Architect Wilhelm Holzbauer:
Aardse problemen creatief
benaderd in De Kosmos
,,Ze hebben in paniek zitten krabbelen
Anne Frank
Te koop
Te precies
TEGENSTANDERS VAN STADHUIS OP WATERLOOPLEIN:
Amsterdam, Londen, Los Angeles en Toronto acht dagen magisch verbonden
>5
13
WOENSDAG
APRIL
AMSTERDAM
19 7 9
t
Niet vrijblijvend
Het subtotaal van 434 miljoen
gulden is teruggeschroefd naar
350 miljoen gulden en dan nög
moet het rijk een gigantisch gat
dichtstoppen van 120 miljoen gul
den, terwijl op dit moment nog
niet bekend is waar dat geld van
daan moet komen.
Geprikkeld
De Oostenrijkse architect Wil
helm Holzbauer, al twaalf jaar
geestelijke vader van het plan
voor een nieuw stadhuis op het
Waterlooplein heeft er eigenhan
dig voor gezorgd dat het Amster
damse gemeentebestuur maan
dagmiddag niet voor joker stond
op het Haagse Binnenhof. De re
gering had B. en W. uitgenodigd
te komen praten teneinde spij
kers met koppen te slaan in de
slepende kwesties nieuwe stad
huis (al 57 jaar aan de orde) en
muziektheater (een 80 jaar oude
zaak).
S,
Stadhuis zou ik nu anders
I -
K- Wilhelm Holzbauer bi/ de beruchte stadhuismaquette, die nu wei vernietigd kan worden
d- Middagsessie ti/dens het symposium in De Kosmos
ü- Deze ruwe schets van Holzbauer geeft een idee van het stadhuis met het muziektheater, gezien
vanaf de Blauwbrug
van het Waterlooplein) Holzbauer: „Het
initiatief is van mijzelf. Vooral de laatste
maanden werd me duidelijk dat er geen
enkele voortgang in de zaak was. Een
impasse. De regering zegt dat het energie
gebruik van mijn ontwerp te hoog zal zijn.
Ik weet niet of dat nu wel echt de reden
was om het af te keuren. Er zijn toch veel
meer gebouwen aan te wijzen met een
dergelijk energiegebruik en die toch goed
gekeurd worden. Ik geloof eerder dat het
programma van eisen voor het nieuwe
stadhuis wat achterhaald was”.
In Londen, Los Angeles en Toronto zijn
het mensen als de psycholoog Carl Ro
gers, socioloog Theodore Roszak, consu-
A1 jaren geleden is gebleken dat het
ontwerp van Holzbauer eigenlijk te krap
was om alle ambtenaren onder te bren
gen. In het nieuwe plan, dat weinig van
het bestaande overlaat, wordt daar reke
ning meegehouden. De kantoorruimte
wordt aanzienlijk vergroot. De als luxe
bedoelde ruimtes van een tweede raad
zaal en een dakterras worden nu onder
andere gebruikt voor het muziektheater.
„Ze hebben dus besloten er een stadhuisoperette van te maken". De reacties
onder de tegenstanders van zowel een nieuw stadhuis in Amsterdam als een
muziektheater of „opera" zijn nog betrekkelijk lauw. Het lijkt of B. en W. met hun
combinatieplan voor het Waterlooplein niet helemaal serieus genomen worden.
Bewonersgroepen rond het plein zeggen uit zeer betrouwbare bron vernomen te
hebben dat burgemeester Polak zelf het potlood van architect Holzbauer mocht
vasthouden om ook een paar lijnen in het jongste stadhuisplan te tekenen. „Ze
hebben in paniek zitten krabbelen”, zegt Tjebbe van Tijen, „dat is toch duidelijk
aan de tekeningen te zien. Ze hebben nota bene het lelijkste deel van het oude plan
laten staan en gewoon een stuk opera erin geplempt. Er klopt helemaal niets van,
maar we wachten nog met commentaar. We kijken de kat even uit de boom”.
