<1
I
L
j)
ww
r
DONORS BEZORGDEN DICTATOR MILJOENENWINST
1
fl
JI
door Frank van Brakel
door Gijs Wanders
w
Opnieuw in beroep
Onverantwoord
7-
r
a
hier 20.000 arme sloebers en werklozen aan het loket.
li
h
De afdeling rechtspraak van de Raad van State
heeft onlangs bepaald dat de staatssecretaris van
volksgezondheid binnen drie maanden aan Tra-
medico BV te Weesp een vergunning moet geven
voor het importeren van het Amerikaanse bioed-
concentraat Factorate, dat lijders aan bloederziek-
te zichzelf thuis kunnen toedienen.
algemeen huiverig staat tegenover het be
trekken van bloed uit de Verenigde Staten, is
dat dat bloed in sommige gevallen afkom-
ze
m
d<
In
to
vc
h(
ur
m
D«
dc
as
in
zo
is
St<
ei<
ge
wc
va
op
dr
be
nc
all
zc
Pr
te
S3
IfeL «mm»
merciële handel in bloed toestaat. De uitspraak
doorbreekt eveneens de monopoliepositie van de
centrale bloedtransfusiedienst van het Nederland
se Rode Kruis. En de uitspraak is tenslotte belang
rijk omdat de afdeling rechtspraak van de Raad
van State, die gewoonlijk toetst hoe overheidsor
ganen wetten hebben gehanteerd, maar zelden
aanwijzingen geeft op welke manier wetten moe
ten worden uitgevoerd en er bovendien een termijn
aan verbindt.
arme'donors en het met forse winsten door
verkopen. Een schrijnend voorbeeld daar
van is de bloedbank van Nicaragua, waaraan
de verdreven dictator Somoza, in de hoeda
nigheid van zelfstandig (en van belastingen
„Twee keer per week ging ik er heen, en dan stond ik uren in de rij. Zoveel
mensen waren er. Natuurlijk is het slecht .om vaak bloed te geven, maar ik
kon niet anders. Er was geen werk en thuis moest ik een vrouw en vier
kinderen in leven houden. Stelen wilde ik niet. Dan liever dit”.
Oscar Campos Narvaéz was een van die vele Nicaraguanen die hun bloed
verkochten om zich dagelijks van een portie rijst met bonen te verzekeren.
Zijn afnemer was de bloedbank „Centro Americana de Plasmaféresis S.A.”,
door het volk simpelweg, „het slachthuis,” genoemd. Maandelijks stonden
De uitspraak doorbreekt de lijn van de Wet op
Menselijk Bloed, die normaliter alleen niet-com-
Handel drijven met mensenbloed is een
omstreden zaak. In ons land is een wet van
kracht die het behoudens noodgevallen
verbiedt. sti9 's u‘* Derde-Wereldlanden, waar de
leiders het voor een prik bemachtigen van
Des te interessanter is de recente uit- »-
spraak van de Raad van State, dat de
overheid een Nederlandse firma toch moet
toestaan een commercieel bloedconcen-
traat uit de Verenigde Stated téjmporteren.
Op deze pagina een achtergrondartikel over vrijgesteld) ondernemer, per maand ruim
deze merkwaardige kwestie. miljoen gulden verdiende. Ook daarover
Een van de redenen waarom men in het |eest u op de2e pagina
1
f
I
s
■x
■A-
Langdurige
Staatssecretaris Veder-Smit
touwtrekkerij
om handel in
1
mensenbloed
-
Somoza zoog zijn volk leeg
1
Somoza
Pedro Joaquin Chamorro
ML,
cretaris van Volksgezondheid, Hen
driks, zei op 9 maart 1977 nee. Er
kwamen schriftelijke kamervragen
over van de WD-kamerleden Dees
en Veder-Smit. De laatste naam
dient onthouden te worden. De
staatssecretaris antwoordde dat hij
geen importvergunning had willen
afgeven omdat de Wet op Menselijk
Bloed de handel in bloed op ethi
sche gronden verbiedt
werkloosheid en armoe uit te buiten. Het
volk wordt lekker gemaakt met een paar
centen en, zonder te beseffen welke de
gevolgen zijn, door vampiers leeg gezo
gen. Zelfs Hitier zou zich ervoor hebben
geschaamd”.
