Reliëfs en objecten in lood van Joop
van Rijs in de Vishal
Schonberg
centraal bij\
Orkest
RAR-comité
Russen dol op Elton
keurt leuzen
zeer af
Md
Schrijver Idrus
overleden
Vallotton: charme van
het simpele
5
Vluchtig speelcontact
Residentie
pakt intrigerend uit
3
l-
I
Haagse concertreeks omvat twee wereldpremières
Shuldman en Bar niet op zelfde golflengte
O1
FEESTELIJKE EXPOSITIE IN PETIT PALAIS IN PARIJS
o
15
DINSDAG
2 2
M E I
19 7 9
KUNST
3
I
ie
I
ra
Smachtende brieven
„f
2i
Een keus voor of
tegen esthetiek
CEES STRAUS
Het is duidelijk dat Van Rijs nog in een
I
JAAP STORK
halfzware shag
Vallottons
bestaan
4
H
maatschappelijk
(Tot en met 17 juni, dagelijks van 10-17
uur, op zon- en feestdagen van 13-17 uur).
Ik vind het daarom ook zo opvallend dat
in de serie ramen van gegolfd lood die
esthetiek plotseling wel een overheersen
de rol moet gaan spelen. In het totaalbeeld
dat het werk van Van Rijs te bieden heeft,
komt het zelfs inconsequent over.
Na afloop van het
concert weigerden
bijna duizend fans
de zaal te verlaten
en bleven
vervolgens voor het
gebouw hangen om
nog een laatste
glimp van de
musicus op te
vangen bij zijn
terugkeer naar het
hotel. Kaarten voor
het concert, die
eigenlijk zes roebel
kostten, gingen op
de zwarte markt
voor honderd
roebel van de hand.
De Engelse zanger
Elton John heeft
maandagavond
duizenden mensen
in grote opwinding
gebracht gedurende
zijn eerste concert
in Rusland, te
Leningrad. Tijdens
zijn show braken
mensen door het
cordon van de
ordedienst heen en
begonnen vlak voor
het podium te
dansen. Toen Elton
John de
Beatlescompositie
„Back in the
USSR"als zijn
laatste nummer
bracht
veroorzaakte dit
haast een oproer.
werd niet alleen gered door zijn houtsne
den waarmee hij stopte toen ze overal
werden geïmiteerd), maar ook door zijn
huwelijk met een welgestelde dochter uit
de bekende kunsthandel Bernheim. De
schoonfamilie spande zich oprecht in om
het werk van Felix aan de man te bren
gen. Later nog kreeg hij steun van de
Zwitserse Hedy Hahnloser aan wie hij
smachtende brieven schreef toen zijn
vrouw hem niet meer „begreep” en het
geld over de balk gooide door het geven
van elegante feesten. Dat was niets voor
Vallotton en Hedy werd na zijn dood zijn
eerste biografe.
Zijn expositie in de Vishal is derhalve
nogal ambivalent van aard, maar prikkelt
tevens de nieuwsgierigheid waar hij ten
slotte zal uitkomen.
grensgebied verkeert waarin hij voor een
keuze staat om of voor de illusie te kiezen
(waarvoor hij associatierijke objecten
moet maken) of veel meer een autonoom
karakter aan zijn werk dient te geven.
betoog tussen de intiem-mededeelzame
Alwin Bar en de buitengewoon explosieve
extravertie van Isaac Shuldman, bleek er
voor de toehoorders vaak beslist meer in
te zitten dan alleen kennisneming van
keurige reproducties.
Daarvoor sleepte Shuldman, in 1974
winnaar van het Carl Flesch-concours en
als eerste violist werkzaam bij het NPO, je
te rigoreus met de haren bij zijn voor
dracht, waarvan de maximaal gepolari
seerde dynamiek en zinderend gevibreer
de toonvorming een geladenheid opriep
als van een gekooide leeuw. Intrigerend
effectrijk voor wie hiervoor openstond en
zeker overtuigend in het muzikanteske
klatergoud van Prokofjef’s Finale maar
anderzijds in diezelfde opgeschroefde do
sering lichtelijk triviaal uitpakkend bij
Debussy’s precieus-spirituele Sonate.