Andere tegenstanders van een nieuw stadhuis in de hoofdstad vinden dat hun
bezwaren ook in het nieuwe plan recht overeind blijven. „Het blijft een centralisa
tie van macht, waarbij de buurt bovendien te maken krijgt met extra parkeer
overlast. De alternatieven zijn er: huizen terug op het Waterlooplein en de
stadhuisambtenaren naar de leegstaande kantoren verspreid over de stad. Hoe kan
het gemeentebestuur eigenlijk beweren dat er 80 miljoen gulden bespaard worden?
Ze hebben eigenlijk niks getekend, het zijn flutschetsen!”
De tegenstanders van elk nieuw stadhuis op het Waterlooplein hebben gezorgd
voor alternatieven (architect Dik Tuijnman tekende de kale vlakte vol met huizen)
en juridische rugdekking voor het geval de gemeente werkelijk pogingen gaat doen
de eerste heipaal de drassige bodem in te drijven. Van Tijen: .Juridisch is dit
combinatieplan op het Waterlooplein onmogelijk. Voor dit gebied geldt het
Wederopbouwplan Zwanenburg uit 1953 met als funktie „stadhuis met aanpalende
erven”. Dit plan werd officieel bestemmingsplan en moet dus nu gewijzigd
worden. Dat betekent inspraak van betrokken omwonenden, bezwaarschriften,
enzovoorts”.
Intussen zijn de voorbereidingen in volle gang voor het tweede „Anti City
Circus” op het Waterlooplein, te houden op 28. 29 en 30 april. De omwonenden
willen laten zien dat er aardiger dingen te bedenken zijn voor deze vlakte,
inmiddels omgedoopt in „Plein voor Volksvlijt”. Hoogtepunt wordt de volksopera
die speelt in het jaar 2000. Het stadhuis is dan weliswaar gebouwd, maar ook al
lang weer leeg en gekraakt omdat het onbruikbaar was. Architect Holzbauer wordt
uitgenodigd om samen met de bevolking een maquette te maken voor het nieuwe
stadhuis. Hij krijgt voor de verwezenlijking van zijn droom enkele vierkante
meters buiten de stad. Het plein krijgt tijdens de drie feestdagen een restaurant,
café, kinderboerderij en diverse muziektenten. Een probleem zal nog zijn om alle
geparkeerde auto’s eraf te krijgen. Voor het bouwen van alle projekten is iedereen
welkom, met als het even kan hamers, spijkers, troffels, kuipen, specie en een goed
humeur.
Hans Wesseling, staflid van De Kosmos:
„Wij werden benaderd door mensen uit
Toronto of ook Amsterdam mee wilde
doen aan dit parallel-symposium. Het
gaat erom te laten zien dat er andere
mogelijkheden zijn om de technologie te
gebruiken zoals dat nu in de wereld ge
beurt. Het spiritueel inzicht is bij de men
sen verdwenen, maar de behoefte daar
aan bestaat nog steeds. Genève en Parijs
zouden ook meedoen, maar deze steden
haakten op het laatste moment af. Het
was de bedoeling een satellietverbinding
tussen alle steden te maken, maar dat
bleek te duur omdat er toch te weinig
deelnemers zijn. Hier hebben we elke dag
150 mensen in huis. Tussen Amsterdam
en Londen gaat er wel steeds iemand deze
week met videobanden heen en weer”.
Het symposium wil een wereldomvat
tende poging zijn om onze planeet en haar
bevolking kennis te laten maken met an
dere en nieuwe visies op leven, evolutie en
toekomst. „Dit suggereert niet”, zo stelt de
toelichting, „dat het symposium apolitiek
wil zijn en een directe confrontatie met
dringende sociale en economische werke
lijkheden maar liever wil vermijden. Wij
zijn eerder aan de fundamentele wortels
De acht dagen (tot en met zaterdag 14
april) zijn verdeeld in chacra’s of bewust
zijnsniveaus van het menselijk lichaam.
