ALTERNATIEF IS:
GROTERE WERKLOOSHEID
I
r
ik
WOENSDAG
19
A P R I L
BINNENLAND
H
19 7 9
ii
UB
VMM
Invoeren
kortere
werkweek
kan als
iedereen
uil
s
Noot 2:
t
Dan is er de rekensom van het Amsterdamse
economistenduo Wim Driehuis en Marga Bruyn-
Hundt. Met veel slagen om de arm presenteren
ook zij een gepeperde rekening voor arbeidstijd
verkorting. Verkorting van de werkweek nü kan
het werklozenbestand in 1985 met zo’n 80.000 tot
100.000 manjaren verminderen, mits daar een fiks
loonoffer van 7 a 8 percent tegenover staat. God
hoort Arie Groenevelt brommen. Tegen Het Pa
rool heeft hij in een interview gezegd dat hij dat
gegoochel met cijfertjes beu is. Dat heeft hij
overgelaten aan Dick van der Laan, de econoom
van de Industriebond-NVV. Heeft zijn baas een
hekel aan goochelen met cijfers, Van der Laan is
daar niet vies van.
periode 200.000 stoelen te kunnen maken én ook te
kunnen afzetten. Het eerste staat min of meer
vast, de afzetverwachting is èn blijft voorlopig een
onzekere zaak. De verkoopmanager van Zitting
BV houdt bij hoog en bij laag vol dat dit bij een
prijs van 26 per stoel een realistische prognose
is. Trouwens de orderportefeuille zit voor 5 maan
den vol hetgeen toch een betrouwbare aanwijzing
is.
si- Het personeel van de stoelenfabriek Bamboe Ping Ping uit Taiwan marcheert opgewekt naar de werkplaats De
concurrent van de firma Zitting uit Haarlem kan dankzij de tomeloze werklust en de bescheiden looneisen van zijn
werknemers veel goedkopere stoelen op de markt brengen
Doordat Zitting 14 extra mensen heeft aange
trokken, waarvoor hij dus van de overheid loon
kostensubsidie ontvangt, vermindert het aantal
werkzoekenden in de WW of de WWV. Die mensen
hoeven dus niet meer betaald te worden uit de
WW-pot, die door werknemers en werkgevers
wordt gevuld via de premies. Trouwens de vroe
gere werklozen die nu bij Zitting werken betalen
over dat hogere inkomen meer premie. Omdat er
veel ondernemers zijn die handelen als directeur
Zitting gaat dat fors in de papieren lopen. De
premies kunnen dus omlaag. Hoera, het is einde
lijk gelukt om langs sympathieke inverdienweg de
arbeidskosten .(waarvan de premies deel uitma
ken) te drukken.
schap schoonmaken, kortom er zijn tientallen
klusjes op te knappen om naar huis te kunnen
gaan.
Foute rekenarij, moppert Zitting tegen z’n
vrouw Johanna. Die grensuren vallen niet weg,
die worden verschoven. Misschien in de eerste
weken niet, maar iedereen loopt snel genoeg weer
in zijn gewone tredmolen. En dan gaat alles weer
als vanouds en zakt de aanvankelijk wat hoger
liggende produktiviteit weer naar het oude peil.
Mijn rekensom klopt dus. Ik had ook niet anders
verwacht; de vakbeweging rekent naar zichzelf
toe.
Dat lijkt teveel van het goede genoemde drie
instrumenten hebben grote negatieve effecten.
Nog meer bezuinigingen op collectieve voorzienin
gen zal wegens de loongevoeligheid in die sector
ongetwijfeld tot werkloosheid leiden. Meer belas
tingen heffen stuwt de arbeidskosten door afwen-
telingstechnieken via de automatische prijscom
pensatie omhoog waardoor de concurrentieposi
tie van het bedrijfsleven nog meer verslechtert.
Als het financieringstekort nog verder wordt op
gerekt verzeilt de BV Nederland in een uitzichtlo
ze gevarenzone het inflatie-vliegwiel zal weer in
een hogere versnelling terechtkomen.
