Andre Kloos:
Van de f(
wwrzitte
e
r
4
z
Beleidsvisie
Gegniffel
Verpolitisering
Wantrouwen
Inspraak
Satellieten
Ik.
e
O*
Tekst: Kees Tops en Klaas Pieter Rieksen
Foto’s: Peter Senteur
Kloos blijft dus alleen nog algemeen voorzitter van de VARA en voorzitter van het dagelijks
bestuur. De vraag is nu in hoeverre zijn macht of invloed beperkt wordt.
Van de omroepvoorzitters in deze serie, die de afgelopen maanden het meeste in het nieuws zijn
geweest, is zonder twijfel André Kloos de koploper. De langdurige en harde machtsstrijd binnen de
VARA is de 56-jarige oud-voorzitter van het NVV niet in de koude kleren gaan zitten.
De structurele moeilijkheden onder de radio-amateurs betroffen hoofdzakelijk de machtsverhou
dingen tussen verenigingsraad (VR), hoofdbestuur (HB) en dagelijks bestuur (DB) drie
belangrijke organen, waarvan Kloos voorzitter was. Officieel is hij dat nog steeds, maar de
verenigingsraad besloot op zijn voorlaatste vergadering tot een structuurwijziging waarbij Kloos in
de naaste toekomst het voorzitterschap van VR en HB moet neerleggen.
De VR stelt in de nieuwe opzet de hoofdlijnen van het te voeren beleid op, en bemoeit zich niet
meer met het invullen van de programmaschema’s. Het DB gaat die hoofdlijnen in praktijk brengen
en het HB oefent daar controle over uit.
In de vijfde aflevering
van onze serie ge
sprekken met om
roepvoorzitters is
vandaag André
Kloos aan het woord,
de VARA-voorzitter
die een paar bewo
gen maanden achter
de rug heeft. Eerder
verschenen in deze
serie vraaggesprek
ken met Jo Hendriks
(KRO; 28 april), Henri
Minderop (TROS; 5
mei), Tom Laus
(VPRO; 12 mei) en
Wout Bordewijk
(VOO; 19 mei).
■Kt».
- .0
me
nog altijd
wegjagen
Voelt u zich nog wol gelukkig bij uw omroep?
van bevoegdheden.”
En dat is wel naar uw zin?
Dat brengt u als een bezwaar naar voren?
En dat is een bezwaar?
U wilt dus wel het effect teniet doen?
„Nee, zover ben ik niet.”
„Nee”.
Echt niet?
„Ik heb dat niet zo ervaren. Anders had ik aan
mijn kuierlatten getrokken. Dat had ik ook gedaan,
als jk echt het gevoel zou hebben gehad dat het een
motie van wantrouwen was tegen het zittende be
stuur. Maar dat was niet zo. In die vergadering
hebben we geprobeerd een beter werkbare basis
met elkaar te vinden. En dat was van beide kanten
een beetje geven en nemen. Ik denk dat de VR met
Had u op dat moment niet de neiging de eer aan
uzelf te houden en op te stappen?
„Nee, dat vond ik niet Want dan zit je je toch wel
af te vragen: wat gaat er daarna gebeuren? Wie
moet daarna zo eigenwijs ben je dan ook, om dat
in je overweging te betrekken de zaak overne
men? Wie is dan die betere man die op die stoel
komt? Het is tenslotte een uitermate belangrijk
instrument voor de beweging als totaliteit. Ik wil
niet zeggen dat ik de enige in Nederland ben die de
VARA kan leiden, maar je bent voor die post
Hebt u ooit gedacht dat uw tijd bij de VARA
voorbij was?
„Ja, zeker. Ik heb wel eens met die gedachte
gespeeld. Laat ik het zo zeggen: ik heb met die
mogelijkheid ernstig rekening gehouden.”
Vorig jaar lag er bij de VR een motie van wan
trouwen klaar, die op het laatste moment toch niet
werd ingediend.
„Zeker, dat was het moment ook dat het er dik in
zat. Het had me niet verwonderd als die motie op
tafel was gekomen, Het was ook ingecalculeerd dat
dat zou kunnen.”
