gl
9,»
—Je
I
MO
blijheid Zi
Geen geldzorgen
door Ko van Leeuwen
Buitenland
Lenin
Communicantje
Kunst en politiek
f
j tl
Het Staatscircus van de Sovjet-Unie is naar Nederland gekomen
onder de naam die sinds de oktoberrevolutie zorgvuldig wordt
gemeden: Rusland. Het Russische Staatscircus, dat een oogstrelend
programma brengt onder de noemer Souvenir uit Rusland. En het
kleine landje aan de zee is in rep en roer. Piggelmee beseft zijn
nederigheid. De beste artiesten, met zorg bijeen gezocht, komen uit
dat onafzienbare land tot ons. Het is de grote clown Popov,
„Volksartiest van de Unie van Socialistische Sovjet-Republieken
die het circus onder zijn artistieke leiding in Nederland laat optreden.
Het Nederlands Theaterbureau van Wout van Liempt verzorgt de
tournee door ons land.
1
I
gedurende drie we-
itijd. Het theater aan
tot en met 26 augus-
selecteerde groep Sovjet-artiesten.
Een waardig circus, met waardi
ge nummers, zo deelde Popov mee.
Iedereen mocht zomaar alles vragen,
mits de politiek vermeden werd. Circus
en politiek hebben niets met elkaar te
In Carré herleeft
ken de oude glorie
de Amstel herbergt
tus weer een circus: het Russische
Staatscircus met de vermaarde „zonni
ge down” Popov als blikvanger. Popov
ie artistiek leider van de zorgvuldig ge*
maken, aldus de begeleidende circusdi
recteur Nikolaevich E Kirnos. Hoewel, de
grote bloei van het circusleven in de
Sovjet-repubileken ie te danken aan een
politieke omwenteling. Het was namelijk
Lenin die in 1919 per decreet het circus
tot nationale volkskunst verhief.
13
- wot
t
f
POPOV
en zijn liefs
uit Moskou
.11
r1 11
lingen gevoerd”, maar is het tenslot
te voor elkaar gekomen.
Op een speciaal in Carré belegde
persconferentie zijn ook diverse of
ficiële ambassade-employés aanwe
zig. De ambassade leverde zelfs een
extra tolk, want de Sovjet-artiesten
spreken geen woord over de grens.
Zelfs artistiek leider Popov niet.
Guus Oster: „Ook aan de tolk van
de Russische ambassade mag u vra
gen stellen, als het maar niet over
politiek is
Het Russische Staatscircus is er.
Gratie èn sensatie, maar met vreug
de en blijheid. Lachen zonder ver
nedering. Wat zeuren we nou toch
over vrijheid en kunst, als er nog
zoveel mooie dingen zijn
Even tevoren heeft de Russische
Waarom nu is ook al het overige
circusliefs uit Moskou zo bovenma-
i
Oleg Popov, hij is bijna vijftig
jaar, heeft een aandoenlijke, entree
gemaakt deze middag. De perscon
ferentie was begonnen en Popovs
stoel bleef leeg. Plotseling stond hij
daar, als een stralend communican
tje, een jochie dat zich verlegen
presenteert aan de genodigde ooms
en tantes. Glunderend blikt hij in
het rond, maakt wat olijke grimas
sen. Hij ziet er werkelijk heel mooi
uit-met zijn veel te grote zwart-wit
geblokte pet, zijn rode strik, rode
pochet en, even signaalrode vest.
