Wagner is voor mij het
middelpunt van de opera
Prijsvraag voor
Bronzen Ko van Dijk onthuld
cartoonisten van
Japanse krant
9
Monty Python
Manipuleren basis voor
succes van Commodores
Kerkelijk protest
tegen film van
Stipendium voor
Louis Ferron
Nordringprijs
voor componist
Van Rooyen
komende
exposities
streekgenoten
exposeren
99
Franz Marijnen vindt opera de meest totale kunstvorm
Indianen uit Peru
willen Werner
Herzog kwijt
Magritte gestolen uit
Brussels eigendom
Boek wordt duurder
Rotterdams optreden levert weinig nieuws
Waardevol wandtapijt
in Den Bosch ontdekt
9
KUNST
19 7 9
SEPTEMBER
MAANDAG 3
door Johan van Kempen
ct
Ct
»ng
int.
m.
>t mij
8
-
SCHEVENINGEN. Het komt
niet zo vaak voor dat een toneel
regisseur door de Nederlandse
Operastichting wordt aangetrok
ken voor een van haar produk-
ties. De opening van het nieuwe
seizoen, aanstaande woensdag 5
september, met Der Fliegende
Hollander van Richard Wagner
(met het Concertgebouworkest
onder leiding van Edo de Waart)
geeft zo’n uitzondering te zien.
Franz Marijnen, artistiek leider
van het Rotterdamse RO-theater,
voert ditmaal de regie. Deze in
Nederland werkende Belg is on
der meer bekend geworden door
zijn in de praktijk omgezette visie
op toneelstukken als Het Liefde
sconcilie en De Vorstenlikker is
al eerder door de intendant van
de Nederlandse Opera, Hans de
Roo, benaderd, maar het is eerst
nu dat Marijnen de uitdaging
heeft aangenomen.
-11
)9.
(Van onze kunsteredactie)
Geniet Wagner daarbij de voorkeur?
(Van onze kunstredactie)
JOOST NIEMÖLLER
X
Het is zaterdag 1 september de dag van
de „voor-generale” van de nieuwe ensce
nering van Der Fliegende Hollander
kwart voor één ’s middags. We zijn in het
Scheveningse Circustheater. De hoge ach
tersteven van een fantastisch spookschip
doemt op aan de kade, om even later weer
in het niets te verglijden. „Dames en he
ren, de proeven met de belichting zijn
afgelopen, er is nu gelegenheid voor werk
zaamheden aan de decors’,, klinkt het
aansluitend uit de luidsprekers. Franz
Marijnen, gezeten aan de regisseurstafel,
neemt even de tijd om tussen de repetities
De prijsvraag bestaat uit twee delen.
Het eerste met als thema energie en
een tweede waarvan het onderwerp vrij
is.
TOKIO (AP). De Vomiuri Shimbun,
het grootste niet-cotnmunistische dag
blad ter wereld met een totale oplage van
IJ miljoen, heeft vrijdag een internatio
nale prijsvraag voor cartoonisten be
kendgemaakt die open staat voor deelne
mers uit alle landen ter wereld.
DEN BOSCH. Medewerkers van een
antiek- en kunsthandel uit 's Hertogen-
bosch hebben dezer dagen een wandta
pijt ontdekt dat volgens hen en enkele
geraadpleegde experts moet zijn ge
maakt door de beroemde Brusselse we
ver Reinoud Boteram die van 1436-1480
in Italië heeft gewerkt en daar naam
maakte.
Wandkleden in sprang van de Haar
lemse weefster, Fenny Nijman worden
vanaf komende zaterdag tot en met 30
september tentoongesteld bij het Genoot
schap van samenwerkende ambachtskun-
stenaars (GSA) op de Kerkbrink in Hilver
sum. De expositie, die zaterdag om 15 uur
wordt geopend, bevat voorts aquatinten
van Elmar Gille en keramische sculpturen
van Marijke van Vlaardingen.
Het GSA is geopend op dinsdag tot en
met zaterdag van 10-17 uur en op zondag
van 13-17 uur.
NEW YORK (AP). Het aartsbisdom
New York heeft zich aangesloten bij het
protest van een groep orthodoxe rabbij
nen en wil trachten een eind te maken
aan de vertoning van de film Brian van
Nazareth die gemaakt is door de Britse
Monty Python-groep.