Niettemin op zich een boeiend verteller,
deze Isaac Shuldman, die trouwens kan
putten uit een haarscherp geheugen en
een virtuoze techniek, waarmee hij behal
ve een succesvol verloop in Beethoven’s
gul-bezield overgedragen Sonate in F
opus 24, tevens met overvloedige bewo
genheid Bach’s monumentale Chaconne
ter introductie opzette.
De constatering dat Alwin Bar, ge
steund door zijn bliksemsnel inlevingsver
mogen en een enorme slagvaardigheid het
kleurrijke melodische geweld van zijn
partner meestentijds met delicatere ex
pressie wenste te pareren, zorgde aldus in
zekere zin dan toch voor de voldoening
om een onalledaags interpretatie-even-
wicht.
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG. Het Residentie-Orkest
sluit zijn seizoen af met vier studie-con-
certen waarmee zij een breed overzicht
trachten te geven van het werk van de
muziekpionier Arnold Schonberg.
De concerten, die op 26 mei en 6,15 en 22
juni plaatsvinden in de Nieuwe Kerk aan
het Spui te Den Haag, betreffen 23 werken
van de componist. De serie, onder de titel
„Vanuit Schönberg” zal composities uit
de diverse perioden van Schonbergs leven
omvatten, variërend van werken voor
groot orkest tot kamermuziek en piano-
werken.
Onder de Schönberg-werken zijn The
me and Variations for windband, Orches-
tervariationen en de Orchesterstücke, en
kele koorwerken en liederen, Erwartung,
Pierrot Lunaire, het Vioolconcert, twee
strijkkwartetten en Pelleas und Mélisan-
de. Ook komen enkele door Schönberg
bewerkte stukken van andere componis
ten tot uitvoering. Voorts worden twee
wereldpremières gespeeld: de Fanfare tot
de Gurrelieder voor Koperblazers en de,
onvoltooide, Serenade voor klein orkest
uit 1896.
De vier concerten worden respectieve
lijk geleid door David Porcelijn, Gerd
Albrecht, Michael Tabachnik en Hans
Zender. Als solisten werken mee de so
pranen Rachel Yakar, Colette Lorand,
Lucia Kerstens, pianist Jean-Rodolphe
Kars, violist Jaring Walta en cellis Hein
rich Schiff.
Het Nederlands Kamerkoor zingt op het
tweede concert en het Schönberg Ensem
ble geeft zijn medewerking aan het eerste
en tweede concert. In verband met de
lengte van de concerten beginnen zij om
7.30 uur en worden zij onderbroken door
twee pauzes.
In het kader van deze speciale serie
worden ook een Schönberg-filmavond en
een Schönberg-expositie gehouden. In het
Haagse Kijkhuis aan het Noordeinde 140
worden op 18 juni de films Begleitscène zu
einer Lichtspielmusik van Frits Weiland
en de verfilming van de opera Moses und
Aron van Straub bertoond.
Op de middagen voor de vier concerten
is een kleine tentoonstelling, getiteld „Ar
nold Schönberg, Monodram”, te bezichti
gen in de foyer van de Nieuwe Kerk te
Den Haag. De expositie, die ook een serie
kleurendia’s van Schöbergs schilderijen
bevat, is ingericht door Piet Schilham met
medewerking van het Schönberg Institute
te Los Angeles, Henk Guittart van het
Schönberg Ensemble en het Nederlands
Congresgebouw.
JAKARTA. Idrus, een van de be
kendste romanschrijvers in Indonesië is
vrijdag in Padang op het eiland Sumatra
overleden. Hij is 57 jaar oud geworden.
Belangrijke werken van Idrus zijn on
der meer Aki, Surabaya, Dari ave Maria
kedjalan lain ke Rome (Van Ave Maria tot
andere wegen naar Rome) en Hikayat
putri Penelope.
