n
DL
Recreatie voor miljoenen
9
Wat doet een communist op een christelijke school?
ERVARINGEN VAN TOERISTEN-PR
IKANT SCHOONHEIM
Jezus en Marx
door Th. J. Koeckhoven
Onherkenbaar
Christelijk mensbeeld
Bonhoeffer
Geei
door Simon de Groot
Mij
De Almachtige
L
tui',
kin
jan
vor
aai
hoi
er
sch
str,
de
allt
bof
beh
je i
uit
uit.
ma
zee
E
dot
gez
ant
On
jag
af.
kin
voc
bet
op
éér
vai
all.
Toeristengemeente
f,
Problemen meenemen
k
i
i
i
i
Marxisten en joden
bewonderen Jezus
dood
Friedrich Engels
Lenin
Marx
De kerk voor vakantiegangers
Eer
groot
voltrol
werkz
den d
Overigens neemt de vakantieganger, alleen al
uit toeristische nieuwsgierigheid, graag kennis
van allerlei ongewone dingen. „In de vakantie
behoort blijkbaar een kerk met een onbekende
voorganger en een onbekende gemeenschap tot
de bijzonderheden waarvoor een toerist belang
stelling heeft”. Toch leeft de ervaring dat maar
enkele tientallen op de vele honderden camping
bewoners een kerkdienst bezoekt. En wat het
persoonlijke contact betreft, is men vaak terug
houdend of argwanend als iemand van de kerk
zich bij een tent of caravan aandient. Blijkt echter
dat er vrijuit gepraat kan worden, dan tonen velen
grote openheid.
In de gesprekken komen meestal geen geloof-
sproblemen of kerkelijke vragen aan de orde. Het
gaat voornamelijk over dagelijkse zorgen, zoals
de toekomst, de moeite die ouders met kinderen
hebben en omgekeerd.
Dr. Schoonheim: „Het is goed te bedenken, dat
het leven voor het allergrootste deel uit gewone
dingen bestaat”. Pastorale werkers hebben alleen
kans op nader contact met campingbewoners als
zij bij hen enkele weken wonen en werken. Voor
lopig blijft de grote moeilijkheid dat niet voldoen
de geschoolden beschikbaar zijn. „In het alge
meen toont het beperkte contact met vakantie
mensen, met name op een camping, dat de kerken
op dit terrein nog een grote achterstand hebben in
te halen. Ondertussen wordt door vele pioniers,
jongeren en ouderen, belangrijk werk voor de
campingbewoners gedaan”.
Het drukke seizoen beperkte zich aanvankelijk
tot de zomermaanden. Nu valt het begin vhn de
gastenperiode al in het vroege voorjaar. En de
stroom bezoekers blijft doorgaan tot in de late
herfst. De afsluiting vormen de bejaarden die
„Er zijn vakantiegangers die In grote spanning geraken omdat zij tot rust
komen, in elk geval wordt men zich in een vreemde omgeving bewust van het
hoge tempo waarin thuis wordt geleefd en gewerkt. Sommige toeristen hebben
voor de overgang van de dagelijkse sleur naar het vakantlekllmaat een goede
overgang gevonden. Zij gaan een week uitrusten alvorens aan de eigenlijke
vakantie te beginnen”.
Niet ieder Is daartoe in de gelegenheid, maar dr. P. L. Schoonheim, tot voor
kort toeristenpredikant en gemeentepastor in het Zuidlimburgse Gulpen-Vaals,
pielt in zijn pas verschenen boek „Denken-Geloven-Hopen” wel voor een rustige
vakantlestart. Wie daarvoor niet de tijd neemt, wordt In de kostbare weken die
juist voor ontspanning zijn bestemd, voortdurend opgejaagd. „Geen wonder dat
vele toeristen nog vermoeider thuis komen dan zij vertrokken zijn”.
Dr. Schoonheim (65 Jaar), die vóór zijn Zuidlimburgse tijd in Leiden bijna
twintig jaar hervormd predikant was voor experimenteel kerkewerk onder rand
en buitenkerkelijken, waarschuwt in dit boek ook voor de „recreatle-industrie”.
„Afgezien van de vele goede, kant-en-klare reis- en vakantlemogelljkheden
volgen tallozen slaafs de recreatlemode die op een gegeven moment overheerst.
