t werper van NORON
ih
Hoe herken ik een Gevaarlijk Persoon?
p
üitkijken voor „dagmelk-planologie
BÉS»
I
p
nbv
IRN
r
door Rien Polderman
NK
NIEUWE POLTHEHANDLEIDING WEINIG SPECTACULAIR
door Kees Klaasse
Fouilleren
Redding of doodsteek
Niet spectaculair
Frustrerend
Aanpasbare plannen
Verschijnsel Randstad
22
*3
755
1.
i
1
UW
as
lid
„Je zou kunnen zeggen: Ruimtelijke Ordening is oorlog. ’ÖVat voor
de één een oplossing is van de problemen, brengt een ander in
moeilijkheden. De huisvestingsmogelijkheden voor Haarlem in de
NORON-stad contra de bevolking van Vijfhuizen; een spoorweg ter
verbetering van het openbaar vervoer tegenover de belangen van
volkstuinders; woningzoekenden contra natuur en milieu. Bij het vrije
spel van maatschappelijke krachten winnen de sterke economische
functies (kantoren) het van de zwakke (wonen). In de Amsterdamse
Nieuwmarktbuurt is er met die achtergrond inderdaad een klein soort
oorlogje geweest, zou je kunnen zeggen, als gevolg van de metro-
aanleg en de daarmee gepaard gaande sloop. In simpeler tijden
werden meningsverschillen over de juiste ruimteverdeling gewapen
derhand uitgevochten. Graaf Willem trok op tegen de bisschop van
Utrecht. Nu is het leger vervangen door deskundigen. De overheid
huurt deskundigen; de actiegroepen komen tegenwoordig ook behoor
lijk beslagen ten ijs; werkloze academici zetten hun deskundigheid in
voor een bepaald belang”.
„De politieman moet er rekening mee houden dat omstanders vaak een te
arresteren persoon in bescherming nemen. Laat u niet verleiden tot discus-
sie(.Zorg ervoor dat collega’s niet in de mogelijke vuurlijn kunnen komen.
Met dit soort aanwijzingen op zak moet de Nederlandse politieman sinds kort
de „hardere feiten" te lijf, waartoe de ministers van Justitie en Binnenlandse
Zaken een speciale handleiding in elkaar hebben gesleuteld, „Benaderings
techniek Gevaarlijke Personen”
ffli n
1
Ruimtelij ke
ordening
ten
AT 31
50’
1801
a
I
Noem eens wat voorbeelden
JGEMEN-
9 Mooy-
1814 GC
1621 HV
70, 1620
ZICHTEN
WATER-
blijvend
i
ENTREE,
N 1 TYPE
DKAMER
N.
MIN CA
S. W.: „Natuurlijk. Overigens is
het nog de vraag of er direct aanslui
tend op Vijfhuizen zal worden ge
bouwd. Maar juist om te voorkomen
dat veel meer plaatsjes als Vijfhui
zen zouden worden aangetast, is ge
kozen voor de bouwplaats tussen
Haarlem en Hoofddorp. Waar we
voor uit moeten kijken, is de „dag-
melkplanologie”: dat is alleen de be
hoefte van het moment her en der
bevredigen ten koste van het lande
lijk gebied. De z.g. wildgroei. Daar
bij weet je niet waar je terecht komt.
Kijk, als ik op een onbewoond ei
land woon en er spoelt elke dag een
plank aan, dan ga ik heel wat anders
bouwen, dan wanneer ik van te vo
ren wist, dat er een heel schip met
planken is aangespoeld. Met de NO
RON hebben we willen afstappen
van ’t elke dag ’n plank. We hebben
verder vooruit willen kijken, en de
zaak structureel aanpakken. Juist
ter bescherming van dorpen als
Het had eigenlijk allemaal geheim
moeten blijven. Maandenlang verzette
minister Wiegel zich uit alle macht tegen
openbaarmaking van de nieuwe instruc
ties, die de politieman bij zijn optreden
een steuntje in de rug moeten geven.
