Dertigjarig gezelschap gaat voort met eigenzinnig repertoire
Haffner ontmaskert
leugens van Hitler
I
Hauser Orkater
met nieuw
programma
Filmblad Skrien
heeft 1000 nieuwe
abonnees nodig
b.u.
komende
exposities
Jury Camaretten
nva
wij
ontvingen
Countrysterren
-a
„Kanttekeningen” in objectief kader gezet
s
Jonathan Richaman
j in Centrum 111
1
door Ko van Leeuwen
G
1
Nederlands toneel
v v
Pinter
9
5
M E I
ZATERDAG
19 7 9
KUNST
‘i
8
tapijtreiniging,
vaste vloerbedekking
losse kleden bankstellen.
nieuwe vloerbedekking
en gordijnstoffen.
Zeker is, dat assurantiekantoren, die lid zijn
van de NVA u een nieuwe kijk op zekerheid
geven! Eerst analyseren zij uw persoonlijke en
zakelijke risico’s. Dan geven zij aan welke
risico’s kunnen worden voorkomen en welke
kunnen worden beperkt. Uit de inventarisatie
van bestaande voorzieningen en regelingen
die u kunt treffen, volgt
tenslotte een verantwoord
verzekeringsplan.
Zo’n nieuwe kijk op zekerheid vereist vak
kennis, ruime ervaring en een onafhankelijke
opstelling. Die voorwaarden kan de NVA-
assurantieadviseur u garanderen. Hij geeft u
’zicht’ op uw zaken. Hij let op uw zekerheid en
op uw rechten als u onverhoopt een beroep op
de polis moet doen. Het enige waar op hoeft
te letten is, of uw adviseur lid is van
de NVA. U herkent hem aan
hetNVA-vignet. 0
HAARLEM. Het volgend to-
neelseizoen bestaat toneelgroep
Centrum dertig jaar en dat is
voor een repertoiregezelschap
niet gering. In al die jaren heeft
Centrum, dat in de eerste be-
staansperiode Puck heette, ech
ter steeds verder in de toekomst
gekeken dan van de meeste ande
re gezelschappen kan worden ge
zegd. Het gezelschap heeft dik
wijls niet geaarzeld nieuwe we
gen in te slaan, ook als dat een
bepaald bestaansrisico inhield.
Het zoeken naar meer dan eigen
tijds toneel, dat een verlaten van
het veilige repertoirepad inhoudt,
werd door het publiek lang niet
altijd in dank aanvaard, ook al
ging Centrum toch beslist niet al
te eigenzinnig op toneelavontuur.
Toch bleef het publiek op een
bepaald moment weg en Cen
trum moest zich gaan bezinnen.
„Kanttekeningen bij Hitler” van
Sebastian Haffner, uitgegeven door
H.J.W. Bechts Uitgeversmaat
schappij BV te Amsterdam. Prijs
19,50.
een nieuwe kijk
op zekerheid...
bibliotheek
lem.
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
Zekeris...
kas-
iken
jaar
aar-
Het resultaat van Centrums bezinning
was dat het gezelschap met ingang van het
seizoen 1974-’75 in Haarlem de Stads
schouwburg als vaste bespeler vaarwel
zei en voor de kleinere speelruimte in de
Toneelschuur koos. In Amsterdam kreeg
Centrum in Bellevue een eigen huis waar
het voorstellingen kon voorbereiden en in
Utrecht ging de groep de Blauwe Zaal
bespelen.
De eerstgenoemde reden van de groep
was dat men in het vervolg steeds duidelij
ker wilde kiezen voor het stimuleren van
eigentijds toneel. Die keuze leidde tot heel
andere theaterprodukties, die meer voor
een middentheater geschikt waren, dan
voor de grotere theaters waartoe ook de
Haarlemse Stadsschouwburg wat opzet
betreft werd gerekend.
