I
A^a
Een theaterrockgroep en de pressie van platenbonzen
Herinneringen aan
„ouwe tijd” Hoogovens
Verrot
Borsten
I
Vroeger
Spektakel
Plicht
Boegeroep
Fasen
Todd Rundgren
door John Oomkes
jaar tellende
„In IJmuiden waren Hoogovens en de Visserij de grote werkverschaffers. Nou,
die visserij lag dus stil en bij Hoogovens was de enige mogelijkheid de
zogenoemde „losse ploeg”. Die losse ploeg was de ploeg die elke dag met
blauwe kruik en stikkezakkie voor de poort stond. Ze waren er om zes uur
's morgens, twee uur 's middags en tien uur 's avonds. Als Arbeidsbureaumen-
sen vonden we dat eigenlijk een goddeloze situatie. Het was vernederend en
mensonterend dat die mensen daar stonden en baas Meeuwsen er dan weer wat
uitzocht. Tegen de leiding van Hoogovens hebben we toen gezegd dat wij wel
bereid waren om de mensen te waarschuwen. Als Hoogovens maar per dag op
kon geven wat ze nodig had”.
„V\
een
gele^
arbe
jongi
Als
t
i
r
c
I
t
s
nische gezelschap niet zelden journalistiek-be-
commentariërend werd genoemd. Misschien zou
zelfs een wederzijdse beïnvloeding mogelijk zijn,
ware het niet dat zowel het tekstmateriaal als de
visualisering ervan nogal eens als schokkend
wordt ervaren.
Tijdens hun tot dusverre acht
carrière heeft de Amerikaanse theaterrockgroep
The Tubes zich voortdurend laten inspireren door
de media en de actualiteit. Zozeer viel juist die
verwevenheid met maatschappelijke ontwikkelin
gen te constateren dat de aanpak van het Califor-
M|
E
(foto Lex van Rossen)
E
Pioniers in de
staalindustrie
ELI VLESSING
The Tubes in gevecht
met dubbele moraal
i
i
i
Bill: „Het systeem is volledig ver
rot. De series die worden uitgezon
den missen elke relatie met de
werkelijkheid. Berusten uitsluitend
op de overdreven onderbroekenlol.
Julie krijgen hier dan nog een klei
ne selectie te zien van wat daar
uitgezonden wordt, wees er blij om.
Vooral in de VS zijn dergelijke me
dia geweldig machtig. Ze doen hun
best, niet? Verander niks, hoor”.
ü- Fee Waybill en zangeres-danseres Re Styles in een veelbesproken persiflage op
modieus sado-masochisme. (foto Anton Corbijn)
nieuw loopt het fout (zucht). Maken
we de teksten een beetje te dubbel
zinnig, te clever.
Bill: „Dat heb je hier net a la
minute bedacht?”
Jullie worden echter ook met de
zelfde vraag geconfronteerd als tv-
Deze herinnering staat opgetekend uit
de mond van de 60-jarige Geert Visser,
sinds 1954 chef van het centraal planbu
reau van Hoogovens maar voordien sinds
1931 werkzaam bij het arbeidsbureau in
IJmuiden. Het is slechts één herinnering
uit een verzameling van ettelijke tiental
len die in ruim veertig interviews door
Otto Kraan werden opgetekend onder de
titel „Was ’t nou wel zo lollig?”
Mannen, die een hete
strip uit de strippenoven ha
len voor de triowals.
Fee: „Jullie maken rotzooi, wordt
er dan gezegd. En: je wilt toch pla
ten verkopen? Nou, dan moeten jul
lie commerciëler worden. Er wordt
vanuit de platenmaatschappij een
voortdurende pressie op ons uitge
oefend, de laatste jaren wordt dat
erger, naarmate er tientallen groe
pen waren die miljoenen, soms ne
gen, tien miljoen exemplaren van
een langspeler verkochten: Super-
tramp, Frampton, Eddie Money,
Van Halen. Terwijl wij onze platen
verdomme niet eens gratis uit kun
nen delen. Dan zit zo’n maatschap
pij je voortdurend achter je kont:
kijk eens naar hen, jullie moeten
het publiek bereiken, jullie moeten
blablablabla. Je kunt hier geen car
rière opbouwen. Tien miljoen pla-
makers. Hoe kom je bij het publiek
over. Er is toch ook wel iemand die
op jullie afstandsbediening uitpro
beert?
„Angst voor ontslag heb ik nooit gehad.
Dat was m’n instelling weer hè. En we
hadden lol. Tegenwoordig zitten ze in een
cabine. Knoppie hier, knoppie daar. Men
taal zwaarder belast, lichamelijk lichter.
