Haarlemmer Bram Busstra
beleefde menig angstig
moment in Oeganda
Kumi Leprosy Centre kreeg enige malen ongewenst bezoek van deserterende soldaten van Amin
Geweer in de
Verbindingen
waren
rog, nerveuze
vinger aan
de trekker
wekenlang
verbroken
X
L
a
LAN4
4*
r
f
1]
f; WOENSDAG
1 6
M E I
19 7 9
10
door Bram Busstra
Amokmaker -
Dikke Mercedes
Groot gebrek
)F
Vetes uit vechten
Angstig avontuur
Miezerige buitjes
Missiecentjs
KUMI. Sociaal en econo
misch heeft Oeganda het erg
moeilijk: de prijzen liggen tien tot
vijftien keer hoger dan in Kenia,
terwijl veel essentiële dingen he
lemaal niet zijn te krijgen, bij
voorbeeld lucifers. Wanneer de
oorlog voorbij is zal Oeganda uit
gebreide buitenlandse hulp nodig
hebben, om er weer enigszins bo-
- venop te komen. De voedselsitua
tie is goed. Cassava, millet, mato-
ke (gestoofde bananen) zijn er
nog volop, terwijl ook fruit voor
de noodzakelijke vitaminen vol
doende voorhanden is. In onze
tuin komen de bonen, tomaten,
spinazie en dergelijke al lang
zaam maar zeker boven de grond
en we verwachten, dat we met
twee tot drie maanden uit eigen
tuin kunnen eten.
-
er
I
nen
den
Bram Busstra
n
K
In onze omgeving stikt het van de gede
serteerde soldaten, die met geweer en al
weer bij moeders pappot terugkomen.
Dit geweer wordt dan vaak gebruikt om
al jarenlang bestaande vetes uit te vech
ten of om Nubiërs, Kakwas en andere
profiteurs van het Amin-regime te be
dreigen. Gisteren kregen we op het cen
trum al het eerste slachtoffer van een
familievete, die in de nacht was overval
len met de kennelijke bedoeling hem te
doden. Dat lukte niet. Maar het resultaat
was wel zo, dat zijn arm moest worden
afgezet. D elleboog was volledig aan
splinters geschoten.
Wij horen dan ook regelmatig schieten,
zoals vanmorgen, toen ik per fiets van
huis naar het centrum ging. Het was ken
nelijk in de lucht, alvorens het geweer in
te leveren bij de politie. Ik hoorde ook
vanmorgen dat verschillende soldaten in
derdaad het verzoek tot inlevering van de
wapens in Kumi opvolgden. Maar dege
nen die nog een rekening hebben te veref
fenen, zullen dit niet zo snel doen. Er gaan
daarover de wildste geruchten voor wat
Volgens de geruchten gebruikt Amin
het dorp Ongino geregeld als onderduika
dres, als het weer eens moeilijk is in zijn
land. Afgelopen week schijnt de dikke
Mercedes van hem hier te zijn gesigna
leerd, maar dat kan ook een afleidingsma
noeuvre zijn geweest.
De taak van Busstraf is het,
om arts-projectleider Pieter
■A Omdat de elektriciteit geruime tijd was uitge
vallen. moest Marlon Busstra een wel heel
ouderwetse strijkbout gebruiken
geestdreftig horen zingen. Je vergeet dan
helemaal de onzekerheden waarin jezelf
verkeert. Toch houden we ook voor de
Tot nu toe zijn er slechts drie gewonden
van schietpartijen in ons ziekenhuis be
handeld en ook een vrouw. Vermoedelijk
omdat ze had gestolen waren haar de
vingers gedeeltelijk afgehakt. Men neemt
het recht meer en meer in eigen hand.
Het zijn eigenlijk alleen maar sombere
geluiden, ondanks dat de opmars na Kam
pala veel sneller gaat dan voorheen. De
Owenfalls-dam en Jinja zijn gevallen en
men is op dit moment bezig Tororo in te
sluiten. In Mbale schijnt een groep solda
ten en burgers zich te hebben uitgeroepen
tot het Oegandese bevrijdingsfront en de
stad onder controle te hebben. Behalve in
Tororo, meer dan duizend man, zijn de
meeste troepen van Amin op weg naar
Arua, in het uiterste noordwesten van
Oeganda. Dat is voor ons aan de andere
kant van het land. Dat zal waarschijnlijk
het laatste slagveld worden.
tadministratie en de rooms-katholieke fa
ther van Kumi.
enkel levensteken meer ver
nomen.