Vooral vakantiegangers met een betrekkelijk klein budget zouden betere voor
lichting verdienen”. Schoonheim ziet hier een taak voor instellingen van cultuur
en maatschappelijk werk, waartoe hij in dit geval ook de kerken rekent.
gua is het actuele bewijs voor deze
opvatting. Maar het christelijke be
ginsel der naastenliefde is meer dan
het deelnemen aan een revolutio
naire strijd. Lombardo noemt te
recht als specifiek christelijk het
betonen van liefde jegens deze en
gene naaste, hier en nu, onafhanke
lijk van enig collectief perspectief
in de wereldgeschiedenis. Het be
ginsel van de volstrekt onbaatzuch
tige christelijke naastenliefde laat
zich niet afleiden uit het marxisme
als historische leer van collectieve
en revolutionaire bevrijding van de
mens. Zo’n beginsel is echter met
deze leer verenigbaar. Wij mogen
blij zijn met Lombardo’s ontdek
king dat het christelijk denken over
de waarde van de menselijke per
soon (beeld van God) een verrijking
voor het marxistisch denken bete
kent.
Liefst
dat 9(
dat 9C
niéts i
lijke c
Des
meeste
'61 zet
juisthe
de gele
werder
sen di
betrok!
deden,
eigen i
en niet
schapp
omdat
daan i
omdat
ring in
Tec
heids;
rustte
Sticht
vens
aandi
begrip
Als we in 1979 praten over een
joodse en marxistische visie op het
christendom, moeten we vaststellen
dat het marxisme van nu niet het
marxisme van Marx is en dat het
christendom van vandaag zeker na
de stroomversnelling van de laatste
25 jaar niet meer het christendom
van de negentiende eeuw is. De te
genstanders van toen zouden elkaar
vandaag niet meer herkennen. Wat
het marxisme, communisme, chris
tendom, katholicisme leren en ver
deeld houden is nauwelijks interes
sant. Veel belangrijker is het dat
steeds meer christenen en steeds
meer communisten zich daadwer
kelijk inzetten voor een rechtvaar
dige maatschappij (ze hebben allen
veel goed te maken) en dat steeds
meer mensen de ogen worden geo
pend voor de werkelijke gestalte
van de ideologieën, of die nu kapita
lisme, liberalisme of christendom
worden genoemd. De geschiedenis
leert ons dat het mensonterende ka
pitalisme op „christelijke” bodem is
ontstaan en dat het communistische
systeem vele miljoenen slachtoffers
heeft geëist. Tirannie is geen voor
recht van een bepaald systeem of
levensbeschouwing. Zij is eigen aan
elk systeem dat zichzelf (totalitair)
in stand wil houden ten koste van
alles.
Bij Leo Kofler (marxist) vinden
we onder meer wat Jezus en Marx
vooral met elkaar verbindt. Dit is
hun onvoorwaardelijk humanisme.
Beiden bedoelen en streven naar de
verlossing van de mens in alle op
zichten. Jezus’ heilsleer is bij Kofler
niets anders dan de godsdienstige
uitdrukking van het hartstochtelij
ke verlangen naar echte verlossing
dat in alle tijden onder het volk
leeft. Marx en Jezus weigeren alle
ellendige maatschappelijke verhou
dingen. Maar terwijl in het christen
dom de mens zijn leven vorm geeft
langs de lijnen van het zondig-zijn,
zet Marx daar de stelling tegenover
dat de mens zich onderscheidt door
het vermogen zijn leven te vormen
volgens de wetten van de schoon
heid.
De God van Mozes en Abraham
Voor de zondagmorgendiensten van de kerken
zelf tonen de toeristen in het algemeen dus niet
zozeer de campingbewoners overweldigend
grote belangstelling. Dat heeft dr. Schoonheim
van 1971 tot 1978 in Gulpen-Vaals wel ondervon
den. Alle beschikbare aandacht en energie van de
meestal kleine kerkelijke gemeenten wordt door
de bevolking van een dorp tijdelijk verdubbeld.
Lang niet alle gasten komen naar de kerken, maar
gezien de gestage stroom is er niettemin sprake
Ir
me<
de j
tien
ven
vra<
von
ops
den
een
juis
ben
sch
looi
mer
D
stel
hek
van
(bel
De Duitse theoloog Dietrich Bon
hoeffer, door de Nazi’s in 1945 ver
moord in het zicht van de bevrij
ding, heeft zijn leven gegeven in
dienst van de lijdende God en niet
in dienst van de Almachtige Albe-
weger. Zo’n Führer, zo’n leider had
hij niet nodig. Bonhoeffer ging ten
onder in de strijd tegen het duizend
jarig rijk van Adolf Hitler, omdat
hij tot de dood heeft gestreden voor
het rijk dat mensenhanden krach
tens goddelijke opdracht moeten
opbouwen. De mens is verantwoor
delijk gesteld voor de schepping.
