zijn
The Scholars magnifiek
's
Humoristische voorstelling bij Ruïne van Brederode
eine b.u
Guernica terug
naar Spanje
Haarlemse
orqelmaand
tooncicinqever
zingend vocaal kwintet
ff
pleidooi voor positief cultuurbeleid
l
N
,,Een synagoge en het Nieuwe Bouwen
Glansrijk concert in Bakenesserkerk
Revolutionair
Willi Boskovsky met
Rudolf Schock
naar Nederland
Rentabiliteit
w
Waaiervormig
8
9
19 7 9
KUNST
2 1
JULI
ZATERDAG
LU
1
■■n
g
i
0
tapijtreiniging,
vaste vloerbedekking
losse kleden bankstellen.
Concertagenda voor 9
jazz, rock en show V?
5
om met
6
De bedreigde synagoge van architect Elzas in de Amsterdamse Lekstraat
MAARTEN KLOOS
(Van onze kunstredactie)
GEMMA COEBERGH
(ADVERTENTIE)
Scène uit Onk City in de voorstelling van Will Spoor en zijn groep, (foto Poppe de Boer)
I
22
Het programma viel uiteen in een Engel
se en een Italiaans gedeelte waarin geeste
lijke muziek (motetten van Tavener en
De tournee begint op 31 augustus in het
muziekcentrum Vredenburg te Utrecht.
Daarna volgen concerten op 1 en 3 sep
tember in Den Haag, 5 september in de
Rotterdamse Doelen, 10 en 11 september
in het Concertgebouw in Amsterdam, 12
september in Eindhoven en 14 september
nogmaals in de Rotterdamse Doelen.
Aan Willi Boskovsky zal op „de klassie
ke dag” van Phonogram op 10 september
een platina plaat worden overhandigd
voor zijn dubbelalbum Strauss-concert in
Wenen met de Wiener Philharmoniker,
waarvan inmiddels ruim 50.000 exempla
ren zijn verkocht.
Van dit magnifiek zingende vocale kwin
tet zullen we ongetwijfeld nog wel eens
horen: ik hoop het van harte.
Als synagoge is het sobere, strakke ge
bouw revolutionair van opzet. Wie de hele
reeks Amsterdamse synagogen bekijkt
kan niet anders dan bewondering voelen
voor de manier waarop Elzas nieuwe ar
chitectonische beginselen heeft gekombi-
neerd met trouw aan de joodse traditie.
Maar na de Portugese en de Hoogduitse
synagoges uit het eind van de 17e eeuw en
de synagoges in de Linnaeusstraat en de
Jacob Obrechtstraat (beide uit 1928) bete
kende het ontwerp wel degelijk een breuk.
Voor de één was het een reden tot „ver
baasde toekomstverwachting” (Richter
Roegholt in zijn boek „Amsterdam in de
20ste eeuw”), voor de ander was het ken
merkend voor de „wan-cultuur” van de
jaren dertig (uit een kritiek in het Rooms-
Katholieke Bouwblad).
SANTPOORT. Hoog boven de bega
ne grond verheven, op de kantelen van de
Ruïne van Brederode stond vrijdagavond
een houten mensenfiguur. Een robot-ach-
tige pop die over de omgeving van de
burchtrestanten leek te waken. Een intri
gerend gezicht, dat een voorproefje gaf
van de voorstelling die Will Spoor en zijn
vrienden in het kader van Ekstavo in
Santpoort kwam geven. De houten pop
heet Onk en een Onk is eigenlijk een
acteur in de groep van Spoor, die zijn
oorspronkelijke mime-activiteiten heeft
uitgebouwd sinds hij ten huize van zijn
vriend Boudewijn Bielke voor het eerst
zo’n beweegbare pop ontmoette. Spoor en
zijn mensen hebben nu al zo’n anderhalf
jaar werken met de Onken in de benen
zitten; een proces dat inspirerend ge
werkt heeft.
Onk City heet de voorstelling waarmee
het Onk Theater overal sinds kort terug is
ü- Het pand van Cineac in de Reguliersbreestraat in Amsterdam, een voorbeeld van het Nieuwe
Bouwen.
