r
Letterkast
I ILK
r
Alles is beter
dan de huidige
situatie9
R
t
Tact
Interlinie
Lange neus
Niveau
KRO’s Gerard Hulshof:
door Klaas Pieter Rieksen
I
Fruitmand
Gevolg
Analyse
Vrijheid
De zenderkleuring die op 1 april zal worden
sn
dale
el.
)r-
de
ingevoerd, heeft als officiële naam
>or de
team
aal
±ten
tie-
!St,
Zenderkleuring naar Publiekscategorieën. Een
tweede mogelijkheid (waar vooral VPRO en VOO
voorstanders van zijn) is de Zenderkleuring naar
Programmacategorieën. Men gaat er dan van uit
dat er meer stations moeten komen (technisch
vrij eenvoudig haalbaar, maar financieel op dit
moment onmogelijk). Die stations zouden
moeten worden ingedeeld als: nieuwszender,
popzender, educatieve zender, een
communicatienet en één of meer netten met
specifieke muziekgenres als jazz, blues,
volksmuziek, avantgarde pop en het hele scala
van klassieke muziek van de Middeleeuwen tot
de twintigste eeuw. (Uit een discussienota voor
de VPRO-ledenraad uit 1977).
istratie
as te
oor radio?
i
Maar is het wel de wens van het publiek?
i onze
nieten
an ge-
chool-
gaarne
Maar dat is dan alleen om technische redenen.
Hulshof: „Nee, zo zijn we begonnen. Toen hebben
KEES TOPS
Zenderkleuringmedici j n
of doodkla
idvise-
auiten-
sten-
een
;ring;
>de
mo-
den
De zenderkleuring is een experiment van vier jaar.
Daarna zal moeten blijken of het juiste medicijn voor
de zieke radio is gevonden. De tijd zal het leren.
Hulshof: „De NCRV, VARA en KRO waren het
erover eens dat er een zenderkleuring moest komen
naar publiekscategorieën. Wij hadden daar een
filosofie over opgebouwd. AVRO en TROS hadden
daar ook over nagedacht, zonder een filosofie
overigens, maar de programmering die zij voor ogen
hadden, sloot aardig aan bij onze programmering.
De VPRO, VOO en NOS zagen meer heil in de
kleuring naar programmacategorieën. Eigenlijk
beter dan wat we nu gaan doen, maar de praktijk in
het buitenland heeft bewezen dat met die kleuring de
mensen gaan kiezen voor één, hooguit twee stations,
die ze als hun zender gaan beschouwen. De andere
zenders komen dan vaak helemaal niet meer aan bod
bij bepaalde groepen van mensen”.
Binnen het College Programma-Leiders (CPL)
zijn afspraken gemaakt over het invullen van de
zenderkleuring. Maar de EO heeft al laten weten dat
de „Muzikale Fruitmand”op Hilversum III blijft na
1 april (een programma dat meer op Hilversum I
thuishoort, zeker niet op III) en de A VRO blijft met
haar sportprogramma op de zondag op Hilversum
III zitten (en ook dat programma zou naar
Hilversum I moeten). Er kunnen geen sancties
gesteld worden. Afspraken worden niet nagekomen.
Waar blijf je dan met je zenderkleuring?
„Als niet iedereen meewerkt, dan is het dus
mislukt. Ik weet ook niet precies hoe het eruit gaat
zien. Ik denk dat als we starten op 1 april, dat er
twintig programma’s niet goed staan, maar honderd
wel. Dan is dat dus al een hele verbetering. De helft
van de NCRV-programma’s die nu worden
uitgezonden, zouden op Hilversum II moeten. Maar
zoveel zendtijd heeft men niet, dat kunnen ze ook niet
zo vlot bijsturen. Dat doe je niet zomaar”.
