CDU/CSU-KANDIDAATVOOR BONDSKANSELIERSCHAP
SOCIALIST WORDT VOORZITTER TWEEDE KAMER
a f4.-
es
ge
ndel
I
Folkmusic
•Z
ronden
I
I
r;
sen
Haarlems Dagblad:
Kees Ouwejan
makkers
Piers Hayman
John
Kuil
Umuider Courant:
Beverwijkse Courant: Zeestraat 18 (Beverwijk)
Ged. Oude Gracht 82 (Haarlem-Centrum)
Soendaplein/Floresstraat (Haarlem-Noord)
Califomiëplein 17 (Haarlem-Schalkwijk)
Raadhuisstraat 60 (Heemstede)
Lange Nieuwstraat 427 (IJmuiden)
In samenwerking met het
Openluchttheater
Bloemendaal
presenteren wij aldaar op
zaterdag 4 ailCJ-
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
Aanvang 20.00 uur
I
De gereduceerde plaatskaarten
(kassa openluchttheater 5.-
zijn verkrijgbaar bij onze kantoren
‘Telefonisch kunnen geen plaatskaarten worden gereserveerd
(Door Hans Amesz)
Het restaurant „Wirtshaus
St. Michael” in Bad-Godes-
berg had die woensdagavond
23 mei illustere gasten: CSU-
voorzitter Franz Josef
i Strauss, zijn secretartis-gene-
I raai Edmund Stoiber, zijn sa
traap in Bonn Friedrich Zim-
i mermann, een op het oog aar
dige jongedame en Welt-
l hoofdredacteur Peter Bö-
nisch. Het gezelschap had ple-
l zier, dat was duidelijk.l Fried-
I rich Zimmermann hief enkele
malen nadrukkelijk het glas
en begon daarbij zo luid te
spreken („We doen geen con-
I cessies”) dat Stoiber hem tot
r rust moest manen.
DINSDAG
(door Hans de Bruijn en
Louis Burgers)
„De volksvertegenwoordiging is
per definitie een glazen huisje. En de
voorzitter is de eerste vertegenwoor-
j diger van die volksvertegenwoordi-
ging als geheel. Wie is er nu méér
gehouden zich zeer precies reken-
schap te geven van zijn daden en die
van de 149 andere Kamerleden?”
BINNEN- EN BUITENLAND
t'
Strauss meer dan
niets
"A,. U
15, Haar
cadres »r
-7 pikzw
gebruM I
s met ga 6,
oppositieleider, de ander voor minister, en
een derde voor Kamervoorzitter. Je wilt
wel weer eens wat anders, en wat dan?”
Maar hij is totaal ongeschikt vanwege zijn
karakter, zijn geestelijke en politieke ei
genschappen. Maar men kan, als het
moet, met iedereen regeren.” En er be
staat ook een Strauss van oktober 1978.
Tussen optreden als fractielid en als
onpartijdige Kamervoorzitter zit een ze
kere spanning. „Ik besef dat het iets an
ders van me vergt. Nu sta ik in mijn partij
toch al niet bekend als iemand die dage
lijks op de barricaden staat. Als ik eens
een toespraak houd, die scherp is, blijft
het daar meestal voor maanden bij. Ik ben
ook geen flapuit die moet vrezen grote
fouten te maken.”
„Ik stel me voor dat je van alle onder
werpen geleidelijk wat meer te weten
komt,” zegt hij. Maar er is meer: „Als
voorzitter kan je ook een ongezochte func
tie hebben, als waarschuwer van je eigen
fractievoorzitter, maar misschien ook van
andere, om te zeggen: Jantje heeft het
buitengewoon slecht gedaan, Pietje heeft
het erg goed gedaan, die moet je wat meer
de kans geven, Keesje heeft zich misdra
gen in de vergadering, die weet niet hoe
het moet. En niet alleen voor wat betreft
de omgangsvormen, maar ook politiek.”
Juist dat opgeheven vingertje werd
Vondeling niet altijd in dank afgenomen.
