Na 17 jaar herdruk Edda
De frustraties van geschiedschrijvers
•Fa
W
Pastorale zorg voor gescheidenen
sluit sacramenten niet steeds uit
©i
H
F
I
DR. B. A. M. PETERS STELT GOEDE HERDER ALS VOORBEELD
Door Th. J.Koeckhoven
Trouwen vandaag
Marriage encounter
Ideaal van de kerk
Onrecht
UNIVERSELE WERELDGESCHIEDENIS” TOT 1977
,.Z
w
e
w
a
JR
In de kamer van dr.B.A.M. Pe
ters staat een stoer stuk houtsnij
werk, voorstellende de gelijkenis
van de Goede Herder. De pastor
van de Mariastichting, moraal-
en pastoraal theoloog en deken
van Haarlem, heeft het gekregen
van de kunstenaar, een Benedic
tijner monnik. Het hout vertelt
treffend het verhaal van de Goe
de Herder die zijn 99 schapen
achterlaat om net zo lang te zoe
ken totdat hij het ene verloren
schaap heeft gevonden. Als hij
het heeft gevonden, neemt hij het
liefdevol op, zonder verwijten. De
herdershond begrijpt kennelijk
niets van deze manier van doen
en went zich jaloers af. Dit is het
beeldende commentaar van een
zielzorger die in zijn werk in de
Mariastichting dagelijks te maken
heeft met leven en dood, met
levende en stervende mensen.
En dr. Peters spreekt niet als
deken van Haarlem, als ik hem
vraag 'zijn visie te geven op een
bericht in de krant van 27 april
dat de Italiaanse bisschoppen
niet toestaan dat gescheiden en
hertrouwde mensen de sacra
menten ontvangen.
De uitgave van de Universele Wereldge
schiedenis is op het laatste deel na, dat
het inhoudsregister gaat bevatten met het
verschijnen van het elfde deel compleet. Dit
elfde boek is eigenlijk een geheel Nederland
se affaire geworden in tegenstelling tot de
andere delen, die onder leiding van de be
faamde Duitse historicus Goto Mann stonden.
Die lijn zat er trouwens al vanaf het tiende deel
„De wereld van heden I” in. De Nederlandse
inbreng was daarin al groot.
W
f4
E<
spra
tSinc
vJFA.
hora
Ovif
in d
Bov
i
F
Hii
k
I
w.
I
I
FA
c
A
Eerste barokke rendierkopsti/l, fragment
I
II
1
Ij
HR
i
I
I
In „De wereld van heden II” kan men weeral
naargelang de interesse veel thema’s opslaan.
Veel aandacht is er in dit deel besteed aan weten
schappelijke zaken, geen wonder natuurlijk om
dat er de laatste decennia op dat gebied zo enorm
veel is gebeurd. In feite is de helft van het boek
een „wetenschappelijke toegift” geworden, waar
in aan de orde komen: de moleculaire biologie en
chemie (door R. Campagne), de evolutie (idem), de
ethologie (door Maarten Hart), de oecologie (door
K. Bakker), de ontwikkeling der geneeskunde
sedert 1945 (door A. Luyendijk-Elshout), de ont
wikkeling van de chemie (door W. Bloemhoff), de
ontwikkeling van de natuurkunde in de twintigste
eeuw door de niet-Nederlanders Jagdish Mehra
uit Brussel en Helmut Rechenberg uit München),
oceanografie door H. Postma) en astronomie,
ruimteonderzoek en ruimtevaart (door J. van Dig
gelen).
De eerste hoofdstukken van dit laatste deel, dat
historisch loopt tot begin 1977 (de oorspronkelijke
Hieruit spreekt een pastorale en
geen juridische benadering. De pas
tor vervolgt dan" „Echtscheiding
past niet bij het ideaal van de kerk
die de onverbreekbaarheid van het
huwelijk als beginsel stelt. Dan
praat je wel abstract. Maar con
creet heeft de kerk (de zielzorger) te
maken met twee getrouwde mensen
die om welke reden ook uit elkaar
groeien. Hun scheiding is de feitelij
ke uitdrukking van hun huwelijks-
situatie. Deze betekenis moet je
kennen, voordat je überhaupt iets
mag zeggen, laat staan dat er harde
uitspraken worden gedaan.
We komen mensen tegen die ge
scheiden zijn, omdat ze nooit een
echt huwelijk met elkaar hebben
gehad. Ze zijn wel getrouwd, maar
wie weet om welke reden. Ze heb
ben elkaar vaak pas tijdens hun
huwelijk echt leren kennen. Daar
voor kenden zij elkaar niet of nau-
aan de orde willen stellen, een actu
eel thema in de moderne maat
schappij.
