amsterdciml
haarlem
JACOB BIJL VERFILMT GENERATIE CONFLICT IN POLDERDORP
Deze week bij Europa Meubel
Meeneem meubelen met
iooi-opbouwmogelijkheden.
Coma mikt op oer-angsten van publiek
Clandestiene handel in menselijke organen levert spannende momenten op
EUROPA MEUBEL
BEVERWIJK
Coma
Truffaut
Meeslepend
,™-Jl
rUMHiEfti-AMSTERCMMK
James Dean
lis
17
FILM
SEPTEMBER
VRIJDAG
7
19 7 9
Club 8, alleen bij Europa Meubel.
7000 m2 woonsfeer.
1
„Dit kan ons allemaal overkomen”,
zegt een onheilspellende stem in het
begin van „City on Fire” die deze
week in Lido te zien is. Wat het dan
wel is wat ons allemaal boven het
hoofd hangt, krijgen we in de daarop
volgende film te zien, waarin door
onvoorzichtigheid een middelgrote
Amerikaanse stad tot de grond toe
afbrandt.
111 **^^ix* LET AFSLAG ZAANDAM
Club 8: Skandinavische
kwaliteits meeneem meubelen in een
handige draagdoos. Doordacht en
duurzaam, 25 elementen met 1001
combinatiemogelijkheden. In een wip
heeft u een bergkast, bed, stereo- of
wandmeubel.
Er is bijvoorbeeld een boeken
kastje van 80x40x24 cm al vanaf f78,-.
Het Amsterdamse programma heeft er deze week twee aanwinsten
van betekenis bij te boeken: de Nederlandse film „Tiro!” van Jacob
Bijl en „Die Ehe der Maria Braun” van Rainer Werner Fassbinder.
Voor Jacob Bijl is „Tiro!” zijn eerste lange speelfilm nadat hij naam
gemaakt had met twee kortere films, „Zwartziek” uit ’73 en „Scrim”
van drie jaar later. Beide films hebben in ons land relatief weinig
aandacht gekregen, in tegestelling tot het buitenland waar ze op
tientallen internationale festivals vertoond werden en op tv versche
nen. Vooral „Scrim” met Geraldine Chaplin in een der hoofdrollen
werd, met name in de Franse pers, uitvoerig behandeld en bewon
derd.
;J
L -
Charles Boost
i
•fr Scène uit Anne et Muriel.
(ADVERTENTIE)
O
Eerst draait de onverlaat aan alle moge
lijke kranen in de fabriekshal en laat
tenslotte olie ontsnappen uit een reservoir
die zich langzaam verspreidt in de rich
ting van de volkswijk waar het nablus-
singswerk nog aan de gang is. Men be
grijpt wat er gaat gebeuren, de olie vliegt
in brand en keert in omgekeerde richting
als een aangestoken lont terug naar de
raffinaderij waar de explosies in kort
tempo elkaar opvolgen en een vuurregen
over de stad veroorzaken waartegen geen
brandwacht opgewassen is. De ontrui
ming van een zojuist op die dag geopend
ziekenhuis en andere reddingsacties vul
len de film, waarin trouwe bekenden uit
rampenfilms als Henry Fonda (ditmaal
brandweerkommandant), Ava Gardner
en Shelley Winters zich proberen staande
te houden.
Boeiender dan deze bij elkaar geraapte
sensatie en ellende is de film „Coma” die
in Roxy te zien is. Een clandestine handel
in menselijke organen, waarvan in coma
gebrachte patiënten de ongewilde donors
zijn, beheerst het verloop der gebeurtenis
sen in deze film van Michael Crichton,
oorspronkelijk scenarioschrijver („The
Andromeda Strain”), later schrijver-re-
gisseur van „West World” en nu regisseur
van de door hem voor de film bewerkte
roman „Coma” van Robin Cook.
Het onderwerp is luguber maar Chrich-
ton legt het accent voornamelijk op het
thrilleraspect van de roman. Dit maakt dr.
Susan Wheeler (Genevieve Bujold) tot
centrale figuur in een opwindende speur
tocht naar de schuldigen die in een Bos
tons ziekenhuis met voorbedachten rade
en op ingenieuze manier patiënten in een
comatoestand brengen, waarna ze afge
voerd worden naar een instituut buiten de
stad om er kunstmatig in leven te worden
gehouden tot er zich behoefte in duur
geprijsde organen aandient.