Een woordvoerder van het aartsbisdom
zei woensdag: „Het is de meest godslaster
lijke film die ik ooit heb gezien. Godslaste
ring is ook de bedoeling van die film. Wij
zijn geen fatsoensrakkers, wij zijn ten
opzichte van bepaalde dingen zeer tole
rant maar dit slaat alles”.
Mgr. Eugene Clark zei woensdag dat de
film „een bespotting is van het leven van
Christus”.
„De persoon van Christus wordt erin
Marijnen: „Bij een opera ben je als het
ware minder afhankelijk van het opbou
wen van een tekstdrama, maar er zijn dus,
zoals gezegd, veel meer emotionele aspec
ten. Daar moet je op inspelen, ook met het
maken van de beelden. Het visuele ele
ment is hier natuurlijk enorm belangrijk”.
Wat dat betreft betekent het contact dat
Marijnen vanuit de toneelwereld bij deze
onderneming continueert met decorbou
wer Jean-Marie Fiévez, hier ook een es
sentiële omstandigheid.
Er ontstaat een verplaatsing van de ac
centen volgens de bij de opera debuteren
de regisseur: „Theater kun je naar je hand
zetten, het ritme er helemaal naar je eigen
gevoelen inleggen, je kunt fileren.Je
Hoe dienen zich de verschillen in werk
wijze aan, ten opzichte van theater?
Het bronzen portret is ontworpen door de
beeldhouwster Yvon de Jong-Melly in op
dracht van het comité Gedenkteken Ko van
Dijk De kop heeft een plaats gekregen in de
galerij van afbeeldingen in de schouwburg,
waar hij vele triomfen vierde. Hij staat tussen
het geschilderde portret van acteur en toneel
leider Cees Laseur en het beeld van de
Russisch-ltaliaanse regisseur Peter Scharoff,
twee groten met wie Ko van Dijk werkte en
o er wie hij met genegenheid en waardering
sprak
Minister Gardeniers noemde Ko van Dijk als
acteur uitzonderlijk en indrukwekkend, een
komediant bij uitnemendheid zonder loos pa
thos, voor wie toneelspelen een absolute le
vensnoodzaak was. Het portret getuigt van het
feit, dat deze geweldenaar onder de toneel
spelers er niet meer is. Het is tevens een
eerbewijs, een open doekje dat niet meer
gesloten wordt", aldus de minister
„Wat de zangers betreft die dus met
een tot in de puntjes ingestudeerde partij
komen geldt dan natuurlijk: hoe krijg
ik een behoorlijke dosis acteren.Nou,
Hoe verloopt het werken met de vocale
s rlisten?
Komende zaterdag zal in het gemeente
museum De Wieger in Deurne de tentoon
stelling „Paul Citroen en de vrouw” geo
pend worden. Op de tentoonstelling zijn
ook Citroens zelfportretten vanaf het eer
ste zelfportret op zijn zeventiende jaar tot
het meest recente op zijn tweeëntachtigste
jaar te zien.
In Galerie Aan de haven in Schevenin-
gen is van 8 tot en met 30 september een
tentoonstelling te zien van het werk van
zes Ierse kunstenaars: Pauline Walsh, Pa
mela Leonard, Niamh Keenan, Joyce Gar
vey, Peter J. Dunne en George McConkey.
In de foyer van het Haagse Appelthea-
ter zijn op de avonden van de voorstellin
gen tekeningen en pastels van Leni van
Hoesel, pastels van Marion van Nieuw-
poort en decorontwerpen van Poen de
Wijs te zien. De tentoongestelde werken
hebben betrekking op de Appelproduk-
ties „Zerken” en „Een Poppenhuis” die
van 8 september tot en met 4 november in
het Appeltheater te zien zijn.
Als deze opvoering een succes wordt,
heeft het operawerk dan een vervolg?
Naast het vele bekende hitwerk dat ten
gehore werd gebracht, vielen de paar
nummers van de nieuwe elpee nu niet
bepaald op als pogingen om de beproefde
en succesrijk gebleken sound te vernieu
wen. Het publiek kreeg wat het verwacht
te. Maar dan ook niets meer.
