Kunst-10-daagse trekt toch te weinig nieuw theaterpubliek
Uitmarkt met omvangrijk programma
Tonny Holsbergen: talent verdient rijping
Teleurstellende essays
van W. F. Hermans
i
wij
ontvingen
Met uiteenlopend werk in Cultureel Centrum Zandvoort
WBt
I
Houten leeuwen en leeuwen van goud
Vermist schilderij na
eeuw teruggevonden
13
KUNST
VRIJDAG
1 7
AUGUSTUS
19 7 9
NOORDHOLLANDS PH1LHARMONISCH ORKEST
Morgen begint de
abonnementsverkoop van
serie A
I.
Belegen
Maniak
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM. Het voor
proefje van de Amsterdamse
Kunst-10-Daagse, de Uitmarkt,
zal naar aanleiding van het grote
succes in 1978 ook dit jaar weer
worden gehouden. Niet alleen
trok dit experiment een groot
aantal bezoekers, maar ook be
reikte het zijn doelstellingen.
bibliotheek
rf- Uitzicht over de Uitmarkt op het Leidseplein in Amsterdag vorig jaar.
WIM VOGEL
(ADVERTENTIE)
irant
I -d
teren dat hij niet geschrokken was van
deze resultaten. Het introduceren van vast
publiek bij nieuwe vormen was toch heel
belangrijk. Een dergelijk onderzoek zal
ook dit jaar weer worden gehouden.
De Uitmarkt zal plaats hebben in het
weekend van 25 en 26 augustus, ditmaal
met vijf podia een van de Theaterunie
die een open huis zal houden in hun nieu
we theater, De Balie. Nieuw dit jaar is ook
een groter aanbod van beeldende kunst.
De Stichting Beeldende Kunst houdt een
expositie in de foyer van de Stadsschouw
burg en Amsterdamse galeriehouders
presenteren een tentoonstelling in het
voormalige Huis van Bewaring (waar te
vens een crèche aanwezig zal zijn).
Klassieke muziek zal magerder verte
genwoordigd zijn dit jaar door de afwezig
heid van het Amsterdams Philharmo-
nisch Orkest en het Nederlands Blazers
Ensemble. Beide zijn dan op toernee in
het buitenland. Verschillende Amster
damse filmhuizen zullen theaterfilms ver-
De Londense kunstveiling Sotheby Par
ke Bennet waaraan de directeur een kleu
renfoto van het werk stuurde, herkende
direct het schilderij dat al meer dan 100
jaar zoek was. Het doek was in 1863 naar
Engeland gegaan, waar het werd gekocht
door het parlementslid Thomas Watson.
tonen en marktkraampjes verstrekken in
formatie over het nieuwe seizoen.
Het aanbod van zang, dans, toneel, ca
baret en muziek zal even groot en veelom
vattend zijn als vorig jaar, in een gratis
non-stop programma op het Leidseplein
en omgeving. En het geheel zal worden
vastgepraat door presentatoren die tevens
interviews met de artiesten zullen verzor
gen. Die presentatoren zijn onder anderen
Sonja Barend, Hans van Willigenburg,
Wim Klinkenberg en Audry van der Jagt.
Geïnterviewd zullen worden, onder meer
Robert Long, Mary Dresselhuis, Lodewijk
de Boer, Leen Jongewaard en Frans
Halsema.
De Kunst-10-Daagse, van vrijdag 14 tot
en met zondag 23 september, biedt dit jaar
ongeveer 220 voorstellingen in 20 theaters,
kerken en musea. Gratis voorstellingen
komen er van Dogtroep in het Shaffy-
café, jeugdvoorstellingen in Centrum Bel
levue, concerten in de Engelse Kerk en
filmregistraties tijdens de lunch-uren in
gezichten die trefzeker zijn opgezet. Ze
getuigen van een eigen visie op het onder
werp. Ook in deze schilderijen is ze nog
sterk onderzoekend bezig, maar ze be
heerst in ieder geval de materie. Dat laat
ste is in de tekeningen en grafiek veel
minder het geval. Daar overheerst een
nogal cartooneske aanpak die wel grappig
is, maar veel te vlug op een aangeleerd
maniertje gaat lijken.
Behalve het werk van Tonny Holsber
gen is in het Cultureel Centrum een serie
poppen te zien van Ad Hertroys, inwoner
van het nabijgelegen Nieuw Unicum en
De manifestatie wordt dit jaar geopend
door de wethouder stadsvernieuwing Jan
Schaefer met behulp van de clown van het
Russisch Staatscircus, Popov. (Kaartver
koop vanaf 25 augustus bij de Cisca-tic-
ketshop op de hoek van de Marnixstraat
en het Leidseplein).
