symphonie-orkest
Life" sociaal aspect dans accentueren
Rudi van Dantzig wil met
staan
Ml
Zieke Lademacher
g
Nieuwe dirigent
voor Utrechts
vervangen door
Rob ten Bokum
t
Klaus Tennstedt: een
volbloed romanticus
Interimregeling
voorgesteld voor
Noordelijk toneel
Ballet moet tussen de mensen
Felison brengt op Beeckestijn actuele ontwikkeling in kaart
r.
1
I
I
l
Publiek dwingt Rostropovitch tot toegift
door
Conrad van de Weetering
Godsdienst
10
DO
s
Symbool
■rai
17
KUNST
VRIJDAG
JUNI
1
19 7 9
IW
s b7v.
J
9^
s
o>
e
o
I
r-
r
PI
KLAUS TENNSTEDT
vrouw wordt mens",
i,
int
;er
CEES STRAUS
9 9
8185
Repetitiefragmetn van Life, een choreografie van Rudi van Dantzig (midden).
(foto Jorge Fatauros)
nt.
Grond
e.
(20.15
'21
W
en
i
Josephine Vast middelste van drieluik „De
pentekening (1978).
AMSTERDAM. Het ziet er naar
uit, dat Rudi van Dantzig in de nieu
we produktie die Het Nationale Bal
let van 2 tot en met 8 juni in Carré
brengt onder de titel Life, alles wil
aanroeren, wat hij in dit leven be
langrijk vindt. Hij maakt deze chore
ografie, die tweeëneenhalf uur gaat
duren samen met Toer van Schayk.
Daarvóór komt er een stuk dansthea
ter van Hans van Manen, dat een half
uur zal duren en Live gaat heten.
Hierin gaat het om de realiteit van
twee mensen, die we levend op het
toneel (de piste van Carré) zien of
geprojecteerd op een groot filmdoek,
terwijl ze zich buiten Carré ophou
den, maar door een cameraman ge
volgd worden.
zeefdrukken, keramische beelden en re
liëfs worden de nodige platbetreden pa
den bewandeld zonder dat het leidt tot een
nieuwe aanpak.
(Tot en met 24 juni, geopend van 14-17
uur met uitzondering van de maandag
iedere dag).
Over de muziek: „Ik heb een schitteren
de Requiem-mis met een jongenskoor van
van Beethoven is overgeleverd, wordt niet
alleen qua mimiek door de marionet-ach-
tig gebarende Tennstedt gedekt, ook artis
tiek kun je in de bijbehorende gemoeds
gesteldheid die deze dirigent tentoon
spreidt, wel geloven.
Alleen; een orkest moet kennelijk de
tijd hebben om aan diens slagtechniek en
intenties te wennen. Exactheid van inzet
ten, dynamische opbouw, evenals klank
kleur en -balans, bleven al in de ter ope
ning van de avond gespeelde Coriolan-
ouverture vaak in goede bedoelingen ste
ken, sqms werkelijk weleens bij het ge
nante af. Toch weet Tennstedt deson
danks bepaald indrukwekkende beelden
op te’ roepen van een volbloed-romanti-
sche benadering: alles omwille van een
optimale expressiviteit van binnenuit.
JOHAN VAN KEMPEN
Een vrije ernstige ziekte dwingt Danny
Lademacher, gitarist van Herman Broods
Wild Romance het huis te houden. Mocht
hij komend weekeinde niet mogen optre
den, dan zal de Haarlemse gitarist Rob ten
Bokum hem vervangen. Ten Bokum kent
veel van het repertoire en werkte in het
verleden verscheidene malen met Brood
samen.
Museumdirecteuren die in de verre toe
komst deze ontwikkeling willen tonen,
zijn gewaarschuwd: zelfs het symbolisme
dat in hun officiële opvattingen voor ou
derwets wordt versleten, heeft onder de
feministen toegeslagen. Helaas voor al die
museumdirecteuren behoort tot de aar
digste inzendingen van deze tentoonstel
ling een symbolisch drieluik van Josephi
ne Vast dat een grote zeggingskracht
heeft.
