Iran, Pakistan, Zuid-Afrika Amnesty blijft bezig
8
De ,niet-geweld-clausule’
door Kees Tops
Dodenlijst
„Deur open” y
Momentopname
Ontwikkeling
“■flÖöóÖÖ
I
,v.w.
wvvwa*
I-:-:-:-:-:-:-:-:
I
I w*
'1 r
•••■•«••■■«•■■•■•■■■■■■■■■a
•■■■■•••••••••■■••■■■■■■■■a
'•’••••■•••••BBBBB
•■•■••■■••«•••■•a
Momentopname van r
Rusland, 7 april: een aanrander ter dood veroordeeld;
Nigeria: vijf man in het openbaar terechtgesteld.
Tekening van Claude Serre (uit. ..Shut up
w
S
en gezichten van naamloze folteraars
Onbekende Indonesische gevangenen
Kurt Waldheim
4#
Cr-'
Zuid-Afrika, 5 april: de zwarte vrijheidsstrijder Mah-
langu met vier andere negers opgehangen; onder de
132 gevangenen die vorig jaar werden geëxecuteerd
bevond zich één blanke;
Cambodja: twee soldaten van het Pol Pot-regime ter
dood veroordeeld; honderden politieke gevangen;
Pakistan, 4 april: ex-premier Bhoetto opgehangen;
met hem werden vier anderen ter dood veroordeeld;
volgens de Pakistaanse regering worden er in het
land per jaar 800 mensen opgehangen;
Mozambique, 31 maart: 10 burgers geëxecuteerd bin
nen een etmaal na hun proces (zonder verdediging of
beroep) voor een revolutionaire rechtbank;
Trinidad, 4 april: Stanley Abbott, geestverwant van
wijlen Malcolm X, verliest zijn laatste mogelijkheid
tot beroep; zal ter dood worden gebracht;
(Daar Amnesty International in alle gevallen tegen de
doodstraf is, bevat deze lijst enkele gevallen van niet-
politieke gevangenen; zie het andere artikel op deze
pagina).
Aan bovenstaande lijst voegt Amnesty nog de geval
len toe van de moord op het Briste parlementslid Neave,
de ontvoering van en moord op de industrieel en consul
van Israel, Liebes in El Salvador en het geval van een
vakbondsleider uit Guatemala, die op 6 april met vier
andere slachtoffers dood werd gevonden (met duidelij
ke sporen van mishandeling).
De doeleinden van Amnesty zijn ge
baseerd op de Universele Verklaring
van de Rechten van de Mens, en met
name op de artikelen 5,9,18 en 19 daar
uit. (Artikel 5 verbiedt folteringen en
andere onmenselijke behandelingen;
artikel 9 verbiedt willekeurige arresta
tie, detentie en verbanning; artikel 18
bevestigt het recht op vrijheid en ge
dachte, geweten en godsdienst; en arti
kel 19 het recht op vrijheid van mening
en meningsuiting.)
Ter uitvoering van de algemene doel
stelling namelijk ervoor te waken
dat deze bepalingen in de gehele we
reld worden nageleefd onderscheidt
Amnesty drie verschillende methodes:
bruikt of gepropageerd”. Deze hierbo
ven al genoemde groep noemt de gewe-
tensgevangenen.
Ten overvloede: de „niet-geweldclau-
sule” wil uitsluitend zeggen dat Am
nesty geen enkele overheid verzoekt
om vrijlating van een gevangene die
wegens gewelddaden via een eerlijk
proces is veroordeeld.
Dat het Amnesty International in zijn pogingen execu
ties te doen staken niet slechts om Iran gaat, blijkt uit
een gedetailleerde lijst van de doodvonnissen gedurende
ruim een week, die voorzitter Hammarberg in zijn telex
aan Kurt Waldheim opsomde:
De secretaris-generaal heeft in zijn zeer beknopte
antwoord letterlijk geschreven dat hij „de deur openlaat
voor een betere procedure”. Welke procedure zou dat
moeten zijn?