De andere reden was vanzelfsprekend
het teruglopen van de publieke belang
stelling in de Haarlemse Stadsschouw
burg. Centrums repertoirekeuze werd als
te weinig verstrooiend, vaak „te moeilijk”
ervaren. In feite was het gezelschap toe
aan een verandering van speelomstandig-
heden; het had zichzélf in de richting van
anderssoortig theater ontwikkeld. Die
ontwikkeling werd voortgezet en Cen
trum wierp zich op als voorvechter van
eigentijds toneel uit vooral Engeland en
nieuw Nederlandstalig toneel. Veel au
teurs van eigen bodem werden plotseling
door Centrum ontdekt en gespeeld, veel
nieuwe Nederlandse schrijvers kregen bij
dit gezelschap de kans te debuteren, wel
(Van onze kunstredaktie)
AMSTERDAM. Theatergroep Hauser
Orkater komt deze maand met een nieuw
avondvullend programma dat „zie de
mannen vallen” heet. Op 3 mei beginnen
de try-outs in het Shaffy theater. De voor
stelling moet zijn definitieve vorm tegen
12 mei hebben bereikt.
of niet begeleid door Centrums dramatur
gen. De landelijke premières van Cen
trum, die aanvankelijk vooral in de To
neelschuur in Haarlem zouden plaatsheb
ben, zijn nu mede om subsidieredenen
verdeeld over Amsterdam, Haarlem en
Utrecht.
De Britse toneelschrijfsters Pam Gems
en Fay Weldon komen nu ook bij Centrum
aan bod. De eerste werd dit seizoen in ons
land vooral bekend door de vrije produk-
tie Mara, Has, Fem en Pink, dat onder
regie van Shireen Strooker werd opge
voerd. Van Pam Gems gaat Centrum nu
Franz into April spelen, onder de Neder
landse titel Frans voor beginners. Vorig
seizoen kreeg dit stuk een serie succesvol
le opvoeringen in Engeland (in Londen
zag ik de opvoering in het ICA-theatre,
met Warren Mitchell als Franz en Patricia
Franklin als April). Het stuk heeft te ma
ken met Gestallt Therapie, een vorm van
psychiatrie, waarin de behandeling met
behulp van rollenspel gaat. Van Fay Wel
don, in ons land nauwelijks bekend, zal
Action Replay worden gespeeld, dat
Overspelen gaat heten. Daarin worden
drie vrouwen gedurende vijfentwintig
jaar gevolgd. De schrijfster laat die vrou
wen in verschillende delen van het stuk
een door hen gedane keuze uitspelen om
ze vervolgens te confronteren met de ge
volgen van die keuze. Verder denkt Cen
trum er over om nog een andere Engelse
auteur te gaan spelen: Alan Brown.
Brown baarde met zijn rauwe stuk Wheel
chair Willie dit seizoen in Londen nogal
wat opzien. Dit stuk, dat een keihard
beeld geeft van het leven van de meest
onderliggende werkmens en zijn milieu.
De NVA is een organisatie van makelaars in assurantiën
en andere onafhankelijke assurantietussenpersonen.
Secretariaat: Utréchtseweg 135. Amersfoort.
Een „achterbuurtstuk” over generaties
lang geknechte mensen, die zich slechts
door agressief of provocerend gedrag
staande kunnen houden. Bikkelhard rea
lisme over mensen in een uitzichtloos be
staan. De Londense première werd met
grote verdeeldheid door de critici ontvan
gen. De voorstelling die ik er van zag in
het Londense Royal Court had op mij een
verbijsterende uitwerking. Het menselijk
geweld in Browns stuk doet denken aan
Edward Bonds toneelstuk Gered, waarin
een baby gestenigd wordt. Ook Gered
werd destijds door Centrum gespeeld.
Sebastian Haffner verhaalt. In zijn
nieuwste boek „Kanttekeningen bij Hit
ler" (een vertaling van het Duitse „An-
merkungen zu Hitler”) vertelt Haffner
hoe hij Hitler ziet, op een zeer leesbare
manier en vooral: beknopt en overzich
telijk.
tafel
323-
s en
Voor
Ook levering
Zijlweg 286, Haarlem.
