
res zijn door de parochie aangesteld,
van onderop dus. En iemand die van
onderop is aangesteld, kun je niet
van bovenaf uitschakelen. We leven
niet meer in de middeleeuwen. De
kerk staat in dienst van de mens.
Niet andersom; dat heeft Christus
niet gewild”.
Een andere parochiaan, W. Jeu
ken jr.: „Wanneer iemand van tien
straten verderop zegt: „Ik vind jou
geen leuke man”, dan doet mij dat
niets. Evenzo doet Gijsen me niets."
haal,
loen.
m de
is de
nder
rin-
sinds
/erd.
ame-
i toe.
telij-
nens
enis.
hter
vare
pen:
ring
d te
wen
zijn.
r de
>ben
1 an-
Een kleine tien jaar verstrijken voordat 't
Eikske weer in de landelijke belangstelling
komt te staan: in maart 1978 verklaart mgr.
Gijsen (die mgr. Moors in 1972 heeft opge
volgd als bisschop van Roermond) 250 door
pastor Miedema gesloten huwelijken ongel
dig. Een dag later al wordt deze mededeling
van de persdienst van het bisdom schielijk
weer ingeslikt. „Er zouden vraagtekens kun
nen worden gezet bij de geldigheid”, zo heet
het nu, en er volgt een juridische hocus-pocus
van mogelijkheden. Eind augustus van het
vorig jaar wordt pastor Cor van der Spek
bereid gevonden „tweede man" te worden in
de Streekparochie. Twee maanden nadat hij
is gearriveerd wordt hij evenals zijn voor
ganger in de ban gedaan en wordt andermaal
de pastorie opgeëist.
ding
tam-
sche
3 de
het
rgen
>pen
den,
ge-
Overigens liggen de gestraften
niet wakker van Gijsens ferme op
treden. Ed Miedema volstond zon
dag met de bevestiging dat hij uit
Roermond een brief had ontvangen
met „een grote Latijnse term” erin:
„Iets als ozewiezewoze, waar je ten
minste nog een liedje op kunt ma-,
ken!”. Over de uit zijn excommuni-
ont-
(i en
vars-
arch
n de
it le-
tarre
than
wird
cha’s
van
was
was
'ods-
Eveneens blijkt uit het Nieuwe
Testament dat de apostel Paulus ge
huwde leiders in de kerk een van
zelfsprekende zaak vond, mits zij
het bij één huwelijk lieten. In de
eerste brief aan Timotheüs schrijft
hij: „Een opziener” (in het ambt)
„moet onberispelijk zijn, éner vrou
we man”, „zijn kinderen in on
derdanigheid houdende (1
Tim. 3:2 t/m 6). In de brief aan Titus
Voorts wijst Ed Miedema op de
Oosterse kerk van de orthodoxe
christenen, waar de priesters nog
steeds gehuwd zijn, op de gehuwde
protestantse voorgangers en op het
feit dat ook in de rooms-katholieke
kerk de gehuwde priester gebruike
lijk was, totdat het Concilie van
Trente (1550) de zaak van de onge
huwde priester „erdoor kon druk
ken” - volgens Miedema omdat vrij
gezellen goedkoper, gemakkelijker
te verplaatsen en minder weerbaar
zouden zijn: en omdat het risico niet
bestond dat kerkelijke rijkdommen
door vererving verloren zouden
gaan. Waaraan hij nog het laat-mid-
deleeuwse taboe op de seksualiteit
toevoegt.
eid, hoe*
Ik hel;
kom er
rpvattin,
>orzovet
r Youth
tsen. In
misver?
>r Christ
‘ehoefte. lering
zou kunnen strekken voor
uit het
gesprek kerkgemeenschap en uitsluiting van
Ed Miedema haalt tevens opinie
peilingen aan in Nederland, West-
Duitsland en de VS waaruit blijkt
dat het merendeel der katholieken
een gehuwde priester als wenselijk
zou zien. „Zou het dan eindelijk
niet tijd zijn dat mondige mensen
zelf bepalen wie met de taak van
voorganger mag worden belast9”, zo
vraagt pastor Miedema zich af.