„Een synagoge en het Nieuwe Bouwen”,
Stichting Wonen, Leidsestraat 5, Amster
dam, ma.-vr. 10-17 u., za. 13-17 u., zondag
gesloten, toegang gratis, t/m 30 augustus
aanstaande.
Voor
Ook levering
nieuwe vloerbedekking
en gordijnstoffen.
Zijlweg 286, Haarlem.
Tel.: 023-313289
UTRECHT. Dirigent-violist Willi
Boskovsky komt weer naar Nederland
voor zijn jaarlijkse medewerking aan het
programma Ein Abenda in Wien met het
Utrechts Symfonie Orkest. Solisten zijn
de tenor Rudolf Schock en de sopraan
Mirjana Irosch.
Met dat laatste zijn we aangeland bij de
kernvraag, die beantwoord moet worden:
mag rentabiliteit een allesoverheersend,
criterium zijn als het om cultuur-histori-
Nadat eerder bekend werd gemaakt
dat Randy Newman als solist bij het Rot
terdamse Philharmonisch Orkest zal op
treden tijdens de festivalweek Casa Nova
in het Rotterdamse Ahoy, is het nu ook
zeker dat de Amerikaanse groep Cheap
Trick in het zelfde kader een concert zal
verzorgen. Datum: 28 augustus.
gemeente voor één keer alert. Nog voor
dat het gebouw in 1978 op de monumen
tenlijst geplaatst kon worden maakte een
mini-bestemmingsplan sloop onmogelijk.
Nog niet opgelost zijn de problemen
betreffende misschien wel één van de
belangrijkste gebouwen, die het Nieuwe
Bouwen heeft voortgebracht: Duikers Ci
neac aan de Reguliersbreestraat uit 1934.
Een uniek gebouw, èn een unieke bio
scoop. De helderheid van de plattegrond
doet bijna vergeten, dat de onmogelijke
situatie menig architect voor onoplosbare
problemen zou hebben geplaatst. De Cine
ac, gebouwd als actualiteitentheater, is
een architectonisch instrument, één grote
projektor, waarvan het mechanisme in de
open cabine op straat zichtbaar is. De
harde contouren van het bouwblok zijn
boven de cabine gehandhaafd. Daaronder
is het gebouw afgerond, aangetast, op een
manier, die een subtiele moderne variant
is op een eeuwenoude Amsterdamse op
lossing: een voordeur schuin op de hoek.
Wat er precies met de Cineac gaat ge
beuren is niet duidelijk. Het Tuschinski-
concern, dat de bioscoop beheert, heeft
verklaard alleen het interieur „gezelliger”
te willen maken en eventueel een tweede
zaal te willen inbouwen” zonder de essen
tie van Duikers architectuur aan te tas
ten”. Er zijn echter wel degelijk aanwij
zingen, dat ook sloop overwogen wordt,
omdat deze tijd andere eisen stelt èn om
dat dat uit oogpunt van rentabiliteit voor
deliger zou zijn.
AMSTERDAM. Het begrip tijd is een verschijnsel waarmee de mens
nogal onbeholpen omspringt. Tijd is meetbaar dankzij vage afspraken,
dankzij onderverdelingen. De soldaat in Strawinski’s „Geschiedenis van een
soldaat” gaat drie dagen op reis met de duivel. Wanneer hij alle besef van tijd
kwijt is konstateert hij: „Er is geen tijd”, maar even later blijkt hij drie jaar
onderweg te zijn geweest. In het verlengde hiervan ligt de relativiteit van het
begrip ouderdom, c.q. de waardering hiervan.
Gesualdo, een Magnificat van Tallis en
het Gloria uit de Missa Quando lieta spe-
rai van Palestrina) en wereldlijke werken
(madrigalen van Vautor, Gibbons, Weel-
kes, Mundy, Pilkington, Bateson en Mor
ley, van Groce, Monteverdi, Vecchi en
Nenna, en madrigaal-comedies van Ban-
chieri). Een in zoveel gedeelten uiteenval
lend programma kan natuurlijk het beste
in grote lijnen worden beschreven, omdat
een opsomming van het karakter van ie
der onderdeel te veel van het goede zou
zijn. Ik zal het daarom laten bij aandui
dingen als: soms bespiegelend, soms me
lancholiek, soms cynisch, dikwijls opge
wekt, een grote noblesse in de geestelijke
werken en kluchtige tonelen in de Ma-
scherata di Villanelle en Contrapunto be
stiale van Banchieri. En dit alles door The
Scholars steeds uiterst treffend uitge
beeld.