Dr. Wheeler komt op het spoor van deze
misdadige praktijken door de ontdekking
dat een groot aantal patiënten in coma
geraakt, vaak na een onbetekenende ope
ratieve ingreep. Bij nader onderzoek
blijkt haar dat bij de verdoving voor een
operatie op listige wijze een kleine hoe
veelheid koolmonoxide aan de patiënt
wordt toegediend, waardoor deze onge
acht de aard van de operatie in coma
geraakt. Als dr. Wheeler haar onderzoek
voortzet, blijkt ze van verschillende kan
ten bedreigd te worden zodat ze niemand
uit haar onmiddellijke omgeving meer
durft te vertrouwen en in haar eentje
verder vecht.
Het levert enige uitermate spannende
momenten op in een film die een gewone
thriller zou zijn geweest als de plaats van
handeling niet een ziekenhuis was met
zieken, al dan niet misdadige doktoren,
doden en half-doden en niet te vergeten de
immense vriesruimte waar de patiënten in
coma „bewaard” blijven. De producent
van de film mag wel zeggen dat evenals in
„Jaws” ook in „Coma” de opzet aanwezig
is aan te sluiten bij de oerangsten van het
publiek.
Overigens zijn er weer juweeltjes van
nachtvoorstellingen te signaleren. Behal
ve Ettore Scola’d „C’Eravamo tanto Ama-
ti” (We hielden zoveel van elkaar) dat in
Studio geprolongeerd is, kan men bij
Roxy terecht voor een at oudere Truffaut
die hier draait onder de titel „Anne et
Muriël” maar destijds (maart ’73) in pre
mière ging als „Les deux Anglaises et le
Continent.”
Het scenario is een bewerking van een
roman van Henri-Pierre Roché die al eer
der stof voor een film van Truffaut gele
verd heeft, namelijk voor „Jules et Jim”.
Diezelfde bron van inspiratie is duidelijk
merkbaar als men beide films vergelijkt:
„Les deux Anglaises” is een opzichtige
variant op „Jules et Jim”. Was er bij die
laatste film sprake van twee vrienden en
een vrouw (Jeanne Moreau”) in „Les deux
Anglaises” krijgen we te maken met twee
zusters en een man (Jean-Pierre Léaud),
twee werelden vertegenwoordigend, En
geland en het continent, waarmee dan
Frankrijk bedoeld wordt.
De film bestaat uit een reeks ambivalen
te gevoelssituaties die Claude achtereen
volgens doorloopt als hij in etappes ken
nismaakt met de beide dochters van een
vriendin van zijn moeder, eerst met de
levenslustige Anne, later met de meer
terughoudende Muriël. Bij de een is liefde
een spelletje, bij Muriël echter gaat het om
een ernstige zaak en Claude die uiteinde
lijk het diepst betrokken is bij Muriël,
heeft niet veel over voor de grote liefde.
Als er zich te veel complicaties aandienen,
trekt hij zich terug en blijft alles bij het
oude. Truffaut omschreef zijn werk als
„een film over gevoelens” en in deze aan
duiding ligt al besloten dat er uiterlijk
weinig opmerkelijke actie te bespeuren
valt. De actie zit ditmaal in de beweeglijk
heid van gevoelens die steeds variëren bij
de ontmoetingen tussen de zusjes en de
continentale Claude. En daaruit ontstaat
EUROPA
MEUBEL
Fassbinders „Die Ehe der Maria Braun”
die in Alhambra 1 en de Movies 1 te zien is,
is een meer curieuze dan meeslepende
film die ingepakt zit tussen een foto van
Hitler en een van Helmuth Schmitt en
daarmee suggereert dat het verhaal van
Maria Braun’s huwelijk nauw verbonden
is met, zo niet als symbool gebruikt wordt
voor het parallel lopende politieke leven
in de Bondsrepubliek.