Idrus is lector aan de Universiteit van
Melbourne in Australië geweest.
\irvaardigd door de
KoiiinldijlnTabakfahriek
■L&A.C.ixm Rossern,
tabaksweciaüsten
sedert fïdt)
t
In de vele stijlvormen waarin Vallotton
zich uitte behoort tot de hoogtepunten een
groot doek dat „La malade” (de zieke)
heet.- Het combineert een zeer modern
super-realisme met de ouderwets-burger-
lijke nauwkeurigheid waarmee in ons ei
gen land een Jetses kinderboeken illus
treerde. Een jonge, blonde dienstbode in
een onberispelijk dienstbodepak staat in
de pas geopende deur, het zieke meisje
heeft alleen op de rug gezien zich half
uit de kussens opgericht. En het werd
geen schoolplaat dankzij de in de verte
starende blik van het dienstertje, die op de
vragende ogen van de zieke nog niet is
ingegaan. „Het kopje en de koorts” had
het ook kunnen heten.
(Van onze correspondent in Parijs,
Rudolph Bakker)
PARIJS. In het „Petit Palais” is tot
18 juni een feestelijke tentoonstelling ge
wijd aan de schilder Felix Vallotton
(1865-1925). Een reden om het Louvre dit
maal eens te vergeten en drie kwartier
naar deze tot Fransman genaturaliseerde
Zwitser te gaan. Vallotton was een stille
kankerpit, maar zijn tot de simpelste
lijnen teruggebrachte landschappen stra
len een licht uit als van lampionnen en
zijn mensen doen er even onbeholpei}
komisch als in de werkelijkheid.
de simpelheid en systematiek waarmee de
Zero-beweging tot haar vormseries komt,
schept Van Rijs een gevlochten structuur
van kleine vierkanten die door gesoldeer
de punten met elkaar zijn verbonden. Ook
levert dit werk een grote verwantschap
met de koele abstracten als Carel Visser
en André Volten die beïnvloed zijn door
de Amerikaanse minimal art. Net als bij
Visser en Volten is het zichtbaar maken
(en houden) van de gekozen techniek en
wijze van constructie een essentieel on
derdeel van hun manier van werken. Het
systematische en seriële karakter van hun
werk is eveneens bij Van Rijs terug te
vinden, maar toch doen zich wezenlijke
verschillen voor. Van Rijs gebruikt de
systematiserende techniek om een sterk
anti-esthetisch effect te krijgen door zich
in het laatste stadium veel minder om de
symmetrie te bekommeren.
HAARLEM. Naar aanleiding van de
publikatie in deze krant over het beklad
den van toiletten met nazileuzen in het
Haarlems Concertgebouw heeft de Haar
lemse afdeling van Rock against Racism
maandagavond in een verklaring laten
weten dat zij zich uiteraard niet achter
de leuzen stelt, en deze ten zeerste af
keurt. Het comité, onder wiens auspiciën
zaterdagavond een festival plaatshad,
acht zich niet verantwoordelijk voor het
incident en zou het onbegrijpelijk achten
als dit door de direktie van het Concert
gebouw zou gebeuren.
ür Joop van Rijs: „bed", lood en ijzer (1978).
zoekt dan niet zozeer naar de plastische
kwaliteiten van zijn materiaal als wel
naar het geven van eenbmotionele bena
dering aan volumineuze vormen. De anti-
esthetiek van het roestende ijzer en het
mat glanzende lood wordt dan gecombi
neerd met een bijna zinnelijke vormtaal
die rijk aan associaties is. Waar in de
minimal art een volstrekt concreet ge
maakt uiterlijk aan het object worden
verschaft, daar staan de sculpturen van
Van Rijs open voor elke mogelijke inter
pretatie in figuratieve zin.