Daaruit bleek, dat de con
tacten wel zeer rigoreus wa
ren afgesneden, ook het mi
nisterie van Buitenlandse Za
ken was er niet meer in ge
slaagd verbinding te krijgen.
Men had het aanbod willen
doen aan de acht Nederlan
ders uit Kumi om een aantal
weken in een hotel in Kenia te
komen logeren.
Bram Busstra heeft een uit
voerig verslag geschreven en
Voor onszelf zitten wij niet erg in span
ning, want daar is in feite geen reden toe.
Er zal echter veel wijsheid en beleid nodig
zijn van de nieuwe regering om Oeganda
te vereenzelvigen met vrede. Maar hoe
reageerde Nederland op de NSB’ers na de
Tweede Wereldoorlog?
De vluchtende groepen soldaten hebben
minstens één groot gebrek: transportmid
delen met de bijbehorende benzine of
diesel. Het centrum heeft beide nog in
voorraad. Al onze auto’s hebben we on
klaar gemaakt op één na. Ook anderen
hebben hier hun auto ondergebracht, on
der meer van het kantoor van de distric-
ion-
de
toekomst ons hart wel enigszins vast,
want ook op 25 jaunuari 1971 was ieder
een erg enthousiast bj de start van het
regime-Amin en de geruchten over een
„bijltjesdag” zijn teveel om niet serieus te
nemen.
De generator van het ziekenhuis loopt
op diesel en we hebben een voorraad voor
dertig dagen. Het enige vervelende is, dat
vluchtende soldaten gebruikmaken van
vrachtwagens en die gebruiken dezelfde
soort diesel. Het is de vraag of we onder
dreiging van een geweer in handen van
een zenuwachtige soldaat deze voorraad
voor onszelf kunnen reserveren. Gisteren
kwam er voor de tweede keer een vracht
wagen met soldaten met een dergelijke
vraag is het Pieter Schreuder (de arts
projectleider) weer gelukt om hen onver-
richterzake te laten vertrekken.
betreft Ongino, enkele kilometers van het
centrum in het oerwoud. Daar woont een
zeer goede vriend van Amin, die veel
shops heeft in de omgeving.
Gistermiddag naar de radio geluisterd
met Nestor Anecwo (de boekhouder) en
zijn vrouw naar de aankomst en de instal-
We zijn inmiddels het enig nog werken
de ziekenhuis in de wijde omtrek. De
verhalen over moorden, berovingen en
dergelijke komen dagelijks binnen. Ieder
een vlucht naar de dorpjes in de bush:
Tororo, Mbale en Soroti schijnen erg veel
schade te hebben opgelopen. In Kumi is
verschillende keren geprobeerd door sol
daten om de kluis van de bank op te
blazen. De districtscommissaris, waar
Pieter en ik op 12 maart een gesprek mee
hadden, schijnt te zijn vermoord door
groepen van Amin. De bisschop van Soro
ti is vanwege alle moeilijkheden gevlucht.
latie van het nieuwe regime. Het was een
enthousiaste reportage, zelfs het Oegan
dese volkslied hadden we nog nooit zo
De meest vluchtende soldaten komen
via Kumi en hoewel we op zeven kilome
ter van de weg liggen is het onvermijde
lijk, dat ze op bezoek kwamen. Maandag
23 april was het zover. Om ongeveer elf
uur in de ochtend kwamen vijf persone
nauto’s met zo’n 25 soldaten het terrein
oprijden. Ze reden rechtstreeks naar de
garage en wierpen een handgranaat,
waar de pen was uitgetrokken. Gelukkig
ontplofte deze niet. Met Philip Odoi, onze
mecaniciën, onder schot kwamen ze op
het ziekenhuis af.