Tel.: 023-313289
slen.
10-
Au-
p.st.
323-
i de
323-
Hauser Orkater heeft ook plannen voor
een serie voorstellingen van het nieuwe
programma in Engeland. Het ligt in de
bedoeling dat de groep vanaf half decem
ber tot medio januari zal optreden in de
Riverside Studios in Londen.
In de groep is een wijziging gekomen
met betrekking tot de musici. Pianist Ge
rard Atema, die eerder meespeelde in de
eerste grote produktie Hauser Orkater Op
Avontuur, is weer terug. Verder is de
samenstelling van het gezelschap onge
wijzigd gebleven. Zie de mannen vallen
speelt tm.9 juni in het Shaffy Theater. De
aanvangstijden zijn dinsdag tm donder
dag om 22.15 uur; vrijdags om 20.30 uur en
zaterdags zijn er zelfs twee voorstellingen
per avond, om 20.30 en om 24.00 uur.
Voor 1979-’8O heeft Centrum weer veel
aandacht voor oorspronkelijk Nederlands
toneel. Aan verschillende Nederlandse
auteurs is gevraagd een eenakter te schrij
ven. Zo heeft Gerben Hellinga van wie
de groep ook eerder werk opvoerde
zo’n opdracht gekregen. Maar ook au
teurs, die niet in de eerste plaats voor het
toneel schrijven zijn bij het toekomstige
repertoire betrokken. Zo zijn er verzoe
ken tot bijdragen uitgegaan naar schrij
vers als Ischa Meijer, Willem G. van
Maanen, Peter vdn Straaten en Joop van
Tijn. De resultaten van dit alles zijn voor
al bestemd voor de lunchtheaterproduk-
ties.
Andere stukken waarop Centrum zijn
zinnen heeft gezet, maar waarover even
als bij Wheelchair Willie nog geen defini
tieve besluiten zijn gevallen, zijn onder
meer De miraculeuze come-back van Mea
L. Loman (van Guus Vleugel en Ton Vor-
stenbosch), Sundance (van Meier Z. Riba-
low) en A mad world, my masters. Het
laatste stuk werd geschreven door Barrie
Keeffe, van wie Centrum het afgelopen
seizoen ook twee korte stukken speelde.
Centrums eigen regisseur Peter Oos
thoek zal Overspelen gaan regisseren. Ed
dy Habbema komt voor de regie van
Franz into April, Jacques Commandeur
gaat Pinters De Kamer doen en Berend
Boudewijn krijgt een gastregie voor Een
beetje pijn. In de loop van het volgend
seizoen zal Ton Lutz een keer bij Centrum
komen regisseren, terwijl Peter Oosthoek
zoals reeds bekend een regie gaat
doen bij Het Publiekstheater.
Zo gaat een dertigjarig Centrum voort
een intussen geheel nieuw publiek zoveel
mogelijk eigenzinnig repertoire van deze
tijd te laten zien.' Toneel uit het buitenland
(vooral Engeland), maar in grote mate ook
uit eigen land. En Nederlandse schrijvers
hebben de paar achterliggende jaren met
tal van produkties laten zien dat de Neder
landse toneelschrijverij van een uitste
kend gehalte is. En Nederlandse toneel
schrijvers hopen nu maar dat de honore
ring ook eens zo’n peil bereiken zal.
DELFT (ANP). Voor de veertiende
keer is er in Delft, ook weer in het najaar,
een Cameretten-festival. Amateurcaba-
retgroepen kunnen zich voor deelname
aanmelden. Hun prestaties worden beoor
deeld door een jury, waarin onder meer
zitten: Natascha Emanuels, Pieter van
Empelen, Eric Herfst en Wouter Stips. De
finale is voorzien op 2 en 3 november in de
aula van de Technische Hogeschool.
ir SEBASTIAN HAH-NEH
misdaden en verraad. Ieder trefwoord
vormt een hoofstuk in het boek.