Wiegel had ze geheim willen houden
vanwege het verrassingseffect. Dat had
echter geen zin meer, toen het weekblad
Vrij Nederland ze eind vorig jaar in
stukjes en brokjes publiekelijk maakte
Daarmee in de kaart spelend van de
politiebonden, die het onwijs vonden om
de naar honderden politiekorpsen en ge
meenten verstuurde handleiding met zo
veel stiekem gedoe te omgeven
Wiegel brengt de politie weer achter de
muur van het bureau en niemand mag
daar overheen kijken, zo heette het in
politiekringen. „Geheimzinnigheid is niet
in het belang van de politie-ambtena-
Is de NORON niet een erg late
bijsturing van die Masterplans?
S. W „Met de NORON heeft het
provinciaal bestuur de moed gehad
in te grijpen in de bestaande plan
nen. Masterplans waren grootschali
ge eindplannen, waarbij men het
Amsterdam-N oordzeekanaalgebied
tot een nabootsing wilde maken van
het Rijnmondgebied. Men ging nog
uit van een ongeremde economische
groei. Zowel op de zuidoever als op
de noordoever van het Noordzeeka-
naal zou industrie komen. Van dit
gebied zou werkgelegenheid uitstra
len naar het noorden, waar ook het
teveel aan woningzoekenden uit het
zuiden van de provincie zou kunnen
worden gehuisvest. De overloop
dus, zowel van het werk als van het
wonen”.
„Het is niet helemaal volgens plan
verlopen. Men kon destijds niet
voorzien, dat de economische groei
sterk bij de verwachtingen zou ach
terblijven. Men had de energiecrisis
niet voorzien. De werking van eco-
ren", schreef Leen van der Linden, voor
zitter van de Nederlandse Politiebond.
Onder die druk en de Kamervragen van
Roethof en Stoffelen (beiden PvdA)
moest Wiegel tenslotte overstag Maar
verder dan een „voor het publiek vertaal
de” versie van een deel van de handlei
ding, wilde de minister niet gaan
Misplaatste dikdoenerigheid, want vol
gens politiemensen zelf is er niets te
vinden in die nieuwe instructies, dat het
daglicht niet zou kunnen verdragen.
„Het publiek heeft er recht op te weten
wat er gebeurt”, zo meende de Utrechtse
hoofdcommissaris Van Doesburg in een
interview. „Het is erg onverstandig van
de ministers. Het publiek heeft er recht
op te beoordelen of wij niet te ver gaan.
Het gaat toch om een eerlijke zaak, waar
over wij ons niet behoeven te schamen?
De manier waarop de ministers te langen
leste en afgedwongen over de brug ko
men, wekt wel die indruk''
De nieuwe politie-instructies zijn intus
sen al enkele malen in hun volle omvang
in de praktijk gebracht. Bekend is de
actie in Breukelen half augustus van het
vorig jaar, waarbij met een pistoolmi-
trailleur werd geschoten op een auto met
„gevaarlijke personen” dat wil zeggen
enkele Zuidmolukkers. Resultaat: één
dode verdacht^ en een urenlang herme
tisch afgegrendeld dorp, waarboven een
politie-helikopter rondcircelde.
Rotterdamse haven te concurreren
enzovoorts”.
S. W.: „Inspraak is vooral ook in
het stedelijk gebied nodig, om de
verschillende belangen tot hun recht
te laten komen. Het is een goede
zaak, dat bewoners zo mondig wor
den gemaakt. Gezien de verschillen
de belangen kan inspraak echter
niet synoniem zijn met gelijk krij
gen. Die verwachting heeft in de
praktijk al vaak tot desillusies ge
leid. Als God de mensen wil straf
fen, hoeft hij alleen hun gebeden
maar te verhoren, heeft een Franse
filosoof eens gezegd. Als Mozes in
spraak had gegeven aan de Israëlie
ten bij de tocht door de woestijn,
waren ze weer terug gegaan naar de
vetpotten van Egypte. De toekomst
is onzeker. Mist. Kunnen duizend
ogenparen verder in de mist kijken,
dan twee paar?”
Ze zeggen wel eens, dat goede
architectuur of stedebouw soms in
houdt, dat het bouwen beter achter
wege kan blijven. Als alternatief
voor de NORON-stad wordt vaak
genoemd het volbouwen van open
gaten.