We beginnen in 1943. Op het ogenblik
dat Maria in de echt verbonden zal wor
den met de frontsoldaat Hermann Braun
ondernemen geallieerde vliegtuigen een
luchtaanval die de bij het huwelijk be
trokkenen het geiproviseerde „Stan-de-
samt” uitjaagt en plat op de grond dwingt,
in welke ongemakkehjke houding de
plechtigheid gecontinueerd en de huwe-
lijksacte getekend wordt. Zo begint het
Dat is het einde van een overwegend
door zijn dialogen komisch werkende
film, ditmaal geschreven door Peter Mar-
thesheimer en Pia Fröhlich, maar met de
humoristische dialogen van Fassbinder
die uiteraard meer heeft willen vertellen
dan een sprookje van liefde en eeuwige
trouw. Hij heeft in Hanna Schygulla een
voortreffelije actrice gevonden om vief en
pienter alle voordelen te halen uit de
noodsituatie waaruit Duitsland na 1945 al
te snel geholpen is. Ziet men haar als de
gepantserde Germania die via allerlei ille
gale verbintenissen met de Amerikaan
Bill en met de zakenman Oswald er weer
snel bovenop kwam, dan ontstaat er een
dubbele bodem die de eenvoudige ge
schiedenis van Hermann en zijn trouwe
ega een pikante bij-betekenis geeft. Ziet
men dat niet zo zitten dan blijft een goede,
maar zeker niet de beste Fassbinder over
die als altijd afstandelijk, cynisch en bijna
liefdeloos zijn verhaal filmt, ditmaal met
meer geld dan waarover hij vroeger kon
beschikken en daarom zonder de eenvoud
en directheid die dat vroegere werk ken
merkte.
huwelijksleven van Maria (Hanna Schy
gulla) dat voorlopig een middag en een
nacht duurt want Hermann moet weer
naar het front en Maria gaat samen wo
nen met haar moeder die weduwe is en
haar grootvader die zelfs te oud is voor de
„Volkssturm”. In deze wat macabere slap-
stick-achtige stijl opent de film die een
ode is aan de trouw van Maria.
Zij spaart, laat een huis bouwen, weet
via een rechtsgeleerde een vervroegde
vrijlating van Hermann te bewerkstelli
gen, maar als ze hem aan de gevangenis
poort wil afhalen, is hij al eerder vertrok
ken, een brief achtelatend waarin hij zegt
in het buitenland een eigen leven te willen
opbouwen, vóór hij haar voor de tweede
maal zal vragen met hem te trouwen. Het
wordt weer wachten voor Maria. Oswald,
haar industriële minnaar die, zonder dat
zij het weet haar man een paar maal in de
gevangenis heeft opgezocht, is zo getrof
fen door deze sprookjesachtige trouw van
beide kanten dat hij zijn vermogen per
testament aan het bruidspaar van ander
halve dag vermaakt. Kort daarop sterft
hij in het buitenland. Hermann keert ein
delijk terug en nadat ze van de notaris
hebben gehoord dat ze vermogend zijn,
vindt er een ontploffing plaats, al dan niet
opzettelijk veroorzaakt door Maria.
ft
Geert de
Jong
en
Matthias
Maat
in Tiro!
Als de oorlog voorbij is en treinen vol
verlofgangers uit het oosten komen,
wacht zij dagenlang met een bord, waarop
Hermann’s naam, op het station. Ver
geefs, maar dat woord wil ze niet kennen.
Hermann leeft, daar is ze van overtuigd en
voor hem blijft ze zelf leven. Op de zwarte
markt ruilt ze gebruiksvoorwepen voor
voedsel en ’s avonds en ’s nachts bedient
ze in een Amerikaanse cltib waar ze de
goedhartige neger Bil leert kennen en mee
naar haar bed neemt. Op een ongelegen
ogenblik staat Hermann ineens voor haar
neus. Zij krijgt een oorvijg en met Bill
gaat Hermann een gevecht op leven en
dood aan. Het wordt Bill’s dood want
Maria kiest de partij van Hermann en
slaat Bill met een fles op het achterhoofd.
een film vol sfeer en afwisseling, met
emoties die onuitgesproken blijven of
aanleiding geven tot misverstanden. Een
oase, zoals meer bij Truffaut te midden
van het doorsnee-repertorie van hevige
sensaties, dramatische gebaren en onech
te intriges.
zoon en enige volwassen vrienden geïntro
duceerd worden Tegelijk wordt iets
merkbaar van de gespannen verhouding
tussen de arrogante en kort aangebonden
vader en de onaangepaste zoon die de
wereld der volwassenen met zijn leugens
en conventies met achterdocht, zo niet
met haat bekijkt.