Hans de Vreij: „Wel, landen zouden hun afgevaardig
den in de Verenigde Naties misschien opdracht moeten
geven de kwestie aan de orde te stellen. Zo is de Britse
Vereniging voor de Verenigde Naties al een lobby ge
start om de Britse overheid daartoe te bewegen. Niet dat
het al zover is hoor, de Britse Vereniging heeft ons laten
weten dat zij de overheid nog moet benaderen. Dat gaat
natuurlijk via allerlei formele wegen. Het is misschien
een idee voor andere landen”.
En wat doet Amnesty nu?
De Vreij: „Nou, ik neem aan dat de internationale
secretaris wel contact zal opnemen met Waldheim, om te
bekijken hoe we het beter kunnen doen”. Ik vermoed
dat ze elkaar inmiddels al wel gebeld hebben. Waldheim
staat beslist niet afwijzend tegenover ons verzoek”.
Of zich momenteel waarnemers van Amnesty in Iran
bevinden, is niet bekend. „Misschien enkele, in het
geheim”, zegt Hans de Vreij. „Ik weet ook niet of die
missie waarover zondag in Londen werd vergaderd, nog
doorgaat. Momenteel kunnen we wel afgaan op de
officiële berichten, omdat Teheran zeer scheutig is met
het bekend maken van doodvonnissen. Het is nu bekend
dat er sinds de machtswisseling meer dan honderd
politieke tegenstanders van het nieuwe bewind ter dood
zijn gebracht”.
Het zullen er nog veel meer worden, als het Iraanse
bewind zijn gang kan blijven gaan. Vice-premier Ente-
zam heeft deze week verklaard dat nog zeker gedurende
een vol jaar processen voor revolutionaire rechtbanken
gevoerd zullen worden. En het aantal politieke gevange
nen bedraagt alleen al in Teheran ongeveer 1300.
ub-
IJS
te
ort, 4
:en.
het werken voor invrijheidstelling
van en hulpverlening aan mensen die
in strijd met voornoemde bepalingen
worden gevangen genomen of gehou
den, mits zij geen geweld hebben ge-
I
Alabama, VS, 6 april: voorlopig uitstel van de elektri
sche stoel voor John Evans; hij wordt vermoedelijk
de eerste gevangene die in de Verenigde Staten ter
dood wordt gebracht sinds 1977 en de tweede sinds
twaalf jaar; dit jaar worden veertig executies ver-
wacht;
Een lange lijst, voor een dag of acht.
Hans de Vreij: „Het is een momentopname. Amnesty
is zeer bezorgd over deze gevallen. En over het feit dat er
geen vermindering is van het aantal doodvonnissen;
maar eerder een toename. Ook de ontwikkelingen op
ons traditionele werkterrein, de politieke gevangenen, j
zijn niet erg hoopgevend. Neem de verdwijningen; die
zijn heel moeilijk te bevechten. Als er iemand wordt
vermist en men heeft gezien dat hij door twintig gewa-
pende, geüniformeerde mannen in een legerjeep is afge-
voerd, dan zal de overheid altijd zeggen: daar weten we
niets van; hij is niet gearresteerd. Vooral in Argentinië
en Chili verdwijnen aan de lopende band mensen. Als je
een lijk vindt dat aan handen en voeten is gebonden, dan
zeggen ze rustig dat hij op de vlucht is doodgeschoten!”
Amnesty International is desondanks de enige organi-
satie ter wereld die kans ziet politieke gevangenen vrij te M
krijgen. Hoe tekent dat resultaat zich af in cijfers?