„Ik hoop dat het wat beter wordt. Het zou best
kunnen zijn dat mensen opeens bepaalde
programma’s ontdekken. Vroeger hadden we twee
zenders en had iedere omroep drie werkdagen te
vullen. Drie identieke dagen waren dat. Die zaak
vertroebelde toen de grote NOS erbij kwam. Later
kwamen TROS, EO en VOO. Bij de komst van
Hilversum IV moesten de middengolf en de FM uit
elkaar. Dat gaf ook de nodige problemen. Nu met de
zenderkleuring proberen we op Hilversum I, III en
IV die mensen te bedienen, die van doorluisteren
houden. Op Hilversum II moeten dan de gerichtere
programma’s komen”.
Hulshof: „Daarvoor hebben we een wat kleine
horizontale programmering ingevoerd. (Op dezelfde
zender elke dag op dezelfde tijd een gelijk gericht
programma, red.). Alle omroepen hebben wel
identieke programma’s.
Er is gesteld: De programma’s die men wil horen
zijn er wel, maar men kan ze niet vinden. Dat is met
de zenderkleuring afgelopen?
Maar dan hou je het probleem van: Waar vind ik
een bepaald programma?
Maar zo’n Fruitmand, met geestelijke muziek, dat
hoort toch zeker niet op Hilversum III thuis
De radio is op sterven na dood. Nog een
laatste Wilhelmus klinkt vla de zenders en
de luisteraar zal zonder al te veel verdriet de
radio weg laten dragen naar een hoofdstuk
in het geschiedenisboekje. Die knusse
avonden uit het verleden zijn voorbij. De
belangstelling voor het snelle medium is er
niet meer. Of: er luistert geen hond meer
naar de radio. Die goeie ouwe tijd. De
kleintjes vroeg naar bed. De warme chocola
pruttelt op het haardvuur. De speculaasjes
in het glazen bakje zijn op tafel gezet. De
radio Is het middelpunt der belangstelling.
Pa legt de krant opzij, moe doet nog één
averechts en stopt dan het breiwerk weer in
de mand. De radio gaat aan: De Bonte
Dlnsdagavondtreln, Negen heit de klok, de
Familie Doorsnee, Paul Vlaanderen. ZIJ zijn
niet meer. De televisie veroverde langzaam
maar zeker het hart van de luisteraar. Het
oor werd oog. Hilversum I en II kregen
bezoek van III en IV. De radio veranderde
niet, de luisteraar wel. Steeds meer werd
het geluid uit het toestel een soort achter-
grondgeneuzel. Steeds meer werd er een
ander lulsterpatroon gevolgd. De radio
werd niet meer aangezet als er een interes
sant programma begon, maar als men bij
voorbeeld In de auto stapte. AVRO-mede-
werker Jan Boots liet ergens in de jaren
„Het is niet zo dat het plan een resultaat is van
jarenlang onderzoek. Het is wel zo dat de kennis uit
het buitenland ons leerde dat het VPRO-plan niet
haalbaar is. Een analyse van de Dienst Kijk- en
Luisteronderzoek heeft geleerd dat de gevarieerde
zenders (Hilversum I en II) niet naast de gekleurde
(Hilversum III en IV) konden. Niet de kwaliteit van
Hilversum III, maar de georganiseerdheid (nieuws
op ieder heel uur) bepaalde de luisterdichtheid.
Vraag en aanbod klopten niet met elkaar”.
Hulshof: „Als ik naga dat de luisterdichtheid en de
tevredenheid wat betreft Hilversum III ver uiteen
lopen, dan denk ik wel dat er behoefte is aan een
zenderkleuring”
„Dat is zeker niet de bedoeling. Het is ook niet goed
mogelijk om III te torpederen. Dan hadden we echt
moeilijke programma’s op die zender moeten gaan
neerzetten. Stel dat je van de twee miljoen luisteraars
van Hilversum III de helft overhoudt, die wel
tevreden zijn. Dan denk ik dat je er wel bent. We gaan
ervan uit dat er best minder luisteraars voor
Hilversum III mogen zijn, maar dan moeten ze wel
meer tevreden zijn. Die andere helft is dan hopelijk
tevreden met Hilversum I”.
Het lijkt erop of de zenderkleuring maar één doel
heeft: de ondergang van Hilversum III.