Bovendien, die arbeidstijdverkorting die direc
teur Zitting via acties wordt afgedwongen, houdt
niet op bij het industriële bedrijfsleven. Ook amb
tenaren zullen er via het door hen gekoesterde
En de werknemers in de gezondheidszorg
willen die op den duur ook geen 35-urige werk
week? Natuurlijk willen ze dat. En wie moet dat
dan betalen? De consumenten, alle Nederlanders.
Via de ziekenfondspremie of de premie van de
particuliere ziektekostenverzekeraars. Wordt er
geen loon ingeleverd of onvoldoende loon ingele
verd in ruil voor meer vrije tijd dan is een verla
ging van de arbeidskosten een fictie. Er zijn wel
inverdieneffecten, maar die smelten als sneeuw
voor de zon als alle gevolgen van arbeidstijdver
korting op rij worden gezet. Erger nog: de ar
beidskosten zullen stijgen, de Nederlandse indu
strie prijst zichzelf definitief van de exportmarkt.
De werkloosheid zal toenemen.
trendmechanisme voor zorgen dat hun werkweek
wordt verkort. Het levert arbeidsplaatsen op,
maar die moeten worden betaald. De staat zal er
voor opdraaien. Hoe? Dat kan alleen maar als het
kabinet-Van Agt nog meer gaat ombuigen (a), of
meer belastingen gaat heffen (b) of het toch al te
forse financieringstekort van de BV Nederland
gaat uitrekken.
In paniek belt Zitting zijn verkoopmanager op.
Raken wij onze stoelen voor 28,61 per stuk nog
kwijt? Uitgesloten, krijgt hij te horen. Zoals u
weet zitten we met een prijs van 26 al iets hoger
dan onze concurrent uit Taiwan. Trouwens de
Engelsen leveren dezelfde stoel ook al een stuk
goedkoper. En als die chip daar wordt ingevoerd
zakt hun kostprijs nog aanzienlijker. Maar van
waar al die paniek, vraagt hij onzeker. Heb je dan
niet naar het nieuws gekeken, kaatst Zitting terug.
Er komen acties voor werktijdverkorting. Als
beide heren zijn uitgebeld neemt de verkoopma
nager een kloek besluit hij zal volgende week de
advertentiekolommen van Elsevier opslaan om te
kijken of hij niet ergens anders aan de slag kan.
De arbeidskosten gaan fiks omhoog als er geen
loon wordt ingeleverd die 14 man krijgen ieder
ook dat gemiddelde bruto-loon van 45 mille. De
kostprijs per stoel komt uit op 27,96, dus de stoel
is 2 duurder dan in de huidige situatie. De winst
is weg. Een catastrofe dreigt, want door die hoge
re prijs komt de afzet in de knel. Zijn concurren
ten, zo had de verkoopmanager al eerder vastge
steld, produceren immers goedkoper. Ik kan de
poort wel sluiten, luidt de sombere conclusie van
ondernemer Zitting.
Wat moet fabrikant Zitting doen als Groenevelt
voet bij stuk houdt en een forse arbeidstijdverkor
ting afdwingt? De verkoopmanager ziet er geen
gat in. Als Zitting er 14 man bij neemt en de
kostprijs van de prima stoelen naar krap 28v
piekt, hoeft hij zijn vertegenwoordigers niet meer
op pad te sturen. Dan bent u veel te duur, klaagt
hij ontmoedigd. De procuratiehouder valt hem
bij. Zitting waagt nog een poging. Maar, legt hij
uit, die econoom van Groenevelt denkt dat de
arbeidsproduktiviteit de produktie per man,
per uur) zal toenemen. We zullen dus meer stoelen
maken en dan zakt de prijs toch. De verkoopma
nager schudt het hoofd. Uitgesloten, er komen
steeds meer concurrenten op de markt. In Tunesië
en in Marokko zijn vorig jaar nieuwe fabrieken
opgericht. Die produceren nu nog wel voor hun
thuismarkt, maar ze zullen snel genoeg willen
exporteren. Nee, meer stoelen, dat moet u maar
vergeten.