Dat brengt ons opnieuw bij de
inspraak. Sommige insprekers, de
actiegroepen, pleiten voor verdich
ting en het bebouwen van gaten;
anderen willen die gaten juist weer
open houden. Dat laat zich moeilijk
rijmen, Ruimtelijke Ordening is
oorlog, zoals je zei.
Moet je met ver vooruit kijken
niet voorzichtig zijn? Kun je wel zo
ver vooruit zien?
De „zielenood” van minister Wiegel
kan in elk geval geen betrekking hebben
op bijvoorbeeld de aanwijzingen voor de
politieman, wanneer die iemand per auto
wil achtervolgen: „Blijf kalm.neem
geen onaanvaardbare risico’s. Ga, indien
verantwoord, schuin links achter de ach
tervolgde rijden. Maak de bestuurder
door signalen duidelijk dat u hem wil
laten stoppen; wees bedacht op onver
wachte manoeuvres. Probeer niet de an
der van de weg te duwen. Plaats hierna
uw voertuig achter het tot stilstand geko
men voertuig, bij voorkeur in iets schui
ne stand links achter het tot stilstand
gekomen voertuig. In geval van ongun
stig tijdstip en/of ongunstige plaats en/of
ongunstige Omstandigheden verdient het
aanbeveling het vuurwapen vroegtijdig
S. W.: „Ik heb inderdaad een poos
in dubio gestaan. Er staat in de
verklaring veel, waar ik het mee
eens ben. Maar ik had echter vooral
onoverkomelijke moeilijkheden met
de ongenuanceerde stelling, dat
groeikernen ten minste 100.000 in
woners groot moeten worden. Ak
koord, Almere moet dat aantal ze
ker hebben, gezien de vrij zelfstan
dige ligging op grote afstand van
Amsterdam. En hetzelfde geldt voor
Alkmaar en Hoorn. Bezwaarlijk is
naar mijn idee echter, dat deze eis
ook aan Purmerend wordt gesteld.
De consequentie is namelijk inder
daad weer Groot-Purmerend. Ik ben
daar tegen. Landschap en milieu
moeten daar zo min mogelijk onder
druk komen. Het getal 100.000 is
voor Purmerend onnodig, gezien de
ligging nabij Amsterdam. Daarom
heb ik uiteindelijk de BNS-verkla-
ring niet ondertekend”.
mnd
11.79
'8.87
>7.34
Wie zijn eigenlijk de „gevaarlijke” per
sonen, waarvoor een speciale aanpak no
dig is. Voorzover die openbaar is ge
maakt, geeft de instructie daarover geen
uitsluitsel. „Wie gevaarlijke personen
zijn, valt van tevoren nauwelijks aan te
geven”, zo schrijven Justitie en Binnen
landse Zaken in het persbericht, dat de
instructie begeleidt. „De plaats, het tijd
stip en de omstandigheden kunnen voor
hem (de politie-ambtenaar,-red.) aanwij
zingen zijn, dat hij op zijn hoede moet
zijn voor personen met wie hij in contact
treed:”.
De regels gelden in elk geval „bij bena
dering van personen, die als gevaarlijk te
boek staan of waarvan voor of tijdens de
gebeurtenis bekend is of bekend wordt,
dat zij het gebruik van geweld niet schu
wen” Waaruit duidelijk wordt, dat het
uitsluitend aan de individuele politieman
is om te beoordelen, wanneer hij volgens
de instructies te werk moet gaan en wan
neer niet.
Wanneer een Gevaarlijk Persoon ge
fouilleerd moet worden, houdt één poli
tieambtenaar „hem aan de achterzijde
op enige passen afstand onder toezicht
met het vuurwapen in de hand”. Toezicht
betekent hier dus in gewoon Nederlands
onder schot houden, terwijl de toezich
thouder, aldus de instructies, de te fouil
leren persoon gedurende de hele proce
dure nauwlettend in het oog moet hou
den, „zodat hij op elk gewenst moment in
actie kan komen”.