Als hij luistert naar Gods stem in
Ook
- zijn a
over 1
hooglei
(chirur
handel
gaat ei
die eei
recht 1
aandoe
van een toeristengemeente die vele duizenden
leden telt. En hiermee wordt dan nog maar één
plaatselijke gemeente bedoeld. Gerekend over
meer dorpen in een recreatiegebied of provincie
gaat het om enorme aantallen.
Het kerkelijke recreatiewerk moet oecumenisch
zijn. „Het is opvallend hoe mensen die elkaar niet
eerder hebben ontmoet, tijdens de kerkdiensten
en de koffie na afloop een hecht geheel gaan
vormen”. In de week worden in een aantal recrea-
tiegemeenten dia-avonden en concerten voor de
gasten georganiseerd. Dr. Schoonheim ziet vele
mogelijkheden. Kleine gemeenten echter hebben
te weinig helpers om die activiteiten uit te bou
wen. Door samenwerking met grotere gemeenten
in de omgeving, ook met andere kerken, kan men
meer doen.
Volgens Iring Fetscher (marxist)
zijn christelijke kerken al veel min
der instituties die alleen maar in
dienst staan van de gevestigde orde.
Politiek en verantwoordelijk den
kende christenen zien hun geloof
niet langer als een opium, als een
kalmerend middel dat het lijdzaam
aanvaarden van willekeurige ver
houdingen en onrechtvaardigheden
rechtvaardigt. Dorothee Sölle sig
naleert dat de fronten van het den
ken tegenwoordig dwars door de
politieke en ideologische machts
blokken heen lopen. Zij loopt in het
spoor van Bonhoeffer als ze een
nieuwe manier van geloven ont
dekt, een moed om te leven alsof
God niet bestaat, een manier van
leven en geloven die zonder de bo
vennatuurlijke, bovenaardse voor
stelling van een hemels wezen uit
komt, zonder de geruststelling en
troost die zo’n voorstelling kan ge
ven; een manier van leven zonder
metafysisch voordeel boven atheïs
ten of niet-christenen, waarin des
ondanks de „zaak van Jezus”
standhoudt. Voor deze zaak van Je
zus willen sommige marxisten hun
leven op het spel zetten. Naar Fet
scher dan opmerkt wordt met de
zaak van Jezus dan bedoeld de ver
andering van de wereld in de rich
ting van de realisering van vrede,
liefde en menselijkheid, zonder dat
het geloof daarbij opgaat in enkel
humanisme. Dit is de wereld zien
met Gods ogen, met Jezus’ ogen,
niet beter willen zijn dan Jezus die
op zijn kruis zijn God- en mensver
latenheid heeft uitgeschreeuwd.
vanwege hun gratis spoorkaartje nog een paar
dagen vakantie nemen. Omstreeks kerst kan al
weer een aanzienlijke toeloop worden verwacht.
Dr. Schoonheim denkt dat over enkele jaren de
recratiegemeenten doorlopend op extra kerkbe
zoekers moeten rekenen.
Wat de inhoud van de vakantiepreken aangaat,
merkt de nu gepensioneerde toeristenpredikant
op dat vakantiegangers hun problemen van thuis
meenemen. De levensvragen, verdriet en zorg, de
toekomst van eigen leven en van de wereld kun
nen niet worden vergeten. „Het zou een grote
vergissing zijn te veronderstellen dat vakantie
gangers een preek verwachten over vrijheid, re
creatie of de schoonheid van de schepping. Juist
de gewone menselijke problemen, zoals ook de
bijbel ze noemt, vormen een rijke verscheiden
heid. Hoofddoel is dat de kerkgangers getroost en
blij mogen worden. Schuld en vergeving, de
macht van Jezus, Zijn toekomst, Zijn aandacht
voor de mensen en hun vragen; dat alles mag in
Kanl
hierop
Alleen
verdween onder het zand van de
woestijn om plaats te maken voor
het onbereikbare afgodsbeeld van
de eeuwige massieve God, schep
per, heer en bestuurder van hemel
en aarde, de Almachtige die het
goede loont en het kwade straft; een
God in wiens naam tot de armen en
verdbukten werd gepreekt dat het
lijden en de armoede van deze tijd
niet opwegen tegen de toekomstige
heerlijkheid, waardoor de arme
mensen vrede en gerechtigheid op
deze wereld wel konden vergeten.