En het Nicaraguaanse Rode Kruis:
„Plasma mag geen commercieel pro
dukt zijn. Evenmin mag de donor met
premies worden aangemoedigd om zo
veel en zo vaak mogelijk bloed te geven.
Daarmee wordt zijn gezondheid onher
roepelijk bedreigd. Daarom is de bloed
bank een gevaar voor Nicaragua en het
is onvoorstelbaar dat de regering haar
een vitale bedrijfstak durft te noemen”.
In speciale containers kan droog bloed
plasma minstens tien jaar goed blijven.
Misschien had Francisco Bravo Lopez
voor opheldering kunnen zorgen. Hij
had immers een baan bij de bloedbank
en hij had al een paar keer wat informa
tie laten doorsijpelen over wat zich daar
binnen zoal afspeelde. Maar op de dag
van de verdwijningsaffaire wordt de
man langs een verlaten weg aangetrof
fen met drie kogels in zijn hoofd.
Hoofdredacteur Joaquin Chamorro
Cardenal van La Prensa wilde de zaak
tot op de draad toe uitzoeken. Hij kreeg
geen kans. Op weg naar zijn werk werd
hij vanuit een hinderlaag door vier man
nen beschoten en gedood.
Deze moord betekende de directe aan
leiding tot een volksopstand in Nicara
gua die uiteindelijk tot de val van Somo
za leidde. Het was gedaan met de bloed-
handel. De Nicaraguanen konden zich
wreken. Ze staken de bloedbank aan de
Carretara Norte in de hoofdstad Mana
gua in brand en heten een ruïne achter.
Tramedico tekende ook tegen de
tweede beschikking beroep aan en
kwam daardoor voor de derde keer
voor de Raad van State te staan.
Dat was op 19 juni jl. En toen bleek
er wat De staatssecretaris had de
afwijzende beschikking deze keer
wel gemotiveerd, maar het klopt
niet dat de centrale bloedbank van
het Rode Kruis voldoende prepara
ten importeert en bovendien alleen
(4f
tie
wi
sti
en
's
va
m
va
w;
on
ke
wi
pr
„h
st(
se
cr:
zei
de
-- - -r- r
De bloedbank was eigendom van de
inmiddels verdreven dictator Anastasio
Somoza. Zijn filosofie: armoedzaaiers
hebben geld nodig om niet te creperen,
ze kunnen dit krijgen in ruil voor hun
bloed. Een vorm van werkverschaffing
die van Oscar Campos Narvaéz een
wrak maakte. Al die voor zijn lichaam
noodzakelijke bestanddelen als eiwitten,
vetstoffen en vitaminen het hij zich voor
een paar tientjes afkopen.
„Vanaf de eerste week voelde ik me al
ziek. De mensen van de bloedbank wis
ten het, maar ze zeiden niets. Op een dag
klapte ik in elkaar en werd ik naar het
ziekenhuis gebracht. Pas na een week
mocht ik terug naar huis. De rekening
moest ik zelf betalen. Alleen door nieuw
bloed te geven kon ik aan geld komen”.
Voor een halve liter bloed kreeg Oscar
tien gulden. Een schijntje, vergeleken
met wat Somoza eraan verdiende. Die
verkocht het bloed voor 200 gulden per
halve liter aan de Amerikaanse farma
ceutische industrie. Dat deed hij niet
namens de staat Nicaragua, maar als
zelfstandig ondernemer. Omdat hij zich
zelf als president vrijgesteld had van het
betalen van belasting, was het half liter
tje goed voor een winst van 190 gulden.
Om een willekeurig voorbeeld te geven:
in de maand juni van 1974 kon Somoza
Maar Somoza liet het bloed stromen
en de Belgische luchtvaartmaatschappij
Sabena zorgde ervoor dat het keurig in
zakjes van vijf liter naar de VS werd
gevlogen. In dat land werd het Dioea-
plasma dan tot allerhande medicijnen
verwerkt. Medicijnen, die zwakke Nica
raguanen voor duur geld konden kopen
om zichzelf weer op de been te helpen...
