Culturele Raad
Griekenland
Twee miljoen voor wijnfles
Ij Oudste vondsten
ter wereld in
wil meer geld
voor eigentijdse
muziek
Dankzij Landovska
kreeg klavecimbel
volwaardige plaats
VERHOOGDE
HYPOTHEEKRENTE
Haarlemse
orgelmaand
/paarbank
91% HYPOTHEKEN
Speeltrant deelnemers goed afgestemd op Müller-orgel
ALLERHANDE
r* i
door Johan van Kempen
am
Poolse honderd jaar geleden geboren
Eer strijken
Veelzijdiger
De rente van onze hypotheken gaat met ingang
van 5 juli 1979 omhoog en wordt 91/2
De Falla
o^wijzeq
2
13
KUNST-UITWIJZER
19 7 9
JULI
DONDERDAG
5
HAARLEM Na het openingsconcert van de Haarlemse Orgel
maand 1979 waarin het Müller-orgel in de Grote Kerk nog maar een
bescheiden rol vervulde viel woensdagavond de aandacht ten volle op
dit instrument, en op de drie deelnemers aan de komende improvisa-
tiewedstrijd. Zoals gebruikelijk presenteerden de drie kandidaten van
dit jaar (de vierde kandidaat, de Fransman Philippe Lefebre, heeft
zich teruggetrokken) zich op dit deelnemersconcert met een keuze uit
de bestaande orgelliteratuur.
lankei
larje
g komt
:kproe
ftelijke
Dm en
ir zit e:
I
i uua/t nadarland
een hank van deze tijd
GEMMA COEBERGH
ardt
i.
I
iw
(ADVERTENTIE)
169051
Uit die presentatie valt dan wel niet
precies vast te stellen hoe de improvisa
ties morgen zullen uitvallen, wèl biedt dit
deelnemersconcert ruimschoots inzicht in
een aantal factoren. Men krijgt een indruk
van de technische capaciteiten, van de
muzikale persoonlijkheid en de vorming
die deze heeft ondergaan, van het inzicht
in de specifieke eigenschappen van het
Müller-orgel en de uitwerking van de
klank daarvan in het kerkgebouw. Alle
maal zaken die van groot belang zijn en
waarbij vooral de buitenlandse deelne
mers, die het Müller-orgel niet of nauwe
lijks kennen, wel eens lelijk door de mand
kunnen vallen.
Daarvan was op dit concert, woensdag
avond, in ieder geval geen sprake. Van de
Nederlander Joost Langeveld, die vorig
jaar de wisselprijs in de wacht sleepte en
deze dit jaar moet verdedigen kon dat
natuurlijk worden verwacht, maar ook de
Zwitser Rudolf Meyer en de Oostenrijker
Alfred Halbartschlager bleken het orgel
volkomen aan te kunnen. De keuze van
registraties en de speeltrant van deze bei
de organisten was perfect afgestemd op
het instrument.
Ook dit aspect beantwoordde ten volle
aan de verwachtingen die je aan kandida
ten voor „Haarlem” mag stellen.
Een ook in zijn totaliteit kaal programma,
waarin het wegvallen van de vierde kandi
daat misschien zijn sporen heeft achterge
laten, maar dat had dan toch wel kunnen
worden gecompenseerd.
Joost Langeveld was op zijn best in de
vaardig-vlotte behandeling van de snelle
delen in Vivaldi’s Concerto in d-klein,
want zijn spel in de koraalbewerking „Wir
glauben all an einen Gott Vater (BWV 740)
en in het Largo-gedeelte van het Concerto
was tot in alle détails doordacht, maar
miste net die muzikale expressie die „ad
em" in het werk brengt.
Zeer knap, zeer transparant en zeer
fraai in klank gezet was de Fantasia van
Petr Eben over de gregoriaanse Kyrie XI
waarin op boeiende wijze wordt omge
gaan met ruimtewerking en klankcontras-
ten van het orgel, maar waar ook de
themathiek telkens verrassend wordt ver
werkt. En het veel meer in het gehoor
liggende, maar toch wel wat ordinaire
Moto ostinato werd door Alfred Hal
bartschlager in ieder geval smaakvol ge
houden door een fijnzinnige registratie-
keuze.
