Amsterdams Historisch Museum catalogiseert zijn bezit aan tekeningen
Porseleinvondst
in bankkluis
Stella van F Act
Geacheveerd spel in Schuberts Wandererfantasie
Pianist Frankl overtuigend
Cineast Jean Renoir gaf
Europese film richting
streekgenoten
exposeren
komende
exposities
toonaanqever
25/2.60
ook in menthol
„teer” 8 mg nicotine 0,6 mg
toch in Schuur
Ftoefnu
hoe lekker
licht kan zijn.
Gladstone
Extra Mild.
Md
3
Jongere generatie beïnvloed door poëtisch realist”
-
■M
17
KUNST
WOENSDAG
1 4
FEBRUARI
19 7 9
1 B.V.
4
I
Concertagenda voor J?
jazz, rock en show v?
Weinig „teer”.
Weinig nicotine.
En toch een volle smaak.
Zoals u van Gladstone
mag verwachten.
^4
Een overzicht en een gemiste kans
CEES STRAUS
(ADVERTENTIE)
Dêfekkere
PETER FRANKL
JAAP STORK
Het merendeel van het publiek onder
ging de Renoir-films anders. Het stootte
zich aan onnauwkeurigheden in details of
een verkeerde rolbezetting en had weinig
oog voor het unieke karakter van dit
werk, dat in een sfeer van vrijheid-blij-
HAARLEM. Pianist Peter Frankl
heeft maandagavond in het Haarlemse
Concertgebouw de internationale faam
die hij geniet dubbel en dwars bevestigd,
al hebben kennelijk maar weinigen beseft
welke eersteklas pianistiek zij konden
verwachten. Een schamele opkomst viel
deze in Engeland woonachtige Hongaar
ten deel waardoor het er, gelet op een
identiek beeld tijdens vorige recitals, zo
zoetjes aan op gaat lijken dat de Interna
tionale Pianoserie aanspraak kan maken
op het weinig verheffende predicaat:
miskend.
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Met Jean Renoir, die
zoals wij gisteren meldden, maandag
avond op 84-jarige leeftijd in Los Angeles
overleed, is een van de belangrijkste Eu
ropese filmregisseurs heengegaan. Veel
van wat hij vooral in de jaren dertig,
maar ook nog na de oorlog vervaardigde,
is klassiek geworden en zijn invloed op
een jongere generatie cineasten is uitzon
derlijk groot geweest. Renoir, meester
van het „poëtisch realisme”, hield er wei
nig conventionele werkmethoden op na.
Hij was een humanist in hart en nieren,
met een heilig geloof in de mens die hij
heel typerend dan ook nooit als door en
door slecht heeft kunnen portretteren.
Galerie Het Kapelhuis, Krankeleden-
straat 11 in Amersfoort, specialiseert zich
zoals wellicht bekend is in keramiek. Ze
organiseert regelmatig groepententoon-
heid met veel spontaniteit, improvisatie
en ruimte voor de acteurs tot stand kwam.
„Voor de schoonheid van een gebaar of
een mooie wolk in de lucht was hij al
filmend bereid het verhaal te vergeten”,
aldus een tijdgenoot. „En soms slaagde hij
erin aan één oogopslag een hartverscheu
rende waarheid te ontlenen”. De techniek
kwam op de tweede plaats, wat niet weg
neemt, dat Renoir pionierde met de diep
tescherpte in het beeld en er dramatische
effecten mee behaalde. Het werd toen
nogal revolutionair gevonden en ontmoet
te veel kritiek, maar drie jaar later ging
Hollywood er ook mee aan de slag.
technische situaties plaatst, vond op ver
bluffende wijze respons in de zeer geache
veerde aanpak van Peter Frankl die zijn
gehoor hiermede terecht tot groot enthou
siasme bracht.
Dat de solist zich ondanks deze veelei
sende vertolking nog immer in zijn ele
ment voelde, bewezen de drie speelse toe
giften (van Schubert, Debussy en Beetho
ven) die hij er alsnog aan besloot te
wagen.