Kassa Concertgebouw. Lange Begijnestraat 13. Haarlem van 10-15 uur,
telefonisch 023-320994.
Willem Frederik Hermans: Houten leeuwen
en leeuwen van ?oud. Amsterdam, 1979. Uitge
verij De Bezige Bij, prijs 32,50.
NEW YORK (UPI). In een tehuis
voor jongens in de Engelse stad Manches
ter is een groot werk van de bekende
Amerikaanse landschapsschilder Frede
rick Church (1826-1900) teruggevonden
dat al meer dan een eeuw werd vermist.
ZANDVOORT. Bijna traditiege
trouw heeft het Cultureel Centrum van
Zandvoort zijn expositieruimten op het
Gasthuisplein weer beschikbaar gesteld
aan een jonge, debuterende kunstenares.
Tonny Holsbergen, afkomstig uit Amster
dam, laat hier een veelheid aan werk zien
in uiteenlopende stijlen en technieken.
Olieverven, tekeningen in krijt en pen
naast diverse vormen van grafiek als ets-
aquatint en litho zorgen voor een zeer
gevarieerd beeld waaraan toch nog een
evenwichtige presentatie ontbreekt.
W'
In het geval van W. F. Hermans' verza
melde beschouwingen Houten leeuwen en
leeuwen van goud zal het wel de naam van
de auteur geweest zijn die voor een maan
denlange, hoge notering gezorgd heeft
want van de inhoud ben ik niet erg onder
de indruk: nodeloze herhalingen, onder
werpen die niet altijd even interessant zijn
terwijl je bij de meest geslaagde opstellen
onmiddellijk een andere auteur kunt noe
men die eigenlijk veel beter over die stof
heeft geschreven.
Houten leeuwen bevat 32 stukken, ge
schreven tussen 1962 en 1979. In een
woordje vooraf deelt Hermans mee dat hij
na het samenstellen van de bundel besefte
„dat het wel leek of ik me erop had
toegelegd vooral „de afbraak van de ta
boes”, die in genoemde periode plaats
vond, op de voorgrond te plaatsen.” Dat
klinkt in ieder geval veelbelovend want
een bijna vierhonderd pagina’s dikke pil
van een rasschrijver, waarin hij nu eens
zijn visie geeft op die al wat cliché-achtige
revolutionaire jaren; dat kan heel wat
zijn!
Maar helaas, je komt bedrogen uit. Dat
begint al met de eerste afdeling: Mens
beeld en aanstoot. Onder deze pretentieu
ze titel vallen een collage van foto- en
tekstmateriaal over de hetze die mr. G. B.
J. Hiltermann ontketende naar aanleiding
van de bekende Zo is het toevallig ook nog
eens een keer-uitzending, een bespreking
van de bundel Literatuur en Ethiek uit
1977, een bijtende reactie op het humanis
tische rapport De aanstootgevers (over
moderne schrijvers), en een artikel waar
mee Hermans duidelijk wil maken dat
bepaalde erotische boekjes sterk in waar
de zijn verminderd sinds alles open en
bloot verkocht mag worden.
chelaar, Poled, Van Gal en Last) en daar
bij de zaak waar het om gaat niet hele
maal recht doet. Zo kan drs. C. M. Bolle,
de voorzitter van de Commissie moderni
sering moedertaalonderwijs, - diezelfde
commissie die het opstel wil „afschaffen”
- zich in het vervolg beschouwen als een
vijand van de lagere volksklassen, als
iemand die de proletariërs diep de grond
in wil trappen. In werkelijkheid echter
stelt deze commissie niet alleen voor om
het traditionele opstel af te schaffen (u
weet wel, binnen drie uur een zinnig stuk
schrijven over zaken waar je niets van af
weet) maar ook om over te gaan op het
gericht schrijven. En dat is precies wat
Hermans wil. Want zegt hij op pagina 270
niet dat „Methode het enige (is) dat de een
aan de ander onderwijzen kan. Onmetho-
de, raden, gokken en roulette spelen kun
nen niet worden onderwezen.” Bolle c.s.
willen inderdaad dat gokelement (tien ti
tels en je ziet maar) afschaffen en de
methode invoeren. Dat houdt in dat leer
lingen zich van te voren verdiepen in een
onderwerp, dat zij leren hoe ze materiaal
moeten verzamelen, moeten ordenen en
samenvatten. Ze leren een inleiding
schrijven, ze leren artikelen beoordelen
en uiteindelijk moeten ze op het eindexa
men binnen drie uur een opstel schrijven
(ja, u leest het goed) over datzelfde onder
werp.
