Een jaar communistisch bewind
Het guppie
A
-W
y
1 t
- - w
y
tób
door Marien van den Bos
Revolutie
Alexander de Grote
Gealarmeerd
Regeerprogramma
te j
[R4A7Sr4/V
4 FTW fr
Na Pakistan en Iran lijkt nu Afghanistan aan de beurt voor een islamitische revolutie. De
verzameling bergstammen die samen Afghanistan vormen, zijn de laatste schakel in de keten
tussen het Midden-Oosten en hindoeïstisch India met een niet-religieus bestuur, een communis
tisch bestuur zelfs, sinds de staatsgreep van vorig jaar april. Maar de heilige oorlog van de islam,
die jihad”, is nu ook hier losgebrand en, met discrete steun van de beide buurlanden Iran en
Pakistan, worden verwoede pogingen ondernomen het pro-Russische bewind van premier Taraki
omver te werpen.
De Moslim-broederschap heeft in grote delen van het land een guerrillastrijd georganiseerd, die
de leiders in Kaboel voor ernstige problemen gaat plaatsen. Niet alleen de stammen
tegenstellingen, die achterlijkheid van het land en de strijd om invloedsgebieden van de grote
wereldmachten, ook de godsdienst brengt het „socialistisch experiment” aan het wankelen. Maar
het is niet erg waarschijnlijk dat de Sovjet-Unie met haar goede vriend èn buur laat sollen, zeker
niet in dit strategisch belangrijke gebied, vlak voor de deur.
Samarkand
O//AM
Mesjed
eQuetta
DELHI
É|i
ft
Mr «igfc o
F*'*' KABOEL
'AFGHANISTAN
'JSZ- v
|L.
r
Asjchabad
KS Stall na ba dy?;
KASJMIR
«Srinagarro
XT*Pesjawar 1
'V.i I I ''v>-
-
-
Ukaratsjt
11111
3
Afghaanse nomaden aan het ontbi/t in de buitenlucht
ispi-
’.in?”
vrou-
I
Tekeningen Jan Willem van Vugt
4
het liefdesleven op elkaar zijn aan
gewezen, is ons geslacht niet zo
sterk. Er willen nog wel eens gup
pen voorgoed gaan drijven. Dat
zien de droogkloten, zo noemen wij
Nu
nog
lar-
jk dat
i bin
ten er
>t aan
mouw
>or de
ft het
tand-
>roe-
alvi-
5 dat
jmst
rikt
boel
chte
ouw
een
nver
men
eten
We moeten altijd aanhoren dat
wij vissen zo koel zijn. Niets is
echter minder waar. Luister naar
wat ik onlangs hoogstpersoonlijk
heb mogen meemaken. Onze gup
penfamilie is nogal, laten we zeg
gen, op zichzelf. Geen wonder. Vol
gens mijn vader is hij op een goede
dag deze kom ingeplonst samen
met een vriend en een vriendin.
Daar komen natuurlijk een hoop
and the Russians have won” (Het grote spel is
gespeeld en de Russen hebben gewonnen).
Tapijtverkopers in Kaboel, de hoofdstad van Afghanistan, leggen hun koopwaar op straat, zodat iedereen er overheen
kan lopen of fietsen De tapijten gaan er daardoor wat ouder uitzien. Door die truc hopen de handelaren de toeristen een
hogere prijs te laten betalen
afstammen van het Mongoolse ras. Verder de Balu
chis, de Aimaq, die een mengvorm van Turks en
Perzisch spreken, en de Turks-sprekende Uzbeks,
Turcamans en Qizil-Bash. In de steden leven verder
groepen handeldrijvende joden en Sikhs, terwijl in
de bergen ten oosten van de hoofdstad Kaboel ook
nog blondharige stammen leven, die volgens de
overlevering nakomelingen zijn van Alexander de
Grote.
Doordat het land nooit onderworpen is geweest
aan een koloniaal gezag, zijn de traditionele econo
mische patronen langer blijven voortbestaan dan in
vergelijkbare landen als Ethiopië, Noord-Jemen,
Saoedi-Arabië, Iran, Nepal en Thailand. Tegelijker
tijd echter ontstond door de strijd tegen de begerige
kolonialisten een soort nationale trots. De monar
chen van Afghanistan maakten handig gebruik van
deze twee karakteristieken om zich te handhaven in
hun positie.