„Neem geen onnodige risico's” tijdens
het transport naar het bureau, zo gaat
S. W.: „Dat is juist. Het accent in
de discussie van mijn kant lag overi-
S. W.: „In zekere zin valt het in de
praktijk altijd wat anders uit. Aan
de andere kant lig ik er ook weer
niet van wakker. Ik kan mijn creati
viteit goed kwijt in het ontwerp-
werk. Van huis uit ben ik eigenlijk
architect. Mijn aandeel in de NO
RON was sterk vormgevend. In Ne-
ter hand te nemen. Handel snel en beslist.
De waarnemer loopt met het vuurwapen
in de hand naar de andere auto. Hij geeft
zijn bevelen. De bestuurder houdt, ter
wijl hij bij het politie-voertuig staat toe
zicht met het vuurwapen in de hand.
Vertrouwt u de zaak niet, laat dan de
inzittende(n) uitstappen, zonodig met de
handen omhoog”.
En onder het hoofdstuk „Bij Aanhou
ding”: „Tref bij de aanhouding van een
gevaarlijk persoon de nodige voorzorgs
maatregelen. Houdt het vuurwapen in de
hand en sommeer: Handen Omhoog.
Kies bij aanhouding op straat een zo
gunstig mogelijke actieplaats. Denk aan
uw veiligheid en die van anderen.”
Spectaculair is het nu bekendgemaak
te gedeelte van de handleiding niet. Ook
ontloopt het, op een enkel detail na, niet
de versie voorzover die al door Vrij Ne
derland was gepubliceerd. Of minister
Wiegel nu meende dat hij met zijn „verta
ling” de critici tevreden kon stellen, óf
dat het resterende deel inderdaad het
„geheime wapen” herbergt, dat de minis
ter de politie niet uit handen wil nemen,
beide mogelijkheden lijken vrij onwaar
schijnlijk
Je identificeert je wel erg met de
NORON. Is dat nou wel zo leuk? Je
hebt daar fraaie tekeningen van ge
maakt, maar ik vrees, dat er van
jouw ontwerp in de praktijk erg
weinig terecht komt. Dat lijkt me
een frustrerende ervaring.
S W.: „Dat is inderdaad erg moei
lijk, want er zijn veel onzekerheden.
De plannen moeten daarom aanpas
baar zijn en tussentijds kunnen wor
den afgerond, voor het geval de be
volkingsprognoses een te sterke
groei voorspelden. Die flexibiliteit
wordt ook in de NORON-plannen
ingebouwd Anderzijds zou het goed
zijn, wanneer men in de plannen
toch probeerde verder te kijken dan
de 10 jaar van het streekplan. Voor
het uiteindelijk beeld is het beter om
te proberen greep te krijgen op lan
gere periodes, van 25 jaar bijvoor
beeld. Met goede mogelijkheden om
bij te sturen uiteraard. Want daar
aan mankeerde het wel eens in de
„Masterplans” uit de jaren zestig”
mimische clusters in het zuiden was
onvoldoende onderkend Economi
sche motoren als de omroep in Hil
versum en de werkgelegenheid tus
sen Amsterdam en Schiphol, zijn
moeilijk in onderdelen uit elkaar te
peuteren en gedeeltelijk naar elders
te verplaatsen, zonder de werking
van die motor zelf aan te tasten. Het
economisch zwaartepunt verplaat
ste zich nog sterker naar het zuiden,
Schiphol. Bovendien groeide de be
volking minder snel dan verwacht”.
„De industrialisatie van de noord
oever van het kanaal bleef achter
wege; ook aan de zuidkant kwam de
industrie maar uiterst moeizaam;
van economische uitstraling naar
het noorden was maar in beperkte
mate sprake. De woningzoekenden
trokken wel naar ’t noorden”.
„Die te eenzijdige verhuizing, die
uittocht van woningzoekenden naar
het noorden, zonder dat de werkge
legenheid in voldoende mate mee
ging, gaf problemen. De noodzake
lijke extra verbindingen tunnels
om de mensen uit het noorden
dagelijks naar hun oude werkadres
sen in ’t zuiden te brengen, kwamen
er onvoldoende. Gevolg van dit
manco was een extra toeneming van
de langeafstandspendel per auto. De
dagelijkse files voor de tunnels zorg
den voor lange reistijden. Om de
conceptie van de Masterplans nog te
redden gokte men nu op de tweede
S. W.: „Niet ieder gat is een open
gat. In Haarlem kan men wel een
serie open gaten aanwijzen. Maar is
er rekening gehouden met zoiets als
de historiciteit van het stedelijk
landschap? De gelede structuur van
de Haarlemse agglomeratie, de af
wisseling dus tussen duingroen, dat
de stad binnendringt en stedelijke
massa die in de duinen uitloopt,
moet behouden blijven. Zoiets waar
devols ga je niet volplempen. Daar
moeten we erg zuinig op zijn. Op
zichzelf is verdichting van de bebou
wing wel een aantrekkelijk idee.