Ik ben wat dieper op deze kwestie inge
gaan omdat zij mij, ik ben leraar-Neder-
lands, ter harte gaat, maar ook omdat de
manier waarop Hermans haar benadert
kenmerkend voor zijn methode is: hij lijdt
aan selectieve verontwaardiging en leest
daardoor slecht.
Het 160 bij 280 cm metende schilderij
heeft als titel Ijsbergen of Het bevroren
Noorden. Church maakte het in 1861 na
een bootreis naar Nova Scotia en Labra
dor in Canada. Het wordt beschouwd als
zijn belangrijkste werk.
Tonny Holsbergen: Winters Amsterdam 2, olieverf (1979).
intrigerende verdieping aan het gezicht
meegeven.
Zo is het ook met de katten, een van
haar meest geliefde onderwerpen op deze
tentoonstelling. Sommige werken tende
ren naar het reclame-achtige plaatje, an
dere daarentegen laten zien dat ze zich
wel degelijk kan verplaatsen in de dieren
wereld.
Het meeste plezier valt nog te beleven
aan die schilderijen waarin Tonny Hols
bergen zich vooral schilderkunstig kan
uitleven. Dat zijn met name enkele straat-
Nu is het op zijn minst toch wel wat
belegen om anno 1979 een satirische colla
ge op te nemen over mr. G. B. J. Hilter
mann: dat is al zo vaak gedaan, daar is de
gein al lang van af. Ook in de andere drie
artikelen, met name in het laatste, trapt
Hermans heel wat open deuren in. Of
vindt u de gedachte dat sex onder de
toonbank beter verkoopt dan erboven wel
briljant? Natuurlijk wil ik die pretentieu
ze titel Mensbeeld en aanstoot best iro
nisch opvatten, zoals Hermans dat doet
met het eerder genoemd rapport. Alleen,
waarom blaast hij dan zelf in zijn woordje
vooraf de waarde van deze artiekelen zo
op?
Bijna honderd pagina’s schrijft Her
mans over de Nederlandse taal, over de
verschillen tussen het Vlaams en het Ne
derlands en over de snoodaards die het op
de spelling gemunt hebben. Maar ook hier
is het de overdaad die schaadt. In het
nauwelijks drie bladzijden grote artikeltje
Onze Vlaamse broeders staat in feite alles
wat Hermans over het Vlaams en de Vla
mingen kwijt wil: ze willen voor vol wor
den aangezien, ze verwijten de noordelin
gen een misplaatst superioriteitsgevoel,
het Vlaams en het Hollands verschillen
omdat het produkten van culturen zijn die
sinds eeuwen wezenlijk verschillen. De
overige artikelen over dit onderwerp
staan er, zou je kunnen zeggen, voor de
vorm: uitstekend geschreven, plezierig
om te lezen, maar inhoudelijk voegen zij
feitelijk weinig toe.
Ook Hermans’ woedende aanvallen op
de spellinghervormers lijden aan die
kwaal. Zijn standpunt, dat ik overigens
van harte deel, („Spelling is een reeks
voorschriften waarmee uit de letters van
het alfabet teken s kunnen worden samen
gesteld om andere tekens (woorden) zicht
baar te maken. Om zoveel mogelijk men
sen in de gelegenheid te stellen van een
tekst kennis te nemen, zelfs lang na de
dood van de schrijver, moeten deze voor
schriften natuurlijk uniform zijn en niet
worden gewijzigd.) en zijn argumentatie
daarbij zijn de moeite waard. Maar ook
hier worden dezelfde argumenten steeds
maar weer herhaald.
Sinds Hermans in het buitenland woont,
let hij, zegt hij, veel meer op de Neder
landse taal dan vóór die tijd. Zo is het hem
ook niet ontgaan dat er plannen zijn om
het traditionele eindexamenopstel af te
schaffen. Hermans is daar fel op tegen en
bevindt zich wat dit betreft in goed gezel-
schat: Poll, Komrij en Kousbroek veegden
eveneens de vloer aan met de indieners
van het voorstel. Typerend voor Hermans
is dat hij altijd op de man speelt (ik denk
hier bijvoorbeeld aan zijn zouteloze
naamgrapjes: Rudy Kletskousbroek, Fo-
Aad Nuis is het volgende slachtoffer.