Hij kreeg er zijn bijnaam van „school
meester” mee. Dolman ziet dat anders:
„Schoolmeesteren is iemand in het pu
bliek de les lezen. Hier gaat het om een
interne zaak. Ik vind ook dat Vondeling
die naam niet verdient. Hij heeft hem
destijds gekregen toen hij minister van
Financiën was, en als je zo’n naam een
maal hebt raak je hem nooit meer kwijt.”
Dolman kan zich ook zeer goed vinden
in de nauwlettendheid waarmee Vonde
ling op goede stijl, op goed Nederlands
taalgebruik lette. „Dat deed-ie altijd op
een heuse manier. Dat een voorzitter zich
daarmee bemoeit vind ik ook heel vanzelf
sprekend. Als er maar niet de suggestie
van uitgaat dat het op een onaangename
manier gebeurt.”
Dat kan alleen al worden bewezen door
de kwalificaties die anderen van Strauss
geven: de grootste demagoog, de intelli
gentste van alle Bondsdagleden, de meest
gevaarlijke levende politicus in de Bonds
republiek. Dat wordt niet gezegd over
iemand die „het fluitende niets” belich
aamt.
De vraag wie Franz Josef Strauss is,
schijnt dan ook overbodig. Ten slotte kent
iedereen in Duitsland hem en ook in het
buitenland is zijn bekendheid verbazing
wekkend hoog. Voor Nederlanders, En-
gelsen, Fransen, Italianen, Belgen, Noren,
Zweden, Denen, burgers van de DDR en
de andere Oosteuropese staten is Strauss
degene die dat Duitsland representeert,
wat onsympathiek, afstotend, provoce
rend en gevaarlijk. Dat bleek uit de pers
echo nadat bekend was geworden dat hij
door de CDU-CSU als kandidaat-kanse-
lier was genomineerd.
Dat neemt niet weg dat FJS ook in het
buitenland, net als in de Bondsrepubliek,
veel bewonderaars heeft. Maar dat zijn
vaak degenen die de indruk van anderen,
namelijk dat Strauss een soort „nieuwe
Führer” is, nog versterken: de Zuidafri-
kaanse apartheidsprofeten, destijds de
Griekse kolonels, Pinochet van Chili
(Strauss na een bezoek aan dit land: „Chili
heeft na Allende de goede weg ingesla
gen”) en de vroegere sjah van Iran.
De op 6 september 1915 als zoon van een
slager geboren Franz Strauss zijn
tweede naam Josef heeft hij op aanraden
van zijn politieke mentor toegevoegd om
dat Frans Josef „gemoedelijker” klinkt
is nooit een overtuigde nazi geweest. Hij
heeft er echter ook nooit bezwaar tegen
gehad met overtuigde ex-nazi’s hartelijke'
contacten te onderhouden.
Strauss’ lange weg in politiek Duitsland
is door schandalen gekenmerkt. In 1962
moest hij aftreden als minister van Defen
sie omdat hij het parlement had belogen
over de zogenaamde Spiegel-affaire. De
grote voorzitter had toen op eigen houtje
de Spiegel-bureaus in Hamburg en Bonn
laten doorzoeken en ettelijke redacteuren
laten arresteren, omdat hij meende dat
het weekblad landverraad had gepleegd
door een artikel over militaire aangele
genheden te publiceren. In feite was
i
t
r
37892.
ling van li
Immers de communistische beer is elk
moment bereid zijn klauwen uit te slaan
en dat ziet, behalve Strauss, niemand.
In 1951 hield de toen 36-jarige Strauss
zijn eerste grote, meer dan twee uur du
rende rede in de Bondsdag. De SPD werd
toen aangevoerd door de legendarische
Kurt Schumacher en het debat ging over
de politieke en militaire integratie van
Europa. Strauss was toen al, aldus de
Dolman zelf staat in de Kamer als tame
lijk belezen bekend. Hij doorspekt zijn
speeches regelmatig met citaten van de
groten uit de wereldliteratuur. „Het is
misschien een hebbelijkheid van mij.