Een zijsprong. Over de vraag of ’t
huwen door een priester al dan niet
laakbaar is heeft pastor Ed Miede
ma de bestaande ideeën al begin
vorig jaar uiteengezet, opdat de pa
rochianen met kennis van zaken aan
de ambtgenoten noemde hij voor het meren
deel verzinsels. Mgr. Moors die het doen en
laten van zijn priester al behoorlijk gezags
ondermijnend vond, schrok pas echt toen
deze schriftelijk reageerde op de geuite be
schuldigingen.
Hij schreef onder meer aan de bisschop:
„Wanneer u wilt ontslaan, begin dan met de
vicaris-generaal Van Odijk die blunder op
blunder stapelt en een hart van graniet heeft.
En jaag dan wat priesters bij mij in de buurt
de laan uit. Zij leven van mijn afval”. Mgr.
Moors deed angstvallige pogingen de contro
verse in het kerkelijk instituut binnenska
mers te houden, maar pastoor Miedema zorg
de wel dat zijn ideeën naar buiten kwamen.
De kerk, zo verklaarde hij, is een godsvolk
dat geen geheimen voor elkaar mag hebben.
Hoewel mgr. Moors het er moeilijk mee
schijnt te hebben gehad, zag hij toch geen
andere uitweg dan Ed Miedema aan te raden
In juli van hetzelfde jaar 1968 benoemde
mgr. Moors een nieuwe pastoor voor de St.
Michaelparochie, N. Alleman geheten. Mie
dema kondigde aan de pastorie in ieder geval
te blijven bewonen, hetgeen leidde tot een
kort geding tegen hem, met als inzet terugga
ve van administratie en pastorie. De uit
spraak luidde dat hij de administratie (hu-
Pastor Ed Miedema (links) trad begin
deze maand in het huwelijk en werd om
die reden geëxcommuniceerd Naast
hem Jan Vroomen. voorzitter van het
bestuur van de stichting Streekparochie
't Eikske
e markt,
kerken
i. En nu
meisjes
om niet,
met'zij
enquête onder onze mensen te hou
den om na te gaan of er bezwaren
waren tegen een gehuwde pastor, en
nadat die vraag voor ruim 90 per
cent met „nee” werd beantwoord,
hebben we die advertentie ge
plaatst.”
De moeilijkheden voor Cor van
der Spek.begonnen, toen hij nog als
pastor werkte in de zwakzinnigen
zorg in het Gelderse Wilp. Hij was
van plan in het huwelijk te treden
met Lies Weeteling en peilde de me
ningen daarover. „Wij hadden na
tuurlijk ook gewoon samen kunnen
gaan wonen”, zegt hij, „maar ik
woonde in Deventer, vlakbij Wilp,
en ik wilde het risico niet lopen dat
kletspraatjes de ronde zouden gaan
doen wanneer ik driemaal op straat
werd gesignaleerd met dezelfde
vrouw. Ik kondigde mijn plannen
dus aan in de hoop te kunnen blij
ven.”
De reacties op zijn voornemen wa
ren negatief en Van der Spek be
sloot op te stappen. Een baan als
onderwijzer, waarvoor de gehuwde
staat geen problemen oplevert, trok
hem niet („Ik ben geen catecheet”)
en in de gezondheidszorg - zijn voor
keur - waren geen vacatures. Uitein
delijk viel zijn oog op een minuscule
advertentie in De Bazuin, waarin
voor de stichting Streekparochie ’t
Eikske een gehuwde pastor werd
gevraagd. Cor van der Spek sollici
teerde en werd uit zeven kandidaten
gekozen.
Waarom werd er voor ’t Eikske
speciaal een gehuwde pastor ge
vraagd?
Wim Haan, penningmeester van
het stichtingsbestuur: „We hadden
al een jaar of twee geadverteerd om
sen opvolger voor Ed Miedema te
vinden, maar tevergeefs (Miedema
bereikte vorig jaar de 65-jarige leef
tijd, red.). Het is het landelijke
beeld: ongehuwde priesters zijn
nauwelijks meer te krijgen. Daarom
besloten we begin vorig jaar een
naar de authentieke betekenis van
het evangelie en daarbij zoveel mo
gelijk parochianen betrekt. Volgens
Wim Haan is het onder meer daar
door dat Gijsen 't Eikske niet kan
raken: „De mensen hier hebben zich
in de afgelopen tien jaar gedistanti
eerd van de implicaties van allerlei
kerkmandarijnen, die hun mond vol
hebben van „liefde”. Liefde - dat is
een kreet, die in de lucht blijft han
gen als hij niet geëffectueerd wordt.