Heerkens Thijssen. In de Kunstzalen
Heerkens Thijssen op het Houtplein 13 in
Haarlem loopt tot en met 10 augustus een
zomerexpositie met werk van
Nederlandse en Franse kunstenaars uit
het begin van deze eeuw. Er is onder meer
werk te zien van A. Le Bourg, Picard le
Doux. Von Brücken Fock, Schutte, Briët
en S. Mesdag-van Houten. Op dinsdag tot
en met zaterdag van 10-17 uur geopend, op
maandag van 14-17 uur.
Felison. Drie jonge kunstenaars
exposeren hun werk tijdens de jaarlijkse
sculptuurtentoonstelling van Felison die
komende zondagmiddag 16 uur) een
aanvang neemt in en om het Noordelijke
Koetshuis van Beeckestijn in Velsen.
Fransje Krol en Pieter Geraedts uit
Leiden en Cornelis Rogge laten daar
respectievelijk constructies en tekeningen
zien die hen tot de huidige avant-garde
doet rekenen. Tot 12 augustus elke
middag geopend van 14-17 uur met
uitzondering van maandag.
Zandvoort. In het Cultureel Centrum
Zandvoort (Gasthuisplein 9b) wordt
vrijdagavond om 20 uur een
tentoonstelling geopend waarop
schilderijen te zien zijn van Selma
Verhoeven en keramiek van Evelyn Eweg.
Tot en met 5 augustus kan men er
dagelijks van 14-16 uur terecht, met
uitzondering van maandag en dinsdag.
Gedurende de gehele maand juli zal het
contrum bovendien op woensdag en
donderdag van 19-21 uur geopend zijn.
VELSEN (ANP). De Culturele Raad
Noord-Holland heeft aan het provinciaal
bestuur gevraagd op de provinciale be
groting 1980 het subsidie voor eigentijdse
muziek te verhogen van 35.000 tot 120.000
gulden. De raad doet dat naar aanleiding
van een nota voor een provinciaal beleid,
die een werkgroep uit de Culturele Raad
heeft samengesteld.
Volgens de nota ontbreekt een duidelijk
overheidsbeleid ten aanzien van eigentijd
se cultuuruitingen, zowel op landelijk als
op provinciaalbeleid. Het beleid bij de
gemeenten is zeer verschillend.
De werkgroep zegt van het rijk niets te
verwachten en daarom heeft de Culturele
Raad Noord-Holland - het initiatief geno
men de ontwikkeling van de eigentijdse
muziek te stimuleren. Het verhoogde sub
sidie wordt van belang geacht voor onder
meer vakopleiding, het verstrekken van
compositie-opdrachten en het scheppen
van een goede accommodatie.
De Culturele Raad wil als stimulator
optreden en de uitvoering van de plannen
overlaten aan workshops, muziekscholen
en dergelijke.
als suggestieve cultuurkracht geklei
neerd of zelfs vergeten.
voor volgende week donderdagmiddag
(15 uur) ligt dus voor de hand.
Andere orgelevenementen. Wie meent
dat er buiten het kader van de Haarlemse
Orgelmaand weinig op dit klassieke
gebied plaats zal hebben komt bedrogen
uit. De organist Martin Kamminga, een
leerling van Piet Kee en Simon Jansen,
musiceert zaterdagmiddag (15 uur) in de
kathedrale Basiliek St. Bavo aan de
Leidsevaart te Haarlem. Hij speelt
Franck, Andriessen, Rheinberger, Reger
en Vierne. Zaterdag gaat ook de serie
zaterdagmiddagse bespelingen van het
orgel in de Oude Kerk te Spaarndam van
start, gelijktijdig met het begin van de
kunstmarkten aan de Kolk aldaar. Kees
Huges, tot deze maand stadsregistrant
van de gemeente Haarlem en
initiatiefnemer van de concertjes bijt het
spits af met Bach, Sweelinck en Couperin.
Aanvang 15 uur.
Simon Jansen tenslotte geeft volgende
week donderdagavond een concert in de
St. Agathakerk te Lisse met medewerking
van de bas-bariton Pieter Vis. Aanvang
20.15 uur. Het programma vermeldt
liederen en werken van Nederlandse
componisten als Andriessen, Meima en
Huygens.