Wat Hitlers „prestaties” betreft, die
ziet Haffner als objectieve gegevens, zo
als het opvijzelen van de Duitse econo
mie in de jaren tussen 1933 en 1938. Maar
zijn „successen” heeft Hitler te danken
aan zijn zwakke opponenten.
Hitler dankte zijn succes niet zozeer
aan de „de blik van de adelaar” alswel
aam „de speurzin van de gier”, aldus
Haffner.
Haffner signaleert hele reeksen „ver
gissingen” van Hitler. Uit zijn boek kan
worden opgemaakt dat vele daarvan
voortkomen uit zijn onwrikbare uit
gangspunt, namelijk dat de wereld moet
worden gezien als een geheel van volke
ren die „Lebensraum” („leefruimte”) op
elkaar bevechten.
Tot op zekere hoogte ontrafelt Haffner
ook Hitlers jodenhaat. Zo toont hij aan
dat de joden geen ras vormen en dat
geen internationale joodse beweging be
staat in die zin dat alle joden een ge
meenschappelijk doel zouden hebben,
zoals Hitler beweerde. Joden vormen
een geloofsgemeenschap, al onkende
Hitler dat zo vaak hij kon, aldus
Haffner.
Verder wijst Haffner erop dat joden
veelal zeer patriottisch werden ten op
zichte van het land waarin zij verbleven.
Ook in Duitsland was dat volgens Haff
ner (en hij haalt bekende voorbeelden
uit de geschiedenis aan het geval. Het
antisemitisme zou ook nooit zo sterk
onder het Duitse volk hebben geleefd,
hetgeen voor Hitler aanleiding zou zijn
geweest om de massale jodenmoord zo
veel mogelijk verborgen te houden.
Waaruit we dan mogen concluderen
dat Hilers antisemitisme berustte op een
vergissing. Maar Haffner toont daar
naast aan dat de dictator nadat duidelijk
was geworden dat de Russische veld
tocht een mislukking zou worden, niet
meer vocht voor de „Lebensraum” van
zijn volk maar alleen tijd wilde rekken
om zijn laatst overgebleven doel te ver
wezenlijken: de uitroeiing van de joden.
En dat alles vanuit een „vergissing”?
Haffner ontmaskert een aantal leu
gens van Hitler door te vertellen wat de
joden niet waren. Maar misschien dat
deze geschiedenis pas te begrijpen is
wanneer we ontdekken wat de rol van
het joodse volk wel is.
Jochim Fest, schrijver van een
omvangrijke biografie over Hitler die
ook in het Nederlands is verschenen,
zegt over Haffners boek: „Het oordeel
van een scherpzinnig weaarnemer, die
de uiterste nuchterheid verbindt met
grote intellectuele originaliteit”.^
Daarmee doet hij Haffner naar mijn
gevoel te kort. Het valt weliswaar niet te
ontkennen dat Haffner zijn grote intelli
gentie heeft gebruikt als een goed te pas
komend gereedschap, maar voor hem
stond merkbaar iets op het spel.
Inzet voor Haffner is de Duitse ge
schiedenis. De historie waarachter Hit
ler tegen het eind van de Tweede
Wereldoorlog een punt wilde zetten.
Door te vertellen blaast Haffner deze
geschiedenis nieuw leven in, opent Haff
ner nieuwe wegen voor jongeren die in
het Duitsland van vandaag worden ge
confronteerd met een oudere generatie
die ofwel zwijgt ofwel blijft steken in
afstandelijke en academische verhande
lingen over Hitler en zijn tijd.
HOLLYWOOD (UPI). De Ameri
kaanse academie van country-muziek
heeft deze week de hoogste onderschei
dingen toegekend aan Kenny Rogers,
Barbara Mandrell en de Oak Ridge Boys.