Elke mens heeft er zeven, van onder naar
20).
in Oostenrijk bijvoorbeeld en dat ziet er
heel anders uit dan mijn plan voor het
Amsterdamse stadhuis”.
bezig van de maatschappij, ons daarbij
realiserend, dat er veel meer nodig is om
een revolutie te maken, dan erachter
steekt”.
„The World Symposium on Humanity”
houdt deze week de steden Amsterdam,
Londen, Los Angeles en Toronto op magi
sche wijze met elkaar in verbinding. Me
ditatiecentrum De Kosmos aan de Prins
Hendrikkade heeft de organisatie van het
Nederlandse aandeel in het Wereld Sym
posium over Mens zijn, een acht dagen
durende zitting waarbij de deelnemers
proberen te komen tot een creatieve be
nadering van aardse problemen als
overbevolking, honger, economische stil
stand, onrecht, uitputting van de be-
staansbronnen, racisme, vervuiling en
geestelijke verwarring.
Nog voor de regering een beslissing
neemt over financiering van het combina
tieplan zal de Amsterdamse gemeente
raad akkoord moeten gaan. De fracties
zijn op dit moment uitermate geprikkeld
over de gehaaste wijze waarop B. en W.
belangrijke besluiten geforceerd hebben.
De politieke partijen in de gemeenteraad
werden twee uur voor het gesprek van B.
en W. in Den Haag van de nieuwe plannen
op de hoogte gebracht. Alleen D’66 is
zonder mokken akkoord gegaan met de
gang van zaken. Geen wonder, want deze
partij ging destijds de verkiezingen in met
de leus: „Weg met het stadhuisplan en het
muziektheater op het Waterlooplein”.
Weerstand tegen de opzienbarende
plannen van het gemeentebestuur komt
ook uit zeer onverwachte hoek: de directe
van het Okura-hotel aan de Ferdinand
Bolstraat. De Japanners bouwden jaren
geleden hun hotelkolos middenin de
woonwijk de Pijp, omdat het gemeentebe
stuur beloofd had pal daarnaast het mu
ziektheater te bouwen, op de plek van de
oude RAI. De bedrijfsleiding heeft laten
weten dat zo snel mogelijk de raad van
commissarissen bijeen zal komen om zich
over „dit schandaal” te beraden.
B. en W. spreken over het nieuwste plan
als een „creatief alternatief” voor de hui
dige plannen, dat uiteraaard nader moet
worden uitgewerkt en ook nog met de
gemeenteraad moet worden besproken".
Amsterdam gaat bij dit alles uit van het
idee, dat het rijk de bedragen die in princi
pe zijn toegezegd voor de bestaande plan
nen ook beschikbaar stelt voor het nieuwe
project.
Voor het muziektheater was dit een be
drag van 140 miljoen gulden, grotendeels
te bekostigen door het ministerie van
CRM. Het stadhuis had twaalf jaar gele
den voor 70 miljoen gulden neergezet kun
nen worden. Anno 1979 is dit bedrag ge
zwollen tot 294 miljoen gulden. De rege
ring zou hiervan „slechts” 230 miljoen
gulden financieren. Door de combinatie
van beide plannen denkt het Amsterdam
se gemeentebestuur circa 80 miljoen gul
den te besparen, volgens de toelichting:
„uiteraard nog zeer globaal”.
Holzbauer was argwanend geworden.
Al weken deden geruchten de ronde dat
zijn „open” stadhuis met kolossaal glasop
pervlak vanwege het navenant schrikba
rende energieverbruik op tegenstand
stuitte in politiek Den Haag. Koortsachtig
is het brein van de architect gaan werken
en het maken van een paar schetsen bleek
niet het meeste werk. Vijf dagen voor het
beslissende gesprek in Den Haag kreeg
burgemeester Wim Polak Holzbauer’s
jongste tekenwerk onder ogen. Het be
staande plan bleek inderdaad niet langer
verkoopbaar bij het kabinet, maar pas het
definitief „nee” van premier Van Agt was
het sein voor Polak het konijn uit de hoed
tevoorschijn te toveren: een combinatie
van stadhuis en muziektheater op het Wa
terlooplein.