„Nou, ik moet zeggen dat de periode die we achter
de rug hebben me niet in de kouwe kleren is gaan
zitten. Ik zou liegen als ik zei dat het anders was. We
hebben een hectische periode achter de rugen
we zijn niet uit de zorgen. Ik weet niet wat er uit dat
totale pakket van medezeggenschap gaat komen.”
„In die zin, dat ons eigen programma-aanbod zo
goed en gevarieerd zal zijn, dat we kunnen opbok
sen tegen de programma’s van de satellieten. We
moeten de concurrentie aankunnen. Ik wil niet
zeggen dat we moeten na-apen, wat de anderen op
het scherm brengen. We hoeven geen Peppers en
weet ik veel wat te brengen. Dat hoeft niet nageaapt
te worden, maar je moet dan wel bijvoorbeeld
Nederlandstalig drama gaan brengen. Dat is erg
populair. Maar dat kost zeg maar 150.000 gulden
per uur en de uurvergoeding die we krijgen is
28.000 gulden per uur. Het is in belangrijke mate
een kwestie van kwaliteit en dat is weer een kwestie
van geld.”
Ben Elkerbout (de voormalig directeur televisie
bij de VARA, die kort geleden moest opstappen)
heeft in een interview gesteld dat hij het een
afschrikwekkende gedachte vindt dat de VARA
als het laatste linkse bolwerk aan het afglijden is.
Ook Herman Wigbold (de huidige hoofdredacteur
van het Vrije Volk) heeft zich in die bewoordingen
uitgelaten. Ziet u dat ook zo?
„Nou, een bezwaar. Het is natuurlijk niet het
hoogste doel waarnaar wij streven, dat men niet
meer naar ons luistert.”
„Jazeker. Je uitgangspunt moet ook niet zijn om
het publiek te pesten. Vanzelfsprekend. Je moet
programma’s brengen die de mensen waarderen.
Men moet ook in ruime mate voldoen aan de
verlangens om meer regionaal nieuws, maar het
gaat om de verhouding tussen regionale en landelij
ke uitzendingen en om de vraag hoe de regionale
uren worden gevuld. Gaat dat vanuit een neutrale
visie, of vanuit een geprofileerde. Dat zijn ook
punten waar je op moet letten.”
Dat is een uitgangspunt van Hilversum, maar je
moet natuurlijk uitgaan van de luisteraar. Een
heleboel mensen zouden het wellicht best op prijs
stellen om naar een regionale zender te luisteren
met af en toe een Hilversums programma.
„Het zal een moeilijke strijd zijn. Achter de
commerciële satellieten zal ongetwijfeld een groot
kapitaal werkzaam zijn, dat er belang bij heeft om
de aandacht van het publiek naar zich toe te
trekken.”
„Nee. echt niet. Anders zou ik het wel zeggen. Ik
ben niet zo’n springer. Ik heb één keer in mijn leven
een echte belangrijke verandering van carrière
gekozen en ik wil hier nu mijn tijd uitdienen. Om
nou weer te veranderen en dan weer een heel nieuw
werkgebied te moeten leren kennen. Ik ben 56.”
Nog negen jaar VARA, dat lukt wel?
We komen nog even terug op wat we in het begin
van het gesprek ter sprake hebben gebracht, de
positie van André Kloos bij de VARA. In 1974
stond u hoog genoteerd voor de post van burge
meester van Rotterdam. Als zoiets zich weer voor
doet, bent u dan weg bij de VARA?
Naast de satellieten en de regionale omroep, vjndt
Kloos ook de versnippering een punt van overden
king. We zijn op een punt gekomen, zo meent de
VARA-voorzitter, waarop er genoeg omroepen zijn.
„Als het ertoe zou leiden dat iedere politieke
groepering een eigen omroep zou hebben, wel ja.
Dan wordt die verscheidenheid weer bijzonder
groot. We hebben het daar reeds over gehad.”
Je zou die voorkeur voor een omroep via bijvoor
beeld een volkstelling kunnen vaststellen.
Die tendens van het elkaar bestoken met opper
vlakkige programma’s is er nu toch ook al?
„Er zijn nu al drie omroepen in ons huidige bestel
waarvan ik de achterliggende stroming niet zou
kunnen definiëren. AVRO, TROS en VOO. Ik zou
niet weten hoe ik ze zou moeten plaatsen. En ze
weten het zelf ook niet. Je wordt natuurlijk niet een
stroming doordat je drie WD’ers in je bestuur hebt
(VOO-red.)”.
