R
he
Meat Loaf en
de visie
van de
secretaris
rs
Glaister:
Tv-serie over vluchtroutes piloten
door Klaas Pieter Rieksen
Pacifist
J
Actiefilms
Controverse
lil
9
irant-
□ver-
>zig.
dzake-
r
y
r':'
len-
:tigd
?en:
Tussen 1941 en 1945 voerden
geallieerde vliegtuigen honderden
bombardementen uit op doelen in het
Derde Rijk. Duizenden van de
vliegtuigen (vooral van de RAF en de
USAF, maar ook Franse en Poolse
toestellen) werden neergehaald, terwijl
ze op weg waren naar hun doelwit of
terugkeerden naar hun bases. De
meeste piloten van de getroffen
toestellen werden gevangen genomen,
maar sommigen wisten hun
onvrijwillige verblijf in het buitenland te
ontlopen. In totaal konden zo’n 3500
piloten terugkeren naar Engeland.
g kun-
ereed-
kman.
i
erichte
ereed-
Het Nederlandse televisiescherm wordt nog immer regelmatig gevuld met
(meestal buitenlandse) series over de Tweede Wereldoorlog. Ook documentaires
over dit onderwerp doen het nog erg goed. Deze week was de laatste aflevering te
zien van „Englandspiel” van Jelte Rep (NCRV), vanavond 3 februari wordt ook de
laatste aflevering van „Voor koningin en vaderland” (de opgeblazen „Soldaat van
Oranje”-TROS) op het scherm gebracht en eind april gaat in ons land de in
Duitsland geruchtmakende Amerikaanse serie „Holocaust” bij de TROS op het
scherm. De NCRV stond boven aan de lijst van gegadigden voor „Holocaust”,
maar de filminkoop van de christelijke omroep zag van de koop af omdat men het
niet verstandig vond het Nederlandse publiek te confronteren met de Peyton-
Place-achtige aanpak van de jodenvervolging in de afgelopen wereldoorlog. De
TROS dacht daar, om wat onduidelijke redenen, anders over.
r
-
Angela Richards als Monique
Bernard Hepton als Albert
Geen helden in
Secret Army
imede
Clifford Rose als Kessler
mene
Juliet Hammond-Hill als Natalie
KEES TOPS
4^
ratie;
Maar toch houdt u zich bezig met het
maken van series over die periode.
skerk,
unctie
e het
telijke
werk-
iplein
ia het
Het feit dat Gerard Glaister series als
„Colditz” en „Secret Army” heeft gemaakt
wil beslist niet zeggen dat hij zijn hart
verpand heeft aan de oorlogsperiode. Hij
stelt zelfs: „Ik hou niet van de oorlog. Het
is een uitermate verspillende bezigheid en
bovendien getuigt het vaak van een zeer
onbeschaafd gedrag. In feite ben ik een
pacifist. Als je mijn series kent, dan zie je
ook dat ik de oorlog niet ophemel.”
Glaister: „Ik wil laten zien hoe het er in
die tijd toeging, omdat het natuurlijk toch
een interessante periode is geweest. Het is
nou eenmaal gebeurd, daar kan je niets
meer aan doen. Ik wil geen helden creëren.
In Secret Army gaat het dan ook om
gewone mensen in een bezet gebied, die
hulp hebben geboden aan anderen. Die
mensen interesseren mij. We stoppen in
deze serie zoveel mogelijk karakters en we
willen de situatie zeker niet zwart/wit af
schilderen. De vijand wordt niet als een
domme bruut opgevoerd. We hebben zo
veel mogeliik geprobeerd hem te laten zien
Ze kregen vooral hulp van de
inwoners van de bezette landen,
meestal ongeorganiseerde groepen,
die hun acties geheel op eigen initiatief
ondernamen. Iedere vliegenier die niet
in handen van de Duitsers viel
zoals hij was. Natuurlijk zaten er schoften
onder, maar er waren ook Duitsers die niet
zo waren.”
Naarmate de oorlog vorderde kwam
er enige lijn in de organisatie. Er was
zelfs sprake van een Geheim Leger. Er
werden vluchtroutes uitgestippeld via
Nederland (de Peel), België en
Frankrijk. Sommige van deze routes
liepen tot aan de Spaanse grens, of
betekende voor hen weer wat hoop.