De mensen zitten alleen, horen alleen
maar een metalen stem van een collega.
Het was toen geen kunst om baas te spe
len. Je had toen de macht. Nou moet je
Fee: „Nee, al speelden de kosten
een grote rol. Het visuele imago dat
we in het verleden met al die dan
sers, props, video en het grote film-
„Ik denk dat als we nu die werkomstan
digheden hadden zoals toen, dat we nu
geen hond meer over hadden. Het was zo,
je begon om acht uur en je ging naar huis
als je werk klaar was. De bezetting was
minimaal. Je zat ook zo in het overwerk.
In de balanstijd moest alles wat admini
stratief was overwerken. Er was een hoop
narigheid, alhoewel je geneigd bent het
verleden te romantiseren. De tijd was erg
slecht. Als je werk had moest je zorgen
dat je het hield. Als je een beetje te lang
ziek was, kon je een brief krijgen, waarin
stond dat je niet meer terug hoefde te
komen”.
„Je moest 100 percent geven. Zo niet,
kwam er een ander die het wel deed. Ze
bleven net zo lang schiften tot ze 100-
percentmensen hadden. Dus je moest je
wel te barsten werken”.
Vrijwel iedereen die door Otto Kraan
aan het woord wordt gelaten citeert een
stukje historie dat wordt gedragen door
de charme van de nostalgie. Niet zo zeer
„de goeie ouwe tijd” als wel „vroeger”.
Het is dan ook nauwelijks verwonderlijk
dat de leiding van Hoogovens niet stond te
applaudisseren van gelukzaligheid toen
Kraan zo omstreeks de aanvang van de
Structurele Kostenverlaging (september
1977) met zijn pennevrucht op de proppen
Fee: „De hele moraal verdween.
De show was geconcentreerd op de
performance of.
„Nee, ik vergeet de rottigheid heus niet.
Die was er genoeg. Als het zaterdag was
hadden we vaak Staal-60. De ovendeur die
kon niet eens dicht. Dan sloegen de vlam
men zowat tegen het dak aan. Dan douw
de ik gauw m’n handen, met m’n hand
schoenen aan, in het water en dan maakte
ik gauw die twee plaatjes af. En dan hup,
meteen weer in 't water. Dan waren m’n
knokkels helemaal rood verbrand”.
Fee: „Misschien zijn we om die
reden er ook niet tevreden over. Dat
beseffen we, ja. Het klinkt teveel als
Utopia en niet te zeer als The Tubes
en.
Bill: „Financieel is het het succes
wat ons een bankroet heeft be
spaard, artistiek zie ik het als een
flop. Je zou toch niet geloven dat ik
er trots op was en niet wilde klagen
nu eindelijk ons ideaal eens verwe
zenlijkt is om met Rundgren te kun
nen werken, wel? Maar we heten
het hem doen, we waren na de vori
ge toer uitgeput. Maar een mij paal
is Remote Control niet. Gewoon:
solide rock, aardig thema, goed
plaatje. En hij werkt snel, je hoeft
weinig te doen”.
In jullie op Remote Control geba
seerde show hebben jullie flink het
mes gezet in de theatereffecten. En
kel uit bezuinigingsoverwegingen?
Zij
hierv
gebn
Lede
stroc
het t
35-ur
zou
St<
voor
Produktiedirecteur Bas de Heer zei op
recht verheugd te zijn toen hem onlangs
het eerste exemplaar van „Was ’t nou wel
zo lollig” ter hand werd gesteld.
stalen de show van
I
l
1
2
S
1
1
1
l
1
1
I
„Het geeft zo duidelijk weer hoe ver
schrikkelijk veel er is verbeterd. Hoe we
zijn gegroeid. Niet alleen in omvang
maar ook in menselijk opzicht. In onze
relatie tot de mensen die op de loonlijst
staan en daar behoor ik dan toevallig zelf
ook bij. De mensen die de crisistijd aan
den lijve hebben meegemaakt verdwij
nen langzaam maar zeker van het toneel.
Voor mij blijven zij een klasse apart. De
werkers van vandaag, maar ook de jeugd
heeft de plicht te weten onder welke
omstandigheden de pioniers van dit be
drijf hebben gewerkt. Ik denk dat ze er
wat gematigder door worden in bun oor
deel als er vandaag eens iets is waar ze
critiek op hebben”, aldus De Heer.
„Was ’t nou wel zo lollig” is een uitgave
van Damiate Pers BV in Haarlem. Prijs
22,50.