len colbertje, ci-
jik, witte hand-
treepte te korte
eren zijn afstand
i Popov, de zonni-
Van de uitspraak:
icht, lacht de we-
n huilt, dan huilt-
«circus. Want -alle
Ks, waaronder een
Kit volgens kenners
I kent, mogen dan
fekkend zijn, Popov
■lij is het waarvoor
Ij voorbaat warm
pig jaar werkt Po-
jwn. Hij begon om-
ij de jeugdafdeling
ircus en moest inval-
kste clown een rib
^vooral met de hulp
wereldberoemd
Een grote artistieke kwaliteit die
ook kenmerkend is bij Popovs op
treden. En volgens de Russen zijn er
maar twee goede clowns: Popov en
diens voorganger de eveneens be
kende Karandasj (ver-Russing van
het Zwitserse Caran d’Ache). Na
tuurlijk, Popov antwoordt desge
vraagd dat er meer goede clowns in
Rusland zijn. Hoeveel? „Ik ben geen
computer, ik weet het piet zo uit m’n
hoofd, maar toch wel zestig. En
buiten ‘Rusland? Antwoord blijft
uit. Popov even later: „De; Russi
sche clowns houden zich nooit bezig
met onwaardige dingen. Ze slaan
elkaar niet ?omaar pats in het ge
zicht, ze delen geen klappen uit. Dat
zult u bij een clown van ons nooit
zien. Geen vernedering van de
mens”. Popov vindt dat de clown
en trouwens heel het circus er is
om het blije, de vreugde en de
schoonheid te tonen. Sportiviteit
ook. maar met vreugde en schoon
heid. Het is in Rusland niet meer
mogelijk kunstzinnig door clowns
te laten uitbeelden hoezeer bepaal
de mensen altijd de klappen krij-
gen. Popov vindt dat mensen in het
westen eerder lachen om het leed
van anderen. Bij hem en zijn circus
zal daartoe geen aanleiding zijn.
De strenge reglementering in de
Sovjet-Unie staat de romantiek van
het zelf als leerling in een circus'
beginnen en nauwelijks droog
brood verdienen, niet toe. De ro
mantiek van de armoede is taboe en
dat kan niet het ergste zijn wat men
de USSR-leiders kan verwijten. Het
is zelfs zo dat de sociale zekerheid
voor de Sovjet circusartiesten van
de wieg tot het graf in optima forma
geregeld is. De aankomende artiest
in Rusland kan aan zijn toekomst
werken zonder geldzorgen en dat
kan de doorsnee westerse circusar
tiest helaas niet zeggen. De nog jon
ge Sovjet-circustraditie vindt haar
oorsprong in Lenins beslissing. Is
dus ruim een halve eeuw oud. Al
leen het ver doorgevoerde perfecti
onisme in de opleiding, voorafge
gaan door uiterst strenge selectie-
voorwaarden, heeft geleid tot de
grote kwaliteit! die nu aanwezig is.
komen. Hoe hij het precies zegt valt
niet te controleren voor iemand, die
de Russische taal niet beheerst: hoe
de door de verzamelde journalisten
gestelde vragen aan de heer Popov
worden overgebracht evenmin. Dat
er nogal wat misverstanden optre
den in zo'n situatie is begrijpelijk.
Overigens is daar Carré-directeur
Oster, die tijdig ingrijpt wanneer de
journalisten die overigens geen
echt lastige vragen stellen hun
informatie in de richting van de
politiek sturen. Oster: „Zo, nu stel
ik de aanwezigen voor dat we dit
verder laten rusten, dan kunnen we
anderë belangrijke artiesten aan
het woord laten. Dat is belangrijker
dan al die Vragen van. Hier ach
ter ziet u de andere belangrijke ar
tiesten".
tolk Grilov de aanwezigen meege
deeld dat de leerlingen van de be
faamde Russische circusscholen
(waarover hierna meer) na hun af
studeren deels in het binnenland,
maar ook in het buitenland gaan
werken. Politiek of niet, dat heeft
me nieuwsgierig gemaakt en het
laat me niet los. Als ik eindelijk de
heer Grilov deelgenoot heb ge-
imaakt van die nieuwsgierigheid,
overlegt hij met de heer Nikolae
vich Kirnos, directeur van het
Staatscircus uit Leningrad en voor
Moskou uitgeleend om deze tournee
te begeleiden. De vraag is wat de
heren nu precies verstaan onder
buitenland, betreft dat de Oostblok
landen of wat wij chauvinistisch
„het vrije westen" noemen, Ameri
ka? Of zo? Minzaam antwoordt de
tolk in een keurig begonnen en vol
tooide zin: „De jonge artiesten die
afstuiteren van de circusschool tre
den op over de hele wereld”. De
heer Popov zegt dat ook. De tolk
voegt er nog aan toe: „Op dit mo
ment werken er meer in het westen
dan in het oostblok”.