De piloten werden verborgen voor de
Duitsers en hun handlangers, ze
konden herstellen van hun ontberingen
en werden teruggesmokkeld naar
Engeland om dan weer te kunnen
vliegen. Het hulp bieden aan de
neergehaalde vliegeniers was een
gevaarlijk karwei. Als de helpers waren
opgepakt werden ze blootgesteld aan
martelingen en de gruwelen in de
concentratiekampen. In veel gevallen
werden er ook mensen afgevoerd naar
de executieplaats.
Over deze vluchtlijnen maakte men
in Engeland een televisieserie onder de
titel „Secret Army”. De NCRV start de
produktie op maandagavond 5
februari. De serie is zeker geen
documentaire die werd gebaseerd op
bestaande figuren. Het is een geheel
verzonnen verhaal, waarbij het feit dat
er een „Secret Army” bestond, als
uitgangspunt werd gebruikt. De
makers stellen dan ook: „We hebben
het grootste respect voor de mensen
die dit werk tijdens de Tweede
Wereldoorlog hebben gedaan en we
hopen dat hun moed en toewijding is
terug te vinden in de karakters die we
in de serie hebben gebruikt”.
zelfs over de Pyreneeën tot diep in
Spanje; andere lijnen voerden naar
Marseille en naar Gibraltar of naar het
neutrale Zwitserland.
CBS (The music people!) in de bocht. Die
honbaiwedstrijd heeft geen functie; die hebben
schrijver Jim Steinman en producer Todd
Rundgren er zomaar bijgehaald! Een stukje
band, dat tóch in de studio rondslingerde, iets
dergelijks.
„Dan denk ik: O, wat ben jij een boerelul'
zou ik denken als ik V.d. Elsaker was, want
nou kiest die jongen godbeterehet uitgerekend
het verkeerde voorbeeld! Hij had natuurlijk het
voorbeeld moeten kiezen van een pakje
waarop staat afgedrukt dat er vijfentwintig
sigaretten inzitten, terwijl er maar twintig
inzitten, want nu gaat die vergelijking niet op.
De VARA van de informatie!
Weet die secretaris veel dat het in Amerika
een bekend spraakgebruik is dat, wanneer een
jongen een meisje versiert, zijn maten de
volgende morgen informeren „tot het
hoeveelste honkhij is gekomen? (leder honk
dat hij verder komt, wil zeggen dat hij een stap
„Natuurlijk. Ik was als piloot ook bang.
Het is niet leuk om echte kogels om je oren
te krijgen. Het was geen Hollywood action
movie. Het was een verschrikkelijke tijd,
ook voor de piloten. We leden uitzonderlij
ke verliezen. Om de lucht in te kunnen
moesten we een enorm zware test doen. Je
moest 100 procent fit zijn. Daarom waren
er ook veel jonge mannen onder de piloten.
En er zijn er veel gesneuveld. De besten
werden ingeschakeld, maar ook gedood.
De meeste mensen waren bang. Dus laat
u dat ook zien in „Secret Army”.
Glaister: „Ze hebben ons nooit gevraagd
óf ze grote rollen of meer produktiewerk
konden krijgen. De BRT heeft ons enorm
geholpen. We hebben dankbaar gebruik
gemaakt van hun opmerkingen over de
scripts.”
Enige tijd geleden verscheen in Enge
land een rapport waarin, niet voor de
eerste keer overigens, werd bewezen dat
het geweld in tv-series invloed heeft op de
jeugdige kijkers. In welke mate verschijnt
in „Secret Army” het geweld?
„In België heb je al Frans en Vlaams.
Daarnaast zou er dan nog Engels en Duits
bijgekomen zijn. We hebben de Duitsers
wel Engels met een klein accent laten
praten. Ik denk dat het op die manier wel
werkt. Hoe moet je het in godsnaam an
ders doen? De meeste Nederlandse kijkers
zouden wellicht al die verschillende talen
nog wel kunnen volgen, maaar hier in
Engeland leert men alleen maar de moe
dertaal. Aan andere talen wordt nauwe
lijks iets gedaan.”
Glaister: „Natuurlijk zit er wel wat ge
weld in de serie, maar we treden zeker niet
in details. Het uittrekken van vingernagels
is wellicht een aardige opdracht voor de
afdeling speciale effecten, maar als je weet
dat iemand wordt gemarteld dan hoef je
dat niet te laten zien. Als je Secret Army
vergelijkt met bijvoorbeeld Starsky en
Hutch, dan laten wij helemaal geen geweld
zien.”
Alle figuren in de serie spreken Engels.
Waarom heeft Gerard Glaister niet ieder
een zijn eigen taal laten spreken?
