EX-TWEEDE KAMERLID JAKOB TIEDE VELLENGA:
Nederland rustig „onweerland
i
fe
GEEN TORNADO’S WEL VEEL BLIKSEM
r
Hf
lip
F
■3
25
VRIJDAG
7
SEPTEMBER
19 7 9
1
(Van onze redactie binnenland)
„Het werk als Kamerlid vraagt dermate de volle man, dat je het met het grootst
mogelijke plezier en vol overgave moet kunnen doen. Nou, dat was in mijn geval
niet meer mogelijk, ik had er niet zoveel lol meer in. En dan ben ik als Fries, of
gewoon als Jakob Vellenga, het type van alles of niks”. De 58-jarige Jakob Tiede Vellenga
overrompelde begin augustus de gewestelijke secretaris van de Partij van de
Arbeid met een brief, waarin hij deze zonder veel omhaal van woorden op de
hoogte stelde van zijn voornemen om in het nieuwe parlementaire jaar niet meer in
de Tweede Kamer terug te keren.
ï<- Jakob Tiede Vellenga
Geen kwestie
van niet
tegen je
verlies kunnen
eind
hoog
Het werd onbegrijpelijk genoemd
dat iemand die zo lang in de politiek
zit en uit tientallen voorbeelden kan
weten dat bestuurlijke posities al
lerminst zeker zijn (er hoeft maar
dit te gebeuren of je ligt eruit), zo’n
conclusie zou trekken. Vellenga:
„Iedereen die mij kent, weet dat ik
zoveel verkiezingen en beslissingen
heb meegemaakt, dat ik mij daar
heel goed van bewust ben. Dat
neem je, als je in zo’n partij en in
zo’n functie zit”.
Vellenga ontdekte vorig jaar no
vember voor het eerst dat er zich bij
hem verschijnselen van moeheid
voordeden, van een zekere mate
van verzadiging: „Een Kamerlid uit
Friesland heeft meer dan honderd
percent energie nodig om zijn werk
echt goed te kunnen doen. Hij is een
halve week van huis in Den Haag en
de rest van de week is hij druk
bezet, in het bijzonder in Friesland,
het Noorden, maar als landelijk
werkend Kamerlid eigenlijk in het
hele land. Ik merkte de laatste tijd
dat ik daarvoor de accu vaker
moest opladen dan vroeger”.
Sommigen hebben volgens Vel
lenga die motieven niet goed weer
gegeven of aangevoeld: „Er is in
derdaad een relatie met het Kamer-
voorzitterschap dat ik geambieerd
zou hebben, maar anders dan som
migen zich voorstellen. Sommigen
zien het rechtstreeks: hij kan niet
tegen zijn verlies en nu stapt hij op.
Maar zo simpel ligt het. niet”.
„Het is allemaal puur menselijk
of misschien ook wel kleinmense
lijk. Bovendien had ik verwacht dat
het gewestelijk bestuur mijn brief
en de daarin genoemde motieven
wel in de pers zou brengen, als zij
met de opvolger rond waren. Maar
dat is achteraf dus allemaal wat
spijtig verlopen”.
Een tropische cycloon is in feite
hetzelfde als een wervelwind of een
tornado, maar dan op een veel gro
tere schaal. In al deze gevallen is er
sprake van een draaiende luchtbe
weging rond een lage-luchtdrukge-
bied. De tropische cyclonen zijn
veel groter dan de tornado’s, daar
om duren die cyclonen ook veel
langer.
Tropische cyclonen ontstaan bo
ven het zeer warme water in de
tropische gebieden. De verwarmde
lucht stijgt op boven het water. Om
dat er lucht wegstroomt ontstaat er
een gebied met een luchttekort: een
gebied met een lage luchtdruk. We
niet meer het werk dat je alle dagen
gedaan hebt, maar je blijft in het
parlement functioneren. Het geeft
je misschien nieuwe impulsen en
langzamerhand ga je je daarop in
stellen en verdring je de gedachte
om te stoppen”.