AMSTERDAM. Aan de Haarlemse
auteur Louis Ferron (schrijver onder
meer van Turken Vesper, De Gallicische
ziekte, Gekkenschemer en Het Stierenof
fer) is door het Amsterdams Fonds voor
de Kunst een stipendium voor het jaar
IJ 79 toegekend.
Het werk, dat Decalcomanie heet, was
eigendom van prof. Chaim Perelman. De
ze had enkele weken geleden nog uitvoe
rig over het nu gestolen schilderij op het
BRT gesproken.
Andere schilderijen van de professor
werden ongemoeid gelaten.
(Van onze kunstredactie)
BRUSSEL. Uit een woning in de
Brusselse voorstad Ukkel is een schilde
rij van René Magritte met een geschatte
waarde van een half miljoen ontvreemd.
DEN HAAG (ANP). De uitgevers
hebben van de ministers van Economi
sche Zaken, CRM en Onderwijs en Weten
schappen toestemming gekregen om hun
prijzen in het algemeen met 3,75 percent
te verhogen.
blijft het overal dezelfde beproefde Tamla
Motown sound.
Om met zo’n aanpak succes te hebben,
moet je goed weten hoe de massa te mani
puleren. En dat hebben „de gezagvoer
ders" uitstekend in de vingers. Zo geven
de bandleden zelf wel even aan wanneer
er geklapt, gedanst, geroepen, dan wel stil
op de stoel gezeten moet worden voor een
„gevoelige' ballad. En het opvallend jonge
en in discokleding gestoken-publiek doet
precies wat er van hem verlangd wordt.
Big Brother is watching you.
Van de nieuwe elpee (waar het publiek,
getuige het meezingen al opvallend goed
mee op de hoogte was) werd weinig ge
speeld. Genoemd kan worden het roman
tische Still (waarbij zanger Lionel Richie
samen met een witte concertvleugel op
rees vanachter het drumstel) en het swin
gende, maar toch zachte Sail On, binnen
kort uit op singel. De grote klapper van de
avond was natuurlijk Three times a Lady,
de tot nu toe bekendste hit, meegezonden
door de vele fans. Minder bekende titels
waren If you win .Zoom, I like what you
do en het stevig swingende Too hot tot
trot.
De hoofdprijs van 1.000.000 yen (onge
veer 10.000 gulden) zal worden verleend
aan de tekenaar met de beste inzending in
beide categorieën. De jury bestaat uit een
aantal deskundigen, waaronder de beste
tekenaars uit Japan.
Prijzen van ongeveer 5.000 gulden zul
len worden uitgereikt voor de beste inzen
ding in een categorie. De tweede en derde
prijzen bedragen respectievelijk 3.300 en
2.000 gulden. Voorts wordt er nog een
aantal troostprijzen uitgereikt.
Voor de prijsvraag mag iedere vorm
worden gebruikt, zolang de prent maar
tweedimensionaal is. Verder kan iedereen
zoveel inzendingen sturen als hij zelf
wenst. De enige beperking is het formaat:
de cartoons mogen niet groter zijn dan
21.7 bij 42 centimeter.
Deelnemers moeten hun inzending ui
terlijk 5 december sturen naar: Yomiuri
Shimbun, 1-7-1 Otemachi, Chiyodaku, To
kio. Alle inzendingen blijven gedurende
een jaar eigendom van de krant.
Op 1 januari 1980 zullen in de Japanse
krant de beste inzendingen worden gepu
bliceerd.
DEN HAAG (ANP). Minister Gardeniers
van CRM heeft zaterdag in de Koninklijke
Schouwburg in Den Haag het portret van Ko
van Dijk onthuld Zij deed het in aanwezigheid
van vele belangstellenden uit de toneelwereld
e i van tal van bewonderaars van de 6 mei
vjrig jaar overleden acteur.
De boekhandel mag de winkelprijs aan
de verhoging aanpassen, aldus het minis
terie van Economische Zaken. Het betreft
prijzen voor het boekenjaar 1979-1980. De
verhoging is toegestaan op grond van kos
tenstijgingen, onder andere voor papier,
drukken, zetten en binden.
1.
De Amsterdamse kunsthandel Fijnaut
houdt van 15 september tot en met 28
oktober zijn najaarstentoonstelling. Daar
is werk te zien van Theophile de Bock.