Er is natuurlijk ook een avantgardisti-
sche oriëntering binnen de feministische
kunst. Zo is er van Lydia Schouten een
emotioneel geladen performance te zien.
Ze laat de vrouw zien als een half blind
wezen dat in een web gevangen is en half
jr
n de
ijgt
N?
O)
5
g
o
Q
J
I
i
1
1
o
J
ait
en
alt
it
ier.
die
VELSEN. Het kon niet uitblijven dat
een brede maatschappelijke beweging als
het feminisme zich zou wenden tot de
beeldende kunst om daarin een middel te
vinden dat enerzijds zou kunnen dienen
voor de verbetering van de identiteitsbe-
wustwording en dat anderzijds nog een
terrein was dat (vermeend) aan de man
toebehoorde. Nadat er galeries ontston
den die vanuit hun specifiek feministi
sche opstelling alleen kunstenaars van
het vrouwelijk geslacht brachten, lag het
voor de hand dat de musea niet zouden
achterblijven in het tonen van deze actue
le ontwikkeling. Keer op keer blijken
musea echter logge instanties te zijn die
liever kunst brengen als die volledig ge
accepteerd is. Menig museumdirecteur
denkt zich politieke problemen op de
uitgestoken nek te halen als hij feministi
sche kunst zou brengen.
ten hele stukken in vol vrolijkheid, van
een leger majoretten, dat dwars over die
jongen heenloopt. Koningin Juliana en
prins Bernhard komen in het geheel voor,
die maken een grote entréé, terwijl een
groep mensen als het AJC-volk van voor
de oorlog voor hun koningin dansen.”
„Die mensen kijken op naar een sym
bool, dat als je het goed bekijkt, eigenlijk
zo verouderd, zo verkalkt en zo ver van
het leven verwijderd is, dat het wonder-
Dumbraveanu is aangesteld voor een
periode van drie jaar. Het orkest heeft ook
geprobeerd een jonge Nederlandse diri
gent aan te trekken als opvolger van Van
Otterloo, maar geschikte kandidaten kon
men niet vinden, aldus een mededeling
van het USO.
Voor het eerst sinds jaren gaat het USO
weer op een buitenlandse tournee. Twee
de Pinksterdag vliegt het orkest naar
Spanje waar van 4 tot 14 juni een groot
aantal concerten zal worden gegeven.
UTRECHT (ANP). De Roemeen Cor-
neliu Dumbraveanu is per 1 september
benoemd tot chef-dirigent van het
Utrechts Symphonie-Orkest als opvolger
van Willem van Otterloo die vorig jaar
plotseling om het- leven kwam hij een
auto-ongeluk in Australië.
baarlijk lijkt, dat men daar nog steeds zo
kritiekloos tegenover staat. En dat bedoel
ik helemaal niet zo zuur naar de koningin
toe, ik bedoel daar ook vooral mee, wat
wij zelf allemaal hier doen. Wij zijn zelf,
als Nederland, toch ook een soort ko
ningshuis in de wereld, waarin we ajles
hebben wat we willen en geen enkele
poging doen (en dat ben ik zelf ook) om
afstand te doen van dingen én te zeggen:
„dat gaat naar andere mensen toe”. Ik wil
geen kleurentelevisie als iemand anders
niet kan eten, maar ik heb wel een kleu-
AMSTERDAM. Twee over-emotionele kunstenaars vallen elkaar voor een innige
omhelzing in de armen, nadat zij gisteravond het publiek een artistieke belevenis
hebben geboden, die een ovatie ontketent. Het applaus en gejoel zwelt eerder aan dan
dat het afneemt. Vier keer zijn Mstislav Rostropovitch en Klaus Tennstedt hand in
hand de podiumtrappen van het Amsterdams Concertgebouw op- en afgelopen, om de
massaal gebrachte dank in ontvangst te kunnen nemen voor hun vertolking, samen met
het Rotterdams Philharmonisch Orkest, van Dvoraks Celloconcert. En nog is het niet
genoeg; het geklap neemt een gescandeerde vorm aan. Het doel is duidelijk. Rostropo
vitch moet gedwongen worden tot een toegift.