Ook de procuratiehouder demonstreert zijn
somberheid. Afgezien nog van wat de verkoopma
nager net heeft gezegd vraag ik me af hoe wij kans
zullen zien om de arbeidsproduktiviteit te verho-
gen. Harder werken, kom nou. De mensen werken
al hard genoeg, zoals overal elders. U weet best
dat u de arbeidsproduktiviteit alleen maar op kan
jagen door meer en betere machines te kopen. Dat
ploegje van vier man die nu nog de spijkers door
de zittingen hameren kunt u vervangen door één
man met een automatische nietmachine. Maar dat
wilde u niet toen ik dat voorstelde in het kader van
onze saneringsoperatie. „Zagen ’78”. Denk aan
ons kwaliteitsprodukt, zei u toen, en terecht. Een
stoel met nietjes is ook niet alles. Tja u kunt het
nog met de chip proberen. En dan kijken hoeveel
man we kwijt kunnen spelen. Dat verlaagt de
kosten. Maar dan moet u wel naar de bank om
geld te lenen voor die diepte-investering. Heeft u
nooit gewild.
Zitting heft de trieste bijeenkomst op. Bij de
deur geeft hij de procuratiehouder opdracht om
bij een fabrikant van microprocessors eens om
foldermateriaal te vragen. Hij vraagt hem tevens
beschroomd of hij nog niet zo’n mooi sanerings
plan in elkaar kan schuiven. Hij heeft al een
nieuwe codenaam bedacht: „Schaven ’79”. Zitting
pakt als beide staffunctionarissen de directieka
mer hebben verlaten de telefoon om zijn vroegere
studievriend Kas op te bellen. Die is tegenwoordig
directeur van de Amro in Haarlem.
het driedelige kostuum
Maar waar haalt de overheid al die miljarden
aan loonkostensubsidie vandaan, vraagt onderne
mer Zitting zich koeltjes af. Er moet juist bezui
nigd worden. Dat kan alleen maar als het kabinet-
Van Agt nog meer gaat ombuigen (a), of meer
belastingen gaat heffen (b), of het toch al te forse
financieringstekort van de BV Nederland gaat
uitrekken
inlevert
De derde rekensom dus, maar dan een die
vreselijk ingewikkeld is. Van der Laan, die vanuit
de basis vertrekt dat een 35-urige werkweek een
produktieverlies kan opleveren van 12,5 percent,
somt vervolgens allerlei redeneringen op waaruit
zou moeten blijken dat dit produktieverlies weer
niet zo hoog is als wordt aangenomen. Simpelweg
gaat Van der Laan er maar vanuit dat de mensen
harder zullen werken. Winstpunt nummer één.3)
Vervolgens schildert Van der Laan dat er zoge
noemde inverdieneffecten optreden. Doordat er
meer mensen aan de slag raken, zal het beroep op
sociale uitkeringen afnemen, kan de premie om
laag en dalen dus de arbeidskosten. Daarmee kan
een ondernemer het produktieverlies opvangen.
Een loonoffer van 0,5 percent is de kroon op zijn
cijfergegoochel waar stoelenfabrikant Zitting in
middels al niets meer van begrijpt.
De ondernemer haakt af. Laat ze allemaal klet
sen, denkt Zitting, die arbeidstijdverkorting komt
er voorlopig toch niet door. Zelfs Den Uyl heeft er
zijn twijfels over uitgesproken dat een 35-urige
werkweek op korte termijn haalbaar is. Dat kan
alleen maar in heel sterke bedrijfstakken waar
behoorlijke winsten worden gemaakt. Bij de ban
ken bijvoorbeeld. Beweert Den Uyl tenminste.