De WD beweert altijd dat haar stem niet in het
Hilversumse te horen is via een omroep.
Kloos, zelf voorstander van het huidige gidsen-
systeem: „Ja, maar je zit iets te verzinnen voor wat
we nu hebben, waar ongetwijfeld bezwaren aan
kleven. Maar er is geen systeem te bedenken waar
géén bezwaren aan vastzitten. Het enige alternatief
dat ik kan bedenken is dat het parlement enkele
concessionarissen aanwijst. Het vooroorlogse sy
steem, waarbij alle grote maatschappelijke en poli
tiek stromingen zijn vertegenwoordigd. Punt uit.
En zorg er dan voor met progamma’s als Sprekers-
hoek, dat ook de kleine groeperingen aan het woord
komen, maar geef ze niet allemaal apart een zend
machtiging.”
U bent er een voorstander van, dat de VR minder
invloed heeft op het bedrijf?
„Inderdaad. Het is ook uitgesloten dat mensen die
toch een andere dagtaak vervullen en er dikwijls
ook andere liefhebberijen op na houden, vaak in
politiek en vakbeweging, dat goed zouden kunnen
doen. Het zijn vrije-tijdsbestuurders en een college
van zo’n kleine honderd mensen kan geen bedrijf
van vijfhonderd mensen leiden. Dat gaat niet. Dat
veronderstelt eigenlijk een permanente aanwezig
heid hier. Van dag tot dag kun je voor problemen
komen te staan. Je kan niet op elk moment dat hele
college bij elkaar roepen.”
We spraken al even over uw eigen invloed. Veel
mensen, collega-voorzitters ook, zijn van mening
dat de meeste van uw bevoegdheden in de nieuwe
structuur vervallen. Bent u het daarmee eens?
U bent er niet bang voor?
„Ik neem aan dat die uitspraken gedaan zijn
vanuit een zekere zorg om de organisatie. Maar wat
het waarheidsgehalte isDat kan ik niet peilen.”
Kloos: „Het is beter om te spreken van een
verleggen. Die macht is minder geworden, voor
zover je natuurlijk van macht kan spreken van een
voorzitter die een vergadering leidt. Die moet zich
natuurlijk toch altijd enigszins terughoudend op
stellen. Want je eerste taak is om een vergadering
naar conclusies te voeren en niet om daar je eigen
mening naar voren te brengen.”
een beetje pijn in het hart afstand deed van het
recht om de programmaschema’s vast te stellen.”
aangezocht en dan laat je die niet zo snel in de
steek.”
„Jawel, maar je gaat het dan sterk concentreren
in de pre-electorale periode. Ik denk dat in die tijd
de televisie niet om aan te zien is. Bovendien zullen
omroepverkiezingen door de mensen in verband
worden gebracht met de politiek. Dat leidt er vol
gens mij toe dat al die politieke partijen zullen
proberen hun pendant op het scherm te krijgen. Je
krijgt een verdere verpolitisering van het omroep
systeem.”
„Nou, het is in ieder geval een constructie die
goed aansluit bij de problemen die zich voordoen.
Tot nog toe was het voor talloze medewerkers niet
duidelijk welke positie het DB naar het bedrijf toe
innam. Onder dat DB werkte een laag van directeu
ren. Men veronderstelde dus dat de directie de baas
was, maar dat was bij ons niet zo. In feite sprak het
DB over allerlei belangrijke zaken het laatste
woord. Toch was die constructie onduidelijk. Er
was een wat schemerachtige toestand rond de
vraag wie nou eigenlijk de bedrijfsleiding was. En
die zaken hebben we nu opgelost.”
„Daar moet je dan als het ware de zin bijlezen:
Sinds ik, Wigbold, bij de VARA ben weggegaan is
alles misgegaan. Voor Elkerbout in mindere mate,
maar ik koop nooit zoveel voor dit soort onheilspro
fetieën. Het loopt meestal anders in de praktijk dan
wat sommige mensen aan de media toevertrouwen.
Er spelen zoveel persoonlijke oordelen en vooroor
delen een rol bij, dat in de toekomst kijken, dat is
aan de mensen niet gegeven. Het is een profetie en
wat het waarheidsgehalte daarvan is.