Waalse Kerk. Het restauratieconcert in
de Haarlemse Waalse Kerk omvat
zaterdagavond (20 uur) een recital door de
sopraan José Jonkers en de gitarist Hans
de Weerd, waarover helaas weinig bekend
is.
Rudolf Meyer expressief spel
ga in G groot van de jong gestorven Niko
laus Bruhns kreeg in al diens fantasierij
ke impulsiviteit gestalte, hetgeen wees op
een zelfverzekerde muzikale natuur, on-
derbouwd door een degelijke scholing.
ongeveer gelijk staat met twee miljoen
gulden. Het werk werd gekocht door een
onbekende Zwitser.
Wanda Landovska, die op 5 juli 1879 in
Warschau uit Joodse ouders werd gebo
ren, werd op het conservatorium in haar
geboorteplaats tot pianiste opgeleid. Na
intensieve zelfstudies op het gebied van
oude muziek en de daarbij behorende
uitvoeringspraktijk waarvan ook
haar in druk verschenen geschriften als
„La Musique ancienne” en „La Clavecin
chez Bach” getuigen achtte Wanda
Landovska zich aan het begin van deze
eeuw geroepen en ook volkomen vaar
dig om haar levenstaak, de rehabilitatie
van het klavecimbel en de zuivering van
de interpretatiestijl van de barokmu
ziek, aan te vatten.
Pogihgen om iets van de originele
klank na te bootsen zoals het gebrui
ken van een vleugel waarvan de hamer-
koppen beprikt waren met punaises zo
als bij de hooggeroemde Matthaus Pas-
sionsuitvoeringen van Mengelberg het
geval was bewezen wel dat de muzie
kwereld rijp was voor veranderingen op
dat gebied, omdat er dus duidelijk iets
gistte.
Als pianiste dwepend met zowel Cho
pin als met Haydn, Mozart en vooral
Bach, kwam zij in Parijs al vroeg in
contact met musicologen als Romain
Rolland, die open stonden voor haar
ideeën. Zij wist te bewerken dat Pleyel
klavecimbels ging bouwen, verdiepte
zich verder in alle denkbare problemen
die met het herboren instrument samen
hingen, gaf cursussen in Parijs, in Ber
lijn en waar het haar bij geval gelegen
kwam, bleef optreden als pianiste op
voorwaarde dat het haar ook vergund
zou zijn iets op haar klavecimbel ten
beste te geven, schreef allerhande stu
dies over haar geliefd onderwerp en
vond overal adepten die op hun beurt
weer apostelen werden voor de zaak die
haar levensdoel geworden was.
Na de Eerste Wereldoorlog vestigde zij
zich te Saint-Leu-la-Forêt, ten noorden
van Parijs, waar haar landgoed het Mek
ka werd van de klavecimbelkunst. Zij
verzamelde om zich heen een leergierig
artistiek gezelschap, kosmopolitisch van
samenstelling, waartoe ook de bekende
Haarlemse musicienne Bets Nederkoorn
behoorde.
Bij de inval van de Duitsers in 1940
vluchtte zij naar Amerika, waar zij haar
taak voortzette en onder meer haar ver
tolking van Bachs klavecimbelmuziek
op grammofoonplaten liet vastleggen;
een document dat van haar levenswerk
blijft getuigen.
Terwijl een ware authenticiteitsrage
die (ongetwijfeld onbedoeld) uit Lan-
dovska's rusteloze activiteiten voor haar
ideaal is voortgevloeid en waarvan de
nagestreefde uitgangspunten soms iede
re vijf jaar wisselen internationaal de
kop op heeft gestoken, wordt Landovs-
ka’s manier van vertolken in vakkringen
intussen nogal eens aanvechtbaar ge
noemd, of wordt haar enorme invloed
van een olifant heeft blootgelegd. Van
kwarts gemaakte messen die hij tussen de
werktuigen aantrof, bevestigen zijn theo
rie dat de olifant door een mens, die op
jacht was, is gedood.
De minister van cultuur deelde mee dat
de ontdekkingen van Poulianos zijn be
vestigd door Franse en Amerikaanse on
derzoekers.