Zitting, die economie gestudeerd heeft, begrijpt
ook wel waarom Den Uyl juist de banken heeft
genoemd. Daar is de invoering van de micropro
cessor of de chip een heet hangijzer. Komt die
chip er dan zal dat heel wat banen kosten. En als
je als vakbeweging die ontwikkeling kan vertra
gen is dat meegenomen in een tijd waarin wanho
pig wordt gezocht naar het afremmen van het
verlies aan arbeidsplaatsen.
n die stemming treffen we Aad en Johanna
Zitting aan voor de buis op die reeds be
schreven avond toen er een kop koffie over
plenste. Allemaal de
schuld van de vakbeweging die spelen het toch
te hard. We bereiden acties voor, het principe van
de 40-urige werkweek moet onder tafel verdwij
nen. Aad Zitting laat de fles wijn, die op tempera
tuur was gekomen, staan. Hij neemt een hartiger
hap, een borrel. En hij zet zich aan het rekenen.
Zijn honderd man/vrouw w'erken 52 x 40 uur (in
de vakantie wordt ook loon ontvangen dus reke
nen we die uren voor het gemak van de rekensom
maar mee) is 208.000 uur. Zitting BV hoopt in die
aar is allereerst de rekensom van de
staatscomputer, die van het Centraal
Plan Bureau (CPB). Uitgerekend is wat
er gebeurt wanneer in vijf achtereenvolgende
jaren, dus van 1979 tot en met 1983, de werkweek
met één uur per jaar tot 35 uur wordt terugge
bracht. Wordt het door werktijdverkorting optre
dende produktieverlies (per jaar 2,5 percent, in
totaal 12,5 percent, een gegeven dat bij alle bere
keningen tot uitgangspunt is gekozen en waarover
niemand schijnt te twisten op dit moment, ook de
vakbeweging niet) niet door een loonoffer van
gelijke omvang, per jaar dus 2,5 percent van het
bruto-loon, gecompenseerd dan zullen er aan het
eind van de rit 55.000 werklozen zijn bijgekomen.
Plengen de werknemers wél dat loonoffer van 2,5
percent per jaar dan zal de werkloosheid in 1983
met 25.000 manjaren zijn teruggelopen. Betaalde
extra vrije tijd kan dus arbeidsplaatsen opleveren
volgens het CPB. Maar die solidariteit van actie-
ven met niet-actieven is geen vrijblijvende zaak.
Fabrikant Zitting bladert ondertussen in het
economenblad Economisch Statische Berichten
(ESB) om nog eens te lezen hoe Industriebond-
NW-econoom Van der Laan tot een lager pro
duktieverlies komt dan hij op zijn zakcomputer
heeft uitgerekend voor Zitting BV. Hij kan toch
nog wel rekenen. Oh mompelt Zitting bin
nensmonds, zit dat zo. Van der Laan beweert dat
de arbeidsproduktiviteit (de produktie per man,
per uur) gemiddeld gezien toeneemt omdat de
grensuren (het laatste uurtje van de werkdag)
wegvallen. En juist in die grensuren is de produk
tie lager. U snapt dat wel, dan maken de werk
nemers zich al klaar om af te reizen naar huis
Handen wassen, pen en papier opbergen, gereed-
e moraal van dit verhaal. Het streven
naar arbeidstijdverkorting is erg verlei
delijk. Duidelijk is inmiddels wel gewor
den dat normale instrumenten falen bij de bestrij
ding van de huidige werkloosheid. Was in de
dertiger jaren niet anders. Het NVV hield in 1931
een zogenoemd crisiscongres om de 40-urige
werkweek te bepleiten we werkten toen nog 48
uur per week zonder inkomensachteruitgang.
En ook toen vond de vakbeweging dat de overheid
rijkssubsidies moest geven aan de werkgevers.
Het crisiscongres boekte geen resultaat.