Het is een bekende zegswijze van
Zuid-Amerikaanse bevrijdingspas-
tores dat als het woord liefde ge
bruikt wordt door bisschoppen en
kardinalen, dat je dan op moet pas
sen. Zo denken wij er hier zo langza
merhand ook over”.
In dit kader past wellicht de slot
opmerking uit de brief waarin mgr.
Gijsen Cor van der Spek zijn laatste
bevelen verstrekte: „Weest u ervan
overtuigd, dat ik in de komende da
gen God vurig zal bidden, dat Hij u
leidt en kracht geeft en dat u zich
hiervoor openstelt, opdat u een vre
dige Kerstmis kunt vieren en tege
lijk de'onheilzame afscheiding van
degenen, die zich „lid” voelen van de
zogeheten „streekparochie ’t Eiks
ke” helpt ongedaan te maken.”
Cor van der Spek: „Dat is zo’n
vrome wens, ja, waarmee je je ver
antwoordelijkheden uit de weg kunt
gaan. Vurig bidden! Mijn God, daar
los je toch geen problemen mee op?”
Voorzitter Jan Vroomans: „Over
de „zogeheten streekparochie” heeft
hij het. Hij ontkent ons gewoon. Dat
is nu juist het verdrietige: dat op een
bepaald moment geen communica
tie meer mogelijk blijkt, nu hij niets
meer over ons te vertellen heeft om
dat wij een stichting zijn. Tien jaar
geleden zeiden we: Miedema ontsla
gen? Dat interesseert ons niks. De
kerk is tenslotte niet van een stel
instanties, de kerk is van de gewone
mens. De wenselijkheid van die op
vatting is trouwens bevestigd in Va-
ticanum II. Daar beroepen we ons
op, op de basisbeweging in wor
ding.”
Met mgr. Gijsen is nu ook de offi
ciële St. Michaelparochie weer tegen
’t Eikske in het geweer gekomen. De
pastorie die Cor van der Spek met
zijn aanstaande vrouw bewoont, is
de inzet van juridische stappen, ten
zij hij morgen (zondag 21 januari)
het pand verlaat - en dat doet hij
niet. Er staat dus een kort geding op
stapel.
Dat is niets nieuws, want in juni
1969 diende voor de rechtbank in
Maastricht een kort geding, dat het
kerkbestuur van de St. Michaelpa
rochie had aangespannen tegen Ed
Miedema, en waarin behalve de ker
kelijke administratie ook de pasto
rie werd opgeëist. Miedema’s advo
caat, mr. M. Moszkowicz uit Maas
tricht, veegde bij die gelegenheid op
effectieve wijze de vloer aan met de
argumenten van de tegenpartij en
won voor de toen net ontslagen pas
tor het geding.
Mr. Moszkowicz is ook nu inge
schakeld door het bestuur van de
streekparochie. De vraag is in hoe
verre de huidige situatie juridisch
verschilt van die van tien jaar gele
den. Mr. Moszkowicz desgevraagd:
„Ik zie geen enkel verschil. Ja kijk,
ik kan natuurlijk niets zeggen over
onze kansen als ik niet weet wat er
straks in de dagvaarding staat. Hoe
die is opgesteld kan het enige ver
schil opleveren. Verder gaat het om
precies hetzelfde: het gebruik van
de pastorie. De vraag is: wie heeft er
recht op, daar te wonen? Wel, die
vraag is tien jaar geleden beant
woord. Daar ligt een uitspraak over
bij de rechtbank. Of daar nu een
pastor Miedema of een pastor Van
der Spek woont, maakt niets uit
„Kijk, het is een civiel-rechtelijke
kwestie, de streekparochie is een
stichting. Nu beide pastores zijn
geëxcommuniceerd is zelfs de laat
ste kerkelijke band verbroken.