Daarmee zijn we tevens terug bij het
begrip tijd. Jonge monumenten zijn ge
bouwen, die zelfs als zij hun funktie lijken
te hebben overleefd nog sterk en veer
krachtig zijn. Het accent, dat de tentoon
stelling legt op een aantal tastbare geval
len, is gerechtvaardigd omdat de publieke
opinie een belangrijke rol kan spelen in de
strijd voor behoud. De expositie is een
duidelijk pleidooi, een positiever cultuur
beleid, van de noodzaak waarvan de
overheid nog te weinig overtuigd is.
De 36-jarige Portugees Agostinho is een
jonge man, maar een oude wielrenner; de
86-jarige Martha Graham is zowel een
oude vrouw als een oude danseres. Een
gebouw moet op zijn minst 50 jaar oud
zijn om in aanmerking te komen voor het
predikaat „monument” en voor de wette
lijke bescherming, die daaraan ontleend
wordt. Welke problemen deze volstrekt
willekeurige bepaling met zich mee kan
brengen is te zien op de tentoonstelling
„Een synagoge en het Nieuwe Bouwen”
bij de Stichting Wonen in Amsterdam.
De synagoge, waarom het hier gaat, is
de in 1937 gebouwde Lekstraat-synagoge
in Amsterdam-Zuid, een schepping van
architect A. Elzas. Het gebouw is zowel
karakteristiek voor wat in de architectuur
het Nieuwe Bouwen wordt genoemd als
een hoogtepunt in de geschiedenis van de
synagogebouw. Daarnaast herinnert het
aan de tijd waarin een groot deel van de
hoofdstedelijke joodse bevolking in Am-
sterdam-Zuid woonde. De synagoge is
hard aan een opknapbeurt toe, maar in
plaats daarvan is het kerkbestuur van de
joodse gemeente van plan tot sloop over te
gaan. Een kleinere synagoge zou op dit
moment volstaan en met de exploitatie
van een appartementenflat zou de bouw
van een nieuwe synagoge in Amstelveen,
waar behoefte aan is, te financieren zijn.
De architectonische waarde van de Lek
straat-synagoge wordt helder onder woor
den gebracht door een tijdgenoot van El
zas, de architect Hein Salomonson. Hij
zegt bij het diaprogramma van de ten
toonstelling: „In deze dagen wordt bij
beschouwingen over het functionalisme
in de architectuur dikwijls te kort gedaan
aan de achtergronden van deze beweging.
Daarom is het belangrijk, dat voorbeel
den uit de jaren ’30 als getuigen behouden
blijven. In Holland werd deze nieuwe be
nadering van onze omgeving wel het Nieu
we Bouwen genoemd wat een uitste
kende benaming is. Het nieuwe was name
lijk de erkenning, dat maatschappelijke
betekenissen en de behoefte aan schoon
heid werkelijke funkties zijn. Dit inzicht
werd met min of meer succes in
evenwicht gebracht met eisen van mate
riële en technische nuttigheid. Van het
karakteristieke beeld, dat daarbij kon
ontstaan, is de synagoge van Elzas een
mild, maar duidelijk voorbeeld”.
MADRID
„Guernica”
worden teruggegeven aan Spanje, zo is
vrijdagavond in doorgaans goed inge
lichte kringen rond het Spaanse directo-
raat-generaal van schone kunsten ver
nomen.
Dat ook het zingen van een goede close-
harmony een flinke dosis vakmanschap
vereist bewees het kwintet in de als toegift
gezongen Summertime van George
Gershwin, waar zij precies dat karakteris
tieke, wat smeltend-weke sfeertje te pak
ken hadden, evenals in een geestig arran
gement van Gordon Langford over het
bekende liedje van The drunken sailor.
(AP). Pablo Picasso’s
zal eind 1980 of begin 1981
De zegslieden verklaarden dat de terug
keer van het enorme doek was aangekon-
digd door de Franse advocaat Roland
Dumas, de executeur-testamentair van Pi
casso. Dumas had de Spaanse premier
Adolfo Suarez persoonlijk van het besluit
op de hoogte gesteld. Het doek zal ten
toongesteld worden in het Prado-museum
in Madrid, zoals Picasso verzocht in zijn
testament.