Nog is mijn nieuwsgierigheid niet
tot rust gekomen. In welke circus
sen werken die Russische artiesten
dan bijvoorbeeld. Tolk spreekt met
directeur en komt dan met de oplos
sing. Even vriendelijk als de vraag
omzeilend: „In Japan, in Brazilië,
Argentiniëoveral”. Voegt er
snel aan toe: „Het ijscircus uit Mos
kou komt zelfs naar Parijs. Er zijn
veel aanvragen. Maar wij hebben
onze eigen circussen en onze eigen
kijkers in Rusland en we moeten
het in balans houden”, glimlacht de
tolk.
De Glimlach. Popov heeft het iets
eerder op de middag al gezegd:
„Een leidraad voor ons circus is
bijvoorbeeld de leuze „Vriendschap
begint met de glimlach". En de di
recteur die deze tournee begeleidt:
„Het thema voor het programma
dat nu in Nederland gespeeld wordt
is „Souvenir uit Rusland". Popov
legt uit: „Het gaat om typische din
gen uit Rusland. Het laatste num
mer is daar een goed voorbeeld van.
Het Troika-nummer. dat een feeste
lijke wandeling van het volk ver
beeldt.
Sport en politiek, dat gaat niet
samen en evenzo wordt er in be
paalde kringen gedacht over kunst
en politiek. Maar komen er nu juist
uit de Sovjét-Unie niet dikwijls kun
stenaars in het nieuws, omdat hen
van overheidswege een halt wordt
toegeroepen? In april van dit jaar
werden in Moskou nog zes non-
conformistische beeldepde kunste
naars wegens „straatschennerij"
tot twee weken gevangenisstraf ver
oordeeld. Zes kunstenaars die bezig
waren aan de voorbereiding van
een „festival van vrije kunst”. En
nog maar enkele jaren geleden ver
nielde de overheid in een buiten
wijk van Moskou op brute wijze
(met waterkanonnen en bulldozers)
een expositie van abstracte kunst.
Talloos zijn de voorbeelden van on
derdrukking bij Russische schrij
vers, die krachtdadig gecorrigeerd
worden wanneer hun openbare rne-
ning indruist tegen de van
overheidswëge vastgestelde dialec
tiek. s. f
Het circus is niet politiek. Dat is
ook waarmee overigens alle andere
circussen, ook de westerse, scher
men. Het circus werkt verbroede
rend, vele nationaliteiten bijeen
voor één groot doel: glinsterend
vermaak van mensen die het uiter
ste van zichzelf en hun dieren ver
gen. Het circus heeft zich ten doel
gesteld onze zorgen opzij te zetten
en op zich is dat ook een nobel
streven. Mits het bij even opzij zet
ten blijft: het mag geen ontkenning
gaan worden.
Van die ontkenning heeft nu juist
datgene waarmee het Russische
Staatscircus komt veel weg. Popov
zegt het in verschillende zinssamen-
stellingen, die via de tolk tot ons
te voortreffelijk? Heeft Rusland
zo'n rijke circustraditie? Nee, Rus
land heeft totaal geen circustraditie
zoals we die in Europa en de Ver
enigde Staten kennen. Circusge-
s lachten als die van Knie, Krone,
Strassburger, Althoff, en niet te
vergeten de Nederlandse circussen
Carré en Mullens (over Boltini kun
nen we beter zwijgen), zijn er nau
welijks te vinden in het grote Rus
land. y
De circuskwaliteit die de Sov
jet-Unie nu heeft opgebouwd, dankt
het bestaan aan niemand minder
dan Lenin. Deze Sovjét-leider te
kende op 26 augustus 1919 het de
creet over de „Unificatie van het
Theater" en daarin werd onder
meer vastgelegd dat het circus als
een hoogverheven nationaal volks
vermaak moest worden gezien. De
oprichting van circusscholen volg
de. met een opleiding in streng regi
me en tot in details gereglemen
teerd.