DRACHTEN (ANP). De gezamenlij
ke Noordelijke schouwburgdirecties en
het oude bestuur van de Toneelgroep
Noorder Compagnie hebben een interim
regeling voorgesteld om voor een periode
van maximaal twee jaar toneelproduk-
ties in de Noordelijke provincies moge
lijk te maken. De Toneelgroep Noorder
Compagine krijgt van het ministerie van
CRM geen subsidie meer, omdat volgens
het ministerie geen garantie gegeven kan
worden dat de gelden benut worden. Con
flicten binnen de toneelgroep stonden
een dergelijke garantie in de weg.
En ja hoor, het was eigenlijk voorspel
baar. Net als twee jaar geleden na zijn
optreden met het Concertgebouworkest:
daar komt de Russische grootmeester met
zijn cello naar beneden om zijn lievelings-
Bourrée uit een van Bachs solosuites toe
te geven. Een speld kan je horen Vallen.
En daardoor valt ook het luidruchtige
vogeltje op, dat vanuit de dakgoot via een
openstaand bovenraam brutaal even een'
dialoog aangaat.
Ademloos luistert een bijna volbezette
zaal overigens weer naar een gevoeliger
en meeslepender cantabiliteit op de cello,
dan vaak in de zangkunst kan worden
bereikt. Zó Bach, maar vooral zó Dvorak
spelen, als Rostropovitch dat doet, dat
kan geen ander. En de van hem bekende,
contrastrijke expressiviteit: flitsend-vir-
tuoos en daartegenover dan weer een een
voud dikwijls ongekend resoluut,
krachtig ritmisch, en dan weer overgaand
in de breedst mogelijke lyriek.
De in aangepaste geest begeleidende 53-
jarige dirigent Klaus Tennstedt heeft qua
geaardheid veel gemeen met de een jaar
jongere solist. Maar terwijl Rostropovitch
al jarenlang wordt vereerd als de cello-
virtuoos bij uitstek, is diens dirigerende
collega ondanks zijn jaren toch nog een
betrekkelijk nieuw licht aan het internati
onale muziekfirmament.
Zijn beslissing om het dirigentschap bij
de Opera van Kiel, na Dresden als werk
terrein vaarwel te zeggen, bleek aan het
begin van de jaren zeventig een buitenge
woon veerkrachtige springplank naar be-
langrijker podia. Tennstedt werd „ont
dekt” en maakt plaatopnamen met de
beste orkesten van het romatisch repertoi
re. En het mag een eer heten dat het RPhO
deze dirigent heeft kunnen engageren
voor de Rotterdamse Beethovencyclus, l
waarvan het eerste concert dezer dagen
heeft plaatsgehad.
Een proeve van Tennstedts Beethoven
interpretatie kreeg het Amsterdamse pu
bliek op dit laatste concert in de jubileum-
serie van het een halve eeuw bestaande
impressariaat Interartists (je kunt je een
bescheidener muziekfeestje voorstellen)
met de uitvoering van de Vijfde Symfonie.
Niet zomaar een Vijfde. Want het persoon-
lijkheidsbeeld dat vanuit de 19de eeuw
Het mag Felison tot eer strekken dat
deze organisatrice nu het spits heeft afge
beten door met een overzicht te komen dat
de relatie tussen kunst en feminisme op
een heel aardige wijze in kaart brengt. In
het Noordelijke Koetshuis van Beecke-
stijn in Velsen is het werk te zien van
veertien kunstenaressen die op de een of
andere manier met het feminisme in con
tact staan. In enkele gevallen is dat aan
hun werk niet te zien én viel de keuze
alleen op hen omdat er sprake was van
een sociale opstelling een van de zwak
ke punten van deze expositie die een bete
re begeleiding verdiende maar over het
algemeen is de stellingname van de deel
nemers overduidelijk in het werk terug te
vinden.