Zoals we bij Zitting BV hebben gezien zou
werktijdverkorting een oplossing bieden als alle
werknemers een fors stuk loon voor dat doel
zouden willen offeren. De economen die zich
over dit probleem hebben gebogen zijn daar ei
genlijk eensluidend over. De hoogte van het offer
varieert. Maar dat het een forse inkomensachter
uitgang zal opleveren staat na die nog oppervlak
kige studies wel vast. In het geval van fabrikant
Zitting zou dat neerkomen op rond 14 percent.
FRANS NYPELS
iNoot 1: Het rekenvoorbeeld met de verzonnen
stoelenfabrlek Zitting BV is sterk ver
simpeld. In werkelijkheid spelen talloze
andere zaken nog een rol om de fabriek
draaiende te houden. Maar in grote lij
nen zitten in dit rekenmodel de principes
waar het om gaat. Die gelden voor een
grote, zowel als voor een kleine onderne
ming.
Noot 3: Vorig jaar zat het CPB, de betrouwbare
staatscomputer, er fiks naast bij de bere
kening van de exportverwachting voor
dit jaar. Export betekent groei, tenminste
een stijgende uitvoer. Groei is groei van
de arbeidsproduktiviteit tevens. Over die
groeiende arbeidsproduktiviteit, die dus
sterk afhankelijk is van de exportgroei,
worden in alle modellen sterk verschil
lende verwachtingen voorondersteld. Er
wordt bij de hele discussie rond arbeid
stijdverkorting eigenlijk a priori uitge
gaan van een stijging van de arbeidspro
duktiviteit,. Zekerheid daarover bestaat
absoluut niet.
Anders dan de vakbeweging aanneemt houdt
Zitting vast aan zijn veronderstelling dat de pro
duktie per man, per uur arbeidsproduktiviteit)
ongewijzigd blijft. Met 14 man meer komt Zitting
BV aan 207.480 produktieve uren, waarin 199.500
stoelen worden gemaakt.
at hoeft helemaal niet, stelt Indu-
striebond-econoom Van der Laan. Be
drijven die door de arbeidstijdverkor
ting in de problemen komen, moeten namelijk
loonkostensubsidies krijgen. Tijdelijk weliswaar,
want er zijn opnieuw zogenoemde inverdieneffec
ten. In gewoon Nederlands: je gooit een spierinkje
uit om een vette kabeljauw te vangen.'Hoe steekt
dat in elkaar? Zitting tuurt met vochtige ogen
naar het geduldige papier waarop Van der Laan
zijn theorie heeft ontvouwd. Zet u maar schrap.
Alle ecomomen houden hun reken
modellen, waarin nogal wat verwachtin
gen zijn verwerkt die moeilijk hard te
maken vallen, veel slagen om de arm. Dit
komt tevens omdat niet alle effekten van
arbeidstijdverkorting zichtbaar en meet
baar zijn.
Bij een 40-urige werkweek wordt bij Zitting BV
per manuur 1,04 stoel geproduceerd. Wordt in één
klap een werktijdverkorting ingevoerd van vijf
uur per week dan treedt een produktieverlies op
van 26.000 uur (100 x 52 x 5 uur). Het klamme
zweet komt op directeur Zittings handen. Dat
scheelt ruim 27.000 stoelen in een jaar. Wanneer
geen loon wordt ingeleverd en de kosten dus
gelijk blijven arbeidskosten 4,5 miljoen), af
schrijvingen op gebouwen en machines
100.000), verkoopapparaat 250.000) en onder-
nemersloon 100.000) en de beoogde, voor
vervangingsinvesteringen noodzakelijke winst
van 250.000 wordt vergeten, dan stijgt de kost
prijs per stoel toch tot maar liefst 28,61.