„Drie jaar aanwinsten” heet de tentoon
stelling die het Museum van het boek -
Rijksmuseum Meermanno Westreenia-
num - in Den Haag houdt tot 24 juni.Daar-
bij zijn een gecalligrafeerd handschrift uit
1728, waarin de familie van de moeder
van W. H. J. baron Van Westreenen wordt
beschreven, ontwerptekeningen voor dru
kwerk en boekbanden, voorbeelden van
bibliofiele boeken en werken van vrije-
tijdsdrukkers. Voorts worden apparaten
getoond waarmee deze producten werden
gemaakt zoals stempels en achttiende-
eeuwse matrijzen.
In de Amsterdamse galerie Jurka wor-
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM. Het filmtijdschrift
Skrien verkeert in moeilijkheden. Het
kritische maandblad dat juist de laatste
tijd een belangrijke kwaliteitsverbete
ring te zien heeft gegeven en bovendien
het enige Nederlandse filmblad is dat
systematisch alle ontwikkelingen van de
progressieve en alternatieve cinema op
de voet pleegt te volgen, maakt welis
waar een groei door van het abonneebe
stand, maar die groei blijft achter bij de
stijging van de produktiekosten.
Berekend is dat bij de huidige trent
Skrien over anderhalf jaar weliswaar uit
de gevarenzone zal kunnen komen,,maar
die tijd is niet te overbruggen met de
tekorten waar nu mee gekampt wordt.
Het blad heeft op korte termijn ongeveer
duizend nieuwe abonnees nodig om te
kunnen blijven voortbestaan.
In het seizoen 1979-80 gaat toneelgroep
Centrum weer verder voort op de ingesla
gen weg. Besteedde de groep de afgelopen
paar jaar veel aandacht aan eenakters en
korte stukken (ook door de ontwikkeling
van de lunchpauzetheaters), het komend
seizoen zal daaraan nog uitgebreider aan
worden gewerkt. Maar aan het dertigjarig
bestaan zal vooral door speciale repertoi
rekeuze aandacht worden gegeven. Cen
trum was het eerste gezelschap dat toneel
van de nieuwe generatie Engelse schrij
vers ging spelen. Succes vooral bij de
eerste stappen daartoe, die met opvoerin
gen van stukken van Harold Pinter wer
den gezet. In het volgend seizoen komt de
groep met een soort Pinter-retrospectief.
De eerste Pintervoorstelling die gespeeld
werd was Het Verjaardagsfeest, en dit
stuk gaat. Centrum nu weer opvoeren.
Daarnaast gaat het gezelschap nog twee
vroege eenakters van Pinter spelen: Een
beetje pijn en De kamer.
i Rogers kreeg de hoogste onderschei-
ding, de (cowboy)-”hoed” voor de beste
I voordracht in het geheel, plus nog één als
beste vocalist. Barbara Mandrell werd
onderscheiden als beste zangeres.
De Oak Ridge Boys kregen een prijs als
de beste country-groep en een voor hun lp
„They all come back saloon”. „Tulsa Ti
me” van Don Williams werd onderschei
den als beste single.
Centrum en de ontwikkeling van
eigentijds toneel in Nederland
rf- Scène uit de Londense opvoering van Wheelchair Willy, het stuk van Alan Brown dat Centrum in
ons land wil gaan spelen. Een der hoofdrolspeelsters is Frances de la Tour (links) die door de
Londense critici unaniem werd geprezen. Rechts Carry Lee-Barker als Sister Sue.
(Foto John Haynes).
den van 5 mei tot 9 juni foto’s geëxposeerd
van de Amerikaanse fotograaf Robert -
Mapplethorpe. Deze kunstenaar is op de
openingsdag, ’s middags, zelf aanwezig,
„Handdrukken 1977-1979” is de titel van
„Zo’n beetje wat ik voel”, een verza
meling parodiën, satires, chansons, por
tretten, gedichten, dagboekbladzijden
en bespiegelingen, door Michel van der
Plas, uitgave A. W. Sijthoff 34,50).
„Rund- en kalfsvlees”, uitgave Time-
Life Boeken in de serie Praktisch Koken
34,25).