Apart wil ik nog Frankl’s bijdrage aan
het dit seizoen centraal geplaatste compo
sitorische jaartal 1914 vermelden, hetgeen
resulteerde in Debussy’s met verstilde
sfeer weergegeven „Berceuse heroïque”,
een hommage aan de Belgische koning
Albert I en zijn soldaten. Ver klaroenge
schal en een citaat uit de „Brabanqonne”
maken de associatie duidelijk. Volgens de
programmatoelichting hebben we het dan
wel gehad met de scheppende kracht van
„le musicien francais”, want (ik citeer)
„zijn 12 piano-etudes zijn eigenlijk alleen
merkwaardige oefeningen”. Toch nog
jammer dat Frankl zijn programma niet
had gewijzigd teneinde deze even merk
waardige als kritische uitspraak daad
werkelijk te weerleggen.
Misschien komt er echter nog een ka-
mermuziekavond, waarop bijvoorbeeld
de waarde van de cello/pianosonate (1914)
of de viool/pianosonate (1917) (aan welker
belang door de toelichter eveneens hevig
wordt getwijfeld) kan worden aange
toond.
stellingen van keramisten die nog niet
eerder in de galerie te zien zijn geweest.
Momenteel is dat met de expositie „Kijken
naar keramiek 6” wederom het geval. Tot
de deelnemers behoort ditmaal de Haar
lemse keramist Wim Borst van wie nog
onlangs werk was te zien bij de SBK in
Haarlem.
De expositie in het Kapelhuis, die in
totaal het werk van 18 keramisten bevat,
loopt tot en met 6 maart. Men kan er op
dinsdag tot en met zaterdag van 11-17 uur
terecht.
Jacob de Gheyn
(1565-1629): Por
tret van een jonge
man, pentekening
in donkerbruine
inkt. Onderdeel
van de expositie
Tekeningen van
Noord- en Zuidne-
derlandse kunste
naars geboren
voor 1600".
AMSTERDAM. Het Amsterdams
Historisch Museum in de Kalverstraat
moet zijn kracht zien te vinden in het
presenteren van cultuurhistorische ver
schijnselen die specifiek zijn voor de
hoofdstad. Valt die begrenzing weg, dan
dringt zich meteen een vergelijking op
met het eveneens in de hoofdstad geves
tigde Rijksmuseum. Een vergelijking die
uiteraard vaak in het nadeel van het
stadsmuseum zal uitvallen, gewend als
het Rijksmuseum nu eenmaal is om de
zaken met superlatieven aan te pakken
en te omgeven. In dat licht gezien zal het
de verwende bezoeker van musea dan ook
waarschijnlijk wel opvallen dat het volle
dige overzicht van het bezit van tekenin
gen van Noord- en Zuidnederlandse kun
stenaars die geboren zijn voor 1600 dat
momenteel in het Amsterdams Historisch
Museum te zien, niet zo’n sterke indruk
maakt.
Piers Hayman en John Kuiper vor
men al enkele jaren een vast duo met een
repertoire van liedjes en instrumentals,
dat je als moderne folk kan omschrijven.
In Haarlem en omgeving is hun muziek
genoegzaam bekend. Juist daarom ver
raste hun kortgeleden uitgekomen tweede
album Same Difference. Hoewel de plaat
een niet evenwichtig beeld geeft van de
capaciteiten van het duo, betekende de
produktie aan de andere kant dat nieuwe
elementen aan de stijl werden toegevoegd.
Een pietsie jazz, een beetje pop en blues,
en het geheel is wat smeuïger.
Inmiddels heeft de produktie van Same
Difference geleid tot het opzetten van een
landelijke toernee langs gerenommeerde
zalen, die volgende week woensdagavond
in het Cultureel centrum De Vest te Alk
maar van start gaat. Daarna worden de
Kleine Zaal van de Rotterdamse Doelen
(22/2), Orpheus in Apeldoorn (23/2), het
Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht
(24/2), het Laktheater te Leiden (25/2), de
Oosterpoort te Groningen (28/2), het Globe
Theater te Eindhoven (1/3) en het cultureel
centrum De Lindenberg te Nijmegen (2/3)
aangedaan.
Aanvang van alle concerten 20.30 uur.
Het moet voor de Tweede Wereld
oorlog naar de Verenigde Staten zijn
getransporteerd.
Het Amerikaanse ministerie gaat
nu onderzoeken of het porselein toe
valt aan de Chinese Volksrepubliek,
aan Taiwan, de erfgenamen van Poe-
Yi of aan de schuldeisers van de niet
meer bestaande Bank van Shanghai.
(Van onze kunstredactie)
NEW YORK. Een vertegenwoor
diger van het Amerikaanse ministe
rie van Financiën heeft in een kluis
in een bank in New York een collec
tie Chinees porselein gevonden met
een waarde van 1,365 miljoen gul
den, zo heeft het nieuwsweekblad
Newsweek onthuld.
