Rudi Fuchs, artistiek leider manifestatie van moderne kunst in Kassel
Weinig goed nieuws van
Nederlandse sf-front
GRnvm©63
Stijlgevoel en spelprestaties
zijn Haags jubileum waardig
Wie nerveus
is slaapt
slechter!
BRUAA
SF-JAARBOCK
02526/2841ÓUCm
wij
ontvingen
Documenta niet rond thema bouwen
99
Biologische ramp in Het laatstgeboorterecht
door Frank Tiesing
Verwantschappen
Zinvol
CO2- LASSERS, MONTEURS,
BOORDE RS,PERSERS,DRAAIERS
Alleen cultuurbarbaren
gooien hun oude boeken weg
Dus brengt ze naar De Slegte.
De Slegte is een goeie
voor uw oude boeken.
13
19 7 9
KUNST
M E I
DINSDAG
1
r
’t ROODE HERT”
N UNIEK BEDRIJF IN EEN BIJZONDERE MARKT...
J
s MAANDAGS EN
DINSDAGS GESLOTEN
17e-eeuwse herberg
Culinaire specialiteiten in een
even rustige als sfeervolle
omgeving van een beschermd
dorpsgezicht
bij de Velsertunnel
op weg naar IJmuiden
Zuiderdorpstraat IS
Oud-Velsen. Tel. 02550-15797
EINDHOVEN. „Ik denk dat
de mensen er niet goed raad mee
wisten; daar staat nou een direc
teur van een museum voor heden
daagse kunst te vertellen dat er te
weinig wordt gedaan voor oude
kunst. Dat klinkt natuurlijk heel
vreemd”.
Rudi Fuchs, directeur van het
Eindhovense Van Abbemuseum,
waar de meest moderne kunst
van onze tijd wordt getoond,
moet er eigenlijk wel een beetje
om lachen. De verwarring ont
stond toen hij een maand gele
den in Leiden zijn boek „Geschie
denis van de Nederlandse Schil
derkunst” presenteerde. Bij die
gelegenheid maakte hij een aan
tal opmerkingen over de in zijn
ogen ongewenste groei van het
aantal opmerkingen over de in
zijn ogen ongewenste groei van
het aantal plaatsen in ons land
waar kleine museums heden
daagse kunst wordt gekocht.
Zoals wetenschappelijke boeken, ency
clopedieën, literatuur, atlassen, oude pren
ten, enz. Misschien krijgt u er nog meer^
geld voor dan u denkt.
DEN HAAG. Shaws profesor
Higgins wist in Pygmalion zijn
Londense stadgenoten op een
mijl nauwkeurig op hun afkomst
te plaatsen. De geleerde zou ook
aan Den Haag zijn vreugde heb
ben kunnen beleven. Want het
ene Haags is het andere niet. Ver
re van dat. De Haagse Comedie
heeft het 175-jarig bestaan van de
Koninklijke Schouwburg dit
weekeinde luister bijgezet door
dat kenmerk eens extra te onder
strepen. Men nam „Het weder
zijds huwelijksbedrog” van Pie
ter Langendij k bij de kop en
smeedde dit meer dan twee eeu
wen oude blijspel om naar een
Haagse editie.
bibliotheek
(ADVERTENTIE)
P. WOLFSBERGEN
(ADVERTENTIES)
Uiislui tend bij apotheker en drogist.
Lees vooraf de gebruiksvoorschriften.
zakelijk leider die het ging maken, of
iemand die je benoemt met een duidelijke
eindverantwoordelijkheid en die je de
vrije hand zou geven. Nu, dat laatste is
gebeurd. Ik zat in dat clubje en het is
eigenlijk een beetje toeval dat ik het ge
worden ben.
Hoe vind je het nu om dit te gaan doen?
„Ik vind het moeilijk. Je kunt zeggen:
vroeg rijp, vroeg rot. Er zijn al Duitse
kranten geweest die schreven: „Hij is nog
geen veertig als de Documenta geopend
wordt”. Dat klopt. Je hebt dan al het
grootste gemaakt op dit gebied, maar ik
weet ongeveer wat ik kan. Ik durf het wel
aan”.