Toch wil de NCRV na hët beëindigen
van „Englandspiel” de kijker blijven con
fronteren met zaken uit de oorlog. Met
ingang van maandag 5 februari is bij deze
omroep dan ook de BBC-BRT productie
„Secret Army” te zien. Een serie over een
wat minder bekend aspect van de Tweede
Wereldoorlog, de zogenaamde „life lines”,
die door geallieerde piloten werden ge
bruikt om, nadat ze in bezet gebied naar
beneden waren gehaald, in Engeland terug
te keren. Bepaald geen serie die te vergelij
ken is met een produkt als „Holocaust”,
waarin vooral ook de actie een groot deel
van het materiaal uitmaakt. In „Secret
Army” geen heldendom, geen oorlogs-glit-
ter en glamour, geen bikkelharde acties en
geen weerzinwekkende scènes van marte
lingen
Maar ook werkelijk gebeurde verhalen
vormden niet de basis voor „Secret Ar
my”. De makers zijn van het bestaan van
de „life lines” uitgegaan, maar hebben de
verhalen eromheen zelf verzonnen, zonder
de werkelijkheid al te veel geweld aan te
doen.
Grote initiatiefnemer tot het maken van
„Secret Army”, (hier vertaald met „Ge
heim Commando”) was de Brit Gerard
Glaister, de man die tevens series als „Col
ditz" en „The Brothers” (De familie Ham
mond) produceerde. Glaister was zelf pi
loot tijdens de oorlog en, hoewel hij zelf tot
zijn grote geluk nooit naar beneden werd
gehaald door de vijand, kenner van de
sfeer onder de piloten tijdens de Tweede
Wereldoorlog.
In het immense BBC-Television Centre,
broedt Gerard Glaister op een klein ka
mertje zijn ideeën uit. Hij is in feite free
lance producer, maar zijn regelmatige
werkzaamheden voor de BBC hebben hem
een eigen stek opgeleverd in het Londense
gebouw. Samen met assistent John Fabian
is hij momenteel bezig met de derde serie
van „Secret Army", tevens de laatste. De
eerste twee series (in totaal 29 afleverin
gen) deden het voortreffelijk in Engeland,
voor de BBC reden genoeg om Glaister
Zowel de Amerikanen als de Britten
leveren met de regelmaat van de klok
films of televisieseries af die de Tweede
Wereldoorlog tot onderwerp hebben. De
Het is duidelijk dat in deze fase van de strijd
het onzinnige gebazel van de
directie-secretaris door VARA s verslaggever
resoluut moet worden doorgeprikt en even lijkt
het erop dat dat gaat gebeuren. Verslaggever:
„Als ik nou een pakje sigaretten morgen koop
en daar zitten er twintig in en het pakje kost
twee gulden, en ik hoor van een vriend dat hij
exact hetzelfde merk koopt, exact dezelfde
kwaliteit, maar er zitten er vijfentwintig in voor
twee gulden, wat denkt u dan?".
En over kwaliteit gesproken, de korte versie
is verkregen door in de oorspronkelijke opname
bepaalde delen weg te snijden, om precies te
zijn op vier plaatsen. Drie van de vier aldus
ontstane lassen zijn buitengewoon hinderlijk
hoorbaar Het is het geluid dat men hoort
wanneer de naald „overslaat", plotseling naar
een volgende groef springt. Niet zo’n
kwaliteitsverbetering dus, nog afgezien van de
diepe ergernis die een aldus verkrachte
compositie oproept.
Maar laten we het belangrijkste punt niet uit
het oog verliezen, het naakte feit dat Harm
Landers door de informatie op het platenlabel is
beduveld. CBS dient dat feit toe te geven en de
plaat te vervangen, of het geld terug te betalen
Met arrogante kreten kan een
platenmaatschappij geen onrechtmatigheden
verhullen Al is de klant geen koning meer, hij is
daarmee nog geen lakei van zijn opvolger
geworden
verder is gekomen in de intimiteiten, en
wanneer hij het thuishonk heeft bereikt, dan is
hij met haar naar bed geweest). Op de
oorspronkelijke versie van Paradise by the
dashboard light nu, is het bijna zover (de
verslaggever roept op hoge toon dat hij het
thuishonk wel zal halen!), maar juist op dat
moment schreeuwt het meisje: Stop right there!
En er volgt een serie vragen over trouwen en
zo, dit tot grote ergernis van de jongen. Het
honkbalverslag is dus wel degelijk een
essentieel onderdeel van het nummer.
in de
d.) of
gelijk-
Het was verschrikkelijk. Op een hoop din
gen waren we ook niet voorbereid. Als we
gevangen werden genomen, wisten we
vaak niet wat we moesten zeggen. Als de
Gestapo begon te martelen, dan bezweken
er een hoop. Het was zo afschuwelijk.