De ontdekking kon worden gedaan
dankzij de informatie van een Aziaat
die verder onbekend is gebleven.
Het porselein zou de garantie zijn
voor een lening waarom de Chinese
troonpretendent Henry Poe-Yi bij de
Bank van Shanghai had gevraagd.
in de titanische Wandererfantasie opus 15
van Franz Schubert.
De Beethoveniaanse klankontplooiing
waarvan hier naast alle ware lyrische
identiteit sprake is, en die de uitvoerende
in de regel voor min of meer wanhopige
Daar kwam Jean Renoir in 1975 met
een speciale Oscar begiftigd voor zijn
totale oeuvre na de Duitse inval in
Frankrijk ook terecht. Hij maakte er on
der meer „Dagboek van een kamermeis
je” en „The Southerner”. Zij na-oorlogse
films met als prachtig ogende uitschieters
het in India gemaakte „The River”,
„French Cancan”, „Le Déjeuner sur l’her-
be” en „Le carrosse d’or” hadden een
ander karakter dan die van vóór 1940.
Renoir heeft dat toonverschil zelf het bes
te verklaard: „Vóór de oorlog probeerde
ik met een protestgeluid mijn partij in het
universeel concert mee te spelen. Nu reali
seer ik me dat het niet langer een tijd is
voor sarcasme. Het enige dat ik aan dit
onlogische, onverantwoordelijke en wre
de universum kan geven, is mijn liefde”."
HAARLEM. De voorstelling Stella,
gespeeld door het regisseurscollectief
F Act uit Rotterdam, kan toch naar Haar
lem komen. Aanvankelijk kon deze pro
duktie om budgettaire redenen niet door
de Toneelschuur worden geprogram
meerd omdat de uitkoopsom voor dit the
ater te hoog was. In een later stadium kon
de Toneelschuur met het F Act tot een
partage-regeling komen.
Stella komt op 27 februari in de Toneel
schuur. Het stuk werd geschreven door
Goethe. Vonne van der Meer, die het bij
F Act ook regisseerde, maakte een be
werking van dit „stuk voor verliefden”.
Deze tweede zoon van schilder Auguste
Renoir, op 15 september 1894 in Parijs
geboren, hield van film sinds een zondag
ochtend in 1902 toen een cinematograaf in
de „elegante gevangenis”, die internaat
werd genoemd, voor Jean en de andere
kostschooljongens bewegende beelden
kwam vertonen. Maar hij kreeg het pas
goed te pakken dank zij Erich von Stro
heims wel tien keer bekeken „Foolish
Wives”. Dat was in 1924, het jaar waarin
hij ook zelf films ging maken, na een
„valse start” als keramist. Zijn debuut
was „La fille d’eau”, enkele jaren later
gevolgd door een spraakmakende zwij
gende versie van Zola’s „Nana”.
Belangrijk werd zijn werk echter pas in
1931 toen „La chienne” verscheen. Daar
mee en in nog sterkere mate met zijn
commercieel mislukte en dus weinig be
kende „Toni” uit 1934 werd de poort ge
opend naar een groter realisme in de
bioscoop. „Toni”, waarin de leefomstan
digheden van Spaanse en Italiaanse gas
tarbeiders in Zuid-Frankrijk achtergrond
van een misdaadverhaal vormden, is vol
gens sommige filmhistorici zelfs de droom
geweest van het Italiaanse neo-realisme
van Rossellini en De Sica. Ook in „Le
crime de mr. Lange” toonde Renoir veel
aandacht voor de gewone man.
Een van zijn beroemdste films en zeker
zijn beste was het pacifistische „La gran
de illusion” uit 1937 toen een nieuwe oor
log in de lucht hing. Onder de druk daar
van en met verwerking van zijn eigen
ervaringen als krijgsgevangene, wilde
Jean Renoir laten zien dat er tussen men
sen met een zelfde instelling tegenover het
leven vriendschap mogelijk is, die natio
nale gevoelens naar het tweede plan
schuift. Nog bekender werd „La régie du
jeu”, waarvan de betekenis overigens pas
na de oorlog werd ontdekt. In 1938 was dit
„vrolijk drama” over de corrupte Franse
bourgeoisie van die tijd een compleet
fiasco.
seum gebeurd is, de diverse meesters in
hun context geplaatst ziet, moet wel tot de
conclusie komen dat dat een misvatting is.