had. En op vergaderingen van zijn onderne-
mingskring voegde hij zich bij de meerderheid
van zijn collega’s die vaststelden dat in deze tijden
van economische teruggang geen kostenverho
gende experimenten met arbeidstijdverkorting
kunnen worden geduld. Die vastberaden stem
ming van stoelenfabrikant Zitting werd grimmi
ger toen economisten van diverse pluimage de
resultaten van ingewikkelde macro-economische
de gehele volkshuishouding betreffende) re
kensommen uit hun computers trokken. Zij wa
ren namelijk nieuwsgierig naar de echte effecten
van de invoering van een 35-urige werkweek voor
de BV Nederland.2)
Vervolgens raakt ondernemer Zitting de kern
waar alles bij de gevraagde werktijdverkorting
om draait: de beoogde doelstelling om meer men
sen op korte termijn aan werk te helpen. Volgens
de vakbeweging en de oppositie in de Tweede
Kamer voert Bestek ’81 niet tot dat doel, hoewel
alle bezuinigingen daarop juist gericht zijn. Wil de
stoelenfabrikant Zitting zijn produktie van
200.000 stoelen in één jaar (1979 dus) halen, zo
rekent hij uit, dan moet Zitting BV na invoering
van de 35-urige werkweek 14 nieuwe mensen
aantrekken. De vakbeweging juicht, maar niet
voor lang. Want directeur Zitting rekent verder.
k W "Y at zit ik nu toch te somberen, zegt fabri-
\/l/ kant Zitting tegen zijn vrouw Johanna.
v V De Industriebonden willen wel degelijk
een stukje loon inleveren, een half percent. Ik zal
eens even uitrekenen hoe groot die bijdrage in
guldens is. Een simpel karwei: 0,5 percent over
een totale loonsom die de BV Zitting aan zijn 100
personeelsleden betaalt komt in 1979 uit op
22.500. Zitting verslikt zich bijna in zijn borrel.
Bij de huidige gemiddelde loonvoet in zijn bedrijf
(zoals we gezien hebben bedraagt die 45 mille)
kan hij daarmee een minimumloontrekker in
dienst nemen. Tel uit je winst.
Zitting bergt zijn kladpapiertje met berekenin
gen in zijn bureau op. Het is al 2 uur en morgen is
het vroeg dag. Maar Zitting slaapt erg onrustig.
Reeksen getallen zweven hem door het hoofd en
tegen de morgen wordt hij geplaagd door een
nachtmerrie die hem klaarwakker maakt. Hij
doet het licht aan en noteert snel wat trefwoorden
op het kladblok dat altijd naast hem op het
nachtkastje ligt. Groenevelt staken niet
goochelen werklozen failliet. Als om 7 uur de
wekker rinkelt stopt hij de aantekeningen in de
binnenzak van zijn vest.
HAARLEM. Zwaar weer op komst, dacht de
Haarlemse stoelenfabrikant Aad Zitting toen hij
na het NOS-journaal van acht uur op zoek ging
naar verstrooiing op het derde Duitse net. De
misdaadfilm kreeg hem evenwel niet in zijn greep
Steeds dwaalden zijn gedachten af. Die dekselse
Groenevelt ook. Arbeidstijdverkorting, een 35-
urige werkweek, een vrije vrijdagmiddag wat
een onzin toch. Met een onbeheerst gebaar haalde
hij het kopje koffie van het dienblad dat zijn
vrouw Johanna Zitting-Stoel hem gedienstig
voorhield. Zuchtend en steunend, kwaad tot in het
merg van zijn botten, liep Aad Zitting een halve
minuut later naar zijn slaapkamer om een nieuw
pak aan te trekken. De rekening van de stomerij
gaat naar Groenevelt, beloofde hij zijn vrouw.
Aad en Johanna Zitting hadden beroerde maan
den achter de rug. Als de dag van gisteren herin
nerden zij zich nog dat zwartgallige gesprek in
april ’78 met de procuratiehouder van hun bedrijf.
Zitting BV gaat op de fles als er niet snel ingegre
pen wordt, luidde zijn boodschap. Onze stoelen
worden van de markt gedrukt we zijn gewoon
te duur. Het is wel rommel wat uit Taiwan komt,
die stoelen van ons gaan beslist jaren langer mee,
maar dat spul uit Taiwan is ruwweg 5 goedko
per dan ons kwaliteitsprodukt. In 1977 kon u het
verlies nog opvangen, maar voor dit jaar zie ik
daar geen kans meer toe. De reserves zijn op.