Wat ik vooral mis op Beeckestijn zijn
een paar historische verwijzingen. In de
begeleidende verklaring staat ergens ve-
meld dat vrouwen in de beeldende kunst
worden achtergesteld ten opzicht van hun
mannelijke collega’s. Dat kan best waar
zijn (maar kunstenaars hebben het alle
maal slecht omdat het klimaat voor kunst-
beoefenaren nu eenmaal miezerig is),
maar het blijft een onbewezen kreét als je
geen geldige argumenten levert.
Wie over muziek in relatie tot het femi
nisme spreekt, komt altijd tot de conclusie
dat er zo weinig vrouwelijke componisten
zijn geweest, die bovendien nog onbelang
rijk werk schreven. Maar het aantal vrou
wen in de beeldende kunst i§ zowel in het
verleden als tegenwoordig enorm groot.
Zouden al die vrouwen achtergesteld zijn
geweest ten opzichte van de mannen? Zou
de waardering voor het werk van Charlot
te van Pallandt bijvoorbeeld, of van een
Barbara Hep worth, van Kathe Kollwitz of
Mary Cassatt groter zijn geweest als ze
mannen waren geweest?
Een heel ander punt is dat in veel rela
tiepatronen de creativiteit van de vrouw
als kunstenaar al in een heel vroeg stadi
um in de kiem wordt gesmoord. De femi
nisten stellen daarom terecht dat een
-vrouw die kunst maakt al bij voorbaat een
daad stelt. Om die reden, die dus ge-
slachtsbepalend is, kan je concluderen
dat er sprake is van vrouwelijke kunst.
-Feministische kunst is per definitie vrou-
lan 192, welijke kunst, die zich van de mannelijke
ardenhou kunst onderscheidt door de stellingname,
ingegeven door het biologische verschil.
F Voor menig kunstcriticus kan dat wel
eens vervelend worden als hij altijd be
weerd heeft dat er geen sprake is van
„vrouwelijke” of „mannelijke” kunst.
Felison toont die stellingname aan de
hand van overbekende en langzamerhand
klassiek geworden voorbeelden. Lidie
Veldhuizen verbeeldt in objecten wat al
zovaak is aangetoond: de overheersende
rol van de cosmetica-industrie in het stre
ven om zich attractief te makeh voor de
man. Frans Beelen wendt meer fanatasie
aan als ze de vrouw laat opdienen als een
smakelijk kippetje dat uit een en al vagina
bestaat. Maar zowel bij Janke de Vries als
bij Marjoke Kuiper worden de bekende
naakt in een corset hangend met een
zweep naar ballonnen slaat waarin een
dikke vloeistof blijkt te zitten. Tegen de
muur is de tekst „How does it feel to be a
sex-object” geschreven. De vrouw in
kwestie heeft een half uur nodig om alle
ballonnen te raken en ziet er dan geha
vend en bebloed uit.
Zo’n video-performance zegt meer over
de positie van de vrouw dan in welke
traditionele beelden verteld kan worden,
de feministische kunst zou in deze tech
niek een geijkt middel kunnen vindt om
op de ingeslagen weg voort te gaan. De
vele performances in Galerie De Appel in
Amsterdam hebben daarvoor trouwens al
tal van bewijzen geleverd.
vooroordelen omtrent het uiterlijk wel
wat al te simplistisch en clichématig aan
geduid.