Pieter Schreuder en ik, en later ook
arts Lise Colpa en farmmanager Jan Wil
lem Briedë werden gescheiden van el
kaar meegenomen naar de garage. Onder
weg kregen we strikvragen te verduren
over wie onze president was en dergelij
ke. De handgranaat moest dienen als het
bewijs, dat we guerrilla’s verborgen hiel
den. Een aantal soldaten ging het zieken
huis in en vertelde daar, dat zij de bevrij
ders waren. Waarschijnlijk om te zien
hoe de mensen zouden reageren. In de
tussentijd stalen ze horloges van de pa
tiënten en de zakrekenmachine van boek
houder Nestor Anecwo.
Zaterdag 14 april.
Voor de bijgelovige was gisteren, vrij
dag 13 april, op het eerste gezicht een dag
om dit bijgeloof in ere te houden. Er
waren schietpartijen in de buurt, de elek
triciteit viel uit, vluchtende smldaten pro
beerden ons de diesel te ontfutselen voor
hun vrachtwagens en er waren volop ge
ruchten, waaruit je kon afleiden dat ons
Teso-district de anarchie als officiële
staatsvorm had aangenomen.
De elektriciteit was ’s morgens al uitge
vallen. Meestal is er naueen uur of wat
weer stroom. Vandaag bleek echter, dat
het ongemak ergens bij Mbala zou moeten
zijn, zestig kilometer hier vandaan. De
mensen die de storingen normaal verhel
pen waren niet op hun post en het viel ook
niet te verwachten dat ze voor de feitelijke
machtsovername weer paraat zullen zijn.
We koken hier over het algemeen elek
trisch. Er zijn wat flessen gas als reserve,
maar de voorraad is heel beperkt zodat
we allemaal erg zuinig moeten zijn. De
koelkast met vriezer werkt ook niet meer,
dus mijn vrouw Marlon is ijlings op zoek
gegaan naar recepten om vlees langer te
kunnen bewaren buiten de vrieskast.
Voor de avonduren hebben we voorlopig
kaarsen genoeg om ons bij te lichten.
Vorige week hebben we twee Goudse
kazen van drie kilo gemaakt, die over een
_week of zes eetbaar zijn. We boffen daar
mee, maar het proces om voor anderen
"Obk kaas te maken is nu stopgezet.
Problemen zijn er met het water en de
t reserve-elektriciteitsvoorziening van het
i ziekenhuis. De waterpomp werkt op elek-
triciteit, zodat de watertoevoer is gestopt.
Wij lossen dit voorlopig op door bij elke
regenbui (het is gelukkig nat seizoen), alle
teilen en emmers die er maar te vinden
zijn, buiten te zetten. In de praktijk zullen
we ons daar wel mee redden.
ir Dieselolie was in de oorlogsdagen een zeer
begerenswaardig artikel in Oeganda
Schreuder te ontlasten van
het regelen van tal van zaken.
Na een inloopperiode werden
hierin goede resultaten be
reikt, tot de oorlog rond
Amin losbarstte. In het begin
was daarvan weinig te mer
ken in Kumi, al werden de
verbindingen zowel via de
post als via de telefoon ver
broken. Op dinsdag 10 april
was het mij als laatste gelukt
via de telefoon nog verbin
ding te krijgen met Kumi, tot
begin deze week werd er geen
Al met al wordt hier in spanning ge
wacht tot het nieuwe regime ook hier aan
de macht komt, maar de speculaties lopen
erg uiteen. Zou het snel afgelopen zijn, als
ze eenmaal over de Nijl zijn? Bouwt Amin
nu wel of niet een verdedigingslijn bij
Soroti, waar een vliegveldje is en van
waaruit zijn geïmproviseerde mobiele ra
diozender de berichten de wereld inzendt?
Soroti ligt hier maar 45 km vand daan. In
Kumi worden ook vrij veel Kakwas en
Nubiërs gesignaleerd, maar die kunnen
ook op weg zijn naar hun thuisland in de
West-Nile, waar Arua ligt. Gesprekson
derwerpen en onzekerheden genoeg in
Kumi Leprosy Centre.