Daarom mag je er als televisieproducer
ook zeker geen heroïsch geheel van ma
ken.”
Samen met de Belgische Radio en Tele
visie gingen de Britten aan de slag. De
BBC wilde graag „Secret Army” maken
en veel piloten belandden in België. Glais
ter: „We konden natuurlijk ook wel alles in
Engeland filmen, omdat er verschillende
delen in ons land op België lijken. Maar als
je op details gaat letten, dan verschilt er
nogal wat. Vooral wat betreft de architec
tuur en dergelijke. Daarom zijn we toch
maar naar België gegaan.”
Hier en daar wordt gesuggereerd dat er
een controverse tussen de BRT en de BBC
is ontstaan omdat het aandeel van de BRT
volgens de Belgen te klein zou zijn ge
weest.
betalen Voorde Popkrant-verslaggever die
met CBS gaat bellen dus een klusje waar
weinig eer aan valt te behalen: met de bal op de
slof staat hij vlak voor het doel, terwijl de keeper
even is weggelopen om een pijpje te stoppen
Maar niks hoor, hij pakt de bal op en geeft de
keeper een vuurtje
Dat gaat zo. Op de vraag hoe het nu zit met
die verschillende speeltijden van de bewuste
single zegt CBS, in de persoon van
directie-secretaris Van Elsakker (bedoeld wordt
Van der Elsaker) letterlijk: „Wij hebben
eenvoudig de lange versie weer ingetrokken
omdat het gedeelte dat erop stond over die
honkbalgeschiedenis, dat dat toch niet applied
to the public hè, dat het het publiek toch niet
aanspreekt, niet muzikaal is, en wat ook
belangrijk wat eigenlijk het belangrijkste is:
de kortere versie is veel beter van kwaliteit
Zo, dat weet u dan meteen: „die
honkbalgeschiedenis" interesseert u geen fluit
en CBS is zo goed geweest hem er maar
meteen voor u uit te hakken en heeft nu een
tweede betere versie voor u op de markt
gebracht. Op beide statements is nog wel het
een en ander aan te merken, maar daarover
straks; we volgen nog even de dialoog tussen
CBS en de wakkere VARA-verslaggever
De laatste vraagt aan Van der Elsakker of
mensen die wel belangstelling hebben voor dat
honkbalstukje de plaat mogen ruilen Nee, dat
kan niet zegt v. d. Elsakker, zonder opgave van
redenen Wanneer de verslaggever aanhoudt
en meldt dat die jongen zich misleid voelt, zegt
v. d. Elsakker. „Ja, maar ik neem toch niet aan
V. d. Elsakker komt dus goed weg en krijgt
zelfs nog de gelegenheid om te herhalen dat de
korte versie écht beter van kwaliteit zou zijn, en
om nog eens te benadrukken dat „uw
luisteraars, ik bedoel daarmee de luisteraars
van Hilversum 3, toch in de eerste plaats zullen
kopen voor de muziek. En dat stukje honkbal?
Ja, dat is dan bij wijze van spreken een toetje,
wat ik zeg niet door hun op prijs gesteld
wordt maar toch aan de muzikale waarde
van de plaat niet toe- of afdoet"
aanpak is echter duidelijk verschillend.
Glaister: „De Amerikanen maken meestal
actiefilms voor de bioscoop. Het succes dat
sommige mensen tijdens de oorlog hebben
gehad is voor hen veel belangrijker. Het
gaat om succes, een held zijn of veel geld
verdienen. Dat soort zaken koppelen de
Amerikanen altijd in de veronderstelling
dat je dan veel kijkers trekt. Ik denk dat
we hier in Engeland veel meer bezig zijn
met karakterstructuren. Groot vèrschil is
ook dat wij eerst een script schrijven en
dan de mensen erbij zoeken die de karak
ters moeten gaan invullen. De Amerika
nen schrijven meestal eerst een oppervlak
kig verhaaltje, zoeken een bekende acteur
die bij de kijkers populair is en die moet
dan het karakter maken.”
I
ook nog voor 14 volgende delen aan het
werk te zetten.