I
Nederlanders lijken al aan heel
veel zaken uit het buitenland ge
woon. De meeste Europese landen
hebben hun geheimen via vakantie
trips al aan ons prijsgegeven. Ame
rika is door de vlieginflatie ook
steeds dichterbij gekomen. Maar
als het over Rusland of China,
denk aan de Peking Opera gaat,
dan ligt er plots toch nog wat onbe
kend terrein bloot. En tallozen laten
hun tong vertolken wat hun ogen
nooit gezien hebben. De superlatie
ven zijn niet van de lucht. Popov is
de grootste clown ter wereld, de
andere nummers van het Russische
Staatscircus zijn de beste uit heel
Rusldnd, dus zeker van de hele we
reld. Toe maar.
Ongetwijfeld is Popóv een heel
bijzonder mens en een uitermate
opmerkelijke clown. Misschien wel
een der beste van de wereld. Of hij
de allergrootste is weet ik niet. Ten
eerste leerden we op de r.-k. school
vroeger dat God de allergrootste
was en wat clowns betreft, bepa
lend is toch zeker hoevéél je er dan
wel gezien hebt.
Het Sovjet Staatscircus in Neder
land. En nog wel in Carré. Dat is
een unicum geworden. Het westen
heeft er het geld niet meer voor om
heel Carré de ingrijpende metamor
fose van theater naar circus te laten
ondergaan. Vanzelfsprekend zou
den gerenommeerde circussen als
Krone en Knie in een zaak als Carré
willen optreden, maar vraag niet
wat het ze kost. Bij het Russische
Staatscircus is het geen probleem.
Volgens Carré-directeur Guus Os
ter zijn er „heel lange onderhande-
werd, stamt niet uit een öircusfami-
lie. Zijn vader was werktuigkundi
ge in Moskou en de jonge Rjpov
werkte voor zijn studie aan de Mos-
kouse circusschool op de drukkerij
van de Prawda. Later op'de circus
school bekwaamt hij ?ich vooral in
de acrobatiek, draadlopen en jong
leren. Bij zijn eindexamen krijgt hij
het advies vooral zijn komische ga
ven uit te buiten. Het resultaat is nu
een clown met een universum van
mogelijkheden.
Zijn zwart fluwi
troengele vlasprl
schoenen en ge
pantalon accentd
tot het alledaags!
ge clown, de man
„Als een clown I
reld; als een cloi
ie alleen”.
Hij komt met Keel liefs uit Mos
kou. Oleg PopoK de artistieke lei
der en de grote pekpleister van het
Russische Stae
andere nummt
slede-nummer
zijn weerga nij
nog zo indrukx
moet het doen]
het publiek I
loopt. Bijna dl
pov nu als cl
streeks 1950 I
van het Staa^J
len toen d!
brak. Popovj
van de
Momenteel zijn er door heel de
Sovjet-Unie permanente circusge
bouwen. Elke zichzelf respecteren
de stad heeft er wel een. Minstens
zestig zijn er sinds Lenins beroem
de handtekening opgemetseld,
daarnaast reizen er volgens Russi
sche informatie nog zo’n vijfentwin
tig tentcircussen rond. Allemaal
Staatszaken, centraal geleid vanuit
Moskou, waar een Nationale Ver
eniging van Circusdirecties het mo
nopolie voor de programmasamen-
stelling bezit. Meer dan elfduizend
circusartiesten zijn er bij deze
Staatscircus-aangelegenheid be
trokken. En de allerbesten daaruit
komen nu naar Nederland, laat di
recteur Nikolaevich via zijn tolk
weten.
■■■■-