Uit het grote aantal stijlen en technie
ken dat op deze tentoonstelling te zien is,
mag geconcludeerd worden dat feministi
sche kunst zich niet in een bepaalde stijl
uitdrukt. Sterker nog, feministische kunst
dekt in grote lijnen alleen een inhoudelijk
begrip en hanteert daarvoor geen eigen
ontwikkelde taal. Van de feministische
ontwikkeling in de beeldende kunst is
misschien wel het meest teleurstellende
aspect dat vrouwen zich toch afhankelijk
moeten tonen van door mannen ontwik
kelde stijlen. Als Brigitte Janssen en Til
Schaap voor de inmiddels uitgemolken
abstracte-geometrie kiezen, dan hebben
ze daar niet veel meer aan toe te voegen
dan wat al die jongens in de jaren '60 in
het voetspoor van Mondriaan veel beter
hebben gedaan. Ook op het gebied van
de vijftiende-eeuwse Spaanse componist
Tomas Luis de Victoria en we zingen zelf
een lied van Charles Ives. Ook dat is een
geestelijk lied en ook al komt dat niet zo in
het ballet tot uiting, ik hou me daar toch
erg mee bezig. Godsdienst is iets heel
essentieels in mensen en je kunt ze iets
geestelijks niet afnemen als je daar niet
iets heel goeds voor in de plaats zet. Men
heeft geprobeerd de godsdienst weg té
duwen en te verwaarlozen, maar ik vind
communisme en Christenheid, als het
goed beleden wordt, in wezen hetzelfde. In
essentie moet het precies hetzelfde zijn.”
Vorig jaar wilde Van Dantzig een ballet
maken op muziek van David Bowie. We
vragen hem of dat van de baan is. Rudi:
„Dat ballet is van de baan, maar ik ge
bruik die muziek van David Bowie hier en
daar in deze produktie. In het algemeen is
popmuziek niet iets waar ik veel affiniteit
mee heb, maar met zijn muziek nog wel.
Ik vind hem ook een heel menselijke en
intrigerende persoon met een grote diepte
en intelligentie en daar hou ik van.”
Hoe is het om zo’n grote produktie te
maken en er dan een week lang mee in
hetzelfde theater te kunnen staan?
Van Dantzig: „Het is heerlijk om zoiets
te kunnen voorbereiden en om echt een
periode lang één ding te doen en dan te
hopen, dat je er erg veel mensen mee
bereikt en vooral erg veel verschillende
mensen. Dat hoop ik echt.”
rentelevisie. Dat is ook voor mezelf een
enorm probleem.”
Is het mogelijk deze problematiek in
een ballet zichtbaar te maken?
Rudi: „Dat weet ik niet, het is aan jou
om dat te gaan zien. Waarschijnlijk niet
helemaal. Ik heb het in ieder geval gepro
beerd en Toer heeft het geprobeerd en het
is heel moeilijk geweest en ook ontzettend
fijn.
Rudi, over de reacties bij de dansers op
het ballet: „In het begin moeilijk. We had
den ook mensen die de Internationale niet
wilden zingen en die heel erg vreemd
stonden te kijken toe ze in een revolutie
moesten meehollen. Vooral de Amerika
nen in de groep, maar ook de Nederlan
ders, die zeiden: „Hé, wat moeten we
daarmee?” En dat is toch langzaam maar
zeker bij de meeste mensen opgelost. Alle
Amerikanen zingen nu mee in de Interna
tionale, terwijl ze eerst dachten, dat dat
alleen maar een communistisch lied was
en dat wij communistische propaganda
maakten. Daar heb ik heel wat gesprek
ken voor moeten hebben om te vertellen
dat dat gewoon een lied is voor de onder
drukten over de hele wereld en niet alleen
iets dat met Rusland en het communisme
te maken heeft.
In de studio van Het Nationale Ballet in
de Stadsschouwburg in Amsterdam vindt
Rudi van Dantzig even tijd om me iets
over zijn ballet te vertellen.
Rudi: „We werken met enorm, grote
massa’s, niet de hele tijd, maar ér zijn
scènes waar 80 mensen aan meedoen en
die worden dan doorsneden met heel klei
ne intieme dingen. Ons ballet heeft een
sterke sociale strekking^ houdt zich bezig
met vandaag, zoals wij vandaag zien. Het
staat in ieder geval midden in de realiteit,
midden tussen de mensen en dat vind ik
belangrijk, want dat is het gevaar van
dans, dat het zo ver van de gewone men
sen afstaat en van het gewone leven.”