Fee: „Natuurlijk heb je gelijk als
je ons naar onze uitgangspunten
vraagt. Hoe laag zijn wij bereid te
gaan? Kijk, elke band maakt het
natuurlijk zijn publiek naar de zin.
Je wilt dat men je aardig vindt,
niet? Wat heb je aan boegeroep,
gebrek aan betrokkenheid? Ik zou
het afschuwelijk vinden als het pu
bliek zich te pletter zou vervelen.
Tja, we hebben kritiek gekregen op
het feit dat we te hard proberen het
het publiek naar de zin te maken.
Eigenlijk zouden we ook als Iggy
Pop moeten handelen, niet? Het
heeft zijn voordelen om te kunnen
roepen: Sodemieter op stelletje vet
te varkens. Het kan me geen lor
schelen wat je hier doet”.
Bill: „Dat is een statement die
makkelijk verkeerd kan worden ge
drukt. Ik zie de koppen al: Zanger
van Tubes zegt: fuck you! Maar op
de vraag terug te komen. Wij slagen
er niet in om stomme, mondaine
vierkwartsmaat pop te spelen. Tel
kens proberen we het, telkens op-
De interviews van Otto Kraan noden tot
„verder lezen”. Wie na honderdzeventig
pagina’s, door historisch fotomateriaal
ondersteunde tekst, het boekje dichtslaat
zal zich afvragen of er nu wel sprake is
1978) met zijn pennevrucht op de proppen
sociaal gebied. Veel eerder lijkt de aan
dachtige lezer geconfronteerd met een
rijk geschakeerd leef- en werkpatroon te
gen sociaal-economische achtergrond van
een bepaalde periode. Dat is wel iets
anders.
Het accent van de interviews ligt op
datgene wat de mensen, die Kraan aan het
woord laat, is bijgebleven. Bijgebleven uit
een periode die in een voorwoord van drs.
W. J. Moleman, directeur van het Ago
gisch Instituut in Amsterdam, terecht in
een historisch perspectief worden ge
plaatst; „Om te beginnen waren de ar
beidsverhoudingen anders. De afstand
tussen „baas en knecht” was groter dan
nu. Het mag bekend worden veronder
steld, dat de arbeidsvoorwaarden slecht
waren. In de crisisjaren was men al blij
met een baan voor zeer korte tijd, varië
rend van enkele uren tot enkele dagen.
Werklozenuitkeringen waren zeer laag.
Wie in die tijd een vaste baan veroverde
was een geluksvogel. Ontslag was snel
gegeven. Rechtszekerheid voor arbeiders
was er vrijwel niet. Er werden lange werk-
Over Remote Control gesproken.
Ik vind het thematisch en muzikaal
het sterkste album tot dusverre.
Maar jullie zelf hadden er geen
moer over te vertellen. Todd
Rundgren had total control, niet?
dagen gemaakt. Er werd nog veel met de
hand gedaan en de veiligheidsnormen he
ten veel toe”.
Vervolgens plaatst Moleman de periode
waar het om gaat in het fasenpatroon van
professor dr. B. Lievegoed. De pioniersfa
se en de differentiatiefase. Wetmatige
voorlopers van de integratiefase.
Dat stramien van economische wetma
tigheden krijgt inhoud en komt tot leven
in de interviews die Otto Kraan bundelde
tot een rijke schakering van gebeurtenis
sen in een tijd dat de mensen nog konden
lachenDie gebeurtenissen roepen,
voor zover zij de lachlust opwekken, te
recht de vraag op „Was ’t nou wel zo
lollig?”
AI die herinneringen zijn, zoals de on
dertitel van het boek vermeldt: „een
schets van de industriële sfeer bij Van
Leers walsbedrijven NV en Walserij-oost
van de Koninklijke Nederlandse Hoog
ovens en Staalfabrieken NV van 1938 tot
1952 op sociaal gebied”.
Op 14 december 1936 werd Otto
Kraan in Haarlem geboren. Op 17-
jarige leeftijd kwam hij na de Mulo
te zijn doorlopen te werken op
de glasblazerij van de instnunenten-
Fee: „Het tv-systeem is opgezet
om de massa’s terwille te zijn op
alle mogelijke wijze”.
Bill: „Juist, en wat nou zo pijnlijk
is, komt neer op minachting. De
afnemer wordt niet geschat, de tv-
kijker wordt onderschat. Bij veel
hardrockshows zie je het zelfde.
Van Halen. Daar is geen greintje
brein in geïnvesteerd. Het is kauw-
gommuziek. Niet noodzakelijk om
bij na te denken. Je hoeft helemaal
niet te begrijpen wat de zanger zegt.
