MP
IRECTEUR VN AFDELING RECHTEN VAN DE MENS
„Het kan best
zijn dat we
afgeluisterd
I wórden”
min
door Kati David
Van der Stoel
Frustrerend
Politieke wandkleedjes
W
tan
iat
icht.
an
Een van de belangrijkste en meest omstreden posten in de wereld
van de Verenigde Naties wordt door een Nederlander bekleed. De
45-jarige Theo van Boven is sinds twee jaar directeur van de in
Genève gevestigde afdeling van de rechten van de mens. Van Boven
valt dus de twijfelachtige eer te beurt om voor de hoogste autoriteit op
het gebied van mensenrechten door te gaan.
Het lijkt alsof de rechten van de mens steeds meer in het
gedrang komen. Uit alle delen van de wereld komen
berichten over martelingen, onderdrukking, vermoorden
van mensen of soms hele volksstammen. Amnesty Interna
tional heeft handenvol werk om te rapporteren waar en hoe
de mensenrechten worden geschonden. Bij de Verenigde
Naties zijn er speciale organen, die zich met die mensen
rechten bezighouden. Zo is er een commissie, waarin
onlangs oud-minister Max van der Stoel zitting heeft
genomen. Zo is er ook een VN-afdeling voor de rechten van
de mens. Aan het hoofd van dit instituut staat de Nederlan
der Theo van Boven. Onze correspondente in Genève, Kati
David, had een gesprek met hem.
*5
M. van der Stoel
Theo van Boven
zwaar onder druk
L
ide
net
«ie
iste
fel.
j het
hal,
imer,
ners.
■den.
Unie is besloten om het rapport niet
te bespreken”.
Hoe is uw relatie met de Argen
tijnen?
„Ik heb veel goede relaties met
Argentijnse ballingen, maar de be
trekking met de autoriteiten zijn
zeer moeilijk. Je zit met een dilem
ma als indernationaal ambtenaar
omdat je met alle landen contacten
moet onderhouden. Maar soms zijn
er omstandigheden die je werk zo
belemmeren dat het niet meer mo
gelijk blijkt om effectieve contacten
te handhaven”.
„Maar in gevallen waar levensge
vaar of de vrijheid in het geding is,
richten we ons tot de secretaris
generaal van de Verenigde Naties
in de hoop dat hij nog wat kan
bereiken via diplomatieke kanalen.
Dat gebeurt in dringende, uitzon
derlijke gevallen. Bijvoorbeeld als
je weet dat een gevangene zeer ern
stig ziek is en dreigt te sterven door
onvoldoende medische zorg”.
„In sommige gevallen heeft dat
succes, maar dat moet vertrouwe
lijk blijven. Het is ook moeilijk pre
cies vast te stellen want je weet niet
of het door het optreden van de
secretaris-generaal of door anderen
kwam, actiegroepen zoals Amnesty
International, of regeringen die be
middelen”.
bloeid. Door „arpilleras” te kopen
kun je die mensen helpen”.
„Ik vind dat je geen ontwikke
lingshulp moet geven aan de autori
teiten van landen die repressie be
drijven en de rechten van de mens
op grove wijze schenden. Ik denk in
dit verband evengoed aan het leve
ren van wapens aan repressieve re
geringen, als aan het economische
systeem van landen waar grote on
rechtvaardigheden heersen. Lan
den waar je de economische mach
ten steunt op een manier die vaak
ten nadele van de sociale belangen
van de meerderheid van de bevol
king gaat”.
„Dit neemt niet weg dat je de
allerarmsten in de landen moet
steunen. Maar dat kan dan beter
niet via regeringskanalen gebeuren
maar via bijvoorbeeld de kerken of
de NOVIB. Bepaalde ontwikke
lingsorganisaties of VN-instellingen
zoals de Unicef kunnen dat werk
soms ook goed doen. Aan de andere
kant kan je via ontwikkelingssa
menwerking positieve ontwikkelin
gen steunen, zoals in landen waar
gestreefd wordt naar meer sociale
rechtvaardigheid en naar meer par
ticipatie van alle lagen van de be
volking in het politieke, sociale, eco
nomische en culturele leven. Al met
al vind ik het onderdeel ontwikke
lingssamenwerking een van de be
tere hoofdstukken van de nota”.
s en
)ing
„Nederland is nu weer lid van de
commissie voor de rechten van de
mens en ex-minister Van der Stoel
zal ons land daarin vertegenwoordi
gen. Ik vind het plezierig dat Neder
land weer die verantwoordelijkheid
op zich heeft genomen. Die commis
sie is nog steeds het bekendste en
centrale orgaan en heeft de breed
ste taak. Ik geloof dat Van der Stoel
een gelukkige keuze is omdat be
kend is dat de rechten van de mens
hem ter harte gaan en hij als oud-
minister moreel en politiek gezag
heeft”.