Maar waar haalt men hier het geld vandaan?
„Als het de overheid niets waard is om hier een
stuk eigen Nederlandse cultuur te brengen en eigen
informatie en ontspanning, dan wordt het moeilijk.
Maar men zou er ook geld voor beschikbaar kun
nen stellen. Dan kan je denken aan kijkgeldverho-
ging, rechtstreekse subsidiëring door de overheid,
participatie in programma’s en wellicht zou er uit
de reclame meer gehaald kunnen worden dan nu
het geval is. Als je moet kiezen tussen het verdwij
nen van het huidige omroepbestel om wat méér:
STER, is dat voor mij duidelijk het laatste.”
„Ik zou het liefste zien en dat weet Keyzer
(voorzitter AVRO - red.) ook dat de AVRO zich
bekende tot de liberale groepering in Nederland.
Dat zou de doorzichtigheid van het Nederlandse
omroepbestel enorm ten goede komen. Er is ruimte
voor een liberale omroep in Nederland.”
Van de versnippering duiken we in het systeem
hoe iemand lid kan zijn van een omroep. Kloos’
partijgenoot Kosto en WD’er Keja zijn voor om
roepverkiezingen. Geen gezeur met abonnement of
tientjesleden. Gewoon verkiezingen. Er was zelfs
een Kamer-meerderheid te vinden voor dat idee.
Kloos ziet het allemaal niet zo optimistisch.
„Wat is voorzie is een niet zo fraaie verkiezings
strijd, waarbij politiek wordt overgeheveld naar
het scherm. Dat we elkaar gaan bestoken met
produkten die het doen bij het grote publiek. Het
zou best eens een aanslag kunnen zijn op het laatste
stukje cultuur en profilering van de omroepen.”
Toch leidt u soms op een wat agressieve manier
zo’n VR-vergadering.
„Ja, dat ligt in de aard van het beestje. Niet in de
aard van de functie.” (Hij lacht).„Kijk, als DB
maken we geen deel meer uit van het HB en het HB
maakt geen deel meer uit van de VR. Maar veel
duidelijker dan voorheen wordt de verantwoorde
lijkheid van het DB over het bedrijfsgebeuren. Je
zou kunnen zeggen naar de verenigingsorganen toe
een vermindering van macht, naar het bedrijf toe
een vergroting van macht, maar ik spreek liever
1. .11. - J,1
„Dat zeg ik niet. Ik heb dat zelf niet in de hand. Ze
kunnen je natuurlijk altijd wegjagen. Bij onze
vergaande democratisering van bedrijf en vereni
ging kan je een motie van wantrouwen aan je broek
krijgen. Er moet een taak voor je weggelegd zijn, je
moet zinvol werk kunnen verrichten, ook voor
jezelf. Zolang dat het geval is, blijf ik bij de VARA.”
Denkt u niet eens in stilte: al dat gedonder
steeds, het komt me de strot uit, ik stap nou maar
eens op.
„Ja, dat klopt. Daar staat tegenover een vergro
ting van de invloed op de grote lijnen van het
beleid.”
U ziet op dit moment niemand die uw functie zou
kunnen overnemen?
„Ik zou het zo gauw niet weten. Nee. Er zullen
ongetwijfeld wel namen in circulatie zijn.” (Hij
glimlacht zuinig).
Daar zit iets in van: ze krijgen me hier niet weg.
„Nou, een zekere koppigheid speelt daarbij wel
een rol. Ik ben niet zo gauw geneigd om het hoofd in
de schoot te leggen. Toen ik naar de VARA
overstapte, heb ik dat gezien als de laatste actieve
fase in mijn leven en die zou ik aan de VARA willen
wijden. Dat geef je natuïïrlijk niet zo gauw op. Kijk,
als mensen aan wiens oordeel ik grote waarde
hecht, mij het gevoel zouden geven dat ik hier niet
meer thuis hoor, of mij het gevoel geven: André je
kan niets meer doen bij de VARA, je rol is uitge
speeld, ja dan moet je opkrassen. Anders werd je
een gevaar voor de organisatie zelf en dan moeten
Nog even terug naar de VR, het hoogste orgaan
bij de VARA. Is die invloed van de VR op het
bedrijf in de nieuwe constructie minder geworden
Wanneer die nieuwe constructie ook werkelijk
ingevoerd zal worden,is nog niet bekend. Kloos
verwacht dat dat niet voor het einde van dit jaar zal
zijn, aangezien de totaliteit van problemen nog niet
is opgelost. Een tweede fase, waar momenteel aan
gewerkt wordt, is de inspraak van het personeel.