In de wilsbeschikking van de schilder
was vastgelegd dat de „Guernica” niet
eerder naar Spanje mocht terugkeren dan
na de vestiging van een democratie al
daar. Het schilderij wordt op dit moment
tentoongesteld in het Museum van Moder-
Jne Kunsten in New York.
Elaine Baary, Nigel Dixon, Robin Dove
ton, Michael Leighton-Jones en David van
Asch (sopraan, counter-tenor, tenor, bari
ton en bas) beheersen de moeilijke tech
niek van dit in enkelvoudige bezetting
samenzingen volkomen, omdat zij vol
doende aandacht schenken aan horizonta
le en verticale spanningslijnen, dynami
sche schakering en een zuivere klank
kleur, passend bij sfeer en tekst van het
geen gezongen wordt. Wat dat laatste be
treft kon er overigens wel betreurd wor
den dat er geen teksten voor het publiek
aanwezig waren, omdat de fijne nuances
je dan toch hier en daar wel ontgingen.
HAARLEM. Het vocaal kwintet The
Scholars stamt van het beroemde Kings
College in het Engelse Cambridge, en dit
wetende mag je niet anders dan hoge
kwaliteit verwachten. Vrijdagavond
werd deze verwachtingsvolle stelling in
de Haarlemse Bakenesserkerk optimaal
bewaarheid, want The Scholars zorgden
daar voor een van de glansrijke concerten
uit de Haarlemse Orgelmaand 1979. Met
een evenwichtig en psychologisch uitste
kend opgebouwd programma, waarin
geestelijke en wereldlijke muziek uit de
renaissance afwisselend voor de bij beide
genres horende sfeer zorgden. Presen
teerde dit (onder auspiciën van het Bri
tish Council naar Haarlem gekomen) vo
cale vijftal een aaneenschakeling van
schitterende staaltjes koorzangkunst.
Naar aanleiding van de problemen rond
de Lekstraat-synagoge heeft de Stichting
Wonen gekozen voor een formule, waarin
aandacht voor (jonge) architectonische
monumenten in Amsterdam centraal
staat. Ettelijke voorbeelden mogen aanto
nen, dat die aandacht hoog nodig is. Am
sterdam springt slordig om met zijn cul
tuurgoed. Het Vrije Volk is verdwenen,
het Venetiaanse huisje aan de Nes is ge
sloopt ten bate van het Belgisch Cultureel
Centrum, hotel-restaurant „Poort van
Weesp” gaat verdwijnen. De Haar
lemmerpoort zou volgens een raadsbe
sluit uit 1975 gerestaureerd moeten wor
den, maar staat er troosteloos bij. De
beurs van Berlage is na felle diskussies
behouden, zo goed als er akties voor nodig
waren om Paradiso op de monumenten
lijst te krijgen en om de gemeente te
bewegen het Noord-Zuid-Hollands Kof
fiehuis te gaan herbouwen. Een „kerkge
bouwennota” is op dit moment in behan
deling en dat is geen overbodige luxe. De
neo-gothische Posthoorn-kerk van Cuy-
pers vraagt om een andere bestemming en
in het geval van de Obrechtkerk staan
kerkbestuur en buurt tegenover elkaar.
Drie voorbeelden uit de tijd van vóór
het Nieuwe Bouwen, die op de tentoon
stelling te zien zijn, zijn de Hollandsche
Manege (1882), het Witte Huis (1900) en het
Lloyd-gebouw (1921). De neo-classicisti-
sche manege is sinds 1971 als monument
geregistreerd, maar dreigde desondanks
gesloopt te worden om plaats te maken
voor dure appartementen. Het Witte Huis
aan de Raadhuisstraat werd een paar jaar
geleden (als voorbeeld van Jugendstil-ar-
chitectuur) weliswaar door de gemeente
raad op een voorlopige lijst van monu
menten geplaatst, maar toen de gemeente
het gebouw aan de Universiteit van Am
sterdam verkocht kreeg de nieuwe eige
naar, daarbij een sloopvergunning. Zowel
de manege als het Witte Huis zijn dankzij
acties vanuit het Kunsthistorisch Instituut
van de Amsterdamse Universiteit gered.