Schapelhouman trekt in zijn catalogus
beschrijvingen nauwelijks een vergelij
king met wat tijdgenoten elders maakten.
wie niet het meeste bekend is. Zij werkten
immers in de schaduw van hun grotere
vakgenoten, die, terecht, meer in het licht
kwamen.
Nu is in de periode van de renaissance
zowel als van de barok voor de teken- (en
grafische) kunst een relatief bescheiden
rol weggelegd geweest. Er werd veel ge
werkt naar schilderijen van beroemde
meesters, niet zelden werd er ook naarstig
gekopieerd. Een verschijnsel waarover
hedentendage wellicht al te zeer moralise
rend wordt geoordeeld, maar dat in die
tijd als vanzelfsprekend werd geacht om
het vak onder de knie te krijgen. Tekenin
gen waren geschikt als studiemateriaal,
veel minder waren het zelfstandige kun
stuitingen in de ogen van de renaissancist.
In onze ogen hebben de tekeningen uit de
vroege stijlen een aparte charme die toe
neemt naarmate de kwaliteit hoger is.
Daarmee kon in het verleden ook de naam
van de meester groter worden.
Wat werkelijke, zelfstandige waarde
heeft op deze tentoonstelling zijn automa
tisch de prenten van die meesters wier
faam de eeuwen heeft kunnen trotseren.
Tussen hen en de meesters van het tweede
garnituur gaapt een kloof die ook niet
door dit relatief zeer behoorlijke overzicht
kan worden overbrugd.
Er is de laatste tijd een herwaardering
van de mindere góden op gang gekomen,
een herwaardering die vooral het gevolg
is van het feit dat op veilingen echte
topstukken nauwelijks meer worden aan
geboden en er een categorie verzamelaars
is ontstaan die toch tegen wil en dank een
behoorlijk schilderij in huis wil hebben.
Dat heeft met zich mee gebracht dat wat
vroeger redelijk betaalbare kunst was nu
door de druk van de vraag en het constant
gebleven aanbod veel te duur is gewor
den. Het misverstand dat daardoor ont
staat is dat die vorm van kunst ook zijn
geld waard is in artistieke zin. Wie, zoals
hier in het Amsterdams Historisch Mu-
Dat werkt nogal verwarrend omdat hij de
waarde die aan een willekeurige prent
wordt gegeven even groot stelt als aan
welke andere dan ook. Met andere woor
den, het publiek heeft het voor het uitkie
zen. Waarschijnlijk is het zijn taak ook
niet geweest om veel verder te gaan dan
de titelbeschrijvingen, maar wat toch wel
storend werkt is een ontbreken van een
algemeen cultuurhistorisch tijdsbeeld
waarbinnen de kunstenaars kunnen wor
den geplaatst. Behalve aan een eenvoudi
ge beschrijving van de kunstenaars, aan
een simpele inhoudsopgave, ontbreekt het
in deze catalogus ook aan een namen- en
zakenregister zodat de gebruikswaarde
daarmee wel zeer gering wordt. Toch
duidt de luxe uitgave (foto’s van alle ge
noemde tekeningen, harde kaft, ruim for
maat en keurig verzorgde druk) er op dat
het hier om meer dan alleen een kijkboek
gaat. Er is dus sprake van een gemiste
kans.
Wellicht worden enkele van die bezwa
ren rechtgezet als het hele museum bezit is
gecatalogiseerd. Voorlopig zal dat wel
even duren, deze catalogus is na die van
de Italiaanse kunst uit de 15e - 18e eeuw
nog pas de tweede.
(De expositie in het Amsterdams Histo
risch Museum loopt tot en met 1 april en
is dagelijks van 10-17 uur te zien, op zon
en feestdagen van 13-17 uur. De catalogus
is een uitgave van het Amsterdams Histo
risch Museum en is verkrijgbaar voor 35
gulden. Tijdens de expositie zijn de delen
1 en 2 voor de gereduceerde prijs van 40
gulden verkrijgbaar).
Aan de betreffende solisten heeft het tot
dusver bepaald niet gelegen, want de ver
richtingen van successievelijk Alwin Bar,
Frédéric Meinders en Christopher Czaja
Sager waren boven elke twijfel verheven.