De vindplaatsen bevinden zich nabij het
kolenbekken van Ptolemais, hetgeen erop
duidt dat de streek in de paleolithische
tijd dicht bebost is geweest.
De minister van cultuur maakte ook de
vondst van kostbare voorwerpen uit een
Myceens graf bij Nemea op de Peloponne
sus bekend. Rovers hadden weliswaar het
graf geschonden, maar zij hadden een
deel van de 3.300 jaar oude tombe over het
hoofd gezien.
Daar zijn nu verscheidene gouden rin
gen, tachtig gouden kralen, drie zegelste
nen en stukken bewerkt ivoor aange
troffen.
„Anderen gaan met de eer strijken”,
aldus Bets Nederkoorn, die nog altijd
regelmatig bijeenkomsten in haar wo
ning aan de Haarlemse Ripperdastraat
belegt, waar dan met collega’s, musico
logen, conservatoriumdocenten en leer
lingen wordt gediscussieerd naar aanle-
ding van aldaar beluisterde grammo-
foonopnamen van Landovska’s spel. Op
zulke geanimeerde en van klavecimbel-
klank verzadigde avonden, wordt dan
ook steevast een geluidsfilm gedraaid;
een kopie van het interview met Wanda
Landovska, zoals dat kort voor haar
dood door de Amerikaanse televisie van
haar werd gemaakt.
De al niet meer zo jonge, maar nog
immer onverminderd vitale Bets Neder
koorn, weet haar vroegere lerares die
ook nog hier in Haarlem bij haar op
bezoek is geweest, nog heel goed te type
ren. Hoeveel vermoeiende treinreizen
naar Parijs heeft de toen nog jonge
Betsy er destijds ook niet voor over
gehad, om de inspirerende invloed van
haar idool te kunnen ondergaan.
Bets’ memorie schildert Landovska’s
beeld als dat van een vrouw met een
buitengewoon sterke uitstraling, pra
tend in zangerig Frans met Pools accent
en met rollende r’s, of ook wel in Duits of
Engels, maar altijd ondersteund door
aan het woord kracht bijzettende geba
ren van haar sierlijk sprekende handen.
Bets Nederkoorn weet veel anecdotes
te vertellen over haar: over haar hulp
vaardigheid en haar vriendschap met
Schweitzer bijvoorbeeld en over haar
contacten met Tolstoj en ook met Pade
rewski, de grote Poolse staatsman en
pianovirtuoos, die zo verrukt was over
Landovska’s uitvoeringen van mazur
ka’s van Chopin. Nota bene: op klave
cimbel dus! Wanda Landovska vond dat
het volkse aspect ervan op dit instru
ment veel meer tot zijn recht komt dan
op een piano. En volgens Paderewski zat
daar wel wat in. Dat Wanda Landovska
overigens bepaald niet als een fanate
alle muziek richting klavecimbel trok,
bewijzen wel de overgeleverde opnamen
van haar pianospel, onder andere in
kamermuziekwerken en concerten van
Mozart.
„Landovska’s artistieke visie maakte
het haar mogelijk om de essentie van
alle muziek, nieuw of oud, bloot te leg
gen”, zo meent Bets Nederkoorn, die de
gedachte van sommige Barok-freaks dat
Landovska’s stijl verouderd zou zijn,
verontwaardigd van de hand wijst: „Het
is een manier van spelen die ze tegen
woordig „romantisch” noemen, maar
daar zit dan tenminste een ziel in”.
Wat de keuze van de werken betreft had
er wellicht een veelzijdiger aanbod kun
nen zijn verwacht: Meyer beperkte zich
tot de 17e eeuwse Noordduitse barok
(Franz Tunder en Nikolaus Bruhns), Lan
geveld hield het bij Bach, waarbij een
bewerking van een Vivaldi-concerto, en
Halbartschlager toonde zich dan nog eni
germate origineel met gedeelten uit de
Musica Dominicalis van de in 1929 gebo
ren Tsjechische componist Petr Eben.
De koraalfantasie „In dich hab ich ge-
hoffet, Herr” van de Lübecker Franz Tun
der, de voorganger van Buxtehude aan de
Marienkirche, werd door Rudolf Meyer,
behalve technisch gaaf, zeer expressief,
zowel wat speeltrant als registratie be
treft, voorgedragen. De preludium en fu-
A1 met al een presentatie die de ver
wachtingen voor het improvisatiecon
cours. vanavond, behoorlijk heeft gesti
muleerd.
