Succes en teleurstelling binnen één fado -avond
NPO naar Parijs
Russische Revolutie
Bergense School is
aandacht weer waard
bibliotheek
1
Martzy was violiste
met vurig temperament
’n Ei hoort erbij
lil
Over anarchisme en de
Hooahoudt
f
1
1
wij
ontvingen
1
|S
I
Boycot tegen Griekse
symfonie-orkesten
•'Ai
15
1
Galerie Tholen legt accent op landschappen
Morgen begint de
abonnementsverkoop van
serie C
Kapitalisme, socialisme en democratie herdrukt
I
Jli
liiii
I
F J|
'F
1
NOORDHOLLANDS PHILHARMONISCH ORKEST
-
-Dubbelzachte Jonge-
-
AMSTERDAM. Hoe het precies in zijn werk is gegaan, onttrekt
zich uiteraard aan je waarneming, maar dat er dinsdagavond tijdens
de pauze harde woorden zijn gevallen zou een ieder nadien gewaar
worden. Vóór de onderbreking een Amalia Rodrigues die in geen
enkel opzicht haar reputatie als de koningin van de Portugese fado
gestand doet, erna lijkt het alsof er sprake is van een ander concert.
F Gestoofde vis met paprika (4 personen)
Mao
Amalia Rodrigues wisselvallig
(ADVERTENTIES)
JOHANNA MARTZY
y
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
16
>5- Amalia Rodrigues tijdens haar Amsterdamse
ootreden, dinsdagavond, (foto Lex van Rossen)
ir Een belangrijk kenmerk van de Bergense school was het schilderen in de open lucht, 'plein air
De meeste schilders waren bovendien behoorlijk reislustig zodat in hun toch al overdadige
productie het landschap een dominante rol speelt. Dirk Filarski bijvoorbeeld reisde grote delen van
Europa af om overal onderweg zijn onderwerpen te vinden. In het begin van de jaren dertig moet hij
deze olieverf hebben gemaakt, waarschijnlijk een Bretons landschap. Het is een van de werken die
bij de Galerie Tholen in Haarlem is te zien.
De Bergense School als zodanig is in de
jaren na de Tweede Wereldoorlog een
zachte dood gestorven. Gestel, Mommie,
Schwarz en Els Berg waren al in de oor
logsjaren overleden, maar ze hadden wel
licht ook niet kunnen voorkomen dat de
beweging in de jaren vijftig geen ant
woord kon vinden op de vernieuwings
drang die de beeldende kunst alom kende.
De Bergense School, ontstaan min of
meer als een reactie op de tonalistische
Haagse School, zag zich geconfronteerd
met andere reacties. De stoere, vaak zelfs
ruige wijze van schilderen met zijn don
ker koloriet en breed aangezette lijnen, is
niet meer teruggekomen. In dat historisch
perspectief gezien, verdient deze tentoon
stelling een aanbeveling om te worden
gezien, al was het alleen maar dat het een
stijl betreft, die ondanks haar museale
karakter, nog volop weet te boeien.
Vanmorgen zijn de musici
van het Noordhollands Phil-
harmonisch Orkest per trein
vertrokken naar Parijs. Het
NPO maakt deze concert
reis op uitnodiging van het
Festival de Paris. Het zal in
de Franse hoofdstad con-
(Tot 28 augustus, geopend op dinsdag
tot en met zaterdag van 11-17 uur),
CEES STRAUS
4
a
2
nozele Perompompom van Peret of het
matige Zumbalé zijn snel vergeten als de
tweede serie liederen wel een op hoog
niveau staande interpretatie krijgt.
Tijdens enkele van de dan volgende
goede momenten laat de zo langzamer
hand de zes kruisjas naderende Rodrigues
horen welk een glans en souplesse haar
stem vroeger wel niet bezeten moet heb
ben, want het gemakkelijk overslaan van
het ene in het andere register, de vocale
buitelingen, zijn er nog steeds. Weliswaar
mist zij de vroegere subtiliteit die haar
liederen tot een smachtende klacht maak
ten, maar de routine en het niveau ervan
zijn nog steeds aanwezig.
Begeleid door een formeel en correct
spelend trio (met viola, akoestische bas en
gitarra) worden Povo Que Lavas No Rio,
Mi Floredo, Barco Negro, Ai Mouraria en
Mané Chiné tot even- zo vele hoogtepun
ten. Timide vraagt Rodrigues tenslotte of
het publiek toch nog een lied wil meezin
gen. Het klaart de atmosfeer volledig.