„De reden om Hilversum I in de nacht door te laten
gaan was, dat de middengolfzender van Hilversum
III zwak is en zwak blijft. Het enige programma dat
je dan 's nachts uitzendt moet volgens mij dan ook
via de sterkste zender”.
„Die spreiding is zeker niet het doel. We willen
meer alternatieven bieden, de spreiding is daar dan
wellicht een gevolg van. Het radio-aanbod wordt
over het algemeen niet gebracht in een verpakking
die de luisteraar aanspreekt. De mensen vragen
gezelschap en informatie. We hebben de mensen een
hele hoop te vertellen, maar we weten niet goed hoe
we dat moeten brengen. Nou, stem dat dan op elkaar
af. Dan is die spreiding een gevolg, maar geen doel”.
Voor de lief hebber van de betere pop-muziek (de
elpee-pop zou je kunnen zeggen) waren de
nachtuitzendingen van Hilversum III nog wel eens
een verademing. Maar III sluit om 24.00 uur en
Hilversum I, die wel 's nachts doorgaat, kan
vanwege de kleuring die muziek niet brengen. Waar
blijven die programma’s dan?
zestig optekenen: Eerder frons Ik mijn
wenkbrauwen, wanneer Ik zie en hoor hoe
onze eigen radio vla een nieuwigheid, die
„transistor” heet, bezig Is zichzelf te ver
moorden. Met programma’s die uit vrijwel
niets anders bestaan dan lichte tot heel
lichte muziek. Slaafs gericht op het publiek
dat heel beperkt Is In zijn (muzikale) verlan
gens. Met als gevolg onder meer het einde
loos herhalen van dezelfde hits. Aangekon-
dlgd door dlscjockeys, waarvan je elk
ogenblik verwacht dat ze aan hun eigen
hysterie ten onder zullen gaan. En dat je
dan, wanneer je daar eens zo’n opmerking
over maakt als ik hier nu doe, wordt uitge-
we ons de vraag gesteld: Voor wie zenden we
’s nachts eigenlijk uit. Een onderzoek wees uit dat de
nachtluisteraar voor vijftig percent een voorkeur
heeft voor middle-of-the-roadmuziek
(achtergrondmuziek, red.). De andere helft kan pop
dan nog wel waarderen. En de nacht op Hilversum I
zal niet hetzelfde zijn als de daguitzendingen op die
zender. Het zal noch het karakter van Hilversum III
hebben, noch het karakter van Hilversum I. Je hebt
’s nachts maar één zender en die kan je natuurlijk
moeilijk gaan kleuren”.
Hulshof: „De AVRO moet dat sportprogramma in
feite van Hilversum III af halen. Ja, dat is
programmatische vrijheid inleveren. Maar ze doen
het toch op III. In principe betekent de kleuring dat
je op bepaalde zenders niet meer kunt doen wat je nu
doet of zou willen doen. Of het moeite heeft gehad het
plan erdoor te krijgen? Ja het besluit om te gaan
kleuren heeft in het CPL niet zoveel voeten in de
aarde gehad. Het ging alleen om de vraag welke
kleuring. De kleuring van publiekscategorieën of de
kleuring van programmacategorieën”.
„Het was een voorstel van de EO. Wij dachten: laat
dit nu de nuttige bijdrage van de EO zijn. De TROS
was fel tegen. En toen kwam het in het NOS-bestuur.
De EO bleek tegen en de TROS opeens voor. Ik vind
het jammer. Er is een peiling gehouden onder de
leden van het bestuur. Er was geen meerderheid voor
te krijgen. Het zou naar het publiek toe veel beter
overkomen als we de naam ook hadden kunnen
veranderen. Hoe moet je nu duidelijk maken dat de
Hilversum III van na 1 april niet meer de Hilversum
III is van voor 1 april. Met de naamsverandering zou
dat veel eenvoudiger zijn geweest”.