Maar op de korte termijn moeten we
daar toch niet al te veel van ver
wachten uit het oogpunt van volks
huisvesting”.
„Bovendien: de onwonenden zul
len de gaten fel verdedigen. Moet je
maar zien, wat een moeite het soms
kost om in de stad een trapveldje
bebouwd te krijgen. Overigens ben
ik ool^ niet zonder meer een voor
stander van zulke dingen”.
gens bij de vraag of het Randstad-
idee de redding, dan wel de dood
steek betekent voor Amsterdam.
Moeten we een uiteengelegde Rand
stad nog verder uitdunnen, of moe
ten we de stadsgewesten versterken,
was mijn vraag. De conclusie zou
dan kunnen zijn, dat de traditionele
steden in het zuiden van de provin
cie moeten worden verzwaard; de
uittocht moet worden tegengegaan”.
„Bovendien: de overloopkernen in
het noorden komen bij voortzetting
van de overloop ook zelf in de pro
blemen. De tweede generatie van de
overlopers dient zich straks aan als
woningzoekenden. Dat betekent, dat
men ook voor hen ruimte moet re
serveren in de groeikernen”.
„Daarom moeten de stadsgewes
ten aan de flanken van het groene
hart worden uitgebreid. Het idee
van de NORON dus. Dat betekent
aan de westflank een geconcentreer
de uitbouw van het stadsgewest
Haarlem in een ontwikkelingszone
tussen Haarlem en Hoofddorp”.
Je hebt wel aan de discussie op
het BNS-congres meegedaan. In
„Stedebouw en Volkshuisvesting"
zag ik zelfs een aantal stellingen
van jouw hand. Waarom heb je toch
de verklaring uiteindelijk niet on
dertekend. Je naam ontbreekt on
der het stuk, terwijl die van jouw
PPD-collega’s Mulder en Wisch
meyer er wel onder prijken.
„Die problematiek van de Rand
stad met name de functie van Am
sterdam dan is, als ik het wel heb,
het thema geweest van een discus
sie op het congres van de Bond van
Nederlandse Stedebouwkundigen
(BNS). Een van de conclusies was,
dat het beter is om Nederland in een
klein aantal grote landsdelen te or
ganiseren in plaats van het te ver
knippen in een aantal kleine mini-
provincies, zoals Wiegel wil. Dat
zou betekenen, dat Almere en Le
lystad in de Flevopolders bestuur
lijk bij Noord-Holland zouden wor
den ingedeeld. En uiteraard, dat
Noord-Holland een geheel blijft".
S. W.: „Nou, je hebt bijvoorbeeld
het cultureel en financieel centrum
en de luchthaven van de Randstad
in het Amsterdamse stuk. De we
reldhaven en het industrieel cen
trum liggen in de Rotterdamse agg
lomeratie. Het regeringscentrum
ligt in Den Haag en het vergadercen
trum van het land is Utrecht. In
r&D
„Een correctie was dus nodig en
dat was de NORON. Bij het tot
stand komen van de NORON heb
ben we ons nog eens bezonnen op
het verschijnsel Randstad. Want
Vijfhuizen en het Groene Hart.
Nieuwbouw bundelen en als zoda
nig ook vorm geven. Met de verster
king van de stadsgewestelijke struc
tuur van Haarlem als vooropgezet
doel”.
andere wereldsteden liggen al die
functies vlak bij elkaar”.