Zondag 29 april.
Het is inmiddels alweer zo’n veertien
dagen geleden, dat ik achter de schrijfma
chine kroop om in ieder geval iets van
onze ervaringen vast te leggen. In de tus
sentijd was ik er niet zo voor in de stem
ming. Het leek zondag de vijftiende alle
maal weer een stuk bete, toen plotseling
en volstrekt onverwacht het licht weer
terugkwam. Het duur echter maar tot
dinsdag en sindsdien is het niet meer
teruggekomen. Voor onze watervoorzie
ning zijn we aangewzen op de dagelijkse
transporten van de trekker naar het moe
ras. De officieel natste maand van het
jaar, april, blijkt dit jaar de droogste te
zijn. Twee miezerige buitjes leveren on
voldoende water op om in de behoefte van
ziekenhuis, boerderij en staf te voorzien.
Half december vertrok
Bram Busstra, na in Haarlem
gemeenteraadslid te zijn ge
weest, samen met vrouw,
dochter en hond naar Oegan
da. Op verzoek van de Neder
landse Stichting voor Lepra
bestrijding belastte hij zich
met de leiding van het Kumi
Leprosy Centre. In dit cen
trum kunnen 168 patiënten
worden opgenomen.
Disndag was het vrij rustig en bijna
iedereen was normaal aan het werk, zij
het met de nodige schrik in de benen.
Tegen half vijf ’s middags ging echter
iedereen als een gek rennen. Een mentaal
zieke jongen, gewapend met een panga,
was het centrum op komen stormen. In
zijn dorp had hij al drie hutten platge
brand en tal van mensen bedreigd. Het
enige wat iedereen kon doen was wegren
nen, om een klap met de panga te vermij
den. Tegen zessen was hij gelukkig weer
verdwenen in de richting van zijn dorp,
maar niemand voelde zich lekker na deze
gebeurtenis. Ons huis wordt sindsdien
bewaakt door twee of drie leerlingen en.,
de tuinjongen van Pieter.
Woensdagmorgen om zeven uur werd ik J
opgehaald, omdat er weer vijf soldamsn
waren. We troffen ze aan in de garage, ze
lagen onder de auto’s om de benzine eruit
te halen. Ze bleken overigens zeer correct.
Ze waren met drie auto’s vol met familie- 1
leden en hun kinderen, en kwamen in
Kumi op weg naar Arua. Het leverde dus
verder niet zoveel problemen op, maar het
had wel tot gevolg dat buiten wat medi
sche mensen iedereen het werk had neer
gelegd. Donderdag kwamen ze nog eyen_.J
terug, omdat ze een lekke band hadden.
We gaven ze wat melk voor defkinderen
mee, want echt iets gegeten hadden ze de
laatste drie dagen niet.
Tot op heden is er verder niets voorge
vallen. Veel patiënten en stafleden zijn
echter ondergedoken, zaterdag was er ge-
lukkig weer een aantal mensen terugge
keerd. Wij hopen, dat de toestand morgen
weer enigszins normaal is, maar in deze
situatie weet je het nooit: er kan elk ogen
blik weer wat gebeuren.
In verschillende kantoren werd schade
aangericht bij doorzoekingen. Veel stafle
den en patiënten vluchtten het oerwoud
in. Marlon was in het operatiegebouw,
waar iedereen de indruk had, dat het om
de blanken ging. Gelukkig lukte het ons
om de soldaten een beetje rustig te krij
gen, én doordat ze een drum met twee
honderd liter benzine vonden in de voor-
raadruimte èn omdat sommigen van hen
medische behandeling nodig hadden. Ze
namen op zich om, voordat ze weg zouden
gaan, de handgranaat onschadelijk te ma
ken. Het kostte negen schoten. Toen de
eerste schoten vielen, sloten tuinjongen
Pieter en house-bóy John ons huis af. Ze
haalden onze dochter Marije uit bed en
namen ook de radio mee. Met zijn drieën
vluchtten ze dejbush in. De mensen^dach
ten dat de blanken werden doodgeschoten
bij het horen van de schoten, vooral dege
nen die ons naar de garage hadden zien
gaan. Zo konden we aan den lijve ervaren
hoe verhalen in de wereld komen.
foto’s gemaakt over wat hij
allemaal in het oorlogvoeren
de Oeganda heeft meege
maakt. Deze pagina verhaalt
daarover, vanaf het moment
dat Busstra nog juist op tijd
Entebbe had kunnen verlaten
voor het bombardement los
barstte tot vlak voor de be-
vrijding door het invasiele
ger. Inmiddels is bekend, dat
Busstra en de zijnen het goed
maken en dat de rust is weer
gekeerd.