Maar achtereenvolgens in Noord-Jemen (1962),
Ethiopië (1974) en vorig jaar ook in Afghanistan
moest de feodale structuur uiteindelijk plaatsma
ken voor een revolutionair regime, dat voorname
lijk steunt op de intelligentsia in de steden en een
deel van het leger. In al dergelijke gevallen werd de
eerste taak van het nieuwe regime het opbouwen
van steun op het „platteland”, door onteigening van
feodale grootgrondbezitters, in de eerste plaats de
kerk.
de mens, met lede ogen aan en daar
om komt er af en toe vers bloed in
de kom.
het
nen-
•bij
het
int-
De vlam sloeg in de pan toen 18 april van het
vorig jaar Mir Akbar Khyber door de politie werd
gedood. Khyber, een docent aan de universiteit en
medewerker van het blad Parcham, was de man die
de hereniging van de beide vleugels van de een
heidsorganisatie PDPA in 1977 voor een groot deel
lacht,
aj«ist
■m te
jeluk-
'eluk-
en, je
ihoud
or el-
n dat
geen
moe
recht
i, het
'ader
amen
mijn
m of
lid
het
toet
tien
aar
Ljke
de
het
met
raar
i we
een
>sje
de
iad
ille
Een sterk gediscrimineerde groep vormen verder
de één miljoen Hazaras, die Perzisch spreken maar
niet
iept.
g. Ik
c ge
iken
inge-
het
*n is.
at er
>ef je
ische
ik te
l niet
iegt
ter-
dus
lijk
de
och
lijk
3
hal-
dlo-
nen
zien
zen-
laar
aar-
vak
i de
eke-
cun-
ilijk
organiseerde. Na het nieuws van de dood van
Khyber ontstond er grote onrust in Kaboel. Duizen
den mensen woonden de begrafenis bij, resulterend
in een demonstratie voor de Amerikaanse ambas
sade tegen CIA en SAVAK. Premier Daoed, die in
1973 de koning van de troon had gestoten, maar
even feodaal ging regeren, liet Taraki, Karmal en
andere PDPA-leiders arresteren, maar de volgende
ochtend al vielen Mig-2Ts het paleis van Daoed aan,
terwijl vijftig tanks de straten van Kaboel binnen
rolden. In de gevechten kwamen Daoed en enkele
andere ministers, familieleden en loyale militairen
om het leven.
Dezelfde avond nog richtte de PDPA zich via de
radio tot het volk en de volgende dag al werd een
Centraal Comité en een kabinet bekendgemaakt,
voor een deel samengesteld uit de zojuist bevrijde
politieke leiders. PDPA-officieren namen in de
garnizoenen het commando op zich, alleen in het
hart van de Pushtun-streek werd nog twee dagen
verzet geboden.
De corruptie in het staatsapparaat wordt hard
aangepakt en hoge salarissen afgeschaft. De vrou
wen, de verschillende nationaliteiten en de noma
den krijgen gelijke rechten, hetgeen onder meer tot
uiting moest komen in kleine hervormingsstapjes
zoals het afschaffen van de bruidsschat en het
verbod op uithuwelijken van kinderen beneden de
16 jaar. Maar de donkere wolken pakten zich op
nieuw samen boven de Afghaanse hoogvlaktes.
In de eerste plaats is de aanhang van de PDPA in
de steden wel erg klein in een land waar zeker
tachtig percent van de bevolking op de rand van het
bestaansminimum balanceert, analfabeet is en als
politieke horizon het dorp of stam kent. Het is
daarom de vraag of de volledige afwezigheid aan
vroegere steun uit de boerensector en het gebrek
aan agrarisch geschoold kader goed te maken is
met de overigens succesrijke landhervormingen.