„Hoe ik het ga doen, daar heb ik nog
geen precies beeld van. Het eerste jaar
denk je wat na. Je droomt wat, wat ik
perse niet wil, is een thema. Je krijgt dan
veel te veel dat slecht werk gekozen wordt
omdat het binnen het thema past. Het
moet gaan om het tonen van verwant
schappen. Dus ook geen Duitse zaal, Itali
aanse zaal, Amerikaanse zaal, nee ik wil
laten zien welke kunst internationaal met
elkaar te maken heeft. Ik wil proberen om
wat zich de laatste vijftien jaar in de
moderne kunst heeft afgespeeld, helder te
maken. Kijk, elke museumdirecteur heeft
Fuchs is ervan overtuigd dat manifesta
ties als de Documenta zinvol zijn. „Juist
vanwege de grootschalige opzet heb je
mogelijkheden om iets te laten zien wat je
in de beperktheid van een museum niet
kan. In de kleine zaaltjes van het museum
kun je nooit de samenhang tonen die een
Biënnale of Documenta wel mogelijk
maakt. De ruimte die je er hebt, de tijds
duur, een beetje het karakter van een
kermis, dat geeft je de mogelijkheden om
dingen bij elkaar te brengen, accenten te
leggen en een publiek te trekken dat je
anders nooit krijgt”.
Maar zo’n groot publiek stelt toch wel
eisen aan de inrichters. Hoe breng je het,
voor wie maak je het, de catalogus. Hoe
voorkom je dat mensen het gevoel krijgen
in een doolhof terecht te komen?
„Je maakt het voor de bezoeker. Maar
wie is dat? In ’77 waren het er 300.000. En
in Kassei denken ze dat een sensatie een
grote aantrekkingskracht heeft. Die aard-
kilometer van Walter de Maria, daar heeft
de pers al voor de opening tijdenlang bol
van gestaan. En eigenlijk vragen ze me
ook zo iets. Ik kan natuurlijk Torrini
vragen om alle blinde muren van Kassei
met stippen te beschilderen, maar ik weet
dan niet of dat wel een goeie Torrini is. ’t
Is wel een stunt, maar natuurlijk volstrekt
verwerpelijk. Kijk, bij De Maria was het
niet gepland.
„Ik vind het moeilijk om me voor te
stellen voor wie je het maakt. Als ik een
tekst schrijf, denk ik: zoals ik het doe, doe
ik hét goed. Zo maak je ook een tentoon
stelling. De mensen komen toch wel naar
de Documenta. Bovendien, zo’n omvang
van 300.000 mensen kun je niet bevatten”.
„Je moet er natuurlijk wel iets bij doen.
Daarom wil ik ook een hele simpele gids
maken. Die is er nooit geweest. Een gids
die wij als samenstellers zelf schrijven.
Vlak voor de tentoonstelling klaar is, moe
ten we er doorheen lopen en ons afvragen:
wat zullen we hier nou bij schrijven. En in
die gids moet ook komen wat je elders in
Kassei en omgeving kunt beleven.
„Maar goed, het is nog hardop dromen
wat ik nu doe. Het spookt nog allemaal in
m’n hoofd. Wat het worden gaat, zal in de
komende tijd wel blijken.
in de afgelopen jaren dingen laten zien die
hij of zij wel goed vond.”
kelijkheid en stand ophouden in een ge
slaagde rentree.
Achter dit koppel gingen de twee ge
dienstigen rechter op hun doel af. Hoe kon
dat ook anders met een struise, volmaakte
Rotterdamse van Anne Wil Blankers en
een kleurige guit van Kees Coolen? Gas
ton van Erven en Peter Hoeksema droe
gen ook kruidige figuren aan, maar het
bleek eigenlijk, dat niemand onder de
maat zakte van dit aantrekkelijk stuk
vertier, waar overigens Hagenaars zowel
als niet-Hagenaars in gelijke mate van
kunnen smullen.