„Dit gebrek van de Randstad
wordt nog eens extra versterkt door
onderlinge concurrentie van de ver
schillende Randstad-delen: Den
Haag en Utrecht bouwen gelijktijdig
een congrescentrum, Rotterdam en
Amsterdam trekken touw om het
wereldhandelscentrum en de plaats
voor een tweede nationale luchtha-
hoewel iedereen het begrip Rand- ven> Amsterdam probeert tegen de
stad kende, is het nooit helemaal
functioneel gemaakt. De Randstad
heeft naast grote voordelen (een
groen hart) ook een aantal ernstige
nadelen. Het is een uiteengelegde
wereldstad en het gevolg van die
spreiding is, dat het agglomeratie-
voordeel ontbreekt. Verschillende
voorzieningen liggen ver uit elkaar;
om van de ene voorziening naar de
andere te komen, moet je lang rei
zen. Dat geeft extra mobiliteit en dat
moet je kritisch bekijken”.
derland wordt dat vormgevende ele
ment wat weggedrukt achter het
analyserende werk van sociale we
tenschappers, die vaak in cijfers en
statistieken denken en te weinig in
beelden. Maar ruimtelijke ordening
is toch ook een kwestie van ruimte
lijke vormgeving. Het is belangrijk,
dat men daar in brede kring over
nadenkt; vooral over het verschijn
sel stad. Vandaar dat ik graag die
cursus ga doen van de JHVU. De
frustraties, die je gedeeltelijk op
loopt door wat er in de praktijk van
allerlei plannen terecht komt, kan je
met zo’n cursus weer compenseren”.
Aan het woord is de stedebouw-
kundige Simon Wever, de man die
namens de provinciale planologi
sche dienst de ontwerpen maakte
voor de nieuwe verstedelijking tus
sen Haarlem en Hoofddorp, in het
kader van de NORON (Nota Ruim
telijke Ontwikkelingen in Noord-
Holland). Wever begint komend na
jaar een cursus over stedebouw en
Ruimtelijke Ordening bij het Haar
lemse Centrum voor vormings-, ont
wikkelings- en creativiteitswerk
JHVU (ontstaan uit een fusie van
„Jong Haarlem Vooruit” en de Volk
1 granito suniversiteit).
Ruimtelijke Ordening is oorlog
\zeg je. In een oorlog plegen de
[vechtende partijen weinig begrip
en waardering voor elkaar op te
brengen. Hoe is dat met elkaar be
kvechtende partijen in de ruimtelij-
lee ordening? Je bent zelf één van
[hen. Tegen jouw plan voor de NO
RON is bijvoorbeeld half Vijfhui
zen te hoop gelopen. Hoe kijk je
daar zelf tegen aan? Kun je je ver
larlem P^aatsen in ^et standpunt van Vijf
huizen?
het verder: „Indien de aangehoudene
niet geboeid is, doe het dan alsnog voor
dat het transport aanvangt, onverschillig
of het een man, vrouw of een jeugdig
persoon betreft”. „Wees duidelijk en kort
in uw aanwijzingen en bevelen. Zeg de
aangehoudene nadrukkelijk, dat u zono
dig geweld zult gebruiken”.
Op deze manier wordt in het vrijgege
ven deel van de politiehandleiding be
handeld: de Ontdekking op heterdaad, In
besloten ruimte, Bij achtervolging. Bij
aanhouding, Bij fouillering en Bij tran
sport.
Het Kamerlid Roethof heeft er geen
geheim van gemaakt dat hij vindt dat de
instructie teveel uitgaat van de politie
man en niet van de veiligheid van de
burger en de arrestant. Hij vreest een
voortschrijdende escalatie, als de politie
zich harder gaat opstellen, waarmee de
toch al danig gapende kloof tussen pu
bliek en politie nog eens flink zal uitdij
en.
Binnenlandse Zaken en Justitie stellen
dat de nieuwe regels in geen enkel op
zicht de politieman een vrijbrief geven
om aan de bestaande wettelijke voor
schriften voorbij te gaan.
„Een rustige houding", zo melden de
ministeries het publiek kalmerend, „kan
veel narigheid voorkomen ook als men
meent ten onrechte voor een „gevaarlijk
persoon” te worden aangezien.
is oorlog’
nationale luehthaven in de Mar
kerwaard De oliecrisis zette ook dat
op losse schroeven
IJKPARK,
TION
EN SOLI-
i nn n*
3TÏ
-
1 1 - tl