„Het is nodig dat we, juist nu in Carré,
laten zien, dat we niet alleen maar de
groep zijn die de klassieken en Balanchi
ne brengt, maar dat we ook eens iets
volkomen anders doen. Ik weet niet of het
lukt, maar ik vind in ieder geval, als je in
deze tijd je stem laat horen en zegt wat je
denkt over de toestanden, erg belangrijk.
Waar Toer en ik mee bezig zijn, dat is met
jonge mensen, die goeie dingen willen in
het leven en eigenlijk helemaal misbegre
pen worden en daardoor tot agressieve
dingen komen.”
Hoe laat je dat zien in dans?
Rudi: „Er zijn scènes van een uitbreken
de revolutie die ontaardt in een soort
gedrild sportfeest waarin iedereen, die in
de revolutie geloofde, opeens moet laten
zien dat ze gelukkig zijn ook al zijn ze
helemaal niet gelukkig. Dat is één onder
werp. Er is een lange geschiedenis door
het hele ballet heen van een jongen die
zoiets als een RAF-lid is, een terrorist. Hij
is met hele goeie idealen begonnen en
wordt misbegrepen.”
„Op een gegeven moment komt hij in
isolatie en, terwijl er voor veel mensen
geen eten in de wereld is, weigert hij het
I eten dat er wel is, tot zich te nemen
I waardoor hij tot zelfmoord komt. Er zit-
Feministen missen nog eigen taal
De interimregeling is bedoeld als
overbrugging naar een nieuwe toneel-
voorziening in Noord-Nederland. Het mi-
nisterie van CRM is bereid aan de regeling
mee te werken, mits de overige subsidiën-
ten (de provinciale besturen) zich kunnen
vinden in het plan. Het geld dat CRM voor
de Noordelijke toneelvoorziening be
schikbaar heeft, kan dan voor de interim
regeling aangewend worden.
Het plan voorziet in die oprichting van
een interimstichting die zich zal belasten
met het produceren en doen spelen van
toneel. Gedacht wordt aan maximaal vier
produkties per seizoen. Voor die produk-
ties worden contractueel op ad-hoc basis
medewerkers aangetrokken. Dit kunnen
in principe medewerkers van de Noorder
Compagnie zijn.
De subsidiëring van de stichting kan per
project geschieden. De schouwburgdirec-
ties stellen zich garant voor de afname
van een aantal van deze produkties. Een
commissie van deskundigen, met verte
genwoordigers van CRM, de lagere
overheid, schouwburgdirecties, de Ver
eniging van Nederlandse Toneelgezel
schappen en het bestuur van de Noorder
Compagnie moet intussen een advies op
stellen voor een nieuwe toneelvoorziening
in het noorden.
A Marianne Smits en Elly Rietveld: objecten behorend bij de performan
ce „Beeldend Theater".
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Weer dreigde het
Zwaard van Damocles de Haarlemse Lui-
laknacht als spektakelstuk om zeep te
helpen. Nadat eerder deze week Greg
Kihn en The Rubinoos moesten worden
vervangen door The Bishops en The
Streetbeats, leek het festijn in de nacht
van vrijdag op zaterdag zijn belangrijk
ste attractie te verliezen.
Vrijdag 1 juni
Rotterdam. Luxor Theater (20.15
uur): opening concert.
Amsterdam. De Brakke
(20.30 uur): De Ui.
Zaterdag 2 juni
Amsterdam. De Brakke Grond (-
20.30 uur): De Ui. Oude Kerk (20.15
uur): The Martyrdom of Saint Magnus.
Stadsschouwburg (20.15 uur): De Vre
de. Theater Carré (20.15 uur): Het Nati
onale Ballet.
Scheveningen. Circustheater (18.30
uur): Tristan und Isolde.
Rotterdam. Schouwburg
uur): De Vorstenlikker.
Den Haag. Nederlands Congresge
bouw (20.15 uur): Merce Cunningham
and Dance Company.
Utrecht, Geertekerk (20.15 uur):
Radio Kamer Orkest I.
#5
s