„Die muziek zal bij de KRO veel meer overdag en
’s avonds aan bod komen. De woensdagavond zal
voor ons op Hilversum III een zware popavond
worden. En we hebben ook nog de zondagavond op
III, die zal Vincent van Engelen gaan vullen, drie uur
lang, met elpee-pop”.
Er is sprake van geweest dat de Hilversumse
zenders opeens Radio moesten gaan heten. Dus
Radio I, II, III en IV. Is daar niets meer van terecht
gekomen?
Blijft de vraag waar die programma’s met de
betere popmuziek blijven.
„De totale luisterdichtheid zal denk ik iets
toenemen. Hilversum I zal over een jaar of vier
dezelfde luisterdichtheid hebben als Hilversum III
op dat moment. Ik denk dat Hilversum II geen
geweldige luisterdichtheid zal hebben, maar dat elk
programma op die zender bij elke doelgroep wel
meer luisteraars zal trekken dan voorheen. Ik heb
niet zoveel verwachtingen. Er moet eigenlijk te veel
Wat zijn je verwachtingen voor het succes van de
zenderkleuring
De jaren vlogen voorbij. Ondanks (of
wellicht als gevolg van) de Invoering van
Hilversum III en IV, bleef de belangstelling
voor de radio tanen. In Hilversum begreep
men dat er Iets moest gebeuren. Dat er
minstens een paar liter levenselixer nodig
zou zijn om het zwakke lichaam van de
radio weer op de been te brengen. Een
mogelijk middel Is gevonden en kreeg als
naam: ZENDERKLEURING. Een eenvoudig
woord voor een vrij ingrijpend gebeuren.
scholden voor een „ouwe zak, die niet met
z’n tijd is meegegaan”.
op die zender gebeuren om het toch nog
overzichtelijk te houden”.
„Nou ja. Wij als KRO doen ons best om er wat
meer radio van te maken. Het is nu te veel een
verzameling van klassieke-muziekprogramma’s. Het
is niet levendig, niet actueel. Concerten worden nu
gebracht zoals ze ook in de concertzaal worden
gebracht. Maar de radioluisteraar gedraagt zich heel
anders dan de concertbezoeker. Je moet je
aanpassen”.
Hulshof: „De optelsom der uren blijft natuurlijk
gelijk. Maar de radio is en blijft het snelste medium.
Zowel voor de producent als voor de luisteraar. Wij
kunnen van minuut tot minuut de actualiteit volgen
en de luisteraar kan zijn transistor overal mee naar
toe nemen. Maar we hebben het de laatste jaren erg
slecht gedaan. Met de kleuring kunnen we wat dat
betreft een hoop verbeteren. Bij calamiteiten moest
je de actualiteit via Hilversum III horen en de wat
langere actualiteitenrubrieken via I. Nu zit dat
tezamen op Hilversum I. Dat is een hele
serviceverbetering. Dan zou je kunnen stellen dat de
luisteraar meer radio voor z’n geld krijgt. Ja”.
Hulshof: „Ik denk dat we hoe dan ook de
ontwikkeling die we nu gaan inzetten ook zullen
doorzetten. Als er satellietradio komt, dan moeten
wij zelf goed gekleurde radiostations hebben, zodat
de luisteraar daarop kan vertrouwen. Ik zie het niet
zo somber in. Het enige dat de zaak kan versteren is
weer een omroep erbij. Als de VOO een B-omroep
wordt, dan moeten we alles weer overhoop halen.
Ook als er dus een nieuwe C-omroep bijkomt. In feite
is deze zenderkleuring niet helemaal perfect door te
voeren, omdat je met te veel zendgemachtigden met
te weinig zendtijd zit. Het aardige van ons bestel is
dat er zowel een EO als een VPRO is, maar je hebt
ook nog de Zevende Dag Adventisten en al die
andere kleine splintertjes. Dat er een AVRO, een
TROS en een VOO zijn, is in feite ook al jammer. Je
kan stellen: wat is vanuit de zender mogelijkheden
het grootst mogelijke aantal omroepen. Dan zou ik
zeggen hooguit zes, maar het liefst drie, die even
groot zijn. Dan heeft iedere omroep twee werkdagen,
dan zit er ook continuïteit in je programmering. En je
houdt ook nog wat pluriformiteit. We zijn met het
bestel nu te ver doorgeschoten. Ik denk dat er te veel
omroepen zijn”.