Hans de Vreij: „Dat is heel moeilijk te zeggen. Er zijn r——
in de wereld een half miljoen tot een miljoen politieke
gevangenen. Daarvan zijn er zo’n vijf- a zesduizend die
we kennen, dat wil zeggen: we weten precies wie zij zijn,
wat ze gedaan hebben en waar ze nu precies zitten. Als
we nu naar de resultaten van vorig jaar kijken, dan
blijkt dat er in de wereld door ons toedoen 1800 gevange
nen zijn vrijgelaten en dat we 2000 andere gevangenen
hebben geadopteerd. Hoeveel gevangenen er aan de
andere kant weer zijn bijgekomen, weet ik niet. Ik denk
dat het ongeveer gelijk blijft, die verhouding. Ach, wat
we bereiken, betreft zo’n ontzettend klein percentage
„Wij zijn getuige geweest van een buitengewone week
van moord in koelen bloede”, aldus Hammarberg. „On
der de doden bevinden zich de oud-premiers van Iran en
Pakistan, tien politieke gevangenen in Mozambique, vijf
zwarten in Zuid-Afrika, vijf Nigerianen, een ontvoerde
zakenman in El Salvador en slachtoffers van moorden
in Engeland en Guatemala”.
„Wij dringen bij de VN-Veiligheidsraad op een spoed
zitting aan om twee redenen”, zo vervolgt Amnesty: „Wij
willen dat er een einde komt aan het moorden. En wij
zijn ontsteld over het feit dat doodvonnissen zijn uitge
voerd in het aangezicht van een wereldopinie die als
nooit tevoren voor de slachtoffers opkwam”.
Hammarberg baseerde zijn verzoek op artikel 99 van
het Handvest van de Verenigde Naties. „Dat artikel
biedt de secretaris-generaal de mogelijkheid de Veilig
heidsraad in spoedzitting bijeen te laten komen ter
behandeling van kwesties die een bedreiging vormen
voor de internationale veiligheid en vrede. En daarvan is
hier geen sprake, zo blijkt uit Waldheims antwoord”,
zegt Hans de Vreij, woordvoerder van Amnesty’s afde
ling Nederland. „De Veiligheidsraad wordt meestal bij
eengeroepen wanneer er een oorlog tussen twee of meer
landen uitbreekt. Dat is hier natuurlijk niet het geval.
Het gaat hier om schending van de Rechten van de
•■Mens. En voor zover ik weet zijn dergelijke kwesties nog
nooit als apart agendapunt in de Veiligheidsraad behan
deld. Ik denk dat dat een van de redenen is, waarom
Waldheim ons verzoek heeft afgewezen”, aldus De Vreij.
„het zich verzetten tegen gevangen
houding van alle gewetensgevangenen
of politieke gevangenen zonder be
rechting binnen redelijke termijn.” De
ze groep mensen (die dus wél geweld
kunnen hebben gebruikt) noemt men
de politieke gevangenen).
Het verschil in Amnesty’s stellingna-
me tegenover deze twee groepen, zit
hem in het feit dat voor de eerste
categorie vrijlating wordt bepleit.
Voor de tweede groep eist men berech
tinggeen vrijlating dus; vandaar dat
Amnesty zich hier niet bezighoudt met
de vraag of er geweld is gebruikt.
De derde methode:
„het zich verzetten tegen de dood
straf en tegen foltering of andere mis
handeling voor alle gevangenen, onge
acht of zij geweld hebben gebruikt en
ongeacht of het politieke gevangenen
zijn.”
Amnesty International verzet zich te
allen tijde tegen foltering en de dood
straf, zodat ook hier de kwestie van al
dan niet gebruikt geweld niet aan de
orde is
Een onderdeel van de gedach
tengang van Amnesty International
dat nogal eens aanleiding geeft tot
misverstanden, is de zogenoemde
,niet-geweld-clausule”. Amnesty
heeft altijd duidelijk gemaakt dat zij
de vrijlating van politieke gevange
nen bepleit, mits dezen geen ge
weld hebben gebruikt. Niettemin
springt de organisatie evengoed in
de bres voor mensen die zonder
enige vorm van proces zijn vastge
zet, maar wei geweld hebben ge
bruikt. Hoe zit dat?