Nu is die kans natuurlijk aanwezig wan
neer te elfder ure een oplossing gezocht
moet worden voor de netelige situatie dat
Shuldman’s feitelijke partner Christop
her Czaja Sager plotseling ziek wordt en
de hele onderneming op losse schroeven
komt te staan. En wanneer er zich dan een
reddende engel in de persoon van Alwin
Bar aandient, die bovendien bereid is zich
in te zetten voor het geplande programma,
kan het toch niet anders dan een blind
toeval zijn als zo’n ad hoc-samenwerking
resulteert in verrichtingen op eenzelfde
kunstzinnige golflente. Hetgeen nu dan
ook niet gebeurde. Respect daarentegen
om het feit dat, hoewel Bar zijn partituren
zo ongeveer zat weg te lezen, het concerte
rende tweetal de beloofde literatuur über
haupt zonder kleerscheuren wist weer te
geven, behoort in dit verslag goed be
schouwd voorop te staan, waarvan acte.
Tenslotte is een zo uiterst vluchtig spel-
contact vooraf niet zonder risico’s wan
neer het gaat om veeleisende én bekende
werken als Prokofjef’s tweede Sonate
opus 94 en Debussy’s Sonate; om nog
maar te zwijgen van de Frühlingssonate
i van Beethoven.
Maar ondanks de eerder aangekaarte
fundamentele verschillen in het muzikale
HAARLEM. De letterlijke zwart-wit
tegenstelling in kleding bij de Haarlemse
pianist Alwin Bar en de van oorsprong
Russische violist Isaac Shuldman die gis
teravond kon worden waargenomen op
het door hen verzorgde Tuinzaalconcert,
bleek eigenlijk min of meer symbolisch
voor beider artistieke gerichtheid.
De wereldoorlog grijpt Vallotton enorm
aan en hij bereikt het eind van zijn artis
tieke carrière. Bij het binnengaan van de
laatste zaal in het „Petit Palais’’ is het
nauwelijks voorstelbaar dat de brave stil
levens en landschapjes van dezelfde man
zijn die met zijn hartstocht, zijn naïviteit
en zijn humor zoveel origineels had gepro
duceerd.
HAARLEM. Op de onlangs in de Vis-
en Vleeshal gehouden expositie van tex
tiele kunst viel Joop van Rijs op als een
dergenen wiens werk het dichtst het uit
gangspunt van de samenstellers van de
tentoonstelling benaderde. Van Rijs liet
toen enkele reliëfs zien waarvoor hij de
textiele technieken weven en vlechten
toepaste met lood als voornaamste mate
riaal. Het Frans Halsmuseum schiep zich
als organisator van deze manifestatie
min of meer de verplichting om de
belangrijkste deelnemers buiten het
groepskader voor een uitgebreidere ken
nismaking terug te halen. Dat gebeurt nu
met Joop van Rijs als eerste en wel in de
Vishal waar hij een overzicht geeft van
zijn werk dat sinds 1977 is ontstaan.
Je kan de mening die op de tentoonstel
ling van textielkunst postvatte, volledig
handhaven. Ook dit overzicht namelijk
toont aan dat Van Rijs, die met een zeer
primaire techniek werkt (weven en vlech
ten kunnen worden beschouwd als een
techniek waarmee voor het eerst uiting
zou zijn gegeven aan een kunstvorm),
daarmee tot een zeer intrigerende beeld
taal kan komen.
Een deel van dit werk is in het platte
vlak, als reliëf dus, uitgevoerd. Met dezelf-
Naast het platte vlak werkt Van Rijs
ook in driedimensionale vormen. Hij
Vallotton was de trouwe zoon van een
zakenman uit Lausanne, die zijn oogappel
naar Parijs kon sturen toen hij schilders
talent ontwikkelde. Als pappa tenslotte
failliet gaat is Felix gedwongen voor zich
zelf te zorgen. Na ploeterende jaren van
armoe werd Vallotton toen binnen de
kortste tijd wereldberoemd met zijn
houtsneden, die hij maakte zowel als
boekillustratie, als voor affiches en ter
ondersteuning van reclameteksten. In de
ze houtsneden is er een mengsel van de
elegante „art nouveau” en het rauwe „ex
pressionisme”, maar het succes werd toch
bereikt door de heel eigen stijl, waarmee
Vallotton met zijn Zwitserse nuchterheid
alt de dooreenwriemelende mensenmassa
’an Parijs de armen en rijken, de beken
hen en onbekenden in de simpelste bewe-
Jingen wist vast te leggen. Een vriend
merkte eens van hem op: „Vallotton weet
op een verwarringwekkende manier sim
pel te zijn”.