Bij de eerste beelden kunnen we nog
denken dat vuurtjestokende kinderen de
dreigende ramp op hun geweten hebben,
want er ontstaat in de volksbuurt Birch
wood met veel houten huizen door dat
gevaarlijke spelletje, een flinke uitslaande
brand waarmee de overigens direct para
te brandweer nogal enige moeite heeft.
Maar dat gevaar kan toch nog in de kiem
gesmoord worden en blijkt alleen gediend
te hebben als voorwarmertje.
ten juist zijn. Voor Tom die het polderland
als „zijn” gebied beschouwt, is deze gang
van zaken een nieuwe aanleiding om zijn
vader te haten.
Uit deze explosieve situatie kunnen
slechts ongelukken voortkomen en die
gebeuren dan ook tot Tom een dramati
sche oplossing vindt voor al zijn pro
blemen.
Tom is dus duidelijk de sleutelfiguur in
wat er zich af speelt in „Tiro!” en het is
jammer dat regisseur Bijl dit karakter
niet wat meer uitgediept en gemotiveerd
heeft. De houding van de jongen is van het
eerste ogenblik af negatief en afwijzend
en van een emotionele groei naar het
tragische slot is nauwelijks sprake. Daar
door blijft de film op een nogal eentonige
manier voortdobberern. De gezinssituatie
blijft zoals ze in het begin getekend is, met
dit verschil dat broer en zuster een toe
vluchtsoord creëren op de zolder van het
huis, waardoor ze zich nog meer kunnen-
isoleren van de rest van het gezin die in
hun domheid en passiviteit wel wat al te
veel de cliché-figuren zijn geworden die
uit films over soortgelijke generatiecon
flicten bekend zijn.
Dit zijn zwaarwegende bezwaren tegen
een film die voortreffelijke elementen be
vat, vooral op het visuele vlak maar te
kort schiet in psychologische nuances en
in een meer originele aanpak van „rebels
without a cause” zoals de eerste James
Dean film heette, waar het conflict tussen
opgroeiende jeugd en in hun gewoontes
vastgeroeste ouderen aan de orde kwam.
In de probleemstelling van toen en nu
blijkt weinig veranderd, terwijl er toch
sindsdien motieven en argumenten zijn
bijgekomen en veranderde verhoudingen
die het conflict dan wel niet hebben opge
lost maar aan een dramatisering ervan
toch wel nieuwe mogelijkheden en aspec
ten hebben toegevoegd, die ik in „Tiro!”
gemist heb.
Niettemin blijft het laatste werk van
Jacob Bijl een verzorgde en vertoonbare
film die deze week in negen theaters ge
draaid wordt, wat Amsterdam betreft in
City 7.
een originele vorm te vinden voor dit in
alle toonaarden besproken conflict.
Origineel is in ieder geval de plaats die
Bijl voor zijn film heeft uitgekozen, een
polderdorp temidden van water en riet
landen, een geïsoleerde woonplaats voor
dr. Alex Vieren (Julien Schoenaerts), zijn
vrouw Edith (Alma) en hun beide kinde
ren Tom (Matthias Maat) en Lilly (Geert
de Jong). In de openingsbeelden wordt dit
wonderlijke land van rechte sloten en
rietkragen visueel prachtig gebruikt tij
dens een eendenjacht, waarbij vader en
Tijdens de rechtszitting neemt Her
mann de schuld op zich en krijgt enige
jaren gevangenisstraf. Dat versterkt Ma
ria in haar levensplan, zij wil voor Her
mann leven en voor hen beiden een toe
komst verzekeren. Haar nieuwe vriend
wordt een rijke industrieel (Ivan Desny)
die haar opneemt in zijn textielzaak waar
zij een leidende kracht wordt met een
onvoorstelbaar zakelijk instinct. Men
rfoemt haar de Mata Hari van het Wirt-
schaftswunder. In het bed dat zij met
velen deelt, krijgt zij de zakelike informa
ties die zij overdag in practijk brengt.
Tirol: verzorgd maar
niet diepgravend
Wil men een algemene formule opstel
len voor het nu met „Tiro!” uitgebreide
werk van Bijl dan zou men kunnen zeggen
dat de filmer relaties tussen mensen on
derzoekt en op hun houdbaarheid be
proeft. In „Zwartziek” gaf hij een verslag
van de verhouding tussen man en vrouw
op een critiek ogenblik van hun huwelijk,
in „Scrim” ging het om de wisselende
gevoelens van twee vrouwen die van een
zelfde man gehouden hebben, en nu in
„Tiro!” staat de steeds slechter wordende
relatie tussen een opgroeiende zoon en
zijn conventionele vader centraal.