Hemofilielijders hebben in hun
bloed een tekort aan factor VIII, het
deel van het bloed dat de stolling
regelt Vroeger kregen ze het ingé
bracht als ze wegens een bloeding
in een ziekenhuis werden opgeno
men. Tegenwoordig kan factor VIII
ook preventief worden toegediend.
Dat maakt wonden minder riskant.
Er zijn verschillende soorten pre
ventieve preparaten. De meest
gangbare waren tot voor kort van
een soort die diepgevroren moet
worden bewaard en derhalve alleen
in een ziekenhuis of polikliniek kan
worden ingebracht Factorate kan
thuis in de ijskast worden bewaard,
of in het koelkastje dat op reis mee
gaat Het is voor de patiënten sim
peler en voor de gemeenschap
goedkoper. De importeur schat al
thans dat de lagere prijs en het niet
hoeven inschakelen van medici
voor het inbrengen, per jaar een
miljoen kan schelen.
Tramedico vroeg op 31 januari
1977 Factorate te mogen importe
ren. De toenmalige CDA-staatsse-
na aftrek van alle kosten exact
1.272.342,91 gulden in zijn zak steken.
Het is onverantwoord, ja zelfs comple
te waanzin om tweemaal per week bloed
te geven. Eens per maand is feitelijk al te
vaak. De Nicaraguaanse arts Tono Jar-
quin: „Na elke transfusie heeft de donor
tijd nodig om te herstellen. Rust en een
uitgebalanceerd dieet kunnen hem weer
op krachten brengen. Dat betekent wel
veel verse groente, fruit en vlees eten.
Maar hoe kan een arme man dat alles
betalen? Toch zeker niet van dat ene
tientje!”
Maar beweerde Somoza niet dat elke
donor na afloop op een stevige maaltijd
kon rekenen? Donor nr. 8564, Enrique
Moran Losisiga: „Ja, we kregen een
glaasje melk en smerige rijstepap. Dat
was alles”.
Somoza maakte het bloed tot een van
de belangrijkste exportartikelen van het
Middenamerikaanse land. De gevolgen
lieten hem koud. Het idee, dat zijn on
dervoede donors er door hun aangebo
den diensten nog zieker op zouden wor
den, bezorgde hem geen slapeloze nach
ten. Kritiek kon niet uitblijven. De anti-
regeringskrant La Prensa schreef: „De
commerciële praktijken van de bloed
bank zijn in strijd met internationale
afspraken die winstbejag verbieden”.
De enige toegestane oppositiepartij
was des duivels: „Het is een misdaad om
Tramedico ging in beroep bij de
Raad van State en wees erop dat de
wet handel wél toestaat als er bij
zondere omstandigheden zijn. En
die waren er op 9 maart 1977, want
er was toen een schrijnend tekort
aan factor VIH-preparaten, in wel
ke vorm dan ook, diepgevroren,
dan wel voor huisgebruik. „Schrij
nend tekort” was de omschrijving
die voorkwam in de kamervragen
van de twee WD-kamerleden.
Toen het beroep, begin 1978, voor
de Raad van State diende, was er
volgens de staatssecretaris die op
dat moment met de zorg van de
volksgezondheid belast was ge
raakt mevrouw Veder-Smit, de
boze vragenstelster van enkele
maanden eerder geen sprake
meer van bijzondere omstandighe
den, want er was geen tekort meer.
Haar voorganger Hendriks had im
mers op 17 maart 1977, kort na het
afwijzen van de aanvrage van het
commerciële Weesper bedrijf, een
importvergunning verstrekt aan de
centrale bloedtransfusiedienst van
het (niet-commerciële) Rode Kruis,
dat het factor VHI-preparaat nu in
voldoende mate betrok van haar
zusterorganisatie in Zwitserland.
Op 3 april 1978 vernietigde de
Raad van State de beschikking van
oud-staatssecretaris Hendriks
waarbij de importaanvrage was af
gewezen. Op 9 maart 1977 waren er
nog geen Rode Kruis-importen. Op
die datum had moeten worden na
gegaan of er bijzondere omstandig-
De moeder van het slachtoffer, Maria
Eugenia Marquez: „Mijn zoon werd voor
het laatst gezien in het gebouw voor
Plasmaféresis. Ik heb overal rond ge
vraagd, maar niemand heeft hem nadien
ontmoet. Ik ben ervan overtuigd dat hij
tijdens of na de transfusie is overleden.