Wat vindt u van de recente nota
over mensenrechten en buitenlands
beleid die aan de Tweede Kamer is
gepresenteerd en waarin gespro
ken wordt over de relatie tussen
mensenrechten en hulpverlening?
age,
)nd.
part
van
i ka
ner,
van
i de
pen
ede
c.v.
on-
nb.
rap
■en.
of
s
werkt. „Ze hebben veelal betrek
king op familiehereniging, persoon
lijke problemen en vooral in La-
tijns-Amerika op vermiste familie
leden. Mensen schrijven ook vaak
over de situatie in gevangenissen.
In sommige landen kan je vanuit de
gevangenis schrijven, in andere
niet. Soms krijgen we hele dossiers
binnen over moord en doodslag,
arrestaties op grote schaal, religieu
ze discriminatie, over etnische dis
criminatie en dergelijke.”
„Veel verrassingen komen wij
niet tegen. In de meeste gevallen
bevestigen ze het patroon van
schendingen dat al bekend is. Toch
kunnen er zaken op tafel komen
waar we in het Westen niet bij stil
staan, zoals de discriminatie van de
autochtone bevolking: de indianen
in Noord- en Zuid-Amerika en de
inheemse bevolkingen van de eilan
den in de Stille Oceaan”.
„De brieven die binnenkomen
worden op een vertrouwelijke lijst
geplaatst, met een korte samenvat
ting. De lijst wordt naar de leden
van de commissie voor de rechten
Oeganda heeft enorm geleden onder de terreur van Amin. Tienduizenden Oegandezen sloegen op de vlucht, zoals deze mensen
aan de grens met Soedan.
Een demonstratie van Chileense vrouwen, die in Nederland wonen. Het was een solidariteitsactie in Den Haag met dertig vrouwen,
die in Chili in hongerstaking gingen uit protest tegen het feit, dat ze niet weten, waar hun mannen en familieleden gebleven zijn.
van de mens gestuurd en voorge
legd aan een werkgroep om na te
gaan of het wijst op een systema
tisch patroon van schendingen. De
betrokken regeringen worden inge
licht en om commentaar gevraagd.
We gaan niet in op de inhoud; als
VN-secretariaat moeten wij dat
overlaten aan de beleidsorganen.
Alleen zij kunnen beslissen of er
sprake is van een systematisch pa
troon van schendingen”.
„Als wij iedereen een persoonlijk
antwoord zouden willen geven, zou
den we een staf van ongeveer hon
derd mensen nodig hebben, terwijl
we hiervoor maar een paar mensen
beschikbaar hebben. De achter
standen zijn enorm. We hadden ge
hoopt die op te heffen door een
computer, maar nog af gezien van
de onpersoonlijkheid van computer-
antwoorden, duurt het in de bu
reaucratie van de VN jaren om ver
nieuwingen in te voeren”.
Hoe vindt u het als zigeuners en
dienstweigeraars uw kantoor bin
nen komen vallen?
Van Boven: „Ik probeer altijd
iedereen te ontvangen. Ik vind het
ook een welkome afwisseling naast
de formele gesprekken met diplo
maten. De informatie die we zo krij
gen is belangrijk voor het werk dat
we doen. Maar ik kan ze lang niet
altijd concreet helpen want we zijn
geen hulporganisatie. Dergelijke
problemen vallen onder dezelfde
klachtenprocedure als de brieven.
Als de schendingen niet flagrant en
systematisch zijn worden ze niet
geselecteerd door de werkgroep”.
Twijfelachtig, omdat hij vaak ge
frustreerd is door de moeizame pro
cedures, het zware administratieve
apparaat en vooral de politieke
pressie die bij het explosieve onder
werp mensenrechten nog sterker is
dan in andere organen van de Ver
enigde Naties. Van Boven kan veel
minder concreet werk doen dan hij
zou wensen. Daarvoor is hij te zeer
gebonden door de souvereiniteit
Van de 46 lidstaten van de commis
sie van de rechten van de mens,
waarvan de leden om de drie jaar
wisselen zonder dat de politieke sa
menstelling veel verandert On
danks dat is het de afgelopen twee
jaar toch gelukt om naast Israël,
Zuid-Afrika en Chili ook een aantal
andere landen in de beklaagden
bank te krijgen. Zo is de absolute
stilte rondom Oeganda, Equatori-
aal-Guinee en Cambodja verbro
ken. Een persoonlijk succes voor
Van Boven? Ongetwijfeld niet al
leen, maar zeker is wel dat hij er in
tegenstelling tot anderen die derge
lijke posten bekleden niet voor te
rugdeinst om zich vijanden op de
hals te halen.
Oeganda is na zoveel jaar einde
lijk via een vertrouwelijke proce
dure op de zwarte lijst gezet. Heeft
dat ergens toe geleid?