Of de PDPA-regering een kans tot overleven
heeft zal voor een groot deel afhangen van de
economische situatie van het land. Het afgelopen
jaar was een bijzonder goed oogstjaar, maar de
vooruitzichten voor dit jaar zijn zorgwekkend van
wege de droogte. Het zal nog enige tijd duren
voordat de geplande irrigatiesystemen voldoende
werken en intussen dreigt een acute boerenonlust
als in de jaren ’70-’72, die mede aanleiding vormde
voor de coup tegen Daoed. Met de toeloop naar de
steden; zoals in alle Derde Wereldlanden, is werk
loosheid een ernstig probleem, terwijl ook de han
delaars van de Bazaars gebruik proberen te maken
van de overgangssituatie in het land.
En er zijn meer krachten die de regering in haar
plannen wil belemmeren of tegenwerken. Van de
koninklijke familie is geen kwaad meer te duchten.
De leden zijn gestorven of bevinden zich veilig in
het buitenland. Maar de groepen die profiteerden
van de oude orde zijn daarentegen nog volop aan
wezig: landeigenaren, stamleiders, hoge ambtena
ren en mullahs, die met duizenden naar Pakistan
zijn uitgeweken en om hulp hebben aangeklopt bij
Iran en Saoedi-Arabië. De guerrillastrijders die nu
de grens van Pakistan oversteken vinden zo’n
250.000 mullahs aan hun zijde, die al vrij snel de
Partij van de Islam, Hizb-i-islam, hadden opgericht.
Ten slotte zijn er nog de problemen van de
vijandige omgeving in de regio en in de wereld.
Meteen na de coup van vorig jaar startten de
westerse landen een publiciteitscampagne over het
massale bloedvergieten van de nieuwe machtheb
bers, waarvoor nauwelijks aanwijzingen zijn al
zijn er bij de gevechten rond het paleis zeker een
aantal doden gevallen.
Ook de rol van de Sovjet-Unie in de coup is
regelmatig sterk overdreven. Het land is al jaren
lang van groot belang voor de veiligheid van de
grote noorderbuur, maar er is geen enkele aanwij
zing dat de coup van Taraki door Moskou is georga
niseerd. Als er naast de binnenlandse spannin
gen al een buitenlandse aanzet tot de revolutie
werd gegeven dan moet deze zeker in het Iran van
de sjah worden gezocht. Aan de andere kant is de
hulp van de Sovjet-Unie dringend nodig, bij afwe
zigheid van andere hulp van enige omvang. Gezien
de vorm waarin de landhervorming wordt georga
niseerd is er een redelijke kans dat Afghanistan
zich in ieder geval deels weet te onttrekken aan de
modellen van de Sovjet-Unie. Ook een eventueel
lidmaatschap van de Comecon en het Warschau
pact is door Kaboel nadrukkelijk van de hand
gewezen.
Het is nu vooral de vraag hoever de beide islamiti
sche buurlanden willen gaan in het ondersteunen
van een moslimrevolutie.
Maar ook de overige buren van Afghanistan
Pakistan, Iran, China waren op slag gealar
meerd. Afghanistan heeft altijd een belangrijke rol
gespeeld in de Pakistaanse politiek, omdat de zes
miljoen „Pushtuns” die in Noordwest-Pakistan le
ven in Afghanistan altijd een bereidwillig oor heb
ben gevonden voor hun grieven. En in mindere
mate gaat hetzelfde op voor de drie miljoen Balu
chi’s in Baluchistan, in het westen van Pakistan.
(Ook in Iran leven zo’n miljoen Baluchi’s, evenals in
de Sovjet-Unie). Een militante regering in Kaboel is
zodoende een bedreiging voor de rust in de Pakis
taanse gebieden en daarmee een bedreiging vobr de
Pakistaanse junta zélf, die sinds de coup tegen
Bhoetto orde en rust in het land niet heeft kunnen
herstellen.
De regering van de sjah van Iran was al evenmin
ingenomen met de verrijzenis van een communis
tisch buurland de verbeterde betrekkingen tus
sen de sjah en de Afghaanse premier Daoed waren
zelfs een van de aanleidingen tot de coup van de
communistisch partij en de nieuwe religieuze
leiders van Iran, met name de ayatollahs Khomeiny
en Shariat-Madari wekken de Afghaanse moslims
nu op tot de strijd tegen het regime. China ten
slotte, dat slechts enkele tientallen kilometers ge
meenschappelijke grens heeft met Afghanistan is
sowieso tegen elke vergroting van Russische in
vloed, waar ook ter wereld.