Alleen de eerste categorie krijgt in de
slotzin nog een veeg uit de pan: baron Jan,
evenals de anderen kleurig 17e-eeuws
aangekleed door Has Noordhoek Hegt,
kreeg zijn bekomst van de Hagenezen.
PIET RUIVENKAMP
(ADVERTENTIE)
„Gesloten spiegels”, gedichtenbun
del door Ellen Warmond, uitgave Em.
Querido 17,50).
„Verder geen leed”, gedichtenbun
del door Eva Gerlach, uitgave De
Arbeiderspers 18,50).
„De kater van tante Agaath” door
Leo Derksen, uitgave Teleboek Am
sterdam 15).
Maar het is verre van
mij om te ontkennen dat
deze bundel enkele veel
belovende verhalen be
vat en niet alleen van
„profs” als Manuel van
Loggem, Eddy Bertin en
„De bloeiende Oranje-boom”, ge
dichten over het leven koninging Julia
na, door Erzsébet Kisjókai, uitgave
Perspectief te Voorburg (ƒ8,90).
Een huilbui van jaren”, episoden uit
het leven van Rita Koopman, door
Dick Walda, uitgave H. J. W. Becht
17,90).
„Opgegraven verleden”, de archeo
logische ontdekkingen in prehistorisch
Europa, door Geoffrey Bibby, uitgave
Meulenhoff Informatief 34,50).
Geopend vanaf 17.00 uur.
Langendij k heeft het in het begin van de
18e eeuw niet aangedurfd zijn Amster
damse stadgenoten om zichzelf te laten
lachen. Daar heeft men eerder pret om
provinciaaltjes, en hij koos dus voor het
mikpunt van plezier Utrecht uit. De Haag
se Comedie heeft nu met Haagse zelfspot
die rol op zich genomen en er een variatie
van prachtige dialecten aan meegegeven:
verwaten Haags, blufferig Haags en plat
Haags met veel ij-en en ui-en een
bonte mengeling, welke schitterend bleek
te werken. Een die in haar toonaarden
overgoten werd door het carillonspel van
de Jacobstoren.
Dat sloot dan weer mooi aan bij het
speelse decor van Harry Wich, die Wim
van Hemert en Chris Kobus zeer be
kwaam in verschillende versies een La
Fargue-prent van de Grote Markt liet na
schilderen. Voor het overige moest men
zich ongeveer naar de Prinsessegracht
tegenover het Malieveld verplaatsen voor
het steekspel van kale kak der Haagse
adel aan lager wal.
Langendijks „Het wederzijds huwe
lijksbedrog” verdient niet vergeten te
worden. Gewapend met de kennis van zijn
huwelijksmisère wist de Amsterdammer
ver uit te stijgen boven de rederijkersvlijt
van zijn tijdgenoten met een plastisch en
dramatisch getint taalgebruik, dat tot in
deze tijd vermag het publiek te char
meren.
De beide regisseurs van het stuk, Carl
van der Plas en Guido de Moor, hebben de
tekst bijgepolijst voor modern gebruik en
voor een modelvoorstelling gezorgd, die
het jubileum van de Koninklijke Schouw
burg waardig was: het werd veel meer
dan een museumverplichting van een
klassiek blijspel. Door het stijlgevoel dat
werd gehanteerd en de gepreciseerde
spelprestaties van het hele ensemble.
Guido de Moor deed zelf als een fraaie
spookachtige schlemiel edelman Lode-
wijk, die een bruidsschat komt voorwen
den bij juffer Charlotte, die ook al meer
dan haar adel tracht te suggeren. Trins
Snijders balanceerde knap tussen ontvan-
viljoen heeft, maar meer een geïntegreerd
totaal-overzicht.
In 1955 werd gestart met de eerste Docu
menta in het door de oorlog ernstig be
schadigde Fridericianum in het hartje
van de stad. Later breidde het expositie-
gebied zich uit tot alle museums van Kas
sei, het immense park Karls Aue en de
daarin liggende Orangerie.