Het is exact hetzelfde wat je de
laatste tien jaar al hoorde, en dat is
populair. De media in de VS zijn
ook kauwgum, precies zo. Wij zou
den ook kauwgommuziek kunnen
maken. We proberen het telkens en
altijd ontaardt het weer in teveel
highbrow, is het te ingewikkeld”.
Fee: „De media hanteren over het
algemeen ook een nog veel sterker
financieel uitgangspunt dan wij.
Hun voornaamste vraag is: waar zit
het geld? Niet: waar kun je creatief
te werk gaan. Het is voortdurend de
kwestie hoezeer moeten we ons ver
lagen. How low do we go? Dat is
hun grondgedachte”.
beslagen ten ijs komen. Als je vroeger zou
vragen of je wat eerder naar huis mocht
of overgeplaatst kon worden naar een
andere afdeling, hadden ze je meteen naar
Bakkum gebracht. Nu kan dat allemaal
wel”.
rf- Fee Waybill (links) als Quay Lewd, een parodie op een doorgedraaide zanger vart
een hardrockband. Rechts Bill Spooner.
Jol
tricts
FNV
bijdr
dukti
grip
die l
van
inkoi
bijdr
de p
loos”
niet
kostt
hervi
arbe:
lenbt
dat
het r
- di
gebit
publiek kan het niet
als een toetsenman
zich uit de naad speelt, als er een
meisje met enorme tieten lonkend
op het podium staat en het er naar
uitziet dat haar bovenstukje niet
opgewassen is tegen de spankracht
van haar borsten. Als ik me tot het
publiek richtte, teksten voordroeg,
dan keken ze gewoon langs me heen
naar de meiden achter me. Dan had
ik het gevoel dat ik moest smeken
om een beetje aandacht”.
Bill: „Frustratie dus, terwijl ook
het parodistische element van het
toepassen van die dans-acts ver
dween en plaats maakte voor het
geen er juist belachelijk mee werd
gemaakt. Die meiden dat waren ge
woon lekkere meiden, meer niet”.
kwam. Men leek bevreesd voor de inter
pretatie van overeenkomstige omstandig
heden van „nu” en de door Kraans inter
views aan de vergetelheid onttrokken cri
sisjaren. Die parallellen zijn er niet. Ze
zouden niet alleen professor Lievegoeds
stellingen te gemakkelijk ontkrachten
maar bovendien bewijzen dat bij Hoog
ovens de tijd stil was blijven staan. En
niets is minder waar.
Bill: „Plus dat je lui wordt.I
Fee: .of het visuele. En lui, ja.
Zo van, ze letten toch niet op mij. Ik
ga hier maar lekker zitten, wie kan
dat nou verdommen. Ze letten op de
dansers, niemand let op de muziek.
De fotografen schoten als gekken
plaatjes. We hebben nu dus meer,
balans aangebracht tussen de mu
ziek en het visuele. We hebben afge-,
zien van de hoogpotige can-candan-
seresjes. Die met die borsten did
haast tevoorschijn duikelden, weet
je wel.
Bill: „Die
iedereen”.
Fee: „Het
verdommen
Een beetje teveel van het goede,
vindt u? Wie dagelijks de vruchten
van het Nederlandse omroepsys
teem pleegt te plukken, weet dat die
maar al te vaak wrang smaken.
Maar ook al geeft de Gooise matras
reden genoeg voor ongenoegen, de
tv zien als volksvijand nr. 1 is vers
twee. In een lang gesprek hebben
Fee Waybill, zanger en frontman,
en Bill Spooner, gitarist, weinig
moeite om hun beweegredenen te
formuleren, maar ook is dit artis
tiek verantwoordelijke duo niet te
beroerd om na te gaan in hoeverre
de titel afstandsbediening nog ver
der opgeld doet.
Fee: „Alles draait in het Ameri
kaanse tv-systeem om ratings, de
kijkcijfers. Eén van de drie net
works, tv-maatschappijen, ABC,
heeft de touwtjes nu in handen. Van
de programma’s die in de toptien
van de kijkcijfers vermeld staan,
zendt ABC er een stuk of acht uit.
De andere networks, NBC en CBS,
gaan graag de concurrentie aan,
moeten ook wel. Die doen alles om
hun share, hun aandeel in de markt
dus te behouden en groter te
maken”.
makerij van de MEKOG in IJmuiden.
Een studie voor analist maakte hij
niet af omdat, zoals hij zelf zegt, „hij
geroer in potjes niet zo zag zitten”.