JOHN OOMKES
Gestel zou later vrijwel nooit meer naar
het menselijk figuur schilderen, zoals
trouwens weinig Bergense schilders de
den. Daarmee komen we aan een van de
kernpunten die deze schilders gemeen
haddfen: ze benaderden de natuur (in de
meest letterlijke betekenis de natuur bui
ten) als een gegeven waaraan de mens
part noch deel had. In deze visie werden
ze be-nvloed door het post-impressioniè-
me (Cézanne, Van Gogh) dat hun met de
komt van Le Fauconnier in de beginjaren
TO naar Nederland was doorgegeven.
HAARLEM. Nog steeds valt het niet helemaal te verklaren dat er sinds een klein
aantal jaren een groeiende belangstelling is te merken voor het Hollandse expressio-
i nisme, zoals zich dat grofweg in de periode tussen de twee wereldoorlogen manifes
teerde. Die interesse lijkt volslagen vreemd aan de huidige mode van het realisme dat
met zijn fijnschilders wel heel erg ver van de met veel grovere middelen werkende
expressionisten afstaat. Dat Hollandse expressionisme, geschraagd op twee poten, te
weten de Groninger Ploeg en de Bergense School, weet niettemin zijn weg te vinden
naar de verzamelaar, getuige de goede prijzen die op veilingen en in de handel wordt
gemaakt.
Zo kan het gebeuren dat de galerie van
Henk Tholen (in de Anegang in Haarlem),
zelf afkomstig uit het Noortlhollandse
Bergen, een ruim opgezette expositie aan
deze school kan wijden, in de hoop dat er
een nieuwe generatië van verzamelaars
voor bestaat. De meeste werken die hij
voor deze tentoonstelling bijeenbracht,
zijn van een wat oudere groep collection-
I neurs afkomstig, maar de prijzen verhou
den zich zodanig tot wat er elders op de
markt komt, dat een jonge, aankomende
L verzamelaar hier ook financieel gezien,
zijn hart mag ophalen.
Het zou geen goede zaak zijn de Bergen
se School te verklaren aan de hand van
wat Galerie Tholen er hier van laat zien.
De expositie legt heel andere accenten op
de „Bergense” schilders dan die welke
gewoonlijk tot hun meest karakteristieke
worden gerekend. Representatieve wer
ken hangen er bij Tholen zeker maar den
geldt dat alleen voor de betrokken schil
ders, niet voor de groep in zijn totaliteit.
Zo vind je van Leo Gestel een nogal
academisch geschilderd portret van de
echtgenote van Piet Boendermaker die
zoveel werk van de Bergense School ver
zamelde. Gestel, vaak beschouwd als de
grootste van deze beweging, laat in dit
werk niets zien van de stijl die hij, waar
schijnlijk in een later stadium, zo boeiend
wist te vertolken. Het is een portret gewor
den dat rechtstreeks teruggrijpt op de
lessen die Gestel van August Allebé moet
hebben gekregen, getrouw naar de natuur
geschilderd met een goede observatie van
de persoonlijkheid van het onderwerp.
Tholen heeft fraaie landschappen we
ten te bemachtigen (Filarski bijvoorbeeld,
maar ook Van Blaaderen, Gestel, Colnot
en Kuyten), maar doet dan aan het stille
ven geen recht, minstens een even sterk
ontwikkeld onderwerp bij de Bergenaren.
Hoewel Arnout Colnot nog leeft, bestaat
de Bergense School als beweging niet
meer. Colnot, al in de negentig, Schildert
nauwelijks meet, maar heeft dat tot op
hoge leeftijd wel nog gedaan. Bij Tholen
zijn schilderijen te zien uit verschillende
perioden, zowel van voor als van na de
Tweede Wereldoorlog, die in alle gevallen
getuigen van zijn grote voorkeur voor een
heel somber en melancholisch palet, met
verf die in dikke lagen wordt opgebracht,
bijna als een materieschilder dat doet.