En, zoals gezegd, ook Peter Frankl strooi
de met kwistige hand(en) de meest kostba
re muzikale parels over het Haarlemse uit,
al waren in feite het „paarlen voor de
zwijnen”.
De aanwezigen van maandagavond, die
zich uiteraard niet door bovenstaande
vergelijking aangesproken hoeven te voe
len, troffen allereerst een Frankl die zich
met overtuigend-heroïsche signatuur
kweet van Beethoven’s 32 Variaties in c op
een eigen thema. Nu eens stralend expan
sief (maar in een van elke metalige gefor
ceerdheid gevrijwaarde klank), dan weer
met subtiel gekleurd détailwerk kwam het
kernachtige stuk als in één adem tot leven.
Navenant van gecontinueerde span
ning, maar nu met inbegrip van de altijd
lastig te realiseren ambivalentie tussen de
karakters van de opstandige wereldher
vormer en de teruggetrokken dromer,
welke Robert Schumann personifieert in
de Florestan- en Eusebiusfiguur, kregen
de 18 Davidsbündlertanze opus 6 met
meesterlijke technische greep hun beslag.
Nadat het in Frankl’s spel zo lof waardig
evenwicht tussen orkestraal profiteren
van de „grote gedachte” en de verfijnde
declamatie van daarin besloten „zijspron
gen” enigszins verstoord leek in Debus
sy’s „L’isle joyeuse” waar hij te zeer
pronkte met een allesoverrompelende vir
tuositeit, keerde de balans weer ten goede
In het Stedelijk van Abbemuseum in
Eindhoven zijn tot en met 4 maart veer
tien werken te zien van Yves de Smet.
Volgens een mededeling van het museum
zijn die werken „combinaties van ver
schillende onderlinge relaties zoals deze
in e e n werk aanwezig kunnen zijn”. Het
museum is dagelijks geopend van 10 tot 17
uur en op zon- en feestdagen van 13 tot 17
uur.
De overzichtstentoonstelling van Jan
Toorop in het rijksmuseum Kröller Mul
ler in het Nationaal park De Hoge Veluwe
is verlengd tot 25 februari. Het museum
besloot tot die verlenging vanwege de
slechte weersomstandigheden in de afge
lopen weken. Het museum was in die tijd
slecht bereikbaar.
Galerie d’Eendt in Amsterdam toont tot
8 maart schilderijen, tekeningen, grafiek
en aquarellen van Anton Heyboer en Ru-
die Bierman.
Karei Appel te gast bij Nic Jonk’ is een
expositie van schilderijen, gouaches, gra
fiek, tekeningen, keramiek en beelden die
van 18 februari tot 2 april in de galerij en
beeldentuin van Nic Jonk aan het Haviks-
dijkje in Grootschermer wordt gehouden.
Natuurlijk, er is een aantal grote namen
bijeengebracht sinds de kolenhandelaar
Carel Joseph Fodor ruim een eeuw gele
den zijn privé-collectie aan de gemeente
overliet, namen waaronder Goltzius, Van
Goyen, Van Dijck en Rubens niet de min
sten zijn, maar wat overheerst is toch het
beeld van de meesters van het tweede
plan. Het wekt voor die verwende mu
seumbezoeker de indruk van afgeroomde
melk: de smaak is heus wel goed, maar
voor wat werkelijk kwaliteitsbepalend is,
moet je elders zijn.
Belangrijker dan de expositie is echter
het verschijnen van de catalogus die het
volledige bezit van wat de Amsterdamse
musea uit de bewuste periode bijeen heb
ben gebracht en die beslaat1
zagen verschijnen bij het Rijksmuseum
en het Museum Bredius in Den Haag.
Er is voor deze catalogus een beroep
gedaan op de kunsthistorische weten
schap omdat de staf van het museum daar
zelf niet aan kon toekomen. De auteur
werd gevonden in de figuur van Mar ij n
Schapelhouman, een kandidaatsstudent
in de kunstgeschiedenis aan het Kunsthis
torisch Instituut van de Universiteit van
Amsterdam. Het zou bijna zijn proef
schrift kunnen zijn, want Schapelhouman
heeft zich diep in de materie ingegraven
I en al moet hij op sommige terreinen nog
I vragen onbeantwoord laten, de meeste
oplossingen die hij aandraagt, lijken zeer
plausibel. Schapelhouman heeft het wat
dat betreft niet gemakkelijk gehad, want
het zijn juist vaak de kleine meesters van
s