Wilhelm (Willem mag ook, want hij
woont al jaren in de Staalstraat, niet ver
Holzbauer: „Zet culturele en bestuurlij
ke voorzieningen gerust bij elkaar in het
centrum van de stad. Dat is helemaal geen
onmogelijkheid, zoals theaterdirecteur
Guus Oster nu beweert. In Amerika en
Duitsland bestaat zoiets al lang onder de
naam „civic-center”. Allerlei activiteiten
zijn ideaal te combineren. Trouwens dat is
voor het muziektheater toch ook veel be
ter. Want wie wil er nou een opera aan de
Ferdinand Bolstraat? Daar horen wonin
gen en die opera hoort in het centrum”.
De architect moet nog voor de zomerva
kantie van het kabinet zijn voorlopig ont
werp klaar hebben. Wat nu op papier
staat noemt hij zelf een „ideeënschets”.
Over totale vormgeving en details staat
nog niets vast. Holzbauer zal met de Haar
lemse architecten Bijvoet en Holt een
driemanschap moeten vormen voor het
totaalplan stadhuis-muziektheater. Holz
bauer: „We kunnen niet zeggen: we nemen
een stukje van dit en een stukje van dat.
Het moet een volledig nieuw concept
worden”.
Het kan niet anders of een twaalf jaar
oud plan moet in bepaalde opzichten niet
meer voldoen. Holzbauer heeft dit nooit
ontkend en had zijn stadhuis al op veel
punten bijgesteld. Holzbauer: „Het
spreekt ook vanzelf dat ik een plan voor
een stadhuis in Amsterdam vandaag de
dag anders zou maken dan twaalf jaar
geleden. Een architect maakt een ontwik
keling door gedurende zijn leven. Zeg dat
mijn werkperiode vijftig jaar is. Dan is er
toch met die twaalf jaar stadhuis een
kwart verstreken. Intussen heb ik veel
gebouwen ontworpen. Een provinciehuis
mentenvoorman Ralph Nader, yogi Swa
mi Satchidananda, mimespeler Marcel
Marceau en schrijver Allan Ginsberg.
In Amsterdam verschijnen sprekers als
Aegidius Klaverblad, prof. Henri van
Praag, Steven de Batselier, Sietz Leef-
lang, Rama Polderman, Simon Vinkenoog
en Sef Imkamp. De onderwerpen lopen
uiteen: energie, politieke gevangenen,
macht, meditatie, enzovoorts. Hans Wes
seling: „In Amerika zijn de mensen die
zich toeleggen op spiritueel inzicht ver
worden tot sectarische groepjes. Dat wil
len wij niet in Nederland. Als meditatie
centrum willen wij de mensen mogelijk
heden aanbieden inzicht in zichzelf te krij
gen. Het thema van het symposium is de
verantwoordelijkheid van ieder mens af
zonderlijk. Dat vereist wel wat werk aan
jezelf. Het is ook niet vrijblijvend, zoals
veel mensen bijvoorbeeld uiterst vrijblij
vend aan yoga gaan doen”.
Als afsluiting van het internationale
symposium wordt zaterdag in Canada om
elf uur ’s avonds Nederlandse tijd een
speciale en krachtige laserstraal de ruim
te ingezonden met de boodschap „A Whis
per Through The Stars”, plus daarbij de
handtekeningen van de duizenden deel
nemers. De boodschap gaat richting
Melkweg en heeft een levensduur van
dertig lichtjaren ofwel 283 biljoen kilo
meter van Moeder Aarde. Wezens op an
dere planeten kunnen, mits zij over appa
ratuur beschikken, de laserstraal opvan
gen en van de boodschap, een gedicht in
het Engels, kennis nemen.
tekenen dan 12 jaar terug
Op 12 juni is het vijftig jaar geleden
dat het joodse meisje Anne Frank ge
boren werd. Ter gelegenheid hiervan
heeft de naar haar genoemde stichting
in Amsterdam een speciale Anne
Frank-krant uitgebracht voor leerlin
gen in het voortgezet onderwijs. De
schrijvers vertellen de levensgeschie
denis van Anne Frank en schetsen de
historische ontwikkelingen die hebben
geleid tot de Tweede Wereldoorlog. De
krant gaat ook in op de hedendaagse
verschijnselen die een bedreiging vor
men voor de vrede en veiligheid van
ieder mens. Het lijkt de Anne Frank
stichting slechts zinvol om de geboorte
dag van Anne Frank te herdenken, als
er een appèl uitgaat naar allen om ook
in deze tijd de gevaren van fascisme,
rassisme en anti-semitisme te onder
kennen.