Dr. Peters vindt het moeilijk over
zo maar een stuk uit de krant te
praten. „Uit wat we hier lezen
spreekt een benadering waar ik
persoonlijk niet gelukkig mee ben.
Er wordt meer gezegd wat je niet
dan wat je wel moet doen. Als ik
alleen maar lees wat er niet mag,
proef ik er geen werkelijk pastorale
zorg uit. Ik denk dat een dergelijk
beleid onrecht doen aan de mensen
om wie het gaat”. Dan komt dr.
Peters op de problematiek van de
scheiding als zodanig. „Voor mij als
pastor die bijna dagelijks met der
gelijke problemen te maken heeft,
komt hier de vraag: welke rol speelt
de scheiding in het leven van die
twee mensen? Waarvan is de echt
scheiding een uiting?”
Dit was tot voor kort het hoofdkwartier van de Arabische
Liga in Kairo
gedrukt, wat het voor de arabische wereld bete
kent, dat Egypte zich voor een deel afgewend
heeft van de arabische broeders” (die elkaar
overigens regelmatig naar het leven staan). Egyp
te was tenslotte van het begin af aan (1945) het
middelpunt van het georganiseerde arabisme
door zijn culturele overwicht (de al-Azhar-univer-
siteit is altijd het islamitische theologische bol
werk geweest) en zijn moderniseringsproces. Niet
voor niets stond tot voor zeer kort de zetel van de
Arabische Liga in Kairo.
Verwonderlijk vond ik wel, dat in het overigens
nogmaals: duidelijke historische midden-oos-
Dr. B Peters
spreekt weinig pastorale zorg. Ver
vullen wij als kerk een helpende
rol? Proberen wij mensen te helpen
door hun motieven te verhelderen?
Besteden wij als kerkgemeenschap
voldoende zorg aan een goede voor
bereiding op het huwelijk? Dit zijn
positieve vragen als het gaat om
pastorale zorg voor huwenden, ge
trouwde en gescheiden mensen. We
moeten proberen de mensen gevoe
lig te maken en te houden voor wat
trouw, liefde en vriendschap ver
gen. Gelukkig besteden de pastores
nu veel meer aandacht aan deze
onderwerpen, vooral bij de voorbe
reiding op het huwelijk. Vanuit de
kerk is in dezen een hele, beweging
op gang gekomen.
Hier noemt dr. Peters de marria
ge encounter, internationaal toege
past, ook in Haarlem. De beweging
is opgezet om echtparen een kans te
geven hun samenleven te bekijken,
hun zwakheden en sterke kanten,
hun houding tegenover elkaar en
tegenover hun gezin, hun grieven,
wensen, ambities, teleurstellingen,
vreugden en frustraties. En dit open
en eerlijk doen in een christelijke
openhartige ontmoeting met die ene
persoon op deze aarde die meer
betekent dan iedere andere en van
wie geluk hier en in het hierna
maals afhangt. Zo ongeveer staat
het in een stencil van marriage en
counter.
Dr. Peters hierover: „Dit is een
opbouwende benadering vanuit de
kerkgemeenschap. Hier worden ge
huwden op intensieve manier met
elkaar in gesprek gebracht om hun
onderlinge relatie opnieuw te ver
helderen en te verdiepen. Mensen
leren zo veel intenser met elkaar
omgaan en ze gaan vaak ook posi-
ten-overzicht de Suez-Kanaal-crisis het einde
van met name de Britse invloedssfeer) met een
half regeltje wordt afgedaan. Die crisis duikt nog
wel even op in de beschouwing over de koude
oorlog en de derde wereld een merkwaardige,
maar toch wel boeiende koppeling van gegevens.
In een slotbeschouwing van deze Universele
Wereldgeschiedenis zegt H, van der Dunk tenslot
te wijze woorden als hij stelt: „Het gevaarlijke of
beter het eenzijdige van alle betrede historische
panorama’s is gelegen in de noodgedwongen ge
neralisaties, die daarbij plaats vinden, zoals ook
hier. En dit wordt nog versterkt door het ver
schijnsel van cultuurspreiding, een permanente
informatiestroom door de massamedia, waardoor
iedereen telkens met het geheel wordt geconfron
teerd en onophoudelijk gevoed wordt met gene
ralisaties en analyses, waarbij hij zich zelf als
nietige zandkorrel in een woestijn moet gaan
voelen. Daarbij wordt echter iets versluierd, waar
alle geschiedenisboeken over moeten zwijgen, wat
in alle brede maatschappelijke analyses, in alle
cultuurhistorische vergezichten moet ontbreken
en natuurlijk ook in een Wereldgeschiedenis, die
zich juist tot taak stelt informatie te verschaffen
over dit geheel... dat namelijk de ontcijfering van
het geheim, die worsteling tussende scheppende
en destructieve krachten bovenal plaats vindt,
telkens opnieuw niet in het groot maar in het
kleine, in het zeer nabije, in die voor de historicus
en socioloog moeilijk toegankelijke, bescheiden
afgebakende en toch in wezen alomvattende le-
venscirkel van elke enkeling”.