We beginnen gelukkig weer zicht
te krijgen op de God die het aan
schijn van de aarde zal veranderen,
die weer herkenbaar wordt als de
bijbelse God van armen en onder
drukten; die niet gekend wil wor
den als de almachtige tegen wiens
grootheid elk menselijk handelen
verlamt en in wiens verblindende
licht de arme mens zijn vrijheid en
verantwoordelijkheid maar al te
graag vergeet. Het is immers ge
makkelijker zich te verschuilen
achter Gods almacht en uit te roe
pen dat God het zo wil, dan om de
hand te vatten van de Heer die in de
mens geen concurrenten ziet, maar
medebouwers en medeverantwoor
delijken voor de vestiging van het
rijk van vrede en gerechtigheid,
’s Mensen vrijheid betekent Gods
machteloosheid.
Konrad Farner (marxist) roept de
marxisten op zich te verbinden met
de (revolutionaire) christenen in
hun strijd tegen uitbuiting en geld
zucht. Dus samen op weg naar een
klassenloze maatschappij. Milan
Machovec (marxist) zegt openhartig
de ondergang van de godsdienst
niet te betreuren. „Maar wanneer ik
in een wereld zou leven, die in staat
was de „zaak van Jezus” volstrekt
te vergeten, dan zou ik helemaal
niet meer willen leven”.
Daar zijn joden die een vruchtba
re studie hebben gemaakt van leven
en leer van de jood Jesjoea van
Nazareth. Als belangrijke voorbeel
den noemen we David Flusser en
Aharon Kabak. Als vrucht van hun
studie beschikken wij nu over het
boek Jezus van Flusser en over Op
het smalle pad, de jood uit Naza
reth van Kabak. Hun Jezus lijkt
ontdaan van het stof van vele chris
telijke eeuwen. We krijgen het ge
voel veel dichter te staan bij Jezus
de Messias of de Gezalfde van de
Heer, geen Griekse godenzoon,
maar een man in wie de levende
God van levende mensen ons het
meest nabij is gekomen.
Vergt het al enige moeite op zoek
te gaan naar de joodse Jezus, het
kost christenen nog veel meer moei
te kennis te nemen van een marxis
tische visie op Jezus. Vier jaar gele
den is bij Ten Have te Baam een
opmerkelijk boek verschenen on
der de titel Marxisten over Jezus.
Hoe atheïstisch (godloos) marxisten
volgens hun levensbeschouwing
ook mogen zijn, vooraanstaande
auteurs als Garaudy en Kolakowski
hebben stuk voor stuk grote bewon
dering voor Jezus en voor de hou
ding van zijn volgelingen in de eer
ste eeuwen van het christendom.
Maar ja, die stonden immers veel
dichter bij Jezus dan wij en zij
hadden nog geen concilies in wier
uitspraken Jezus langzaam maar
zeker in de mist verdween. Zij leef
den ook nog vóór de keizers Con-
stantijn en Theodosius, onder wie
het christendom een macht werd
waarmee de wereld ernstig reke
ning had te houden. Jezus en de
kerk waren ontmenselijkt. Ook het
Godsbeeld was ontmenselijkt, want
de meeste christenen waren verge
ten dat God een menselijk gezicht
heeft, naar wiens beeld en gelijke
nis wij zijn geschapen.
zijn eigen hart en in de Schriften,
ontdekt hij de juiste weg, de inspi
ratie, de hoop die leven doet. Deze
weg leidt naar een samenleving, een
maatschappij die met recht mense
lijk kan worden genoemd. Tegen
zo’n maatschappijvisie zouden
Marx, Engels en Lenin nooit hun
protesten hebben laten horen. Een
godsdienst die tevens dienst aan
mensen is zou Karl Marx nooit opi
um van het volk hebben genoemd.
De God van Abraham, van Jezus,
van Bonhoeffer sust de mensen niet
in slaap. Hij zet hun hand aan de
ploeg om de wereldakker te be
werken.