Kees van Dongen, Huib Luns, Kees Maks.
Anton Mauve, Jaap Mes, Charlotte van
Pallandt, Pieter D’hont, Jan Sluyters,
Theophile Steinlen, Charley Toorop en
Jan Wiegers,
Andere letterkundigen die een werk
beurs krijgen van het fonds zijn Jeroen
Brouwers, Jacques Hamelink, Nicolaas
Matsier, Joyce en Co (Kees Snel en Geert
Meijzing), Bob den Uyl, Bea Vianen, Mar-
garetha Ferguson, Gerrit Kouwenaar,
Ton van Reen, Nel Bakker, Thérèse Cor-
nips en Frans Custers.
Het fonds werd hierin geadviseerd door
een commissie bestaande uit Andreas
Barnier, Rudolf Geel en W. A. M. de Moor.
voor gek gezet, voor christenen is dit een
daad van godslastering. Wij beginnen een
punt te bereiken in de 20ste eeuw dat
gelovigen helaas moeten inzien dat de
amusementsindustrie het scheppen van
dergelijke materiaal vermoedelijk niet
meer te verhinderen zal zijn”
Voor zover hij wist was het de eerste
maal in vele jaren dat het aartsbisdom
Misschien is het gek, maar corruptie en
omkoping komen zelfs in die afgelegen
gebieden voor”.
De Amerikaanse antropoloog Ted Mac
Donald verbonden aan de Harvard Uni-
versiteit, kent Evaristo en zijn stam echter
persoonlijk en is het volledig met Herzog
oneens.
Franz Marijnen: „Dat is zeker mogelijk
ja, in de eigen interessesfeer dan wel te
verstaan. Niet in het circuit, met een in
tendant die nog een toverfluitje over
heeft. Maar al zit het er eigenlijk wel in dat
deze Fliegende Hollander naar mijn zin
wordt, je weet toch nooit hoe de reacties
van buiten zullen zijn. Dingen die mij
bevallen worden meestal niet gewaar
deerd en andersom. Zo’n Vorstenlikker
bijvoorbeeld mijn hele Zij/zat er in is
tot ónder de oppervlakte gekraakt. Maar
de confrontatie met de muziekpers is na
tuurlijk een nieuwe ervaring, ’t Is af
wachten”.
BOSTON (AP). Een Peruaanse
Indianenstam, de Aquaruna, heeft de re
gering in Lima verzocht de Westduitse
cineast Werner Herzog te verwijderen
van zijn land. Dit werd vrijdag gemeld
dior het Amerikaanse dagblad The Bos
t< n Globe.
Volgens de Globe hebben vier Aguaru-
na in Lima een petitie met 2000 handteke
ningen afgeleverd, waarin staat dat Her
zog de stam door zijn werkzaamheden
heeft „getraumatiseerd en intern ver
deeld”. De vier overbrengers van de peti
tie hebben vier dagen nodig gehad om de
hoofdstad, te voet en per kano, te be
reiken.
Evaristo Nugkuag Ikanan, die zichzelf
opwerpt als leider van de 25.000 zielen
tellende stam, vertelde dat hij en zijn drie
metgezellen bij het ministerie van Land
bouw op de stoep zullen blijven zitten tot
van die kant een beslissing is genomen om
Herzog de toegang tot het stamgebied te
ontzeggen.
Herzog zelf, die momenteel in San Fran
cisco verblijft zegt dat hij twee contracten
heeft waarin de Aguaruna van de Wa-
waimgemeenschap hem verlof geven om
op hun grondgebied opnamen te maken
voor de film „Fitzcarrldo”. Herzog is van
plan om in de maand januari van het
volgend jaar te gaand raaien.
„We doen Evaristo een proces aan zijn
broek”, vertelde Herzog. „Hij is niet eens
lid van de Wawaim-gemeenschap. Het
probleem met Evaristo is, dat hij een
goede opleiding heeft genoten en dat hij
ons met financiële eisen heeft benaderd.