Hij was al maanden ziek. Totaal afge-
zwakt”.
Haar zoon werd nooit teruggevonden.
want het Rode Kruis is inmiddels
aangewezen voor de import en
voert bovendien voldoende in.
Voorts worden de ingevoerde pre
paraten nadrukkelijk onderzocht
op geelzuchtvirus. (Er wordt gear
gumenteerd dat het in de commer
ciële bloedhandel minder selectief
toegaat, men kent de verhalen van
arme Middenamerikanen, die aan
de lopende band bloed afstaan, (zie
bijgaand artikel, red.).
Maar toen gebeurde er voor Somoza
plotseling iets onaangenaams. De krant
La Prensa opende met het bericht:er
zijn sterke aanwijzingen dat de bloed
bank een van uitputting gestorven jon
geman heeft laten verdwijnen. Uit ëngst
voor moeilijkheden...”
van non-commerciële zusterorgani
saties.
Omdat er een blijvend tekort is,
want de vraag naar preventieve
preparaten neemt toe en de centrale
bloedbank van het Rode Kruis kan
die vraag niet aan, importeert ook
de bloedbank van het Rode Kruis in
Groningen-Drente. Het gebeurt
zonder importvergunning. De Van
Creveldkliniek in het medisch cen
trum Berg en Bosch te Bilthoven
importeert eveneens. Maar het
meest saillante: de centrale bloed
bank van het Rode Kruis zelf im
porteert, naast produkten van bui
tenlandse zusterorganisaties, ook
een Amerikaans produkt, Hyland.
Dit is eveneens een commercieel
produkt (voor huisgebruik), maar
dan van een concurrent van Facto
rate. En Hyland staat op gelijke
wijze onder de strenge anti-geel-
zuchtcontrole van de Amerikaanse
Food en Drugs Administration als
Factorate.
Verweerder dat is staatssecre
taris Veder-Smit heeft een en
Oud-staatssecretaris Hendriks
ander niet weersproken, aldus de
Raad van State in zijn uitspraak.
Het staat vast dat in Nederland zelf
onvoldoende factor VUI-concentra-
ten worden bereid. Om daarin te
voorzien, worden ze door de centra
le bloedbank van het Rode Kruis
geïmporteerd, en kennelijk kan dan
in de bestaande behoefte alleen
worden voorzien als eveneens pre
paraten van een commerciële on
derneming worden betrokken, die
wat betreft opzet en werkwijze niet
wezenlijk verschilt van Factorate.
Aan de kwaliteit van Factorate kan
geen overtuigend argument worden
ontleend om de gevraagde import
vergunning te weigeren, want aan
de toestemming kan de voorwaarde
worden verbonden dat Factorate in
Nederland nog eens door het Rode
Kruis op voldoende kwaliteit wordt
gecontroleerd.
Binnen drie maanden na de uit
spraak moet de staatssecretaris op
nieuw in de zaak voorzien „met
inachtneming van de uitspraak”.
Ui
heden waren die konden doen be
sluiten af te wijken van de normale
lijn van de wet dat alleen niet-com
merciële handel is toegestaan. De
(intussen opgetreden nieuwe)
staatssecretaris diende de aanvrage
opnieuw te bezien, nu met voldoen
de motivering.
Tramedico dacht van: ha, de im
portvergunning is per kerende post
binnen, want de aanvraag moet be
oordeeld worden aan de hand van
de situatie van 9 maart 1977. Die
beoordeling van de situatie is ach
teraf een misrekening. Wanneer een
overheidsorgaan opnieuw in een
zaak moet voorzien, mag acht wor
den geslagen op nieuwe, of gewij
zigde omstandigheden. Dus zei de
staatssecretaris overigens pas op
29 maart van dit jaar, kort voordat
de Raad van State uitspraak zou
doen op een verzoek van Tramedico
te bepalen dat binnen veertien da
gen een beschikking diende te wor
den gegeven opnieuw nee.
Het argument was thans: er zijn
geen bijzondere omstandigheden,
ir -
üoümalïstën^
de hoofdredakteur van La Prensa, Chamorro,
werd vermoord, worden door leden van de
Nationale Garde met traangasgranaten uit-
eengedreven.