Maar ik vind het leuk om mijn speeches
een beetje te versieren.” Het voorbeeld
van Vondeling, die tijdens zijn voorzitter
schap diverse boeken schreef (vooral over
de macht van het parlement) zal hij voor
lopig niét volgen. Als hij publiceert, dan
eerder in de vorm van artikelen. „Ik leg
wat moeilijker mijn ei dan Vondeling. Die
man werkt pijlsnel.”
Vondeling heeft altijd nogal gevochten
voor de rechten van de Kamer, voor het
gebruik maken van de macht die de Ka
mer heeft. Dolman: „Daar ben ik het
helemaal mee eens. Zijn stelling is altijd,
dat we helemaal niet ontevreden hoeven
te zijn met de macht die de Kamer kan
hebben. De Kamer zou bijvoorbeeld best
eens een keer van het enquêterecht ge
bruik kunnen maken. Anders verleren we
het misschien. Toch is er de laatste jaren
al veel eigen onderzoek verricht.”
„Maar de Kamer moet zich voortdurend
bewust zijn van de effectiviteit van be
paalde instrumenten. Als zij jarenlang
zijn gebruikt, krijgen zij iets vanzelfspre
kends, en dus iets bots. Dan gaat het frisse
er van af en moet je weer eens wat nieuws
proberen.”
Tijdens de formatie van het tweede ka-
binet-Den Uyl, in de zomer van 1977, stond
Dolman kandidaat om staatssecretaris
voor Volksgezondheid te worden. Nu zegt
hij duidelijk de voorkeur te geven aan het
Kamervoorzitterschap. Voor een eventu
eel volgend kabinet (in 1981) is hij ook niet
beschikbaar.
Een moeüijke keuze noemt hij het niet.
„Ik zou toch kiezen voor het voorzitter
schap. Dat wil niet zeggen dat ik altijd al
voorkeur voor deze functie heb gehad.
Maar als je zeven jaar financieel woord
voerder bent geweest dan heb je weer
eens een nieuwe prikkel nodig. Het kwam
bij mij in mijn achterhoofd vanaf het
moment dat ik in het presidium kwam. Ik
dacht toen al van: wie weet wat er gebeurt
als Vondeling (in 1981 - red.) weggaat. Het
is alleen iets vroeger gekomen dan ik had
verwacht.”
John Kuiper, gitarist en componist, en Piers Hayman,
zanger, gitarist en tekstschrijver, spelen sedert 1974
samen toen ze voor een festival in de Teerling in
Haarlem samen een paar liedjes uitwerkten. Het ex
periment was een dermate succes dat ze besloten
door te gaan als een duo, waarna ze al spoedig een
vaste plaats bezetten op het Nederlandse folktoneel,
waarbij ze originele liedjes met sterke, onversierde
melodieën en heldere, gevoelige teksten speelden.
Strauss uitermate verbolgen over het feit
dat Der Spiegel achter een ander met hem
in verband staand schandaal aanzat.
Zijn vroegere vriend Hauser, eveneens
een goede bekende van prins Bernhard,
beschuldigde hem ervan dat hij steekpen
ningen van Lockheed had aangenomen.
Die zaak is onderzocht door een Westduit-
se commissie en Strauss ging vrijuit. Maar
de archieven uit zijn tijd als minister van
Defensie waren om onverklaarbare rede
nen verdwenen.
Terwijl meerdere na-oorlogse politici
om diverse redenen de politieke arena
voortijdig moesten verlaten, bleek FJS
een niet weg te krijgen factor in de Duitse
politiek. Wat vrijwel niemand voor moge
lijk had gehouden, gebeurde in 1966.
Strauss werd minister van Financiën in
het kabinet-Kiesinger, dat bestond uit po
litici van de CDU-CSU en de SPD (de
Grote Coalitie). De „leeuw van Beiren” zat
naast Willy Brand, Herbert Wehner en
Helmut Schmidt op de regeringsbank.
Strauss is nu waarschijnlijk voor de
laatste keer aangetreden. Hij wil niets
minder dan Bondskanselier worden. Alle
opiniepeilingen voorspellen dat de CDU-
CSU onder Strauss geen schijn van kans
maakt de volgende verkiezingen te win
nen. Maar hij zelf gelooft een echte kans te
hebben. Strauss zal de Union dwingen tot
een duidelijk alternatief.