LONDEN. Het schilderij La bouteille
de vin (de wijnfles) van Picasso heeft bij
de kunstveiling Sotheby in Londen
460.000 pond opgebracht, een bedrag dat
Improvisatieconcours. Vanavond
wordt de winnaar van het Internationale
Orgelimprovisatieconcours bekend
gemaakt in de Grote of St. Bavokerk te
Haarlem. Dat is een moment waarop elk
jaar met grote spanning wordt gewacht
door de vele honderden orgelliefhebbers
die met gretigheid kennis nemen van de
wijze waarop de deelnemers zich van hun
taak kwijten door vrijwel direct nadat de
thematische opdracht dit jaar van de
Franse organist Pierre Segondis
bekend gemaakt daarop te improviseren.
De Nijmegenaar Joost Langeveld
verdedigt zijn titel van vorig jaar
vanavond tegen de Zwitser Rudof Meyer
en de Oostenrijker Alfred
Halbartschlager. Aanvang 20 uur.
Juryconcert. De juryleden die de
prestaties van de drie deelnemers moeten
beoordelen, de Zweed Anders Bondeman,
de Duitser Ludwig Doerr en de Fransman
Gaston Litaize, geven zelf vrijdagavond
een proeve van hun bekwaamheid als
instrumentalist. Franck, Bach en
Pachelbel worden dan tot klinken
gebracht op het Müller-orgel in de Grote
Kerk te Haarlem. Aanvang 20 uur.
NPO. Zaterdagavond (20.15 uur) een
symfonisch gekleurd concert in het kader
van de Haarlemse Orgelmaand. Hendrik
Andriessens Ricercare, Anthon van der
Horsts Concerto per organo romantico e
orchestra (solist Albert de Klerk) en
Joseph Jongens Symfonie concertante
(solist Hubert Schoonbroodt) worden ten
gehore gebracht in het Haarlems
Concertgebouw door het Noordhollands
Philharmonisch Orkest, dat voor deze
gelegenheid voor het laatst voor het
Haarlemse publiek onder leiding van
André Vandernoot (als chefdirigent) zal
musiceren.
Draaiorgelmanifestatie. Zondag
wordt wederom een groots opgezette
draaiorgelmanifestatie in het kader van
de Haarlemse Orgelmaand gehouden. f
Twee aardige rockconcerten hebben in deze zomerse week plaats in het Haarlemse
muziekcafé De Gooth aan de Botermarkt. Woensdagavond spelen daar de Rubinoos
(foto), een subliem Amerikaans kwartet, dat zich met groot enthousiasme heeft
toegelegd op de high school-rock uit het begin van de jaren zestig. Deze Beserkley-
formatie uit California houdt zich tijdens deze maanden geruime tijd in ons land op
teneinde overal te kunnen spelen. Uit Haarlem komt tenslotte Skidmark, een heavy
funkrock-kwintet. dat in een ietwat op Mothers Finest gelijkende stijl zeer dansbare
muziek ten gehore brengt. Frits Bosch (b), Jéan-Luc Pastel (d), Ron Knotter (g), Win
Spook (kb) en zangeres Natasha Sajtschenko spelen vrijdagavond in de Gooth vanaf
circa 23 uur. Het optreden van The Rubinoos begint woensdag een uurtje eerder.
publiek toe, Vanaf ca. 14 uur verzamelen
de pierementen zich op de Grote Markt,
waar onder andere vier kinderen zullen
wedijveren als draaier op een klein
instrument. De middag zal ongeveer tot 17
uur duren.
Piet Kee. Confrontatie heet het werk
dat de Haarlemse stadsorganist
componeerde naar aanleiding van de
ontmoeting van kerk- en draaiorgels in de
Orgelmaand van vorig jaar. Het
intrigerende werk beleeft dinsdagavond
(20 uur) zijn wereldpremière in de Grote
Kerk te Haarlem, waar drie pierementen
hun geluid zullen voegen bij dat van het
Müllerorgel. Kee speelt tijdens het concert
overigens ook composities van Susato,
Lublin, Sweelinck, Bach en Mendelssohn.