„Ik denk dat het volslagen onmogelijk is om straks
de situatie weer terug te draaien. Over een jaar of
vier heeft elke omroep zijn interne situatie gebaseerd
op gekleurde radio. Dan kan je niet meer terug”.
En als het mislukt? Als er geen nettowinst uit
blijkt te komen?
Krijgt de luisteraar na 1 april meer radio voor zijn
luistergeld?
Hilversum I wordt de zender van de plaatjes
en de praatjes (de Hans van Wllllgenburg-
programma’s en dergelijke), Hilversum II
wordt de zender van de wat zwaardere
informatie (onder meer langere nieuwsbul
letins en analyses van het nieuws), Hilver
sum III wordt de zender van de populaire
muziek (met als richtlijn ongeveer 48 minu
ten muziek per uur) en Hilversum IV blijft
ingeruimd voor de klassieke muziek. Ge
rard Hulshof, plaatsvervangend chef radi
oprogramma's bij de KRO, was één van de
grote drijfveren achter deze noodzakelijke
ingreep. In bijgaand verhaal vertelt hij hoe
een en ander tot stand is gekomen.
U kent De Muzikale Fruitmandhet
verzoekplatenprogramma waarin zieke en
bejaarde mensen psalmen voor elkaar
aanvragen, welke van een stichtelijk woord
worden voorzien door EO's Bep van Rij en
Sjouke Wijnsma. U weet ook dat Hilversum 3 na
zenderkleuring uitsluitend popmuziek zal
uitzenden. Onder „popmuziek” wordt, getuige
een desbetreffend NOS-rapport, verstaan: top-
100, rhythm blues, soul, underground, disco,
symfonische pop, punk en funk.
De directeur van de Evangelische Omroep
bestempelt dus met zijn opmerking de psalm tot
popmuziek en trekt meteen een lange neus naar
zijn collega’s die met moeite tot
overeenstemming waren gekomen:
Zenderkleuring? Eén april!
Een wonderlijke opmerking, na de
overeengekomen zenderkleuring (Zie het
verhaal hiernaast) gemaakt door EO-directeur
Bert Dorenbos.
We schrijven eind jaren zeventig. Vijf lang
vervlogen, maar nimmer vergeten jaren staan
meer dan ooit in de belangstelling. Menten,
Velser Affaire, Bruins, Aantjes, Holocaust het
is allemaal genoegzaam bekend. In deze tijden
nu van hernieuwde en hardnekkige aandacht
voor wat zich tijdens en na die periode 40- '45
heeft afgespeeld, heeft het Internationaal
Bloembollencentrum met buitengewoon veel tact
een persbericht verspreid dat begint met de
volgende regels:
Bolbloemen halen het voorjaar dichterbij.
Die voorjaarsschatten, je zou ze opeten...
Familiebericht uit een gestencild nieuws- en
advertentieblaadje van Akersloot:
Wat u allemaal in het résidence-park vindt,
zullen we in het midden laten, want als u er
welkom bent dan hebt u zo’n brief ontvangen. En
als u geen brief hebt ontvangen, tja, dan bent u
gewoon niet welkom. Daar zijn we heel eerlijk in.
Praat u dan niet over elitair, accoord? Want dan
hebt u er niets van begrepen!
Om met drs. P te spreken: Wij plaatsen hier
discreet een interlinie.
Op zaterdag 17 februari 1979 hopen onze ouders
P.Verduin
N.Verduin-Duin
hun 12i jarig huwelijksfeest te vieren. X-
Hun dankbare kinderen-kleinkinderen
en achterkleinkinderen.
Hulshof: „Ja ik weet het niet. Ik denk dat er
weinig aan te doen is. Je kan dan zeggen: die
zenderkleuring gaat niet door, óf: we maken de
andere programma’s op III zo sterk, dat de mensen
zich aan de Fruitmand gaan irriteren”.