Dat betekens een programma, waarin
de abjecte leuze „Vrijheid in plaats van
socialisme” vol tot uitdrukking komt.
Dus: minder belastingen, afbreuk van het
systeem van sociale voorzieningen, een
confrontatiekoers met het Oosten, harde
aanpak van zogenaamde extremisten.
Helmut Schimdt: „Strauss vertegenwoor
digt de meest rechtse groepering in de
Bondsrepubliek. Hij kan zowel in het bin
nenland als in onze verhouding met het
buitenland voor aanzienlijke spanningen
zorgen.”
Het repertoire is veelzijdig: schotse en ierse balladen,
deuntjes, engelse en ierse kroeg- en zeemansliederen
en af en toe wat blues en countrymuziek. En niet te
vergeten: nederlandse cabareteske liederen. Sfeer en
gezelligheid staan bij de optredens op de voorgrond.
Mede daardoor komt de groep ook buiten de echte
folkclubs goed uit de verf, hetgeen gebleken is uit
diverse succesvolle optredens in jongerencentra,
scholen etc.
hij toch wel enige ervaring heeft opge
daan: vijf jaar tweede voorzitter van de
PvdA-fractie, twee jaar derde voorzitter,
lid van het presidium en regelmatig voor
zitter van commissievergaderingen. „Ik
deed de laatste jaren al meer aan voorzit
ten dan aan woordvoeren, en ik heb niet
de indruk dat het zo slecht liep.”
Toch waren er wel twijfels over zijn
kunnen, onder meer bij de VVD. Niet
zozeer vanwege zijn „geringe” parlemen
taire ervaring (9 jaar), zoals WD-leider
Rietkerk hem nog onlangs verzekerde,
maar om zijn „persoonlijk temperament”.
Zijn scherpe tong en cynische humor sloe
gen niet bij iedereen aan. „Maar de twij
fels dié hier en daar, bijvoorbeeld bij de
WD, zijn geuit over mijn stijl van op4re
den, waren gebaseerd op het optreden als
woordvoerder. Ik ben me er zeer van
bewust dat de voorzitter van de Kamer
anders moet zijn dan een woordvoerder
van een politieke stroming.”
De grote variatie trekt Dolman het
meest aan in zijn nieuwe functie. Hij
noemt het politieke aspect, het „bedrijf”
van de Tweede Kamer, het soepel laten
lopen van vergaderingen, de contacten
met de regering en de representatie. Cen
traal staat echter het voorzitten van de
Kamervergadering: „Je blijft lid van je
fractie, je bent toch politiek bezig. Als
Kamervoorzitter zit je met je neus voor
aan bij de behandeling van alle onder
werpen.”
ide 3,1Jn
1598
i verhuu’i
avontuur. De een is in de wieg gelegd voor
publicist Walter Henkels, een van de beste
en briljantste sprekers van het parlement
„Ik zou het niet willen meemaken,” zo
bezwoer hij de aan zijn voeten zittende
Schumacher, „dat u en dr. Adenauer el
kaar op een dag achter Siberisch prikkel
draad ontmoeten en er dan met elkaar
over praten wat wij destijds hadden moe
ten doen, toen het erom ging inderdaad
een verenigd Europa te maken.”
De zeker niet vriendelijke Kurt Schu
macher, die maar al te graag bereid was
zijn bijtend loog over anderen te gooien,
noemde de ietwat luidruchtige Strauss
toen „het fluitende niets” en de „parle
mentariër met het nood-eindexamen”.
Zelden heeft iemand zich zo vergist.
FJS over Helmut Kohl: „Ik heb hem
ondanks zijn kennis over zijn tekortko
mingen vanwege de vrede ondersteund.
Hij fungeerde toen als lijsttrekker van
zijn partij, omdat hij minister-president
van Beieren wilde worden.