Als men de bevolking in een be
dreigd gebied wil evacueren, moet
men wel over communicatiemoge
lijkheden in het bedreigde gebied
beschikken. Dat laatste was niet het
geval bij een van de grootste ram
pen in de historie die een cycloon op
De fractie besloot echter met een
kleine meerderheid niet Jakob Vel
lenga, maar Dick Dolman kandi
daat te stellen. Een correct en rede
lijk besluit volgens hem: „Een hele
boel mensen uit andere fracties zei
den: je moet wel kandidaat blijven,
want we willen je graag hebben,
maar ik heb meteen gezegd dat je
dat natuurlijk niet kunt maken bij
ambtswoning voor de Kamervoor
zitter zou zijn vrouw in de gelegen
heid stellen ook zo nu en dan over te
komen naar Den Haag.
„Desondanks waren er nog heel
wat Kamerleden die op mij wilden
stemmen, maar dat heb ik hen ern
stig ontraden. Een nieuwe voorzit
ter van je eigen partij moet er toch
zo duidelijk mogelijk uit komen.
Het is achteraf dan ook jammer dat
hij toch nog onder de honderd stem
men is gebleven”.
De verkiezing van Dolman bete
kende voor Vellenga weer een psy-
de Partij van de Arbeid. Als de
fractie officieel een kandidaat stelt,
dan moet je je daarbij neerleggen”.
chologische klap: „Dat gevoel van
onbehagen kwam toen in verhevig
de mate terug, maar het leek mij
verstandig om de beslissing om er
mee te kappen, waar ik vorig jaar al
mee rondliep, te nemen zolang ik
nog in de sfeer van het Binnenhof
zat. Ik heb daarom het reces afge
wacht en intussen hier en daar ad
vies ingewonnen bij enkele vertrou
welingen. Joop den Uyl heb ik in die
tijd ook gezegd dat hij er ernstig
rekening mee moest houden dat ik
zou opstappen”.
jaar. Er worden thans pogingen ge
daan de cycloon wat te temmen,
bijvoorbeeld door het inzaaien van
de wolken met zilverjodide. Deze
methode heeft nog geen noemens-
waardig succes opgeleverd.
Deze daling is een gevolg van het
feit dat we nu meer in steden wonen
en van de uitvinding van de blikse
mafleider. Tijdens een onweer is
het in een huis of stad veiliger dan
op het platteland. Als u in het vrije
veld wordt overvallen door een on
weer, zoek dan geen bescherming
onder een boom. Het beste is neer
gehurkt het einde van het onweer af
Onweer kan ons echt overvallen,
omdat onweerswolken heel snel op
gebouwd kunnen worden. Er zijn
twee soorten onweerswolken. De
ene soort ontstaat ten gevolge van
opstijgende lucht boven een warm
oppervlak, de ander onstaat als bij
botsing van warme en koude lucht
de warme lucht door de onderschui
vende koude lucht wordt opgetild.
Die tweede soort, het onweer dat
samenhangt met een front, komt bij
ons het meeste voor.
Jakob Vellenga: „Dat is zo, maar
het wezenlijke verschil is, dat dit
politieke werk zo nauw luistert. Je
moet niet alleen je werk daar (in
Den Haag) goed doen, maar je moet
ook hier steeds je achterban binden
en in toespraken de mensen voor
lichten en inlichten over alle moge
lijke vraagstukken. De laatste tijd
kwam ik erg vermoeid terug uit
Den Haag, soms op vrijdagmorgen
met de eerste trein, dan was ik niet
Zoals bekend pakte het anders
uit: Griet Visscher bedankte voor
het Kamerlidmaatschap, omdat zij
zich te oud vond en Irma van der
Wal trok zich bij nader inzien terug,
omdat haar Duitse afkomst „gevoe
ligheden” zou kunnen oproepen.
Het werd tenslotte een man: Heine
Keuning.
„Klaas Dankert was inmiddels
Gedeputeerde en na hem kwamen
Griet Visscher en Irma van der Wal.