Een blauwdruk is inmiddels in elkaar gedraaid. Het
VARA-personeel heeft tijdens een matig bezochte
vergadering al heel wat kritiek geuit op die blauw
druk en het zal nog wel even duren voordat alles
geregeld is.
We praten wat over de constante problemen bij
de VARA. Dan ligt die weer met die overhoop, dan
is die afdeling weer in het nieuws of de VR ligt
dwars. Kloos zegt:
„Ach, het is natuurlijk ook wel zo dat de proble
men bij de VARA door een vergrootglas worden
gezien. In de eerste plaats treden ze ogenblikkelijk
aan de oppervlakte. Het is hier een open huis. Er is
enig leedvermaak omdat hét bij de VARA gebeurt,
dat speelt ook een rolWij weten het allemaal zo
goed hoe het moet gebeuren in de maatschappij en
als dan juist bij een organisatie die dat pretendeert
zorgen aan het licht treden, dan is er hier en daar
gegniffel. Maar dat lok je natuurlijk ook een beetje
zelf uit.”
„Men kan de visie die Hilversum op het vraagstuk
heeft tot uitdrukking brengen. Dat is iets anders
dan dat het beleid die kant uit gericht wordt. Elke
verandering van beleid gaat met veel extra kosten
gepaard en met Bestek ’81 is er een verlaging van de
groei van de collectieve sector. Elke uitbreiding van
de collectieve lasten stuit op grote weerstand in Den
Haag. Wat dat betreft is het tijdstip waarop die
technische ontwikkelingen op ons afkomen be
paald niet gunstig. Het kan over een paar jaar
anders liggen, maar niemand durft de voorspelling
aan dat over een paar jaar de werkloosheid en de
weerstand tegen de groei van de collectieve sector
tot de opgeloste problemen zullen behoren. Dat
betekent dat je op een vrij grote weerstand in Den
Haag moet rekenen wil je een beroep op extra
middelen doen.”
Zoals voor televisie de satellieten, ziet Kloos voor
de radio de regionalisatie als een probleem.
„Die regionalisatie zou ertoe kunnen leiden dat de
aandacht van de Hilversummen wordt afgeleid
naar regionale zenders. Daar zijn oplossingen voor,
bijvoorbeeld door beperking van het aantal zendu
ren dat aan de regio gewijd is, waarbij voor de rest
van de tijd de programma’s uit Hilversum worden
overgenomen. Dat zal dan zó moeten gebeuren, dat
men vooral die programma’s overneemt, althans
voor een deel, die iets van die profielen van omroep
organisaties laten zien. Dat men dus niet alleen
Hilversum 3 overpikt, maar ook iets van 1 en 2. Dit
soort zaken heeft Hilversum natuurlijk in de hand
omdat de Nederlandse overheid dat regelt, maar
niettemin kan er een afleidende werking vanuit
I gaan.”
,Ze kunnen
de persoonlijke gekwetste gevoelens wijken voor
het belang van de organisatie. Maar die tekenen
zijn me niet gegeven.”
Dat enkele gevaren de VARA bedreigen onder
kent ook André Kloos. Gevaren die de VARA ten
gronde kunnen richten, maar ook het hele Neder
landse omroepbestel zouden kunnen ondermijnen.
De technische ontwikkelingen spelen daarbij een
i grote rol. De satellieten bijvoorbeeld.
i „Ik ben helemaal niet zo gelukkig met de komst
van die satellieten. Maar ik weet donders goed dat
het een strijd is die je wel aan kan gaan maar die
van tevoren al verloren is. Ik ben ook niet van plan
die strijd aan te gaan, maar de vraag is wel: welke
politiek moet je bedenken om het effect teniet te
doen? I
Een beleidsvisie vanuit Den Haag over de satel-
lieten heeft Kloos nog niet waargenomen. Kan
„Hilversum" zich nog laten gelden bij het totstand-
komen van dat beleid?
Kan geld ons huidige omroepsysteem bescher-
a-'