Volgens directeur B. van der Wal van
de stichting is de Anne Frank-krant
een noodzakelijke aanvulling op de be
staande geschiedenisboeken voor
scholieren en ook op de televisieserie
Holocaust. Van der Wal: „Deze krant
biedt veel bruikbare achtergrondinfor
matie aan leerlingen die verder willen
gaan dan alleen de verschrikkingen
van de jodenvervolging of de militaire
feiten. Anne Frank is niet gefingeerd,
ze heeft echt bestaan en aan de hand
van het dagboek dat zij heeft geschre
ven kunnen we ervaren wat er tijdens
de Tweede Wereldoorlog in Nederland
is gebeurd.
De Anne Frank-krant kost per exem
plaar 1,70, exclusief verzendkosten.
Bestellen kan bij de stichting, Prinsen
gracht 263, telefoon 242837.
De kans is groot dat hele huizenblok
ken in de Amsterdamse stadsvernieu
wingsgebieden eigendom worden van
Duitsers. De laatste weken verschijnen
regelmatig advertenties in Duitse
kranten waarin huurhuizen uit de
hoofdstad te koop worden aangebo
den. Volgens de advertentietekst hoeft
de koper niet bang te zijn zijn huur mis
te lopen, want de gemeente Amster
dam zou garant staan voor het geld,
wanneer de huurder ziek is, werkloos
of wanneer het pand leeg komt te
staan! Om de potentiële kopers nog
eens extra te misleiden staat in de
advertentie dat het niet om sanerings-
gebieden gaat. Het gemeentebestuur is
inmiddels gewaarschuwd door een be
langstellende Duitser, maar de adver
tenties blijven verschijnen.
De schoonmaaksters van de WSBZ
(Was-, Schoonmaak-, Bad- en Zwemin
richtingen) in de hoofdstad zijn te pre
cies. De vrouwen van deze gemeentelij
ke dienst maken de boel veel te schoon.
Omdat er tekort aan personeel is,
werken de vrouwen bovendien te hard
en te lang. Dit is een van de oorzaken
van het hoge ziekteverzuim bij de
dienst, zo hebben sociologiestudenten
van de Vrije Universiteit in een rap
port geconstateerd. Het rapport zal een
rol spelen bij het besluit dat de ge
meenteraad voor de zomervakantie
moet nemen over het voortbestaan van
de WSBZ, een dienst met 1500 vrouw
personeel, meestal part-timers. Het
grote probleem voor de gemeente is,
dat haar eigen dienst zoveel duurder
werkt dan de particuliere schoon
maakbedrijven in de hoofdstad. Plan
nen om te werken met vereenvoudigde
schoonmaakprogramma’s stuiten op
verzet van de vrouwen en hun vakbon
den. De schoonmaaksters vinden de
voorstellen om minder goed schoon te
maken een aantasting van hun beroep
seer. Zij vinden zelf dat het hoge ziek
teverzuim veroorzaakt wordt door
slechte arbeidsomstandigheden, te
hard werken door gebrek aan genoeg
^personeel en verouderd materiaal.
boven: het bestaan, de schepping, het ik,
de liefde, de kennis, het inzicht (ook wel
derde oog) en de verbintenis met de kos
mos. Als achtste dag is daaraan toege
voegd de toekomst. De verschillende spre
kers zijn volgens deze chacra’s ingedeeld.
Holzbauer vindt de combinatie stadhuis-
w
u
0)
co