Bakoenin koos in de Frans-Duitse oor
log onomwonden partij voor de Fransen
die hij op grond van hun opstandig verle
den (Franse revolutie) nog wel in staat
achtte zich los te maken van hun reactio
naire regering onder Napoleon III. De
Fransman aan wie Bakoenin zijn brief
richtte was Gaspard Blanc uit Lyon. Maar
meer nog behelsde het schrijven een op
roep aan de „Fraternité” het internatio
nale genootschap van anarchisten.
Het kan geen kwaad hier nog eens te
onderstrepen dat de term „anarchisme”,
tegen wil en dank, een eigen leven is gaan
leiden. Vijanden van de libertaire socialis
ten plakken er verdacht snel het etiket
„terrorisme” op. Primair kan men onder
anarchisme verstaan: „aanhangers van
een staatloze maatschappij van vrije fede
raties”. Het voortdurend mislukte streven
naar het opheffen van de staat, een super
anti-nationalisme eigenlijk, leverde de
anarchisten haast vanzelfsprekend een
nietsontziende haat op van het leger van
staatsdienaren, zoals ambtenaren, militai
ren en politici. Maar ook van het eeuwen
oude staatsstaketsel de kerk. Al die krach
ten hebben gezamenlijk niets nagelaten
het anarchisme dat hun bestaansrecht
dreigde aan te tasten met wortel en tak te
vernietigen. Staatsterreur, waarvan talrij
ke voorbeelden te geven zijn, zoals de
Haymarketexeduties in de Verenigde Sta
ten en de eindeloze reeks liquidaties onder
de Russische tsaren, leidde tot individueel
anarchisme van de daad. Wanneer een
staatshoofd wordt vermoord, zo redeneer
den deze enkelingen of in kleine groepen
opererende anarchisten, is een deel van de
staat, die wij bestrijden opgeruimd. Zij
zagen echter over het hoofd dat juist zo’n
moord een kolossale reactie tot gevolg zou
hebben en uiteindelijk het tegenoverge
stelde effect zou opleveren.
De anarchisten die in Spanje fijdens de
burgeroorlog (1936-1939) op massale aan
hang konden rekenen, werden daar ver
malen tussen de molenstenen van het fa
scisme van Franco (per definitie staats-
aanbidders) en het Stalin-communisme.
In de Brief aan een Fransman wijst
Bakoenin met herhaling op het verbond
dat naar zijn mening arbeiders moeten
sluiten met de boeren. Hij analyseert de
tegenstelling stad-platteland en houdt de
arbeiders voor het wantrouwen en de ver
bittering van de boeren tegenover de ste
deling te overwinnen door op te houden
van verachting blijk te geven: „Verach
ting waarvaA men het voorwerp is, wordt
snel ontdekt, zelfs door kinderen, en nooit
vergeven”. De verbittering van de boeren
typeert Bakoenin als de grondslag en de
voornaamste kracht van de reactie.
Vernietiging van het beginsel van het
gezag in alle mogelijke vormen noemt
Bakoenin het voornaamste doel voor zijn
volgelingen. Commentatoren die gezag
onontbeerlijk vinden maar daar niet voor
willen uitkomen verklaren vaak dat het
anarchisme programloos is. Ze verwarren
dan twee zaken: het anarchistisch pro
gram is eenvoudig, maar de uitvoering
lijkt onhaalbaar.
Zes jaar voor zijn dood in 1876 schreef Michael Bakoenin een vurige oproep aan de
Fransen. De Russische anarchist liet al zijn welsprekendheid de vrije loop om het
verzet aan te wakkeren tegen de Pruisische oorlogsmachine die in 1870 over Frankrijk
walste. „Brief aan een Fransman” heet een gedeelte van het geschrift, dat in een
vertaling van drs. M. W. Blok is verschenen bij Het Wereldvenster in Baam. De
uitgeverij start met het vlugschrift een nieuwe reeks onder de titel „Archief”.
certen geven in de concert
zaal van de Rechtenfaculteit
van de gemeentelijke uni-
versiteit. Donderdagavond
speelt het NPO onder lei-
ditg van de Franse dirigen-
te Aviva Einhorn. Het be
faamde Trio Ravel verleent
het Internationaal Concours van Genè
ve te hebben gewonnen, besloot zij zich
aansluitend in Zwitserland te vestigen.