PIETER TAFFIJN
De soldaten verdwenen tegen enen en
mane father Michael uit Kumi mee. We
dachten dat. we hem niet meer terug zou
den zien. Tegen de avond ging Pieter
Schreuder echter naar Kumi om melk
weg te brengen en hij vond daar de father
terug. Het was de soldaten kennelijk be
gonnen om de missiecentjes.
‘S Avonds zaten Marlon en ik op de
veranda van ons huis, het een na laatste
huis van het centrum. Tegen half negen
klonk een verbijsterend gegil en geluid
van brekend glas bij het laatste huis,
bewoond door Stephen Luvunia. Hij was
er gelukkig niet. Toen wij geen schoten
hoorden ging ik, gewapend met een za
klantaarn, erheen. Ik was er nauwelijks of
Pieter Schreuder kwam ook aanzetten op
zijn fiets. Hij was vanwege zijn hoge snel
heid bij zijn huis al onderuit gegaan en
had wat schaafwonden okp de ellebogen.
De aanvallers waren weggevlucht, zodat
we Stephens vriendin Betty konden mee
nemen naar ons huis.
Pieter zette samen met zijn house-boy
en Dominique Wabwire (hoofd van de
opleiding) de achtervolging in', waarbij hij
twee stokken naar zijn hoofd kreeg en de
hose-boy werd getroffen door een steen.
Het was kennelijk een groepje mensen,
dat nog een appeltje had te schillen met
het centrum. Bijvoorbeeld omdat ze er
vroeger als werknemer waren ontslagen
en meer van die redenen. Na het bezoek J
van de soldaten in de morgen rekenden ze
er vermoedelijk op, dat de verwarring in_'
het centrum te groot zou zijn om een
tegenactie te ondernemen.
Ons huis werd die nacht extra bewaakt
met mensen, gewapend met panga’s (een
soort bijlen) en zelfs een levensechte aafri-
kaanse speer. Verder waren er natuurlijk
de onvermijdelijke messen. Een voordeel
van onze huizen is, dat niemand er zomaar
kan binnenkomen. Je zit, behalve wan-
neer er geweren zouden worden gebruikt,
betrekkelijk veilig.
ri- In de kamer van de familie Busstra: aan de
muur een foto van Haarlem, achter een stoel de
speer voor verdedigingsdoeleinden en ernaast
een kaars voor de verlichting
Het werk aan een vijfjarenplan voor de
toekomst hebben we tijdelijk opgeschort,
omdat het onduidelijk is in welke situa
tie dit plan moet functioneren. Op dit
ogenblik ben ik druk bezig met het uit
zoeken van de administratie uit de jaren
1970-1976. In deze periode werd het groot
ste deel van het ziekenhuis gebouwd met
steun vanuit de Nederlandse regering.
Het bouwprogramma heeft door de inter-
1 ne moeilijke situatie in Oeganda ernstige
•- vertraging opgelopen. Men heeft erg veel
moeten improviseren, waardoor het
moeilijk is om een goede declaratie op te
stellen. Nu we toch „opgesloten” zitten in
het centrum is dit een goede gelegenheid
f om deze kwestie uit te zoeken.
Wij hopen, dat wij ook na deze oorlog
|Mkunnen rekenen op de solidariteit vanuit
Nederland en in het bijzonder vanuit
Haarlem, onze oud-woonplaats. Het op
bouwen en laten draaien van het lepra-
centrum in Kumi is maar een miniem
nprobleem met de immense problemen
waar Oeganda voor staat. Maar ieder
l steentje helpt!
-t
J