Het is zinvol met Roger Garaudy
(marxist) te bedenken dat christe
nen en marxisten elkaar in hun
strijd voor een betere wereld ont
moeten op hetzelfde veld. Alles
speelt zich af in deze, onze aardse
geschiedenis. De menselijke ge
schiedenis is de enige plaats waar
het rijk van God wordt gesticht. Het
koninkrijk Gods is onder ons vol
gens Jezus zelf. Garaudy verwijst
naar de Openbaring (21:1), waarin
Johannes niet zegt dat de hemel de
plaats van de aarde zal innemen,
maar dat er een nieuwe aarde zal
zijn. Het gaat er niet om dat men
De marxist Lombardo-Radice
geeft blijk van een zuivere opvat
ting van de leer van Jezus, als hij als
karakteristieke trek van het chris
tendom ziet het geloof in de absolu
te waarde van elke mens zoals hij is.
Hierin verschilt het mensbeeld van
het christendom van dat van het
marxisme. Het marxisme kan wor
den gezien als historische leer van
collectieve en revolutionaire bevrij
ding van mensen. Ook Palmiro Tog
liatti onderkent de verschillen van
christelijke en marxistische waar
den, maar zij verdragen elkaar.
Naar Lombardo opmerkt sluit het
christelijk mensbeeld de strijd voor
de bevrijding van individuen door
een collectieve en revolutionaire
omwenteling geenszins uit. Nicara-
kernachtige gedachten en met duidelijke woorden
aan de honderden bezoekers verkondigd
worden”.
Pogingen om vanuit recreatiegemeenten meer
blijvende verbindingen te leggen met de thuisge-
meenten van de vakantiegangers hebben tot nu
toe geen bevredigend resultaat opgeleverd. Dat
tekort aan samenwerking wijt dr. Schoonheim
onder meer aan de kerkelijke organisatie, waarin
de nadruk nog steeds valt op de zelfstandigheid
van de plaatselijke gemeenten. Officieel bestaan
voor belangrijke taken, zoals de recreatie, geen
duidelijke regels. In de kerkorde van de Hervorm
de Kerk komt het woord „recreatie” als zodanig
niet eens voor, terwijl juist de recreatie voor
miljoenen mensen zo belangrijk is geworden.
„Denken-Geloven-Hopen” droeg dr. Schoon
heim op aan zijn kleinkinderen. Een veelzeggend
gebaar. Hij verbindt daaraan de hartelijke wens
dat zij verstandiger en geloviger kunnen zijn dan
hijzelf en zijn tijdgenoten. Dat zij samen met de
talloze jongeren en ouderen op onze mooie aarde
een betere samenleving gaan vormen. „Dat door
jullie en miljoenen anderen het bijbelse uitzicht
op de vernieuwde wereld nog meer geloofwaardig
mag worden”.
Ruim veertig jaar mocht dr. Schoonheim vele
intense contacten hebben met mensen van uit
eenlopende leeftijd, opleiding en overtuiging. Hij
trachtte met hen actuele levensvragen en wereld
problemen vanuit een bijbels denken, geloven en
hopen door te lichten. Het evangelie ziet hij als
„wereldomvattend”. „Het opent uitzicht op de
toekomst van Christus en wil mensen tot de
hoogste activiteit brengen voor veranderingen in
de samenleving”.
Schoonheim tekent hiervan in zijn boek slechts
een zwak beeld. Maar de vérstrekkende en diep
gaande werking van de bijbelse boodschap op
deze punten beschrijft hij zo nadrukkelijk moge
lijk. Het boek gaat aan de redelijke argumenten
van twijfel en ongeloof niet voorbij. De schrijver
redeneert ze niet weg, hij neemt ze serieus, maar
daagt de lezer reeds in het eerste hoofdstuk,
waar het „Godsgeloof” ter sprake komt wel uit
persoonlijk deel te nemen aan het geestelijke
avontuur van zoeken en hopen, van denken en
geloven. Bij het schrijven heeft hij ongetwijfeld
ook de niet-kerkelijke mens in het vizier gehad.
De vragen die op de ontdekkingsreis van gelo
ven en hopen op mensen afkomen, noemt Schoon
heim vragen „van de lange termijn”. Het kost tijd
om tot aanvaardbare antwoorden te komen. Ze
helpen echter om wakker te blijven. „Het is geen
eenvoudige opdracht te blijven geloven in God en
Zijn toekomst”, zegt hij ergens.
Dit boek een uitgave van Boekencentrum
Den Haag, 15,90 is een goede gids om oyer de
grondvragen van het leven verder na te denken.