Vanaf dat moment begon een we
reldwijde carrière, waarbij vooral in
de jaren vijftig triomfen werden ge
vierd. In 1949 debuteerde Johanna
Martzy in Amsterdam bij het Concert
gebouworkest, waarna zij in de jaren
vijftig èn zestig ook regelmatig de Ne
derlandse provinciesteden bezocht om
van haar grote liefde voor de toon
kunst, in vioolspel van persoonlijke
kleur, op superieure wijze te getuigen.
Brief aan een Fransman door Michael Bakoe
nin, uitgeverij Het Wereldvenster (Baarn),
12,50.
De Russische Revolutie door Rosa Luxem
burg, uitgeverij Het Wereldvenster, 12,50.
Kapitalisme, socialisme en democratie door
Joseph Schumpeter, uitgeverij De Haan (Haar
lem), 39,50.
„De kinderbeschermers” (over de kin
derbescherming in Nederland) door Ru-
die Kagie, uitgave Het Wereldvenster
(ƒ25).
„Volksgeneeskunst vroegerr en nu”,
een bundeling huismiddeltjes uit het dro
gistenblad Leven en Welzijn onder redac
tie van drs. Swiet van Rossum met bijdra
gen van J. Petiet, uitgave Combipress te
Bladel 8,95).
„Pijn is nooit fijn”, een bundel bijdra
gen van de neurochirurg dr. M. P. A. M. de
Grood uit het blad Leven en Welzijn, uit
gave Combipress te Bladel 8,95).
„Kritisch huizen kopen” (In binnen- en
buitenland), handleiding voor koper en
belegger, door Wim van der Kelijn en Jan
de Galan, uitgave Het Spectrum 17,50).
Stoof 4 gesneden uien, 250 g gesneden tomaten, 1
of 2 in schijven gesneden ontpitte paprika s in boter ot^^
olie in vuurvaste kom half gaar. Leg 600 g lichtgezouten
filets (kabeljauw, wijting, schelvis) op de groente, verdeel
stukjes boter erop en laat de afgedekte schaal
20 rrjin. in hete oven gaar worden. Bedruipen
met tomatenketchup. Opdienen met
aardappelpuree.
k Doe meer met vis, omdat't zo lekker is.
Produktschap voor Vis en Visprodukten, 's-Gravenhage
Buiten een schijnbaar moeiteloze
techniek, trof Johanna Martzy’s spel
vanwege een uitgesproken vurig tem
perament, dat haar optredens in uitge
breide programma’s van klassieke en
vooral romantische werken, maar ook
in weerbarstige composities als de sö-
losonates en -partita’s van Bach, een
ongewoon felle gloed verleende.
Johanna Martzy, die in 1924 in Hon
garije werd geboren en aldaar haar
opleiding ontving aan de Franz Liszt-
muziekacademie te Boedapest, trok al
kort na de Tweede Wereldoorlog inter
nationaal de aandacht met het winnen
van belangrijke prijzen en het behalen
van grote podiumsuccessen. Na in 1947
Kassa Concertgebouw, Lange Begijnestraat 13, Haarlem van 10-15 uur,
telefonisch 023-320994 van 12-15 uur.
Tweede boekje in de reeks Archief heet
De Russische revolutie. Het is een boeiend
document van twee brochures, geschre
ven door Rosa Luxemburg en het ander
door vier anarchisten onder wie de Ame
rikaanse Emma Goldberg. Aangevallen
wordt de dictatuur van het proletariaat in
de Sovjet-Unie na oktober 1917, die al
spoedig uitmondde in een dictatuur van
het partij-apparaat. De opstand van
Kroonstad wordt door Alexander Berk
man, Alexej Borovej, Alexander Schapiro
en Goldberg als belangrijk keerpunt in de
revolutie beschouwd: „Kroonstad, waar
de gruwelijkste misdaad van de partijdic-
tatuur is begaan”. Vertaalster van het
boekje is C. E. van Amerongen-van
Straten.
Lange tijd uitverkocht was Kapitalisme,
socialisme en democratie, de Nederlandse
vertaling van het 36 jaar geleden versche
nen standaardwerk van de Oostenrijkse
econoom-historicus Joseph Schumpeter.
HAARLEM. Begin deze week
bereikte ons het bericht dat de
vermaarde van oorsprong Hon
gaarse violiste Johanna Martzy
vorige week in Zwitserland is
overleden.