„Ja, Wagner beheerst inderdaad duide
lijk mijn interessedomein. Voor mij is dat
het middelpunt van de opera”. Marijnens
mening die overigens door velen wordt
gedeeld is dat Wagners opera’s stuk
voor stuk uit identificatie van de compo
nist geboren zijn. Net als Goethe in diens
Tasso, hervindt Wagner zich dan in mythi
sche figuren. En speciaal bij Der Fliegen
de Hollander is die indentificatie gemak
kelijk uit Wagners biografische gegevens
re reconstrueren. Wagner is zélf Der Hol
lander”, beweert de temperamentvolle re
gisseur met onwrikbaar vaststaande
overtuiging. „Tijdens zijn vlucht uit Riga
hij had enorme schulden en leefde in
onmin met zijn eerste vrouw Minna
raakte hij tijdens zijn oversteek van de
Oostzee met zijn schip in slecht weer. En
daar ontstonden de motieven voor Der
Fliegende Hollander. Wagner was de do
lende. Daarom laat ik hem ook op een
gegeven moment, samen met Ludwig en
een aantal andere historische figuren, op
het schip in beeld brengen”.
In Pulchri Studio in Den Haag zijn
twee exposities ingericht. Tot en met 13
september zijn er aquarellen van Haagse
stadsgezichten te zien van Grada Bou-
man. Tot en met 16 september hangen er
tekeningen, aquarellen en schilderijen te
kijk van Ton Pape. Beide tentoonstellin
gen kwamen tot stand met medewerking
van de Jacob-Marisstichting.
ROTTERDAM. Zeer terecht schreef de Engelse pers over de recentelijk versche
nen elpee „Midnight Magic” dat de Commodores op hun lauweren waren gaan rusten,
o^der het motto dat je aan een eenmaal gevonden succesformule niet meer moet
s eutelen. Het concert dat de zwarte funkgroep zaterdagavond als afsluiter van het
Rotterdamse Casa Nova-festival in de Ahoy-hal gaf (een tweede optreden volgde de
dag erop in de Amsterdamse Jaap Edenhal) kon dat beeld alleen maar bevestigen.
HILVERSUM (ANP). De Nederland
se componist en arrangeur Jerry van
Rooyen heeft op het Internationaal Nord-
ringfestival 1979 voor lichte muziek dat
deze week in de Ierse hoofdstad Dublin is
gehouden, de prijs voor het beste arrange
ment gewonnen met de inzending Wat zou
Hendrik de Achtste ervan zeggen?
De produktie van dit op oude muziek
geïnspireerde programma had Han Reizi
ger. Het Nederlandse team van artiesten,
dat de produktie uitvoerde, was samen
gesteld door de NOS-radio.
Aan het festival in Dublin werd deelge
nomen door artiestenteams uit negen ver
schillende Westeuropese landen. Het
Noorse team won de prijs voor de beste
produktie, de Nordring Radio Price 1979.
New York openlijk critiek had geleverd
op een film.
Deze gaat over het leven van ene Brian
van Nazareth, iemand die tegen zijn wil
als messia is geboren op eerste kerstdag,
die zich aansluit bij het Judease volks
bevrijdingsfront en dan door de Romei
nen wordt gekruisigd.
De film wordt in de VS uitgebracht door
Warner Brothers. Deze onderneming
heeft doen weten niet de bedoeling te
hebben mensen te kwetsen en het te be
treuren als dit was gebeurd. „De film is
een satire, een verlakkerij, en zo moet
men hem dan ook bekijken”.
Brian van Nazareth draait ondertussen
voor goed-bezette zalen in New York. De
kritiek had over het algemeen de film
gunstig beoordeeld.
„Haast teveel om op te noemen”. Maar in
werkelijkheid verschilt de ene discojurk
natuurlijk niet zoveel van de ander. Zo
ook met de Commodores: het ene num
mer mag een beetje zoeter klinken, er is
soms een overgang van country-achtig
naar hardrock-achtig, maar in wezen
Eigenlijk past geen groep zo goed bij het
Casa Nova-festival als juist de Commodo
res. Hun ideologie (als je dat grote woord
hier tenminste mag gebruiken) was name
lijk exact hetzelfde: geef je consumenten
de illusie dat ze kunnen kiezen uit een
ruim aanbod, maar draag er ondertussen
zorg voor (want dat is tenslotte een eerste
voorwaarde voor het massaproduktie-ap-
paraat) dat alles in dezelfde banen wordt
geleid. Werkelijk persoonlijke uitingen
zijn dan ongewenst. Zo werd er op de
Casa Nova een uitgebreide hoeveelheid
aan allerhande artikelen aangeboden.
door uw verslaggever te woord te staan.