Het Lloyd-gebouw aan de Prins Hen
drikkade wordt nog steeds bedreigd. Deze
monumentale schepping van architect
Evert Breman verwijst in zijn barokke
neo-classicisme naar de welvaart van de
eerste decennia van de 20ste eeuw. Offici
eel geen monument, zelfs niet vallend on
der het beschermd stadsgezicht, verwis
selt het regelmatig van eigenaar. Het ar
chitectenbureau De Vlaming, Salm en
Fennis heeft een ontwerp gemaakt voor
een complex van winkels, kantoren, wo
ningen en een restaurant. Maar de kwali
teit van de totale gevel van Damrak tot
Martelaarsgracht maakt sloop van het
Lloydgebouw ongewenst. En economisch
en bouwtechnisch lijkt sloop onnodig.
Cinétol, het voormalige samenkomstge-
bouw van de theosofen, is een vrij vroeg
voorbeeld van het Nieuwe Bouwen. Het
gebouw, naar een ontwerp van C. L. van
der Vlugt dateert uit 1927. Met zijn strak
ke, witte struktuur, zijn waaiervormige
plattegrond en zijn betonnen spanten is
het een klein juweel. In 1974 werden plan
nen bekend de bioscoop af te breken en
een luxueus blok woningen er voor in de
plaats te zetten. In dit geval reageerde de
Onk City voortdurend verrassend
van gastvoorstellingen in Freiburg en
Hamburg. Het is een eenvoudige opzet
waarin de groep de Onken (en de Onken
en de groep) tot leven brengt. Een vrij
simpel gegeven waarin verscheidene men
selijke hebbelijkheden een eigen rol spe
len. In een bepaalde theatrale procesgang
komt het „stadje” van de Onken tot leven.
Een heel apart wereldje, waarin veel hu
moristische vondsten in combinatie met
een fraai bewegingspatroon een uur lang
voortdurend voor verrassingen zorgen.
Het spel is zo opgezet, dat de verrassingen
steeds uit de vorige tevoorschijn komen.
Er is een bepaalde ontregeling van ver
wachtingspatronen aanwezig. Alles ge
beurt in een schijnbaar willekeurige vol
gorde, maar een echte dramatische lijn
heb ik in deze Onkenwereld niet kunnen
ontdekken. De zes spelers van Spoor hou
den met hun vreemde capriolen in elk
geval sterk de aandacht van het publiek
gevangen. En dat gebeurt met een echt
niet zo gemakkelijke voorstelling, die toch
met zoveel spanning en inzet gepresen
teerd word, dat de grootste nurks onder
de bezoekers er van moet glimlachen.
Will Spoor zelf is indringend aanwezig
binnen de voorstelling. Hij beweegt zich
voort in een enorme Onk-rolstoel. Als in
de moederschoot van de Onk gaat hij
voort met een gezicht vol verwondering en
nieuwsgierigheid. Dan is er nog een merk
waardige jockey-achtig rolschaatsertje,
een lispelende bokser en andere buitenis
sige types. Hun verrichtingen zijn bijna
voortdurend in strijd met ons verwach
tingspatroon en dat juist maakt zo'n Onk-
gebeuren tot iets heel plezierigs.
KO VAN LEEUWEN
sche waarden gaat? Konkreet kan de
vraag luiden (zowel in het geval van de
synagoge als in het geval van de Cineac):
als een gebouw van grote cultuur-histori-
sche waarde is en als de eigenaar niet de
mogelijkheden heeft het gebouw
dienovereenkomstig te onderhouden,
moet de eigenaar dan niet onder druk
gezet worden om het gebouw af te staan
aan een beheerder, die die mogelijkheden
wel heeft? Zowel de Lekstraat-synagoge
als de Cineac hebben nog wel degelijk een
toekomst, wanneer men zich, uitgaande
van de gebouwen, afvraagt welke functies
men eraan zou kunnen toekennen. De
vraag is niet hoe kunnen we de Cineac
gezelliger maken? De juiste probleemstel
ling is: hoe kunnen we het koele, het
zakelijke van het gebouw weer aantrekke
lijker maken voor het publiek?
Amsterdam springt slordig
cultuurgoed