Zijn de houtsneden meestal van een
lefilterd-cynische tijdskritiek, de schilde
rijen in het „Petit Palais” getuigen in hun
gedempte uitbundigheid ook van het cal-
’inistische uitgangspunt dat al te dol met
buurmans gek gelijk staat. Vallotton
Zeg maar jij
tegen mij
slaagt er in iets te doen wat niet kan: hij
legt humor in zijn landschappen. Om niet
te spreken van de humor in een serie
doeken van zijn eigen huiskamer, waarin
een tot aan de nek in de alles bedekkende
kleding van die dagen gestoken man de
hoofdpersoon is.
De relatie tussen Vallotton en het vrou
welijk naakt is een hoofdstuk apart. De
liefhebber van het genre hoeft zich op
deze tentoonstelling niet te vervelen. Een
van de hoogtepunten is een „Hurkend
naakt voor de Salamander” (dezelfde
warmgloeiende haard komt verder op de
tentoonstelling nog eens terug). Vanuit
een breedschonkige basis op een licht
blauwe shawl stijgt een Courbet-achtig
lijf omhoog (voor Courbet wacht dan toch
weer het Louvre) in een zo besloten-bur-
gerlijk milieu dat de uitleg van een van
Vallottons vrienden niet kan uitblijven:
„Felix stoofde in zijn binnenste alle harts
tochten gaar die je je maar bedenken
kon”. Geen wonder dat hij het goed vin
den kon met die bittere chroniqeur van
zijn tijd: de schrijver Octave Mirbeau, van
wie een prachtig portret op de tentoonstel
ling te zien is.
Vallottons artistieke ontwikkeling was
ongetwijfeld geënt op nieuwe manieren
van zien zoals die door Gaugain op de
school van Pont-Aven werden geïntrodu
ceerd. En hij behoorde enige tijd min of
meer tot de groep die zich de Nabis (profe
ten) noemde, de meest vooruitstrevende
kunstrichting in die dagen voor de komst
van de „Fauves” rond 1905. Toch was
Vallotton te individualistisch om zich er
gens bij aangesloten te voelen en was zijn
drang tot experimenteren te groot.
Het comité dat met de participatie van
politieke jongerengroepen als ARJOS,
-PSP-jongeren, JOVD en Jonge Socialis
ten kan bogen op een brede samenstelling,
zegt het te betreuren indien de aandacht
zo sterk op het voorval wordt toegespitst
dat daardoor de goede bedoelingen van
het RAR-comité en de overgrote meerder
heid van de concertbezoekers namelijk
te demonstreren tegen het fascisme
onrecht wordt aangedaan. Die goede be
doelingen, zo laat het comité weten, ble
ken zaterdagavond duidelijk uit de sfeer
in de zaal en de goede verstandhouding
tussen de optredende artiesten onderling.
Inmiddels heeft de staf van het Haar
lems Concertgebouw aangifte gedaan van
de bekladding van de toiletten. Aan de
politie is ook de diefstal van enige kleinig
heden gemeld die na afloop van het con
cert gemist werden uit een stafkamer en
de gemeentelijke accountantsdienst die
tijdelijk gebruik maakt van een ruimte in
het Concertgebouw.
In onze publikatie van gisteren werd
overigens ten onrechte gesuggereerd dat
het PvdA-raadslid Ab van Schooten ge
machtigd was als woordvoerder van het
comité op te treden. Het betekent niet dat
hij zijn uitspraken intrekt.
Arnold Schönberg, tekening van André
Masson.
BALF-ZWARE SHAG
w