„Boter bij de vis”, visrecepten gete
kend door Ulrich Olschewski, uitgave
Elsevier 14,90).
„Robots naar Studio Drie”, science
fiction in film en strip, door Thomas
Leeflan, uitgave Het Spectrum 15).
„Onze buren in de ruimte” door Ro
nald N. Bracewell, uitgave Hollandia
19,50).
„Duivelse metamorfose”, roman van
een angstaanjagend experiment, door
Paddy Chayefsky, uitgave De Kern
19,50).
„Terschellinv bij storm en wantij”
door Fokke Rinks Drost, uitgave P. N.
van Kampen 27,50).
„Lichtvoetige gymnastiek”, ritmische
oefeningen voor deelneemster van ver
schillende leeftijdsgroepen, door Nel
Langhout-Han, Uitgave Hollandia
(ƒ24,50).
„Mensen, mensen, mensen”, voor de
dagopening op scholen voor lager be
roepsonderwijs en de benedenbouw van
scholen voor algemeen voortgezet on
derwijs, door W. E. Westerman, uitgave
Nederlands Bijbelgenootschap 3).
de expositie etsen die in de Amsterdamse onderscheiden
Wetering Galerie gehouden wordt. De et- j
sen zijn gemaakt door Dies de Jonge. De
expositie duurt van 5 tot en met 31 mei.
(Van onze kunstredactie)
HEEMSTEDE. De befaamde Ameri-
kaanse zanger-componist Jonathan
RichmN, momenteel bezig aan een „alter-
i natief” circuit van kleine clüboptredens
in ons land, geeft volgende week zondag
avond (21 uur) een concert in het Heem
steedse Centrum 111 aan de Herenweg.
Vanavond treedt daar overigens de in
Nederland verblijvende Britse folkzanger
Michael Softley op met een innemend
liedjesprogramma. Aanvang eveneens 21
uur.
Haffner is een pseudoniem van dr.
Raimund Pretzel. Hij werd geboren in
1907 in Berlijn en studeerde rechten. In
1938 emigreerde hij naar Engeland. Hij
was niet joods, niet communistisch en
evenmin zigeuner of lid van een andere
door de nazi’s vervolde groep. In een
interview gaf Haffner onlangs als ver
klaring voor zijn vertrek: „Ik ging omdat
ik mijn joodse vrienden niet langer in de
ogen kon kijken”.
In Engeland deed hij journalistiek
werk. Hij keerde in 1954 terug naar
West-Duitsland waar hij onder meer cor
respondent werd en later meewerkte
aan het weekblad Der Stern. Hij ver
wierf bekendheid als columnist en als
boekenschrijver, zo schreef hij een bio
grafie over Churchill en „Die Selbst-
mord des Deutschen Reiches” („De zelf
moord van het Duitse rijk”).
Zijn nieuwste boek staat in West-
Duitsland al maanden op de lijst van de
best verkochte uitgaven. Een succes dat
tot dusver vrijwel alleen was voorbehou
den aan omvangrijker werken over
HiÜer.
Opvallend aan Haffner is dat hij weet
wat hij wil vertellen aan wie. In een
interview met een Nederlands dagblad
zegt hij dat hij het boek heeft geschreven
voor de Duitse jeugd van nu. Hij vertelt
over de politieke en militaire loopbaan
van Hitler, waarbij hij het privéleven
van de Duitse dictator welbewust buiten
beschouwing laat. Dat is niet interessant
genoeg, aldus Haffner.
Hard en soms ontnuchterend vertelt
hij hoe hij Hitler ziet. Daarbij maakt hij
zo nodig korte metten met bestaande
denkbeelden, zoals de bekende veron
derstelling dat Hitler een direct en on
vermijdelijk gevolg zou zijn van de Dui-
se geschiedenis. Zonder Hitler zou de
geschiedenis anders zijn gelopen, zo
schrijft Haffner.
Zeven trefwoorden gebruikt Haffner
om de dictator te schetsen: leven, presta
ties, successen, vergissingen, fouten,
m