Ton Koopman. In het kader van de
orgelmaand musiceert organist Ton
Koopman woensdagavond (20.30 uur) op
het orgel in de Ned. Hervormde Kerk te
Bennebroek. Hij speelt werken uit de
zeventiende en achttiende eeuw:
Sweelinck, Frescobaldi, Correa de
Arauxo, Buxtehude, Bach en Balbastre.
Tagliavini. De Italiaanse
muziekpedagoog en organist Luigi
Ferdinando Tagliavini vormt ook dit jaar
een van de belangrijkste trekpleisters van
de Internationale Zomeracademie, waar
hij gedurende vele jaren generaties
organisten vertrouwd heeft gemaakt met
de Italiaanse en Spaanse literatuur. Zijn
keuze voor zijn eigen concert op het
Müller-orgel in de Grote Kerk te Haarlem
Ook in technisch opzicht ontliepen de
drie elkaar niet veel: alle gekozen werken
werden gaaf en vlot gerealiseerd, onge
acht de technische moeilijkheidsgraad.
HAARLEM. Vandaag is het op de dag af honderd jaar geleden dat de
Poolse klaveciniste Wanda Landovska werd geboren. Een welkome gele
genheid om aan te grijpen teneinde de nagedachtenis van deze (in 1959
gestorven) spirituele vrouw en uitzonderlijk begaafde kunstenares ook in
onze krant te eren.
Immers, Wanda Landovska is de grote
pionierster geweest wier door artistieke
religiositeit gedreven levenswerk ertoe
geleid heeft dat het toen sinds lang in de
musea opgebaarde klavecimbel haar
plaats als een volwaardig instrument
weer in het muziekleven heeft her
kregen.
Landovska’s ijver om het klavecimbel
in ere te herstellen, was overigens niet
los te denken van haar pleidooi voor de
kunst van de oude meesters, die haars
inziens in eigen stijl en klankidioom
diende te worden geïnterpreteerd. Wan
da Landovska verwierf haar unieke
plaats in de muziekgeschiedenis dan ook
met het nieuw leven inblazen van verge
ten cultuurwaarden, die (toen nog in het
algemeen onvermoede) perspectieven
voor de toekomst inhielden.
ATHENE. De oudste stenen werktui
gen, die ooit in de wereld zijn gevonden,
zijn onlangs opgegraven in de Griekse
plaats Ptolemais. Dit heeft de Griekse
minister voor cultuur, Dimitrios Nianias,
woensdag meegedeeld.
De werktuigen zijn tussen de 2.900.000
en de 3.320.000 jaar oud. Dit betekent
minstens 400.000 jaar ouder dan de werk
tuigen, waarvan men tot nog toe dacht dat
zij de oudste waren en die in Afrika zijn
ontdekt.
De opgravingen werden geleid door de
antropoloog, Aris Poulianos, dicht bij de
plaats waar hij vorig jaar de beenderen
I Zo’n elftal orgels staat tussen 12 en 14 uur
I te spelen op de Haarlemse Grote Markt en
I in de directe omgeving daarvan. Mr.
Romke de Waard, enthousiast expert,
licht de instrumenten daarbij voor het
Voorproefje concours
gaaf maar ietwat kaal
Al kon Wanda Landovska bijvoor
beeld weinig waardering opbrengen
voor een componist als Sjostakowitsj
(„in een stuk van Couperin schuilt meer
geest en emotie dan in welk stuk dan ook
van zo’n hedendaagse Rus”), haar be
langstelling ging toch wel degelijk uit
naar moderne muziek. Bets Nederkoorn
wijst er in dat verband op, dat het door
Landovska in 1923 in Parijs ten doop
gehouden klavecimbelconcert van De
Falla aan haar was opgedragen.
Poulenc was bij die uitvoering aanwe
zig en werd erdoor geïnspireerd om ook
een concert te schrijven waarin hij de
rijke mogelijkheden die het klavecimbel
op het gebied van toonkleuring biedt,
trachtte uit te buiten op een manier die
oud en nieuw als het ware met elkaar
verzoende: Concert Champêtre, even
eens voor Wanda Landovska ge
schreven.
'nr
col