„Kijk, alles is beter dan de huidige situatie. Er
wordt in Nederland meer naar de radio geluisterd
dan in welk ander Europees land dan ook. Maar
tachtig percent van de luisteraars luistert naar
Hilversum III. Terwijl wij geld, mankracht en
supertechniek voor Hilversum I, II en IV inzetten.
Dat is toch bedrijfseconomisch onverantwoord.
Daarbij komt nog dat veel Hilversum III-luisteraars
erg ontevreden over die zender zijn. En die
zenderkleuring moet ervoor zorgen dat er meer
alternatieven voor de luisteraar komen. Natuurlijk,
de NCRV komt moeilijk te zitten met een
programmering. Maar ze hebben wel volledig
meegewerkt aan het plan. Het gaat erom dat je het
erover eens bent dat er iets moet gebeuren. Dan moet
je niet gaan zitten turven wie er fout zitten”.
De omroepen willen een spreiding van de
luisteraar. Maar die bepaalt toch waar hij zelf naar
wil luisteren?
Maar wordt alles weer teruggedraaid als de
zenderkleuring toch geen hond meer naar het toestel
trekt?
OOfd
e.
020-
>nom-
nd.
Het was nog een heel kanwel geweest, maar
uiteindelijk stonden de pas gekleurde zenders
toch op de werktafel te drogen. „Is het geen
plaatje?", glunderde een van de schilders, terwijl
de arbeidstherapeut in een hoekje van het
bedompte hobbylokaal de kwasten stond uit te
spoelen. De jonge predikant, die niet zo gelukkig
was geweest met het project, keek pijnlijk
getroffen op. „Een plaatje..”, sprak hij dof. „Het
is alles pop en punk wat de klok slaat. Het zij zo.
A propos, de Fruitmand blijft natuurlijk op Drie."
Residence de Wipselberg richt zich bewust
op de maatschappelijke bovenlaag, zo meldt het
echtpaar Ringeling vanaf de Veluwe, per
luxueus uitgevoerd rondschrijven, dat wij dan
ook zelf niet ontvingen. En het voegt daar direct
aan toe: „Niet uit snobbisme, maar omdat wij
ervan overtuigd zijn dat er in Nederland te weinig
recreatiemogelijkheden op niveau zijn voor
mensen die door de importantie van hun
werkzaamheden regelmatig de behoefte hebben
daaraan een tijdje te ontsnappen. En dan liefst in
een sfeer van optimale luxe en service."
Ik weet niet hoe het met u is gesteld, maar ik
heb regelmatig de behoefte een tijdje aan mijn
werkzaamheden te ontsnappen, maar ik ben
bang dat die werkzaamheden niet important
genoeg zijn om daarvoor bij de familie Ringeling
(op niveau dus) aan te kloppen. Niet dat dit van
hun kant duidt op snobbisme, o nee. Leest u
maar mee in de bijgevoegde folder:
„Residence de Wipselberg is het nieuwste
résidence-park voor mensen die prijs stellen op
maximaal comfort en service. In hun normale
dagelijkse leven, maar ook in hun vakantie.
Omdat ze zich niet kunnen veroorloven hun
kostbare tijd te verspillen. Dat klinkt elitair-
snobbistisch, maar u weet wel beter!”
Natuurlijk weten we beter. „Als u eindelijk uw
verantwoordelijke werkzaamheden eens een
tijdje kunt ontvluchten, dan wilt u rust en
ontspanning." En dan geen gelazer met allerlei
volk om ons heen: „Géén middelmatigheid en
massaliteit”.
RLEM
4
De vraag die bij het hele plan sterk naar boven
De zenderkleuring betekent voor de omroepen dat
zij een stuk programmatische vrijheid moeten
inleveren. Dat is een lastige zaak, lijkt me.
komt is: zit de luisteraar wel te wachten op de
zenderkleuring, of alleen de omroepen?
En Hilversum IV?