In de ruim twintig jaar van haar be
staan heeft de Documenta zich ontwik
keld tot de belangrijkste manifestatie van
de moderne beeldende kunst in de wereld:
in 1977 trok het honderd dagen durend
festijn ruim 300.000 bezoekers, was het
budget 4,5 miljoen Duitse marken, het
aantal deelnemende kunstenaars nauwe
lijks te tellen en de driedelige catalogus
loodzwaar. Tel daarbij de protesten van
kunstenaars die vonden dat ze ten onrech
te geen plaatsje op de expositie hadden
gekregen, de burgers die kwaad waren
vanwege zoveel geldsmijterij en de etala
ges van plaatselijke middenstanders waar
tussen de confectie en het snoepgoed ob
jecten van moderne kunst waren ge
plaatst, en het is duidelijk dat de Docu
menta een niet meer weg te denken
werkelijkheid is geworden.
De 37-jarige Rudi Fuchs, nog maar net
vier jaar directeur van het Van Abbemu-
seum in Eindhoven is nu benoemd tot
artistiek directeur van dit spektakel, dat
in 1982 weer zal worden gehouden. Hij
maakt niet direct de indruk helemaal on
dersteboven te zijn van die verkiezing,
maar vindt het mompelend „toch wel een
onderscheiding”
Hoe is zijn benoeming eigenlijk tot
stand gekomen?
„Kijk, in het verleden werd er geen
echte artistiek leider benoemd. Die kwam
in het tijdperk van Bode, die inmiddels
overleden is, een beetje boven drijven. Er
werd zo wat rondgevraagd hier en daar en
dan was er wel iemand bereid. Iemand die
voldoende tijd had en wel een poosje in
Kassei wilde wonen. Maar al tijdens de
Documenta van ’77 werd door de burge
meester van Kassei, die voorzitter van het
bestuur is, besloten dat het zo niet langer
kon. Er is toen een internationaal gezel
schap mensen bij elkaar gaan zitten om
na te denken over de Documenta van ’82.
Eén van de vragen daarbij was of het
weer op dezelfde manier moest als in het
verleden: een groepje mensen met een
Paul van Herck, inaar
ook van John Vermeulen
(Bedorven vlees), Frank
Roger (Blauwdrukken)
en Katty Lensen (Dit zijn
mijn geboden).
De Documenta in Kassei heeft door het tonen van avantgardistische kunstuitingen in het
verleden noga! eens een provocatieve uitwerking gehad op de Kasselse burgerij. Een protest tegen
de manifestatie kreeg dan - zoals hier in 1977 - een beeldende vorm.
„Ik ben natuurlijk helemaal niet tegen
het tonen van moderne kunst; hoe zou ik
kunnen! Maar wat ik met die opmerkin
gen bedoelde, is dit: je ziet een ontwikke
ling dat overal krampachtig moderne
kunst wordt gekocht, omdat men blijk
baar vindt dat elk museumpje zo nodig z’n
eigen collectie moet hebben. Nou, dat kan
helemaal niet. Kwalitatief gezien is het
aanbod van die kunst vrij beperkt en als
iedereen nu maar aankoopt, wordt de
spoeling wel heel erg dun. Het is toch veel
beter als lokale museums zich concentre
ren op bijvoorbeeld de kunstgeschiedenis
van hun eigen streek en daarnaast een
paar keer per jaar tentoonstellingen van
hedendaagse kunst organiseren.
„Ik vind bovendien dat de situatie in ons
land wat betreft de museums voor moder
ne kunst helemaal niet zo slecht is. Je hebt
toch het stedelijk in Amsterdam, Boy-
mans van Beuningen in Rotterdam, het
Groninger Museum, Maastricht, het
Frans Hals in Haarlem, Den Haag en mijn
museum in Eindhoven. Dat zijn allemaal
plaatsen met een zwaar accent op de he
dendaagse kunst. Tegen die achtergrond
maakte ik mijn opmerking dat er een
ontwikkeling is ontstaan waarin te weinig
wordt gedaan voor de kunst”.