Zoals u misschien weet zijn beiden hevig
geïnteresseerd in Weinreb. Nuis probeert
samen met Renate Rubinstein aan te to
nen dat Weinreb niet de schoft is waar
voor velen hem houden, terwijl Hermans
er alles aan gelegen is hem te ontmaske
ren, of zoals Hermans dat zelf noemt, hij
probeert „de maatschappijkritische, gy
naecologische, religieuze, historische en
literaire stinkbom die Weinreb heette” te
demonteren. De hele Weinreb-zaak duurt
al zo’n dertig jaar, dus zo heel gek is het
niet, lijkt mij, dat er nog steeds mensen
zijn die als Nuis, zich niet helemaal
overtuigd voelen, ook niet door het offici
ële rapport. Voor Hermans is dat echter
aanleiding Nuis een schijnheilige schij-
terd, een oetlul, te noemen. Hij karakteri
seert hem als een maniak, als een meedo
genloze scherpslijper tot in het beschim
melde merg van zijn sidderende gebeente
oneerlijk. Duidelijk is dat Hermans Nuis
tuig en schorem vindt Als buitenstaander
vraag je je echter wel af wat er nu eigen
lijk gedemonteerd wordt?
Houten leeuwen en leeuwen van goud
bevat ook goede stukken. In het hoofd
stuk Nederlandse leeuwen geeft Hermans
zijn visie op De Schoolmeester, op Van
Deyssel, Jacob Israël de Haan en Van
Oudshoorn. Weliswaar moest ik bij de
stukken over De schoolmeester herhaal-
dijk denken aan de artikelen van Van
Doel en Mathijsen, en kende ik de herin
neringen aan Van Oudshoorn al uit Tira
de van eind 1976, voor andere lezers zijn
zij wellicht een eerste kennismaking met
onbekenden.
Op pagina 227 ironiseert Hermans hoog
leraren in de Nederlandse letterkunde:
„Wat zou je moeten behandelen? De Ne
derlandse literatuur bestaat bijna hele
maal uit teksten die óf vervelend zijn, óf
alle goedbeschouwd wel een beetje
schraal, óf volmaakt onbelangrijk, óf niet
in redelijk Nederlands geschreven. Weer
andere zijn op een onartistieke manier in
strijd met de werkelijkheid van de feiten.
Houten leeuwen en leeuwen van goud zal
het werk van de hoogleraren niet vereen
voudigen.
Tonny Holsbergen studeerde vorig jaar
af aan de Rietveldacademie in Amster
dam. Ze heeft tot ze in Zandvoort terecht
kwam enkele keren meegedaan aan
groepstentoonstellingen, gedeeltelijk op
plaatsen die niet specifiek beantwoorden
aan expositie-eisen. Deze tentoonstelling
in Zandvoort is derhalve haar debuut als
„soliste”.
Wie, zoals zij, aan dergelijke groepsex-
posities meedoet, kan een zodanige keus
maken uit het reeds gemaakte werk dat
steeds de beste werken worden getoond.
Voor de presentatie in Zandvoort moet
echter veel meer open kaart worden ge
speeld en dan blijkt toch dat de kunstena
res in een te vroeg stadium naar buiten is
getreden.
Het wordt des te opvallender als je
merkt dat uit een deel van het geëxposeer
de werk een aanzienlijk talent voor het
schildersvak blijkt waaraan elders plotse
ling niet wordt voldaan. Dat wijst er op
dat Tonny Holsbergen nog lang niet tot
rijping is gekomen. Op zich is dat hele
maal niet te betreuren; er is immers vol
doende kwaliteit in huis. Het is als met
wijn die nog een poosje mag blijven lig
gen; trek je de fles nu al open, dan proef je
de frisse smaak maar het bouquet komt
met de jaren.
Het portret is een van die onderwerpen
waarop iedere kunstenaar die in realisti
sche stijl werkt, kan worden uitgetest.
Tonny Holsbergen laat er twee in olieverf
zien, die, om het makkelijker te maken,
naast elkaar hangen zodat ze vlot met
elkaar kunnen worden vergeleken. Die
twee portretten vormen in feite de polen
van haar werk. Het ene gezicht is nauwe
lijks doorwerkt, het is oppervlakkig in
zijn psychische benadering en technisch
gezien zit het figuur niet goed in elkaar.
Het tweede portret zit direct goed, de
schilderes toont dan veel meer inzicht in
haar onderwerp en ze kan ook een bijna
Het jongenstehuis in Manchester was
vroeger het landhuis van een ander lager
huislid, sir Edward Watkins, die veel geld
had verdiend met de spoorwegen. Nu
wordt aangenomen dat Watson het werk
destijds kocht in opdracht van de spoor-
wegmagnaat.
Verwacht wordt dat het schilderij een
recordprijs zal opbrengen wanneer het op
25 oktober in New York wordt geveild. De
hoogste prijs die een Amerikaans werk op
een veiling heeft gehaald, is tot dusver
980.000 dollar (bijna twee miljoen gulden).