Het nieuwe regime in Kaboel was wel aangewe
zen op de steun van de Sovjet-Unie, met alleen
India, een traditionele vriend van de Afghanen, als
alternatieve steunpilaar. En steun is voor Afghanis
tan van levensgroot belang. Zelfs onder de meest
gunstige omstandigheden zal het tientallen jaren
duren voordat dit land ontrukt is aan standgebon
den economie, de tekorten aan voedsel als de na
tuur een jaar niet meewerkt, de tegenstellingen
tussen de verschillende etnische groepen. Zoals
Ethiopië ook wel is genoemd is Afghanistan „een
museum van volkeren”, tot voor kort geregeerd
door een koninklijke elite van één bepaalde stam,
de Pushtuns, sinds de oorsprong van de Afghaanse
staat in de achttiende eeuw. De Pushtuns, die in
stamverband het zuiden en oosten van het land
bewonen zijn de grootste etnische groep (op een
totaal van ongeveer 16,7 miljoen inwoners tellen zij
tussen de zeven en acht miljoen). Dan zijn er de
Tajiks (ongeveer 30 procent van de bevolking) die
in Iraans dialect spreken en voornamelijk de enkele
grotere steden bevolken.
blijven, uit het water springen, we
verzonnen de gekste spelletjes.
Prettig was, dat de bewoners van
het huis ’s avonds niet thuis waren,
zodat we ons voor hun nieuwsgieri
ge blikken niet hoefden te generen.
Afghanistan: volgende
in de Moslimrevolutie
ter ververst wordt. Wat ook een
aardige deining veroorzaakt is het
bijplonzen van nieuwe soortgeno
ten. Omdat onze ouders zo klein
begonnen zijn en de kinderen voor
Enige dagen later presenteerde Taraki het re-
geerprogram: „Het door Nadir Sjah in 1929 geves
tigde olichargische regime is eindelijk omverge-
worpen en de komende twee jaar zal een definitief
einde worden gemaakt aan al het grootgrondbezit.
De schulden van de arme boeren vooral na de
droogte van ’70-’72 aanzienlijk gestegen worden
onmiddellijk kwijtgescholden en iedereen krijgt
één tot zes hectare land, al naar gelang de bodem
kwaliteit. Een programma dat het afgelopen jaar
onder groot enthousiasme van de arme landarbei
ders is ingezet. De boeren werden weliswaar aange-
moedigd zich in collectieven te organiseren maar de
grond zélf werd niet gecollectiviseerd.
Op weg met een bed naar de bazaar, de markt in Kaboel.
Het bed is voor de verkoop
Nu is het zo, dat als vissen zich
erg inspannen door hard te zwem
men of het lang achtereen bedrij
ven van liefde, hun lichaamstempe
ratuur stijgt. Deze ontstane warm
te wordt ogenblikkelijk afgegeven
aan het water. Wat gebeurde er nu
die nacht? Precies, het water in de
kom werd warmer en warmer. De
hele lange nacht hebben wij gedold,
dertig guppen in totaal, want orgie
ën slaat niemand van ons over.
Door driftig staartgezwiep sloeg er
af en toe water over de rand op de
grond. Plus daarbij het water dat
door onze tomeloze energie verhit
werd en verdampte, was het resul
taat bij ochtendgloren een kom die
nog slechts voor de helft vol was.