Wat de technische uitvoering van dit laatste deel
betreft moet ons van het hart, dat er zeer slordig is
Het blijft een wonderlijke ervaring gedichten te lezen, die in de
middeleeuwen de ronde deden en op het eind van de dertiende eeuw
geschreven werden, stammend uit de jaren rond het jaartal duizend. Men
vindt er de oer-Germaanse denkwereld in terug met zijn eigen góden- en
heidenwereld.
Natuurlijk is het lezen van de Edda. ook in de vertaling, een zaak van
concentratie en achtergrondkennis. Dat laatste wordt ook in deze uitgave
gepresenteerd, aan de hand van inleidingen bij de gedichten en verklaren
de voetnoten. Voorts is er een verklarende lijst van een aantal bijzondere
woorden en begrippen toegevoegd.
Na zeventien jaar is er weer een herdruk verschenen van de Edda, het
Germaanse sagenboek. In 1938 maakte dr. Jan de Vries, erkend geleerde
op het gebied van de oudgermaanse litteratuur- en godsdienstwetenschap
een vertaling van de Oudijslandse tekst. In 1952 verscheen de vijfde druk.
Edda, góden- en heldenliederen uit de Germaanse oudheid, uitg. Ankh-Hermes, prijs
ƒ45.
i
k 3
Ik denk dat vandaag trouw aan
elkaar beloven veel moeilijker is
dan vroeger. Scheiden kon niet, dat
was een grote schande. De sociale
controlfe werkt zo niet meer. Nu
staat de trouw aan elkaar centraal,
de wederzijdse verbondenheid, el
kaar respecteren, de ander hele
maal tot zijn recht laten komen. Dat
vraagt heel wat voor mensen die nu
trouwen. Daarop moet de pastorale
zorg inhaken, niet alleen in de voor
bereiding maar ook tijdens het hu
welijk. Vergelijk de marriage en
counter. Dat is een zorg voor de hele
kerkgemeenschap, niet alleen voor
de priesters.”
Pastor Peters zegt nogmaals dat
hij uitgaat van de beste bedoelingen
van de Italiaanse bisschopen. Le
venslange trouw aan elkaar bijft
een ideaal. Hij ziet het huwelijk als
een gave en een opgave. „Daar
moet aan gewerkt worden. Het kan
dus ook mislukken. De zorg van het
Italiaanse episcopaat zou zich an
ders moeten vertalen. De kerk moet
ook langs de weg van het huwelijk
staan, erbij zijn onderweg. En als
het mislukt na eerlijke pogingen,
dan moet de kerk bij de mensen
blijven.”
Yasser Arafat en Anwar Sadat toen ze nog vrienden
waren
tiever in het kerkelijk leven staan.
Pastorale zorg is voor mij steeds
vragen hoe ik kan helpen als er
problemen zijn. In mijn praktijk in
het ziekenhuis hoor ik heel veel
levens- en scheidingsverhalen. De
problemen reiken vaak dieper dan
onze hulp en begrip kunnnen rei
ken. Maar al te veel blijkt dat men
sen met niemand hebben kunnen
praten. Ze hebben soms ook nooit
om hulp gevraagd. Mensen die met
elkaar kunnen praten hebben grote
mogelijkheden. Soms spelen de ou
ders een bemiddelende rol om hun
kinderen weer met elkaar in ge
sprek te brengen.
Als men eenmaal gescheiden is,
blijft de vraag naar de opvang. De
vraag naar het al of niet ontvangen
van de sacramenten (vooral eucha
ristie met communie) kan je pas
beantwoorden, als je weet welke
plaats de scheiding inneemt in het
huwelijksleven. Er zij allerlei situa
ties: onrecht, ontrouw, vervreem
ding, onbegrip, uit elkaar groeien.