Iedereen in Duitsland ging er toen al
van uit dat deze post alleen maar een
tussenstation voor hem was, omdat hij de
hoop niet had opgegeven ooit kanselier
van de Bondsrepubliek te worden. In een
geheel aan Franz Josef gewijd propagan-
da-geschrift stond: „Het minister-presi-
dentschap is voor de 63-jarige Strauss
geen „Schlusstrich”. Anderen hebben op
deze leeftijd geheel andere taken op zich
genomen. Zo moest Churchill nog drie
jaar wachten voordat hij premier werd en
Adenauer had nog tien jaar voor de boeg
tot aan zijn kanselierschap.”
Franz Josef Strauss, de Duitse Chur
chill? Hij gelooft inderdaad dat hij mis
kend wordt, dat hij net als wijlen Winston
Churchill met zijn waarschuwingen tegen
Hitler, niet serieus wordt genomen. Want
Strauss meent dat hij niet alleen Duits
land, maar het hele christelijk Avondland
moet redden. En dat alleen hij dat kan.
„Ik wil daarmee niet zeggen dat ik in de
wieg ben gelegd voor voorzitter. Maar ik
durf het wel aan. De vraag is ook niet:
waarom wil je het zo graag? Maar, waar
om denk je dat het niet bij voorbaat een
mislukking zal zijn?” Dolman vindt dat
Maar er zijn ook andere Straussen. Die
van 1975 bijvoorbeeld. Op een mooie au-
gustusavond maakt ex-kanselier Kurt
Georg Kiesinger bekend dat de CDU had
besloten Helmut Kohl voor de verkiezin
gen van 1976 op te stellen als kandidaat-
kanselier. In opdracht van de CSU-baas
moet hij daar aan toevoegen dat de Beier
se zusterpartij van dit besluit „kennis
heeft genomen, maar dat zij erbij blijft
dat Strauss de „geëigende kandidaat” is.”
München zelfs verklaren dat „hij nooit
'heeft beweerd: ik zal, wü of moet kandi-
daat-kanselier worden”. In feite waren de
bakens echter gezet. De grotere zusterpar
tij van de CSU, de CDU, diende Strauss
als politiek leider te aanvaarden.
Zo niet, dan zou de Beierse partij zich
van de CDU distantiëren en afzonderlijk
de verkiezingsstrijd intrekken. Deze chan-
tage-politiek heeft gewerkt. Op maandag
28 mei besloot het bestuur van de CDU
weliswaar éénstemmig dat de minister
president van Nedersaksen, Ernst Al
brecht, haar kandiaat voor het hoogste
regeringsambt moest zijn, Strauss was
niet meer tegen te houden.
Tussen de beide zusterpartijen brak een
verbitterd gevecht uit. De CDU had die
strijd kunnen winnen, dat wil zeggen met
Albrecht als lijstaanvoerder de verkiezin
gen ingaan, als zij bereid was geweest een
prijs te betalen: de splitsing van CDU en
CSU. Die prijs was vele CDU-politici te
hoog.
De één na de ander bracht in inter-
vieuws te berde dat juist de eenheid van
CDU en CSU het hoogste goed was, daar
mee feitelijk voor Strauss kiezend. Daar
hadden Strauss en zijn vazallen op gespe
culeerd. En ziedaar: bijna vijf weken na
de gedenkwaardige 23ste mei werd
Strauss met 135 tegen 102 stemmen door
de gemeenschappelijke CDU/CSU-fractie
in de Bondsdag gekozen als kandidaat-
kanselier, de uitdager van Helmut
Schmidt.
Hoe nu? Franz Josef Strauss, FJS zoals
hij zich in navoling van JFK (John Fitzge
rald Kennedy) graag laat noemen, de „kei
zer van Beieren”, de „koning van Duits
land”, wil toch nog met 64 jaar kanselier
van de Bondsrepubliek Duitsland wor
den. Dezelfde Strauss die in november
1976, na de door de CDU-CSU verloren
verkiezingen, op een vergadering van de
Jonge Union in Beieren letterlijk zei: „Ik
wil niet en zal nooit kanselier worden.”