Talloze muziekliefhebbers uit de
randstad zullen zich deze vioolvir-
tuose nog herinneren. De vele ma
len dat zij het Haarlems Concert
gebouw aandeed, om er te musice
ren als soliste bij het Noordhol
lands Philharmonisch Orkest en
vaker nog in combinatie met de
pianist Jean Antonietti, met wie zij
hier recitals gaf liet zij daarbij niet
na om steeds bijzonder veel in
druk te maken.
aan dat concert solistische
medewerking. Vrijdagavond
musiceert het NPO nog een
keer onder André Vander-
noot, die met ingang van
september definitief weg is
bij het Noordhollandse
orkest.
Een afgeladen Amsterdamse Stads
schouwburg ziet toe, voelt de spanning
wegebben, raakt teleurgesteld en gaat ten
slotte over tot boegeroep. Naz de pauze
blijkt daarentegen weer eens hoe dicht
succes en teleurstelling - zelfs binnen het
tijdsbestek van een avond - bij elkaar
kunnen liggen.
„Ik voel me slecht, slecht”, zegt Amalia
na afloop van de ovaties aan het eind van
de avond. Van dichtbij gezien vormen de
dikke lagen make-up geen pleister voor
vermoeidheid en geen compensatie voor
een langzaam vervallende schoonheid. Na
reizen naar Brazilië en Canada is Rodri
gues nauwelijks bestand tegen de misère
die een Westeuropese toernee met zich
meebrengt. Voor de pauze van het concert
dat een stomverbaasd publiek gister
avond te verwerken kreeg, is ze dientenge
volge uit op publieksparticipatie. Gemak
zucht dus.
Wat dan voor fado moet doorgaan heeft
net zo weinig met de bijna spreekwoorde
lijke noodlotsgedachte te maken als Wal
do de los Rios met Mózart. De ene meezin
ger is nog niet achter de rug of Amalia
doet al een nieuw verlokkend voorstek
Om je heen groeit het onbehagen met de
minuut. Niet het meeklappende auditori-
'um moet de avond maken, maar de ver
antwoordelijke Rodrigues zelf. Aan het
meetikken komt langzamerhand een ein
de en aan de geprikkeldheid wordt uiting
gegeven. Geroep om de fado.
De kritiek is terecht. Amalia wil het
haar vermoeide geest en lichaam wat ge
makkelijker maken door zich zo min mo
gelijk te storten in het vermoeiende werk
om elke nieuwe fado opnieuw van een
persoonlijke lading en frasering te voor
zien. Na de pauze kan zij het plotseling
wél. Ook al omdat de geluidsinstallatie
dan beter staat afgesteld. Haar, toch wat
heser geworden stem doorbreekt het
dwangmatige karakter waaraan het zich
kort daarvoren had onderworpen. Het oii-
llllll
Wiiufti
Vrtiwimii
«0*
De Haari in Haarlem heeft er nu in paper-
backformaat een derde druk van laten
verschijnen. Over het algemeen is het
signaleren van een nieuwe druk tamelijk
ongebruikelijk, maar in dit geval kan het
geen kwaad er op te wijzen dat het vijfde
deel van Schumpeters werk een histori
sche schets van een aantal socialistische
partijen werd weggelaten. Bovendien
zullen er op dit ondermaanse weinig lie
den rondlopen of zich hebben voortbewo
gen, die belast met zoveel geleerdheid als
bij Schumpeter zo helder en gewoon over
een onderwerp kunnen (konden)
schrijven.
Schumpeters boek, vertaald door dr. H.
Daudt, is opgenomen in de reeks Tijd
Contouren, waar de Oostenrijker zich be
vindt in goed, gezelschap met Isaac Deut-
scher, Margarete Buber-Neumann en
Barbara Tuchman.
JACOB LOOSJES
AMSTERDAM (ANP). De Neder
landse Toonkunstenaars Bond (NTB)
heeft zijn leden opgeroepen geen contrac
ten af te sluiten met twee Atheense symfo
nieorkesten en tevens het Festival van
Athene in 1980 te mijden.
Volgens de NTB proberen de twee or
kesten, het Staats-symfonie-orkest en het
Radio-symfonie-orkest, op het ogenblik in
diverse Europese landen musici aan te
trekken, terwijl de' Griekse orkestleden
aan de dijk dreigen te worden gezet. De
Internationale Federatie van Musici;
waarbij ook de NTB is aangesloten, heeft
nu een boycot-actie op touw gezet uit
solidariteit met de Atheense'musici.