Glaister: „Vooral ook omdat ik zelf pi
loot was tijdens de oorlog heb ik deze serie
al een hele tijd willen maken. Daarbij
kwam nog dat deze kant van de oorlog
eigenlijk nog nauwelijks was belicht. Ik
heb zelf nooit van een Life Line gebruikge
maakt. Daarom hebben we Group Captain
W. S. C. Randle ingeschakeld. Hij was
tijdens de oorlog ook een vliegenier, werd
neergeschoten en maakte gebruik van een
dergelijke ontsnappingsroute. Na de oor
log verdiepte hij zich helemaal in de ge
beurtenissen tijdens die afschuwelijke ja-
ren en wordt nu als oorlogshistoricus vaak
ingeschakeld. Ikzelf heb boven Europa
gevlogen, het midden-oosten en Grieken
land. Ik heb in totaal ongeveer honderd
vluchten gemaakt en heb altijd weer geluk
gehad. I was just damned lucky. Ik ging
altijd met het vliegtuig weg en maar hopen
dat ik weer terugkwam.”
In Engeland haalde Gerard Glaister met
zijn „Secret Army” weer uitstekende kijk
cijfers. Maar ook de critici stonden weer
klaar om hun zegje te doen. Glaister daar
over: „Na het uitzenden van de eerste
afleveringen ben ik van alles beschuldigd.
Enkele RAF-piloten verweten mij dat ik de
Gerard Glaister
vliegeniers tijdens de oorlog niet als hel
den heb getoond. Maar als je als piloot
neergeschoten bent en je ligt halfdood op
de grond of je bungelt in een boom, dan
ben je gewoon bang en heb je helemaal
niets van een held. Mensen die me dat
soort verwijten hebben gemaakt, hebben
waarschijnlijk zelf tijdens de oorlog niet
zoveel uitgespookt.”
Producer Gerard Glaister benadrukt dat
„Secret Army” niet als een documentaire-
reeks gezien moet worden. „Voor dat soort
produkties hebben ze bij de BBC een an
dere afdeling. En die doen hun werk ver
domd goed. Natuurlijk hebben we de
waarheid zoveel mogelijk benaderd. Het is
een fictie-reeks, maar de kijker moet de
indruk hebben dat het zo gebeurd zou
kunnen zijn.”
„De karakters vind ik het belangrijkst.
Door het kleine scherm, waar je met een
televisie nou eenmaal mee zit, kun je geen
grote gevechtsacties laten zien. Die gaan
helemaal verloren. De relatie tussen de
mensen onder die bijzondere omstandig
heden kun je wel laten zien.”
dat die jongeman het stuk gekocht heeft voor
de lengte". Dat doet hij namelijk zelf ook niet:
„Als ik een symfonie van Brahms koop die niet
op twee volle kanten komt, dan koop ik hem
voor de symfonie van Brahms en niet voor de
speelduur'
Met andere woorden, als iemand
bij de Deutsche Grammophon Gesellschaft het
in zijn malle bol krijgt om een stuk van pakweg
tien minuten uit een symfonie van Brahms te
snijden, dan zal Van Elsakker geen kik geven
- -
Er was eens. heel lang geleden, een land
waar de klant koning was En hij leefde nog
lang en gelukkig
Na dit sprookje een stukje realiteit. Het is
dinsdag 23 januari, ongeveer kwart over vier in
de middag. Via Hilversum 3 wordt de Popkrant
uitgezonden, een uurtje VARA-radio waar een
vierkoppige redactie wekelijks de schouders
onder zet. In de Popkrant wordt desgewenst
een plaatsje ingeruimd voor het verhaal van
iemand die zich benadeeld voelt door de
grammofoonplatenindustrie of -detailhandel
Deze middag is er een jongen in de studio.
Harm Landers, die Paradise by the dashboard
light van de groep Meat Loaf heeft gekocht
een single waarvan twee versies in omloop
blijken te zijn. In de winkel heeft Harm erop
toegezien dat hij de lange (eerste) versie bij de
kladden had (het label vermeldt een speelduur
van 7:55), maar thuis blijkt dat hem de korte
versie in de maag is gesplitst. Hij merkt dat het
bij het nummer behorende baseball-verslag
ontbreekt, pakt zijn horloge en meet een
speelduur van 5:25. Hij voelt zich bekocht en wil
nu óf alsnog de langere versie, óf zijn geld
terug „Ik hoop dat jullie de platenmaatschappij
(CBS, red.) nog eens fliixjr aan de tand voelen
zegt hij.
Hij heeft natuurlijk volkomen gelijk. Als mijn
kruidenier me een pak rijst verkoopt waarvan
het gewicht volgens de verpakking 500 gram
bedraagt en het blijkt dat er maar 300 gram
inzit, dan is hij verplicht mij een pak met het
juiste gewicht te geven, of me mijn geld terug te
F