Beweeglijk gebarend, maar toch heel
ontspannen reageert hij direct en uitge
breid op de hem gestelde vragen. Of ’t
naar z’n zin gaat? „Ja hoor”, antwoordt
hij op gemoedelijke toon, „maar die laat
ste dagen zijn natuurlijk wel zenuwen-
werk. ’t Is me ook nogal geen gigantische
opdracht. Bij zo’n generale zijn meer dan
driehonderd mensen betrokken. Dan voel
je echt wel een hele verantwoordelijk
heid”, zegt hij ernstig en nadrukkelijk, om
er geruststellend aan toe te voegen: „Nou
ja, ik ben er wel rustig bij gebleven hoor”.
Franz Marijnen blijkt geen moeite te
hebben om zijn huidige activiteiten te
motiveren: „Voor mij is opera de meest
totale kunstvorm. Emoties worden er met
een haast constante regelmaat aangebo
den. Onvergelijkbaar met de situatie bij
toneel: Het theater is op sterven na dood.
Er is helemaal geen sprake meer van een
morele impact, een hartstoot voor onze
tijd, die er toch mee gegeven zou moeten
worden. Ja sorry hoor, ik ben daar héél
pessimistisch over”.
„Met toneelstukken zitten we zó met die
verdomde ratio! We leven in een tijd dat er
blijkbaar enorm veel geluld moet worden.
En dat terwijl de menselijke geest hele
maal niet zo rationeel werkt. Ik streef dan
ook naar een soort podium waarbij je
afrekent met de logica. Ik hou dan ook
van onvolmaakte stukken. Met alle res
pect hoor, voor schrijvers, als Tsjechov,
van de zogenoemde Pieces bienfaites.
Maar om mezelf kwijt te kunnen heb ik
onvolmaakte stukken nodig. De onmoge
lijkste situaties door een emotionele la
ding van hoge intensiteit waarmaken, mo
menten overbelichten, brandpunten aan
leggen. Het gaat er voor mij alleen maar
om dat de mensen gepakt worden. Ze
moeten kunnen meesidderen. Dat is wat
ik zoek en wat ik ook zeker wel binnen de
beperkingen van zo’n libretto kan
vinden”.
De waarde van het tapijt is nog niet
becijferd. Volgens de antiek- en kunsthan
del gaat het om een „voor de kunstwereld
opzienbare ontdekking”.
Op het tapijt komt een voorstelling voor
die vermoedelijk Bathseba betreft. Bote
ram zou het tapijt in 1449 hebben geweven
in opdracht van de hertog van Conzaga.
Als voorbeeld zou een werk van de Mantu-
ese schilder Andrea Mantegan hebben
gediend.
Minister Gardeners van CRM bij onthulling van het portret van acteur Ko van Dijk die
vorig jaar overleed.
■A Franz Marijnen: Ik ben hier gezegend met een groepje kunstenaars die het allemaal tot een
feestje maken.
werkelijk, dan ben ik hier gezegend met
een groep kunstenaars, die het allemaal
tot een feestje maken. Zoiets kan ook een
hel zijn hoor (veelbetekenende blik)! Maar
hier; vanaf de eerste dag klikte het. Er
was meteen een prima soort van laborato
riumsfeer. Een werksfeer waar je bij thea
ter alleen maar van kunt dromen”.
bent immers ook niet afhankelijk van
iemand die met een maatstafje zwaait! Al
heb ik eigenlijk een heel eenvoudige mise-
en-scene, er moest soms toch wel even
flink geknokt worden. Maar vredevol
hoor! (lacht). We hebben uiteindelijk heel
bevredigende schikkingen kunnen
treffen”.
De samenwerking met dirigent Edo de
Waard blijkt overigens deze zomer al ter
dege te zijn voorbereid tijdens het Wag-
ner-festival in Bayreuth, waar Marijnen
De Waarts verrichtingen in Lohengrin
van nabij volgde. Een situatie van waaruit
via vruchtbare discussies een harmoni
sche basis kon worden aangelegd voor de
gezamenlijke uitwerking van het nu on
derhanden zijnde project.