Daarmee heeft de bisschop het mij
een stuk gemakkelijker gemaakt.
Hij heeft me zelfs prima geholpen.
Noemen ze dat niet genadig?
Zo liggen voorlopig de zaken in de
eigenzinnige streekparochie. Geëx
communiceerd of niet vanuit de
pastorie of niet - pastor Cor van der
Spek gaat voort op de weg die Ed
Miedema een decennium geleden in
sloeg. Tot volle tevredenheid van
alle aktieve leden en sympathisan
ten van ’t Eikske, die, zo besluit Jan
Vroomans, de geest stellen boven de
letter van de wet; omdat hij moet
kunnen waaien waarheen hij wil.
De voorzitter van Het parochiebe
stuur, Jan Vroomans zegt het er bij
vlagen moeilijk mee te hebben, rus
tig te blijven. „Je zou graag eens
terugslaan hè? Maar dat kun je na
tuurlijk niet doen. Volgens de bijbel
moeten we de bisschop nu zelfs de
linkerwang toekeren!” Tijdens de
diensten van het afgelopen weekein
de maakte Vroomans de briefwisse
ling die geleid heeft tot de dubbele
excommunicatie openbaar. Tevens
i voegde hij daaraan „ter bemoedi
ging en rechtvaardiging" het com
mentaar van het bestuur aan toe.
„Tegen het kerkrechtelijk en wet
geleerd geweld, dat mgr. Gijsen in
de dagen rond Kerstmis 1978 tegen
ons in stelling brengt hebben wij
geen enkel verweer”, zo begon hij.
Het bestuur ging ervan uit dat alle
aanhalingen in Gijsens brief letter
lijk wel „tot en met de laatste tittel
en iota” zouden overeenstemmen
met de Codex luris Canonici (het
Kerkelijk Wetboek, red.).
De woede en bitterheid over wat
de parochie destijds (10 jaar gele
den) is aangedaan op grond van
diezelfde Codex, aldus Jan Vroo
mans, „is gaandeweg geworden tot
iets geheel anders: intens verdriet
om wat na twintig eeuwen christen
dom van mens tot mens mogelijk
blijft: botte afwijzing van wat in
anderen zou kunnen leven aan
christelijke en evangelische bewo
genheid, gebrek aan moed om
dwars door een woestijn van twij
fels en onzekerheden wegen te zoe
ken naar het beloofde land, angstig
en ongelovig ontkennen van de
geest, die waait waarheen hij wil”.
De voorzitter haakte daarbij aan
bij wat de streekparochie wil zijn:
een basisbeweging die op zoek is
’tEikske: f Parochie contraCodex
eventuele navolgers.
Overigens houdt mgr. Gijsen, die
zijn eigenaardige opvattingen over
hoe de goede katholiek zich zou
moeten gedragen in steeds krassere
formuleringen de wereld instuurt
(getuige bijvoorbeeld een interview
met Elseviers Magazine van deze
week), soortgelijke presentjes in
voorraad voor rooms-katholieke ka
merleden die voor een vrijere abor
tuswetgeving zullen stemmen, als
mede voor voorstanders van abor
tus in het algemeen en voor homo
fielen. Dit om aan te geven dat het
dubbelp banvonnis in Limburg mag
worden gezien als het begin van
serieuze stappen zijnerzijds om het
dwalende kerkvolk weer op het
rechte pad te zetten.
Cor van der Spek, die twee maan
den geleden Ed Miedema als pastor
van de zelfstandige stichting Streek
parochie 't Eikske opvolgde (zie
voor de geschiedenis van de afge
scheiden parochie het kader elders
op deze pagina) werd met zijn ex
communicatie door de bisschop me
teen gesuspendeerd, dat wil zeggen
uit zijn priestersambt ontheven. Hij
is nu dus formeel geschorst en mag
geen kerkelijke functies meer uitoe
fenen. Aan de hand van zijn geval
belichten we de achtergronden van
Gijsens hoogst ongebruikelijke
maatregel.
Het blad Solidair: een uitgave van de
De huidige pastor Oor van der Spek: „Dit is Streekparochie. die tien keer per jaar
middeleeuws" z verschijnt.
|S==xXT
ge j
Nu moeten we
10