Later op de avond, na enige straffe borrels,
zagen Aad en Johanna Zitting de toekomst toch
weer zitten. Samen met de procuratiehouder had
den zij een oplossing gevonden om het al bijna 60
jaar bestaande bedrijf van de ondergang te red
den. Het personeelsbestand van 120 man zou tot
100 worden ingekrompen. Vijf man, die al een
kleine 40 jaar bij Zitting BV had gewerkt, zouden
profiteren van de gunstige regelingen van ver
vroegde pensionering. Acht anderen, die toch al
sukkelden met hun gezondheid, konden mis
schien naar de WAO Wet Arbeids Ongeschikt
heid) afgeschoven worden. De procuratiehouder
beloofde hierover contact op te nemen met de
vakbonsvertegenwoordiger Resteerden zeven
mensen. Een beroerde taak om die te ontslaan,
maar, zo overwoog directeur Zitting, hij kon toch
aantonen dat deze kleine ingreep noodzakelijk
was om de werkgelegenheid van die 100 anderen
veilig te stellen. De procuratiehouder kreeg op
dracht zo snel mogelijk een heilsplan in elkaar te
timmeren.
Vier maanden later was de sanering die de
codenaam „Zagen '78” had meegekregen achter
de rug. Gemakkelijk was het niet gegaan. Aad en
Johanna Zitting hadden heel wat slapeloze nach
ten urenlang met elkaar zitten praten over al dat
leed dat op hen afkwam. Nee, mensen ontslaan is
geen verfrissend karwei. Die kostbare afvloei
ingsregelingen waarvoor zelfs het privé-vermo-
gen was aangesproken bleken maar schamele
pleisters op een diepe wonde, had het echtpaar
Zitting ervaren.
Toen de procuratiehouder in november 1978
met heldere rekensommen de toekomst schetste,
verdween die katterige stemming pas. Wanneer
de prognoses over de afzet van de inmiddels
goedkoper geworden stoelen in 1979 zouden uitko
men, gloorde er in december 1979 zelfs een be
scheiden winst voor Zitting BV. En die winst was
broodnodig want de outillage werktuigen, ma
chines) was dringend aan vervanging toe. In een
Brits vakblad had Aad Zitting onlangs gelezen dat
•een van zijn concurrenten ging experimenteren
met de invoering van de microprocessor of de
chip, een nieuw soort Haarlemmer olie voor tech
nologische vooruitgang. Het was een kostbare in
vestering, had Zitting begrepen, maar de kosten
kwamen er dubbel en dwars uit. Zijn Engelse
collega verwachtte aanzienlijk minder personeel
nodig te hebben voor de produktie van nóg meer
stoelen. Aad Zitting had weliswaar even gehui
verd bij de gedachte dat hij in de toekomst mis
schien nog eens van die moeilijke gesprekken zou
moeten voeren met af te vloeien werknemers,
maar al te lang stond hij daarbij toch niet stil.
Komt tijd, komt raad. Voor zijn bedrijf rees nu, zo
bleek uit de prognoses van zijn ijverige procura
tiehouder, immers een waterig zonnetje aan de
kim.
De cijfers spraken inderdaad duidelijke taal.
Op de loonlijst bij Zitting BV staan per 1-1-1979
100 man/vrouw. De arbeidskosten netto loon,
belastingen, sociale premies en pensioenpremies)
bedragen gemiddeld 45 mille per man. Voor
afschrijvingen aan gebouwen en machines heeft
Zitting BV in 1979 1 ton nodig. Het verkoopappa
raat slokt 250.000 op. Het ondernemersloon voor
directeur Zitting is voor dit jaar op 100.000
gesteld. Bij een verwachte omzet van 200.000
stoelen tegen een prijs van 26 per stuk (dank zij
de sanering is die prijs in vergelijking met de prijs
in 1978 met rond 4 gezakt) ontstaat een onderne
merswinst van /'250.000 vóór aftrek van -
vennootschapbelasting.