Hoe aardig het ook is om met een direc
teur van „hedendaagse kunst” over „oude
kunst” te praten, het is niet de aanleiding
voor dit gesprek. Dat is het bericht dat
Rudi Fuchs vorige maand in het Westduit-
se Kassei benoemd is tot artistiek leider
van de Documëntata.
De documëntata is ontstaan in de jaren
’50 op initiatief van de Kasseier kunsthis
toricus prof. Arnold Bode. Door de nazis
tische periode was ook op cultureel gebied
een breuk ontstaan met andere landen.
Bode wilde opnieuw een internationale
aansluiting. Zijn idee was om eens in de
vier jaar in Kassei, tijdens de zomermaan
den, een grootse presentatie te maken van
de stand van zaken in de beeldende kun
sten. Anders dan de Biënnale van Venetië,
waar elk deelnemend land een eigen pa-
Sterk&stabiel
VERGEET NIET EVEN VKON TE BELLEN!
WIL VAN MARS, ARIPSISZAKmTSrtM)
niet één tak van één
boom, maar een chaoti
sche wirwar van bloeien
de twijgen, stronken en
struweel, dorre takken
en wild woekerende pa
rasieten.,..”
Wie nerveus is verbruikt nutteloos te veel
energie. Nerveuze mensen zijn dan ook
vlugger uitgeput en kunnen zich moeilij-
ker concentreren. Zij voelen zich vaak
loom en lusteloos en kunnen daardoor
‘s avonds slecht in slaap komen. Zij moe
ten proberen weer de nodige rust in hun
leven te brengen. Valdispert kan hen
daarbij helpen. Valdispert is een zuiver
natuurprodukt uit de valeriaanwortel.
Valdispert brengt u weer tol rust maar
maakt niet loom of slaperig. Valdispert
dragees zijn gemakkelijk in re nemen.
Vraag nadrukkelijk Valdispert.
Wat er aan Nederland
se science fiction ver
schijnt is, ondanks de
grote belangstelling
voor het genre, vrij ge
ring van kwantiteit en
kwaliteit. Jammer ge
noeg vormt „Het Laatst
geboorterecht” van
Frank Visser, wat uit
voering betreft een bij
zonder goed ogend stuk
je werk van Servire in
Katwijk, daarop geen
uitzondering.
Laatstgeboorterecht is
een kort sf-verhaal met
als onderwerp het on
vruchtbaar worden van
praktisch alle gedierte
en mensen op aarde,
doordat een onvoorzich
tig bedrijf zaken zijn
zaken geknoeid heeft
aan het begin van de
voedselketen, zeevegeta-
tie op het moment dat dit
verhaal speelt.
Hoofdpersonen zijn de
lerares Klio Korda en
haar minnaar, de weten
schapper Anatole Cer-
nucki, de man die uitein
delijk de oorzaak van al
le biologische ellende
blijkt te zijn, maar die
ook weer oplost.
Op zichzelf is Vissers
verhaal niet eens onaar
dig, ook al door de ma
nier waarop hij zijn the
ma er wordt geen kind
meer geboren, alle dier
lijke leven dreigt uit te
sterven hanteert.
Maar de bewoordingen
waarin dat gebeurt zijn
zo hoogdravend, zijn vi
sie op de samenleving en
de man-vrouwverhou-
ding is dermate ouder
wets dat je van tijd tot
tijd meent een parodie
op een realistische
streekroman onder ogen
te hebben.
Veel minder preten
tieus is Ganymedes 3, sf-
jaarboek van Bruna
(Zwart Beertje), samen
gesteld door Vincent van
der Linden, die in zijn
inleiding tot deze Neder
landse verhalenbundel,
treffend over sf als ver
schijnsel opmerkt: „sf is
Het laatstgeboorterecht
van Frank Visser. Uitgave
Servire te Katwijk, prijs
8.50.
Ganymedes 3, sf-jaarboek
in de reeks Zwarte Beertjes
van Bruna te Amsterdam.