En daar snappen de droogkloten
geen bal van tot op de dag van
vandaag.
rw„v«.,v .„.nu*. rvwp
kinderen van. Een van hen ben ik,
een meisje van 24 weken. Wij zijn
nu met z’n dertigen, het aquarium
meet 60x30x30 centimeter en is op
constante kamertemperatuur. Elke
dag ruim voedsel, nooit troebel wa
ter, dat zit wel snor. Ons betrekke
lijk eentonige leven achter glas
komt om de paar weken in een
stroomversnelling wanneer het wa-
Wat er op die nacht in december
gebeurde bewaar ik nog steeds als
een zoete herinnering in deze rim
pelloze tijden. Het mooist waren de
verbijsterde gezichten van de
droogkloten de volgende dag voor
het glas. Dat was nog nooit ver
toond. De gebeurtenissen waren als
volgt. Het lot wilde dat wij toen
met vrij veel meisjes waren. De
jongens stierven bij de vleet. Op de
dag dat er weer drie definitieve
drijvers uit het water gehaald wer
den, plonsten er ’s middags niet
minder dan zeven nieuwe guppen
het water in. Alle van het manne
lijk geslacht, zagen wij in de gau
wigheid. Je begrijpt, dat werd me
een gedraai en geflirt, wat sloofden
we ons uit om elkaar te behagen. Er
werd wedstrijd gezwommen, som
migen deden wie het langst boven
water kon blijven, anderen pro
beerden wie het stilst kon hangen
in een hoekje, rugzwemmen, dood-
Afghanistan is in Nederland nog altijd voorname
lijk bekend door de Afghaanse jassen en de „Beurs
berichten” in „De Rooie Haan”. Minder bekend is
dat er verschillende oorlogen zijn uitgevochten
tussen Engeland en Rusland om de zeggenschap
over dit berggebied in de vorige eeuw. De socialisti
sche revolutie sinds 27 april van het vorige jaar is
ook grotendeels in mystieke nevelen gehuld geble
ven. Met veel militair machtsvertoon maakte het
huidige regime vorig jaar een einde aan de regering
van premier Daoed, die zelf ook via een staatsgreep
iri 1973 aan de macht was gekomen.
In eerste instantie leek het een gewone coup, in
niets afwijkend van het gebruikelijke patroon in
deze gebieden Pakistan, Bangladesj en de Ara
bische wereld of de coup van Daoed zelf. Maar er
waren wel grote demonstraties in de hoofdstad
Kaboel aan voorafgegaan en, hoewel een militaire
staatsgreep, dook toch al spoedig een revolutionai
re partij van voornamelijk niet-militairen achter de
schermen op, onder leiding van de onderwijzer Nur
Mohammed Taraki die de verantwoordelijkheid
voor de regering op zich nam. In plaats van een
wisseling van de wacht legde het nieuwe regime
zich toe op landhervormingen, het uitbannen van
de ongelijkheden tussen de verschillende stammen
en nationaliteiten en zelfs op de emancipatie van de
mohammedaanse vrouw. Hoewel op geheel andere
leest geschoeid dan de pro-westerse premier Bhoet
to in Pakistan of sjah Reza Pahlavi in Iran kon een
islamitische reactie, onder leiding van de mullahs,
stamhoofden en grootgrondbezitters, echter niet
uitblijven.
Maar op de achtergrond speelden van begin af
aan ook grote internationale belangen een rol.
Zoals verwacht waren de leiders in het Kremlin blij
verrast met de revolutie aan de zuidflank, terwijl de
Verenigde Staten geheel onvoorbereid waren op
een dergelijke plotselinge verandering van de situa
tie. (De voormalige inlichtingendienst van de sjah
van Iran, de SAVAK, daarentegen heeft de gebeur
tenissen wel degelijk zien aankomen, maar in Was
hington is daar niet voldoende notitie van geno
men). Jarenlang hadden de VS berust in een soort
evenwicht van invloeden in Afghanistan, louter
geïnteresseerd in de strategische aspecten van het
gebied.
De staatsgreep van de communisten werd dan
ook ogenblikkelijk afgeschilderd als een nieuwe
agressieve daad van de Sovjet-Unie zoals Ango
la en Ethiopië en onder auspiciën van de Navo is
een grote conferentie gewijd aan de ontwikkelingen
in dit deel van de wereld. Verwijzend naar de
historicus Kipling, die de Engels-Russische rivali
teit in Afghanistan in de vorige eeuw als „The Great
Game” betitelde, zei een van de Amerikaanse deel-
nemers aan de conferentie: „The great game is over
w