Dezelfde Strauss, die nog niet zo lang
geleden opmerkte dat hij „liever ananas
kweker in Alaska wordt dan kanselier
van de Bondsrepubliek Duitsland”. De
zelfde Strauss die op maandag 2 april in
een door hem geautoriseerd interview met
Der Spiegel beweert dat er „met welke
kandidaat-kanselier dan ook” onder de
huidige omstandigheden voor de CDU-
CSU „geen reëele kans bestaat de absolu
te meerderheid van de stemmen of de
zetels bij de volgende verkiezingen te
halen.”
„Ik heb geen revolutionaire ideeën in
gedachten, vooropgesteld dat de Kamer
die al zou toestaan. Het optreden van een
voorzitter is natuurlijk ook beperkt: je
bent representant van de Kamer. Alle
verantwoordelijkheid die een voorzitter
neemt, kan slechts zover worden genomen
als de Kamer het zelf goedvindt.”
Nog niet zo lang geleden koos de Twee
de Kamer de 43-jarige PvdA’er Dick Dol-
i man tot zijn nieuwe voorzitter. Dolman
gaat de stoel bezetten die zeven jaar lang
door dr. ir. Anne Vondeling is ingenomen.
De nieuwe voorzitter heeft er weinig be
hoefte aan zich te vergelijken met zijn
illustere voorganger. Hij laat zich dan ook
voorzichtig uit over zijn plannen met de
Tweede Kamer. Dat het beeld van de
Kamer onder zijn leiding zal veranderen
is echter vanzelfsprekend.
„Maar het voornaamste dat de komende
jaren in het Kamervoorzitterschap gaat
veranderen, zou ook veranderd zijn onder
Vondeling, omdat de Kamer zélf veran-
iie^reühi 1 dert.’ Van functie, van samenstelling, van
bandsomvang.”
15. Haai
Dolman is zo’n twintig jaar jonger dan
t de man die hij opvolgt. Dat zou kunnen
betekenen dat de man die hem opvolgt
ook jonger dan vijftig jaar is, zegt hij.
a u „Een jonge voorzitter hoeft echter niet te
betekenen dat hij ook minder gezag heeft.
Hij is gekozen door de hele Kamer en er
wordt van hem verwacht dat hij op zijn
strepen gaat staan als de tijd daar is.”
Voor Dolman zelf financieel specia
list van de PvdA-fractie is de verande
ring nog het grootst Hij beseft dat hij een
geheel nieuwe rol in de politiek gaat spe
len. „Elke nieuwe functie is toch weer een
Dolman: Weer eens een nieuwe prikkel nodig
Omstreeks tien uur was het toetje op.
Strauss kwam uit zijn stoel, zijn lijfwach-
ten deden hetzelfde. Toen de CSU-baas en
I minister-president van Beieren naar de
f uitgang liep, kwamen er twee vrouwen op
I hem af. De ene vroeg een handtekening
I voor haar dochter en kreeg die zonder
morren. De andere vroeg of Strauss haar
E nog herkende, zij had jaren geleden als lid
L van de Jonge Union voor hem gewerkt in
het Roer-gebied. De voorzitter wist het
direct: „U heet Barbare”. Friedrich Zim-
I mermann draaide verrukt met zijn ogen
I en kon nog net zeggen: „Is hij niet de
L allerbeste?”
Op dat moment moet Zimmermann nog
eens bevestigd hebben gekregen wat hij
L voor zichzelf al lang wist, namelijk dat het
E besluit juist was. Van dat besluit was op
23 mei nog vrijwel niemand op de hoogte.
L De meeste gasten in het „Wirtshaus St.
I Michael” zullen hebben gedacht dat de
L CSU-top de verkiezing van Strauss-proté-
r gé Karl Carstens tot nieuwe Bondspresi-
I dent vierde. De eigenlijke reden bleek de
volgende dag, toen Zimmermann en Stoi-
r ber bekend maakten dat Franz Josef
Strauss zich beschikbaar had gesteld om
I als lijsttrekker van de CDU-CSU bij de
Bondsdagverkiezingen in 1980 te fun
geren.
I Dat klonk op Hemelvaartsdag nog be-
trekkelijk argeloos: hij is beschikbaar. De
1 dag daarna liet Strauss zijn bureau in
„het fluitend