„Ik sta vanuit verschillende hoe
ken onder druk. Dat werkt frustre
rend, maar het kan niet anders om
dat de Verenigde Naties een organi
satie is waarin de regeringen de
dienst uitmaken. Met als gevolg dat
vaak andere belangen dan de rech
ten van de mens overheersen”.
„Ik kan hier op kantoor niet alles
zeggen wat ik wil. Het kan best dat
we op dit moment afgeluisterd wor
den. Ik ben in wezen in mijn werk
geen vrij mens. Ik kan ook lang niet
altijd die mensen aantrekken die ik
zou willen kiezen. Je kunt ook niet
de initiatieven nemen waarvan je
vindt dat ze nodig zijn”.
„Een andere frustratie is dat ik te
veel administratieve taken heb en
dus gauw het gevoel krijg dat ik niet
met de realiteit werk. Trouwens, je
vraagt je af of we ons niet te veel
met irrelevante zaken bezig
houden”.
„Er bestaat behoefte aan een au
toriteit die niet afhankelijk is van
politieke besluitvorming van rege
ringen en toch met gezag zou kun
nen optreden. Daarom vind ik dat
er een hoge commissie voor de rech
ten van de mens moet komen. Zo’n
voorstel speelt al heel lang, maar er
is te veel oppositie vanuit Oost-Eu-
ropa en de Derde Wereld om een
duidelijke meerderheid te krijgen.
Zolang het er niet van komt moeten
we naar andere middelen zoeken,
zoals het oprichten van nationale en
regionale commissies voor de men
senrechten. Je kunt niet alles inter
nationaal doen en soms is een regio
nale behandeling een goede manier
om interventie van grote mogend
heden te verminderen.”
Maandelijks komen er tussen de
twee- en drieduizend brieven bin
nen bij de afdeling waar Van Boven
„Het is ook erg belangrijk dat de
VN rechtstreeks in contact kan tre
den met mensen. Ik ben zelf in Chili
geweest. De ontmoetingen met le
den van de junta hadden hoofdza
kelijk het karakter van een beleefd
heidsbezoek. We voerden inhoude
lijke gesprekken met rechters, mi
nisters, gevangenisautoriteiten en
het hoofd van de veiligheidsdienst.
Daarnaast hebben we ex-gevange-
nen ontmoet en mensen die gemar
teld zijn, familieleden van vermiste
personen, vakbondsmensen, kerke
lijke leiders en vele anderen”.
Bij u thuis heeft u een affiche
hangen waarop staat: Pinochet,
waar zijn de 2000 vermisten Krijgt
U daar veel reacties op?
„Ja, tot een onderzoek en het uit
brengen van een rapport. Wij heb
ben de zaak echter nog niet afgeslo
ten, want ons mandaat is pog niet
afgelopen. Maar de situatie in Oe
ganda is inmiddels wel veranderd.
De vraag is nu: moet je er een punt
achter zetten of moet je doorgaan
en je met het verleden bezighou
den? Vanuit humanitair opzicht
mogen de zaken niet onder de tafel
worden geschoven, hoewel het mo
gelijk is dat een beleidsorgaan als
de commissie voor de rechten van
de mens daar om politieke redenen
anders over denkt”.
„Dat is vooral zo bij een land als
Oeganda dat zelf lid van de com
missie is. Voor Uruguay geldt dat
ook. Dan hebben ze zelf een stem
om mee te spreken en te lobbyen.
Maar ook als ze zelf geen lid zijn,
kunnen ze vaak veel bereiken via
bevriende landen die het wel zijn.
Zo was er een openbaar rat port
van de commissie over Cambodja.
Dank zij de gemeenschappelijke be
langen van o.a. China en de Sovjet-
„Er wordt weleens een opmer
king over gemaakt. Zo van: moet
dat nou. Of: wat betekent
dat. Die opmerkingen komen
overigens evenzeer van Westerse
zijde. Ook de wandkleedjes, de z.g.
„arpilleras” die ik uit Chili heb mee
gebracht geven nogal eens aanlei
ding tot commentaar en bieden een
goede gelegenheid om over de situa
tie te discussiëren”.
„De „arpilleras” worden gemaakt
door de vrouwen van vermisten en
werklozen. Ze bespreken een the
ma, zoals hongerstaking of recht op
informatie en werken dat uit in poli
tiek geïnspireerde wandkleedjes.
De traditionele manier van hand
werken is weer helemaal opge-
De omvang van „de dwaze moeders op de Place de Mal in Buenos Airos. Elke donderdag zin de zwijgende moeders (ook na de
wereldkampioenschappen voetbal) bij elkaar. Ze willen weten wat er met hun familie en vrienden is gebeurd, die zijn weggehaald
door het Argentijnse bewind.
Pinochet