Laat het ons genoeg zijn te weten
dat Marx het christendom van zijn
tijd heeft vervloekt, terwijl figuur
en leven van Jezus diepe indruk op
hem hebben gemaakt. Lenin heeft
zich verzet tegen een kerkelijk
christendom dat de arme zwoegers
berusting en geduld leerde met het
oog op de hemelse beloning en dat
de rijken bewoog tot liefdadigheid
in plaats van tot rechtvaardigheid.
Friedrich Engels zag in het jonge
christendom merkwaardige punten
van overeenkomst met de moderne
arbeidersbeweging. Gemeenschap
pelijk is dat beide een beweging van
onderdrukten waren. Godgelovigen
mogen hierbij bedenken dat Jaweh
zich in eerste instantie heeft doen
kennen als de God van onder
drukten.
4 Omdat er nu en dan enig geharrewaar is over communistische
docenten die geen les meer mogen geven op christelijke scholen, is
het goed zich de vraag te stellen in hoeverre christelijke docenten
bijdragen aan het christelijk gezicht van de school én van de
maatschappij. Deze vraag wordt hier niet beantwoord. Thans wordt
alleen vastgesteld dat ook joden en marxisten nadenken over Jezus
de Christus aan wie het christendom zijn naam ontleent. De inspan
ningen van de buitenstaanders leveren vaak een fris Jezusbeeld op
dat misschien meer op de oorspronkelijke Jezus van Nazareth lijkt
dan de Christus van de kerkelijke overlevering achter wie nauwelijks
Jezus van Nazareth wordt vermoed. Enige moedige christenen
hebben echter het spoor van Jezus opnieuw ontdekt. Zij kunnen de
door buitenstaanders aangegeven richting volgen
De levensbeschouwelijke ver
schillen tussen christendom en
marxisme zullen wel blijven be
staan, maar dat is maar een theorie
die het niet wettigt een marxist te
ontslaan als docent aan een christe-
lijke school. Het is wel van belang
dat de docent christelijk of marx
ist recht doet aan de fundamente
le eis mee te werken aan gerechtig
heid voor alle mensen op aarde. Dat
de christen daarbij weet juist hier
door Gods naam te eren is precies
het enige verschil tussen een goed
christen en een goed marxist. Niet
de godgelovigheid van een systeem
of partij is het criterium, maar
slechts de mate waarin de dienst
aan God al of niet concreet wordt
doorgetrokken naar de dienst aan
mensen.
Als toeristenpredikant heeft dominee
Schoonheim ervaren dat aandacht voor men-
sen-op-vakantie nieuw leven in de kerken
brengt. Hij beschrijft dat in zijn boek uiteraard
vanuit de situatie in Zuid-Limburg, maar zijn
indrukken zullen zeker overeenkomen met
wat anderen elders waarnemen.
Zodra het bewonen van campings op grote
schaal tot ontwikkeling kwam, hebben de
kerken zich actief betoond. Met kerkdiensten,
pastorale contacten, sport en spel. In het
algemeen stelt men het op prijs iemand te
vinden die bereid is over persoonlijke dingen
te praten. Maar gezien de gevarieerde sa
menstelling van de campingbevolking is het
niet mogelijk vanuit één grote kerk of geloofs
richting te werken. Propaganda voor een
godsdienstige of politieke overtuiging wordt
niet gewaardeerd. Het dienende karakter van
het werk moet altijd voorop staan
tijd losmaakt. Garaudy wijst ver
volgens op Jezus’ gebod van de lief
de. Hierin werkt Jezus als bevrij
der: niet in de zin dat hij een bepaal
de politiek of zelfs moreel program
ma wilde aankondigen, maar in de
zin dat hij alle tot. dan toe geldige
waarden in twijfel trekt. Hij breekt
met elk systeem. Christenen mogen
zich hierbij wat onzeker voelen, zij
vinden echter voor zich en de we
reld steun in de opstanding van de
Christus. In het leven al van de
eerste christenen is een ervaring
binnengedrongen die hen heeft ver
anderd en die de loop van de ge
schiedenis een beslissende wending
heeft gegeven. Alles werd mogelijk
vanaf het moment van de opstan
ding. Jezus is gekomen om al onze
barrières en grenzen te doorbreken.
Ook de dood, de laatste grens van
de mens, is overwonnen. Volgens
Garaudy is het eeuwige leven niet
een ander leven, maar een bepaalde
kwaliteit, een bepaalde verdichting
en intensiteit van dit leven, wanneer
namelijk de liefde echt wordt ver
werkelijkt als de enige manier
waarop men de dood kan be
strijden.
zich van de aarde afwendt om in de
hemel te komen, noch dat men zich