Gescheiden mensen moeten leven
in een stuk gebrokenheid. Pasto
rale zorg heeft hier wezenlijk een
helende functie. Waar mensen eer
lijk en oprecht hebben geprobeerd
iets van hun huwelijk te maken,
heeft de kerk niet het recht de sa
cramenten te weigeren, zeker niet
als de scheiding berust op een gewe
tensvolle beslissing. In het zieken
huiswerk merk ik zo goed wat het
voor de mensen betekent, als hun
de sactamenten wordt geweigerd.
Vooral in de eucharistie en in het
communiceren vinden vele zieken
steun en kracht om hun ziekte en
ook hun sterven te dragen, hier
wordt het sacrament beleefd als een
gelovige steun en verbondenheid
met God. Wat voor zieken geldt,
gaat ook op voor gescheiden men
sen. Mag ik het sacrament weigeren
aan mensen die schuldloos verlaten
zijn?” Hier toont hij mij het beeld
van de Goede Herder. „De Goede
Herder is op zoek naar mensen in
nood. Hij neemt ze op en schudt ze
niet af. Maar als je zo met mensen
omgaat, roep je afgunst op bij de
„rechtvaardigen” die geen bekering
nodig hebben. De gelijkenis van de
verloren zoon of de barmhartige
vader spreekt dezelfde taal. Jezus
veroordeelde haar niet. Wie zonder
zonde is, werpe de eerste steen. Nie
mand gooide.
t 'J
Het bericht in de krant is maar
een uittreksel van een uitvoerig do
cument van de Italiaanse bisschop
pen. Het document is volgens dit
bericht gebaseerd op de beginselen
die onlangs zijn vastgelegd door de
Internationale theologische com
missie die in 1969 door paus Paulus
VI werd gevormd. Niet beschikken
over het volledige document vraagt
enige behoudzaamheid, want het
weggelaten gedeelte geeft mis
schien de positieve visie die het ge
publiceerde deel echter mist.
Van de mensen die gescheiden en
hertrouwd zijn, mogen alleen zij de
sacramenten ontvangen die be
jaard of ziek zijn of die zich na een
oprecht berouw verplichten tot sek
suele onthouding. Dezelfde normen
gelden voor hen die in concubinaat
leven of alleen voor de wet ge
trouwd zijn. Mensen die zijn ge
scheiden, maar niet hertrouwd of
tegen hun wil zijn gescheiden, kun
nen de communie ontvangen mits
zij zich verplichten de echtelijke
trouw ook in de toekomst te eerbie
digen, aldus het bericht. Pastor
Peters wil eveneens de heiligheid en
de onontbindbaarheid van het hu
welijk als uitgangspunt nemen.
Daarnaast signaleert hij de mensen
om wie het zo helemaal echt gaat.
En dat zijn er niet weinig in een
land als Nederland waar een op de
vier huwelijken eindigt in een echt
scheiding. Voor de kerkelijk gelovi
gen onder hen die werkelijk lijden
onder de gebroken situatie waarin
zij verder moeten leven, wil hij de
barmhartigheid van de Goede Her
der als bezielend en verplichtend
voorbeeld nemen. De houten hond
zal het er wel niet mee eens zijn. Er
is ook een levende hond die zich
vreedzaam neervleit aan de voeten
van de bezoeker. Deze laatste ver
neemt van pastor Peters dat hij
moraaltheologie heeft gestudeerd
in Rome en Würzburg. In 1963 is hij
gepromoveerd op een studie over
de morele waarde van persoonlijke
intimiteit. Hierin heeft hij de hoge
waarde en het hoogste recht op een
eigen privésfeer voor iedere mens
Pe
dan
maa
fenijr
Ned
i;de
wild
„ondi
tege
.Bov
omgesprongen met het illustratiemateriaal. Om te
beginnen vindt men de foto’s zo onlogisch ver
spreid door dit boek, dat men er geen lijn in kan
ontdekken. Watergate bijvoorbeeld vindt men tus
sen het echtpaar Rosenberg en Joseph MCarty in;
het hoofdstuk over het arabisme wordt geÖlus-
teerd met foto’s van Nixon bij de Chinese muur
en kampongs in Djakarta. In het onderschrift van
de beroemde laatste foto van Allende in de poort
van het Chileense regeringsgebouw wordt ver
meld, dat hij daar staat met een mitrailleur in de
hand. Onnauwkeurigheden allemaal die in een zo
kostbaar en degelijk geschiedkundig werk mis-
Staan HANS ROMBOUTS
Universele Wereldgeschiedenis, deel II „De wereld van
heden II onder redactie van Johan H.A. Jansen, uitg.
Scholtens en Giltay.