Londen, zondag 8 april 1979. Het negenkoppige r
Internationaal Bestuur van Amnesty International
buigt zich over de vraag of het waarnemers naar
Teheran zal sturen teneinde zich op de hoogte te
stellen van de „rechtspraak" door Iraanse revolutio
naire rechtbanken. Juist tijdens die discussie komt
het bericht binnen dat Iran's oud-premier Hoveida
na een geheim proces is doodgeschoten. Het is
voor Amnesty de druppel die de emmer doet overlo
pen Enkele uren later verzendt voorzitter Thomas
Hammarberg een uitgebreide telex naar secretaris
generaal Kurt Waldheim van de Verenigde Naties,
waarin hij vraagt om een spoedzitting van de
Veiligheidsraad, om een eind te maken aan de
onrustbarende toename van politieke moorden over
de gehele wereld.
„Er is ook een gunstige ontwikkeling hoor. Er komen
steeds meer sekties bij. Als je nagaat dat we al afdelin
gen hebben in Azië, Afrika, Zuid-Amerika dat was
vroeger ondenkbaar, toen was het echt een typisch
Westeuropese beweging. Nu kan men in die landen
werken aan het bewustzijnsproces over hun eigen rech
ten. Hun regering heeft die universele verklaring wel
getekend, maar het volk weet het vaak nog niet
Hans de Vreij noemt nog een tweede positieve ontwik
keling: die van de reputatie. „Een jaar of twee geleden
hoefden we niet te proberen de ambassade van bepaalde
landen binnen te lopen. Daar werden we mooi weer de
deur uitgegooid. Tegenwoordig is dat anders: we oefe
nen nu via ambassadebezoek druk uit. We lopen daar nu
binnen met het verzoek of men even na wil vragen waar
die en die mensen allemaal gebleven zijn. Dat heeft een
groot effect, want dan weten ze in dat land dat het hier
bekend is dat er bepaalde mensen vastzitten. Datzelfde
effect hebben de brievenacties: we laten ze voortdurend
weten dat we hier met hun gevangenen bezig zijn”.
Dat Amnesty bij de meeste landen een betere ingang
heeft dan twee jaar geleden, zal wel iets te maken
hebben met twee belangrijke onderscheidingen die de
organisatie in die periode ten deel zijn gevallen: de
Nobelprijs voor de vrede (1977) en de VN-prijs voor de
Mensenrechten (1978). Niettemin worden Amnesty-
waarnemers nog wel eens geweigerd. Hans de Vreij:
„Zolang je maar over andere landen publiceert, vindt
iedereen het best. Maar o wee als je bij hen in de buurt
komtDan ben je meteen weer een notoire leugenfa-
briek.
„Je zou veel sneller willen werken. Terwijl wij hier
maar zitten te praten, wordt er ergens in de wereld
iemand gemarteld. Ik zou óp willen springen om er
meteen wat aan te doen, iets dat snel resultaten geeft.
Maar zo werkt dat niet in de wereld
Het de laatste weken weer sterk toegenomen aantal politieke moorden
over de gehele wereld (Iran, Pakistan, Zuid-Afrika, Guatemala, Engeland)
was voor Amnesty International het vorige weekeinde aanleiding om
secretaris-generaal Kurt Waldheim van de Verenigde Naties te vragen de
Veiligheidsraad voor een spoedzitting bijeen te roepen. Afgelopen
dinsdag antwoordde deze dat dit niet mogelijk is op de door Amnesty
aangevoerde gronden. Voor het geval Amnesty een betere procedure
vindt, houdt hij evenwel de deur open, zo liet Waldheim nog weten. Wij
spraken in Amsterdam met Amnesty-Nederland over de achtergronden
van deze procedure-kwestie en over de golf van politiek geweld die
Amnesty aan de bel deed trekken. In een afzonderlijk artikel besteden we
tevens aandacht aan de zogenoemde „niet-geweld-clausule" in de
doelstellingen van Amnesty, waarover nogal wat misverstanden blijken
te bestaan.
Twee leger-officieren van de Sjah, beschuldigd van moord op
anti-s/ah demonstranten verdedigen zich voor de revolutionaire
rechtbank. Enkele uren later werden zij terechtgesteld.
Jfr b a
e
w
e
d
t
n
s
sn
e.
sn
r,