Organisator van de Uitmarkt én de
Kunst-10-Daagse, het Cultureel Informa
tie en Service Centrum Amsterdam (Cis-
ca), maakte donderdag de resultaten be
kend van een onafhankelijk onderzoek
van het Sociologisch Instituut van de Uni-
versiteit dat gedurende de Uitmarkt vorig
jaar werd gehouden. De resultaten wijzen
erop dat deze manifestatie een grote,
gratis open markt op en rond het Leidse
plein met een onvangrijk programma van
alle kunstvormen een groot succes was.
Niet alleen werd vrij veel nieuw publiek
bereikt, maar ook bleek dat mensen uit
diverse leeftijdsgroepen op het feestelijk
karakter van de markt waren afgekomen.
Van het publiek dat bewust naar de
Uitmarkt kwam, werd de helft door het
feestelijk aspect getrokken, terwijl de an
dere helft het evenement bezocht met het
doel kaartjes te kopen voor de Kunst-10-
10-Daagse. Ongeveer 20 percent van de
bezoekers kwam „per ongeluk” terecht op
de Uitmarkt en 40 percent werd als
„nieuw publiek” gekwalificeerd vanwege
gebrekkige kennis over theater in Am
sterdam.
Maar de doelstellingen van de Cisca
voor de Kunst-10-Daagse zelf bleken niet
helemaal in vervulling te zijn gegaan. De
ze enorme manifestatie met als opzet het
nieuwe theaterseizoen aan te kondigen en
te openen met kaartjes voor voorstellin
gen voor maar een, twee of drie „knaken”
(dus ƒ2,50 ƒ5, of ƒ7,50) om zoveel moge
lijk publiek te trekken, kwam alleen in
een opzicht overeen met de doelstellingen
van de Cisca: vele toch al vaste theaterbe
zoekers maakten door deze 10 dagen ken
nis met andere, voor hen nieuwe, vormen
van theater.
Maar de onderzoekers vonden dat het
publiek de Kunst-10-Daagse nauwelijks
zag als de opening van het nieuwe seizoen
en dat de manifestatie heel weinig nieuw
publiek aantrok.
Cisca’s directeur, Theo Nijland, zie gis-
de Schouwzaal van het Nederlands Thea
ter Instituut, theatermuseum, Heren
gracht 168.
Op theatergebied doen mee onder meer,
het Publiekstheater, Zuidelijk Toneel Glo
be, de Haagse Comedie, Toneelgroep Cen
trum, Toneelgroep De Appel en De Bam-
sisters. De Nederlandse Operastichting
geeft twee voorstellingen, Het Nationale
Ballet brengt het Fokine-programma,
Funhouse komt met zijn succesvolle Fun
house en Peter Faber brengt zijn eigen
show.
Verder is er weer een reusachtig aanbod
in poppentheaters, alle mogelijke classe-
menten muziek en beeldende kunst.
Dat de boekentoptien, die wekelijks in de Haagse Post staat, weinig waarde heeft, is
bekend. Het aantal boekenzaken dat gegevens verstrekt ten behoeve van deze hitlijst is
zeer beperkt, en goed verkocht betekent lang niet altijd een garantie voor werkelijke
kwaliteit. Allerlei trends, modegrillen en slimme reclamecampagnes zorgen er voor
dat er telkens weer boeken genoemd worden die bij lezing zwaar tegenvallen.
„De wereld in de kleuterschool”, een
boek voor kleuterleidsters, ouders en een
ieder die in de basis van alle onderwijs is
geïnteresseerd, door Jacqueline van Om
meren, uitgave Het Wereldvenster
(f 24,50).
„Onze wereld in cijfers”, fascinerende
gegevens over het dagelijks leven, samen
gesteld door Heron House Associates, uit
gave Romen te Bussum 37,50).
„Medische raadgever voor patiënten
met maag- en darmklachten” door dr.
Lothar Loebert, uitgave Hollandia
16,50).
„Medische raadgever bij ziekten van
longen en luchtwegen” door prof. dr.
Wolfgang Schmidt, uitgave Hollandia
16,50).
straks in het centrum cursusleider in het
maken van poppen. Hertroys is heel vaar
dig in het maken van echt gekke mensjes.
Hij benadert zijn poppen met veel humor
en geeft ze aldus een heel humaan trekje
mee.
(Tot en met 9 september, geopend op
woensdag tot en met zondag van 14-16
uur. Bovendien tot 1 september ook op
woensdag- en donderdagavond van 19-21
uur).
CEES STRAUS
"7*
•j