De bundel is daarmee
aardig omschreven
ook al doordat mijn re-
censie-exemplaar van
pagina T60 uitglijdt naar
pagina 193, dan door
leest tot pagina 244- en
vervolgens weer terug
gaat naar pagina 193.
Kwestie van tijdreizen
misschien?
Boekhandel J. de Slegte b. v.
Grote Houtstraat 100,2011 SR Haarlem.Tel. 023-31 52 50.
Los van de kwaliteit
van deze verhalen er
zijn er bij die een duide
lijk déja-vu-effect Sorte
ren blijft het een prij-
zenswaardige activiteit
van Bruna op deze wijze
de helpende hand te bie
den bij het aanslingeren
van de al te koude Ne
derlandse sf-motör.
„Stemmen voor Europa” door Hans
van der Werf, uitgave Het Spectrum
12,50).
„Europese verkiezingen”, program
ma’s en analyse, door drs. Y. H. Berg-
horst en drs. P. M. Hommes, uitgave
Martmus Nijhoff 25).
„Rozen op de rails”, elf korte verha
len van Belcampo, uitgave Em. Queri
do 19,90).
„Oogleden”, sonnetten door Jan
Kuijper, uitgave Em. Querido in de
Boekvink-reeks 10,25).
„De ballingen”, de beeldende kun
stenaars Frits van den Berghe, Gusta-
vfe dé Smet en Rik Wouters in Neder
land 1Ö14-1921, door Adriaan Venerpa,
uitgave Het Wereldvenster 85).
„World Press Photo 1979”, uitgave
Teleboek Amsterdam.
„Het koninklijk boekje” door Fred
J. Lammers, uitgave Hollandia
12,15).
„Istanbul” door Colin Thubron, uit
gave Time-Life Boeken in de serie Ste
den 39?90j.
„Reizend door Oost-Indië, prenten
en verhalen uit de 19e eeuw, samenges
teld door Bea Brommer, uitgave Het
Spectrum 34,50).
„Het goud van de Lutine”, schatgra
vers voor de Nederlandse kust, door S.
J. van der Molen, uitgave De Boer
Maritiem 27,50).
„58 Miloen Nederlanders en hun
kerken”, gebaseerd op de gelijknamige
tv-serie van de NOS, uitgave Amster
dam Boek 19,90).
„De goddelijke keizers”, kerk en
staat in het Byzantijnse rijk, door Ste
ven Runciman, uitgave Fibula-Van
Dishoeck 15,75).
„Utopia”, wereldhervormers tussen
werkelijkheid en fantasie, door Mi-
chaél Wheélër en' lan Tod, uitgave De
Haan 27,50).
„Nederland rond 1900”, contouren
van een cultuur (kunst, literatuur, mu
ziek en film), door drs. D. de Boer, dr
B. H. Spaanstra-Polak, dr. G. W. Huy
gens, dr. C. C. J. von Gleich, drs. A. H.
B. Briels en drs. J. Goedegebuure, uit
gave De Haan 39,50).
„Noordbrabants museum”, geschre
ven door de staf van het museum:
Margriet van Boven, Jan van Laarho
ven en Maureen Trappeniers met me
dewerking van drs. W. J. H. Verwerg,
provinciaal archeoloog 16).
„Koningin Juliana”, zeventig jaar in
woord en beeld, uitgave Zomer Keu-
ning 13,95).
„De vloek van de farao’s”, moderne
wetenschap ontraadselt een eeuwe
noude mythe, door Philipp Vanden
berg, uitgave H. Meulenhoff (ƒ37,50;
derde druk).
„Kanttekeningen bij Hitler” door
Sebastian Haffner, uitgave H. J. W.
Becht 19,50).
„De Kelten”, het volk dat uit het
duister kwam, door Gerhard Herm,
uitgave H. Meulenhoff 36,75; derde
druk).
„De- Hunnen”, het volk H. Meulen
(ƒ36,75; derde druk).
..Hét land onder de regenboog’.’,, de
geschiedenis van Indonesië, door
Mochtar Lubis, uitgave A. W Sijthoff
45).