Via een verzekeringmaatschappij,
waar hij het ook slechts korte tijd
uithoudt, komt hij in 1960 op de afde
ling Personeelszaken van Hoogovens
te werken. Hij heeft in die tussentijd
een cursus gevolgd bij de SOSA (Stich
ting voor Opleiding tot Sociale Ar
beid). Om meer met de mensen in het
gehele bedrijf in kontakt te kunnen
komen laat hij zich plaatsen in een
zogenoemd rouleersysteem in het be
drijf. Zijn belangstelling gaat uit naar
arbeidsverhoudingen. Op de walserij-
en krijgt hij volop de gelegenheid zich
in die materie te verdiepen.
Over het boekje, dat slechts een wil
lekeurige greep bevat van de vele ge
sprekken die hij op de arbeidsvloer
heeft gehad, merkt hij zelf op: „Het is
geen wetenschappelijke verhande
ling. Dat is ook nooit mijn bedoeling
geweest. Ik heb getracht zo objectief
mogelijk een sfeer weer te geven. Ei
genlijk heb ik nooit de bedoeling ge
had van de aantekeningen die ik
maakte een boek uit te geven. Nu het
er toch van is gekomen krijg ik zo
enorm veel reacties. Ik overweeg
soortgelijke publicaties te gaan doen
over Martin’s Staalfabriek en de ver
dwenen Buizengieterij.
Otto Kraan is getrouwd. Heeft drie
kinderen. Woont in Heemskerk. Eén
van zijn hobby’s is het verzamelen van
oude maten en gewichten.
The Eye, het oog oftewel de drei
gende macht van de beeldbuis als
volksvijand nr. 1 heeft geresulteerd
in het opzetten van een conceptal
bum en een dito show, op treffende
wijze Remote Control afstands
bediening) geheten. Hoe fysiek we
ons de invloed van de tv moeten
voorstellen volgens The Tubes
blijkt uit de foto op de platenhoes.
Getoond wordt hoe een fikse baby
gezoogd wordt met tv-beelden in
plaats van met moedermelk.
Bill: „We proberen wel zo toegan
kelijk mogelijk te worden, maar we
vernaggelen nou eenmaal alles. In
gebouwd sarcasme, dat is onze
grondgedachte”.
Fee: „Daarom hebben we het ook
niet gemaakt”.
ten! En wij zeggen dan: krijg het
heen en weer. Wij willen niet zo
eindigen, niet stom worden”.
Bill: „De grote Amerikaanse dub
bele moraal is: Ik wil creatief zijn
en rijk worden. Die zaken zijn nu
eenmaal niet synoniem. Wat ge
beurt er dus op den duur? Je krijgt
een hoop gefrustreerde geesten, die
ergens op een flatje zitten te verpie
teren, gefrustreerd”.
Fee: „Zij hebben het dan ver
domd, maar ook niets bereikt”.
Bill: „Aan de andere kant heb je
ook figuren die eenmaal het giganti
sche succes hebben geproefd, zoals
Frampton. Eenmaal een plaat met
tien miljoen oplage en.
Fee: „De platenmaatschappij zal
dat worst wezen.
Bill: „Maar bedenk eens, hoe ge
frustreerd Frampton moet zijn, nu
hij alleen maar twee of drie miljoen
verkoopt. Hij heeft dan geen toe
komst meer. Zijn toekomst is zijn
verleden dus, hè?”
I
scherm opriepen, was overpowe
ring, te massaal. Bij de mensen tel
de de muziek niet meer, vergaten
die, sloegen er geen acht op. Zij
gingen na afloop weg zonder te be
seffen welke muziek ze hadden ge
hoord. Het was een ingewikkeld
stukje podiumspektakel, meer
niet”.
Bill: „Maar eigenlijk doen we het
om de pers te kakken te zetten. Zo
voel ik het dus. Nooit doen wat de
journalisten verwachten. Volgende
keer als we terugkomen dan nemen
we vijftig grieten mee, zijn er geen
gitaren, kiezen we voor saxen en
trompetten.
Fee: „Elk nummer dat we brach
ten werd een kostbare productie.
De muziek verdween hoe langer
hoe meer uit het gezicht. Totdat de
gisteristen practisch niet meer op
het podum rondstapten, omdat de
dansers alle ruimte nodig hadden
om op en neer te springen”.
Bill: „De band werd daar kots
misselijk van. Speciaal de gitaris
ten. Vaak zijn dat mensen die hun
techniek willen demonstreren.
Daar was geen plaats meer voor.