Een generatie-conflict dus, sinds James
Dean een vaak gebruikt probleem dat
inmiddels, bovendien nu ook tot bijna alle
Nederlandse huiskamers is doorgedron
gen. Daardoor heeft Jacob Bijl zich wel
van een onmiddellijk herkenbaar drama
tisch motief bediend maar tegelijk ook
zichzelf voor de moeilijkheid geplaatst
In Luxor tenslotte kan men kennisma
ken met een oude en inmiddels klassiek
verklaarde film van Elia Kazan, het in
1955 gemaakte „East of Eden” naar een
roman van John Steinbeck. De film speelt
in 1917, plaats van handeling is Monterey
in Californië. Kort voor Amerika zich in
de Europese wereldoorlog stort, speelt
zich in Monterey een familiedrama af,
waarbij twee broers, Cal en Aron Trask
een heimelijke strtijd voeren om de gunst
van hun vader te winnen.
Cal, gespeeld door de onvergetelijke Ja
mes Dean, is de moeilijke puber die
emotioneel in de knoop zit en denkt dat
zijn vader hem niet mag en zijn broer
Aron voortrekt. Wat aanleiding geeft tot
conflicten en nog meer wanbegrip. Vader
Adam Trask heeft een ijsfabriek en doet
eerste proefnemingen met groente vers te
houden door middel van ijs, experimen
ten die later hun houdbaarheid zullen
bewijzen maar in dit stadium leiden tot
het faillissement van de zaak.
Tussen dit alles door speelt de liefde van
Abra (Julie Harris) die met Aron verloofd
is maar langzamerhand meer gaat voelen
voor diens grillige en meer romantische
broer Cal. Uit die ingrediënten bouwt
Kazen een aangrijpend drama op dat zo
wel gebonden is aan de periode waarin
het speelt als aan het typische Afrikaanse
dorpsleven van die tijd. Om die reden en
om de legendarische James Dean in een
van zijn weinige creaties te zien, is een
nachtelijk bezoek aan „East of Eden” al
leszins de moeite waard.
In de Stuido-matinees kan de jeugd
nog steeds genieten van „Donald is niet in
z’n Eendje” en Palace presenteert op die
vrije middagen „Vrolijke Piraten”.
die zijn door onlust ingegeven theorieën
gretig overneemt. Het mooie natuurge
bied wordt bedreigd door de industrieel
Stedeling (Arnold Gelderman) die een
deel van het waterland uitgezocht heeft
om te laten dempen ten einde er een
fabriek neer te zetten. En daartoe heeft
vader Vieren een stuk van zijn grondge
bied verkocht, zonder daarover zelfs met
een enkel woord met zijn zoon te praten,
het zelfs in eerste instantie te ontkennen
als Tom hem vraagt of bepaalde geruch-
„City on Fire” speculeert op groter
vuurwerk. En het is al gauw duidelijk dat
daarvan de olieraffinaderij die ongeveer
midden in de stad gebouwd is en waar
over al critische geluiden te horen zijn
geweest uit de monden van verontruste
burgers die zowel bezwaar maken tegen
de fabriek om zijn lucht- en milieuverpes-
tende werking als om de gevaren van
explosie of andere catastrofale neven-ef-
fecten. Maar zelfs die raffinaderij is in
wezen onschuldig aan de ramp die ons is
toegezegd. Daar moet een ontslagen em
ployé voor opdraaien die amok gaat ma
ken in het bedrijf dat hem zo onrechtvaar
dig behandeld heeft.
Tom zoekt in zijn rol van rebellerende
zoon steun bij zijn zuster Lillie die haar
broer bewondert in zijn opstandigheid en
BEVERWIJK
PARALLELWEG 43
AAN DE WEG
VELSERTUNNEL-ZAANDAM
TEL 02510 - 29018 L'l
XEMSKEM» «KvtRWUK
S MAANDAGSMORGENS GESLOTEN
DONDERDAG KOOPAVOND TOT 21 UUR
PW
S'
I?'
I
F