Met alles was bij deze cijferexercitie rekening
gehouden. Bestek ’81 was bestudeerd, de procura
tiehouder had zich verdiept in fiscale regelingen
en hij had zich tevens intens beziggehouden met
het arbeidsvoorwaardenpakket dat de vakbewe
ging voor 1979 gerealiseerd wenste te zien. Hij had
zelfs, na overleg met directeur Zitting, wat extra
geld gereserveerd voor de lonen. Door jarenlange
ervaring wijs geworden wist hij immers dat de in
het vooruitzicht gestelde matigende nullijn voor
de werknemers meer op utopistische dan op rea
listische verwachtingen was gebaseerd. De procu
ratiehouder kende z’n pappenheimers. Hij kon nu
al voorspellen dat de werknemers straks, als de
CAO was afgesloten, een voor een z’n kantoortje
binnen zouden komen schuifelen om een brok-
zogenoemd incidenteel loon (onder andere toesla
gen voor promoties) te vragen.
Met het onderwerp arbeidstijdverkorting wist
de procuratiehouder niet goed raad. Was dat nu
een harde eis? De vakbeweging wilde er zelfs een
half percent loon voor inleveren. Of de werkne
mers dit standpunt deelden was aan twijfel onder
hevig. Bij Hoogovens, zo had hij in zijn lijfblad
gelezen, hadden de vakbondsleden een andere
mening dan de vakbondstop. Ze hadden geen
stuiver voor arbeidstijdverkorting over, een
loonsverhoging lag daar beter in de markt.
In Duitsland daarentegen, zo herinnerde de
procuratiehouder zich, hadden 100.000 metaalar
beiders evenwel zes weken lang voor arbeidstijd
verkorting gestaakt onder het motto: „Eins, zwei,
drei, vier, die Arbeitszeit verkürzen wir”. ’t Was
totaal mislukt. De werkgevers hadden één front
gemaakt en ze gingen niet door de pomp. Als jullie
je poot ook stijf houden, had de bezorgde procura
tiehouder directeur Zitting gezegd, dan druipen
de vakbonden wel af. Die arbeidstijdverkorting,
had hij voorgerekend, kost veel te veel geld. Dat
geld hebben wij niet, voegde hij hieraan toe, denkt
u maar eens terug aan ons heilsplan „Zagen ’78”
waarop wij die ellendige sanering hebben geba
seerd. Onze kosten waren uit de hand gelopen
we konden de stoelen aan de straatstenen niet
kwijt. Door die sanering produceren we nu een
stuk goedkoper en hopen we onze afzetverwach-
tingen waar te kunnen maken.
Directeur Zitting knikte dat hij het begrepen
Bij de lunch met de procuratiehouder en de
verkoopmanager op kantoor haalt hij het papier
tje voor de dag. Samen steken ze de puzzel in
elkaar. Groenevelt wil niet cijferen omdat hij niet
geconfronteerd wil worden met alle gevolgen van
een in zijn bedrijfstak (de industrie) ingevoerde
werktijdverkorting. Hij is voorstander van de
zogenoemde gedifferentieerde loonpolitiek be
drijf staksgewijze loonpolitiek, waarbij het tot nu
toe door de vakbeweging gehanteerde solidari
teitsbeginsel verlaten wordt.) Hij is het beu zijn
looneisen af te stemmen op de mogelijkheden van
de minst draagkrachtige bedrijven of bedrijfstak
ken. Wat in sterke bedrijfstakken mogelijk is, kan
bij de zwakke broeders via door de overheid
gegeven loonkostensubsidies bereikt worden.
Doet de overheid dat niet dan gaan die zwakke
bedrijven maar op de fles dat is tenslotte zijn
verantwoordelijkheid niet. Het daardoor groeien
de leger werklozen moet Van Agt maar banen
bieden in de veelal ook door de overheid gefinan
cierde quartaire sector niet commerciële
dienstverlening).