Beeld van de goede herder
welijks. Sommigen zijn getrouwd
om maar van huis weg te zijn of om
geborgenheid te zoeken. Zo’n huwe
lijk is in feite een vlucht. In zo’n
geval betekent scheiding de consta
tering dat er nooit een echt huwelijk
is geweest. Er is nog een andere
categorie. Dat zijn mensen die wel
echt getrouwd zijn geweest en die
samen een toekomst hebben willen
opbouwen. Toch zijn zij uit elkaar
gegroeid en ze hebben ontdekt dat
ze niet bij elkaar passen. Van men
sen in zulke situaties merk je vaak
dat ze daaronder vreselijk hebben
geleden.
Ze hebben het echt geprobeerd.
Ze zijn van elkaar weggedreven
misschien doordat de vrouw in haar
ontwikkeling is blijven stilstaan,
terwijl de man carrière maakte en
zich ontwikkelde. Er kunnen tussen
echtgenoten i belangrijke onover
brugbare verschillen groeien rond
de opvoeding van kinderen. Op ba
sis van dergelijke verschillen kun
nen ze soms echt niet met elkaar
verder. In gesprekken heb ik ge
merkt hoe ze hebben geprobeerd
hun huwelijk te redden. Ze hebben
gevochten voor hun huwelijk, maar
op een gegeven moment moeten ze
eerlijk bekennen dat het echt niet
meer gaat.
I
In een derde categorie f uctioneert
scheiding als onrecht, bijvoorbeeld
waar de een de ander verlaat, waar
man of vrouw er met een derde
vandoor gaat, soms van de ene dag
op de andere. Hier wordt de schei
ding door de achtergeblevene be
leefd als onrecht en ontrouw.
Bij al dergelijke gevallen vraag ik
mij af: wat is onze pastorale zorg
vanuit de kerkgemeenschap? Uit
het weigeren van sacramenten
Het boek bevat een inleiding, waarin wordt uiteengezet in welke tijd en
voorzover men dat kan achterhalen hoe ze zijn ontstaan. Deze
heruitgave van de Edda in het Nederlands is opgenomen in de serie
„Grote Klassieken”.
Universele Wereldgeschiedenis onder leiding van
Mann had zijn afsluiting in 1961) is gewijd aan
ontwikkelingen, die een belangrijk stempel heb
ben gedrukt op de laatste decennia. Zoals de gang
van zaken in de VS met alle gevolgen vandien
voor de rest van de wereld (J. Schulte Nordholt),
de situatie in Latijns-Amerika R. van Vuurde),
Korea van de oudste tijd tot heden F.Vos)
waarbij het begrip de wereld van heden wel wat
ruim werd gehanteerd de machtspositie van
Japan (F.Vos), het arabisme, de derde wereld en
de koude oorlog en de vierde wereld dat alles
door C. Biegel).
Het lijkt me overigens onbevredigend werk om
hedendaagse geschiedenis vast te leggen. Zo ben
je bezig aan een rangschikking van feiten, waaruit
je meent een directe lijn naar nu te kunnen
trekken en zo verandert een situatie ingrijpend.
We hoeven in dit verband maar te denken aan het
spectaculaire politieke optreden van Sadat in de
midden-oosten-politiek. Sneu, denk je dan eigen
lijk, voor Biegel, dat hij dit historische gebeuren
rond Jeruzalem en Camp David) niet heeft kun
nen meenemen. Vooral, omdat hij een duidelijk
overzicht geeft van de vaak tumultueuze wijzigin
gen in het arabische midden-oosten patroon. Het
is uitstekend gezien, dat met name het arabisme in
dit deel is opgenomen. Maar ook Biegel kon niet
voorzien, dat de factor van de islam (met het
streven naar het panarabisme) zich zo snel en zo
duidelijk zou manifesteren als in Iran, naar men
mag aannemen het begin van een nieuwe ontwik
keling rond dat panarabisme.
Interessant is dit hoofdstuk zeker, omdat men
nog eens te meer met de neus op het feit Wordt
Het boek raakte uitverkocht. Maar er bleef vraag naar bestaan, vooral
omdat er maar één Nederlandse vertaling van de Edda is. Prof. dr. J. A.
Huisman nam op zich samen met de dochter van de inmiddels
overleden dr. De Vries, Aleid Boon-De Vries om een nieuwe uitgave te
verzorgen. Die is in grote lijnen dezelfde gebleven als de oudere, alleen is
de vertaling aangepast aan het hedendaagse taalgebruik. Met name is de
buigings-n verdwenen en zijn verouderde woorden en constructies ver
vangen. Bovendien zijn de regels van het rijm wat strenger toegepast.
I: tL