En ik herinner mij nog levendig die
gewestelijke vergadering, waarop
de Rooie Vrouwen met man en
macht geprobeerd hebben om dat
klaar te krijgen. Ik zag dit dus als
een leuke oplossing en een beetje
als compensatie voor mijn eigen
gevoel van: je verlaat nu de troep,
kan dat eigenlijk wel?”
wolk naar de andere of van de wolk
naar de grond geschieden.
De ontladingsbuis die wij als blik
sem zien, is slechts 15 cm breed
doch vele honderden meters lang.
Maar toen werd het januari 1979:
„Zonder dat ik daar zelf over nage
dacht had, kwamen mijn fractie en
ook alle andere fracties in de Kamer
bij mij met de suggestie: als Vonde
ling weggaat, moet jij maar Kamer
voorzitter worden, daarvoor zou ik
in hun ogen bepaalde kwaliteiten
bezitten. Wel, eerst wuif je dat weg,
maar later denk je: hé, dat is zo gek
nog niet, als je op die stoel zit, doe je
(Door drs. Chriet Titulaer)
De tropische cycloon David
die onlangs een spoor van ver
nieling trok in het Caraïbisch
gebied en in de Amerikaanse
staat Florida vergde meer dan
duizend mensenlevens. Op een
kleine schaal werd nog niet zo
lang geleden ook in ons land tol
betaald. Een voetbalwedstrijd
werd overvallen door een on
weer: één dode en vier gewon
den. De vraag is: kunnen we
deze fatale ongelukken voor
komen?
te wachten. Vermijd ook het water.
Tijdens een onweer is zwemmen
zowel als varen in een boot relatief
gevaarlijk.
Passages als „Ik heb besloten de
knoop door te hakken en verdwijn”
en „Ik ben enige weken niet bereik
baar” lieten er geen misverstand
over bestaan dat het Vellenga me
nens was en dat er na dertien jaar
Kamerlidmaatschap niet meer op
hem kon worden gerekend. Omdat
Anne Vondeling enige maanden
eerder al naar het Europese parle
ment in Straatsburg was verhuisd,
was ineens een einde gekomen aan
de Friese tandem Vondeling-Vel
lenga, die jarenlang in politiek Den
Haag als een gegeven werd be
schouwd en daar moeilijk leek weg
te denken.
Overigens is Nederland met 20
onweersdagen per jaar een „rustig”
land. In het Middellandse-Zeege-
bied moet men rekenen op 30 on
weersdagen per jaar, maar er zijn
ook plekjes op aarde in Afrika en
Zuid-Amerika waar het bijna de
helft van alle dagen onweert. Het
ontstaan van onweer hangt samen
met opstijgende lucht en met onder
koelde druppels water en ijskristal
len in die lucht. Ten gevolge van
deze processen vindt er in een half
uur tijd eerst een opladen en daar
na een ontlading van een wolk
plaats. De ontlading kan van de ene
Tropische cyclonen komen, zoals
de naam al zegt, alleen in tropische
gebiedeh voor. In de VS worden ze
„hurricanes” genoemd, in Zuidoost-
Azië taifoens en in Australië Willy
Willy’s. Sedert de Tweede Wereld
oorlog worden tropische cyclonen
in het Atlantische gebied aangeduid
met meisjesnamen. Sinds een paar
jaar ook met jongensnamen. Men
begint elk jaar met een naam die
begint met de letter A en werkt zo
het alfabet af. De reeks namen
wordt voor het begin van het jaar
afgesproken.
Vaak wordt er niet slechts één cel
lucht opgeladen en ontladen maar
een groot aantal. Onweer duurt
hierdoor vaak langer dan een half
uur, tot enkele uren toe. Omdat het
hele proces van het ontstaan van
onweer zich zo snel afspeelt, kun
nen we echt worden overvallen
door onweer. Zo komen we aan de
spreekwoordelijke donderslag bij
heldere hemel. Als u er mee wordt
geconfronteerd, zoek dan indien
mogelijk een bebouwde omgeving
op. Vermijd het open veld en schuil
zeker niet onder een alleenstaande
boom.
Jacob Vellenga heeft in zijn dertienjarige loopbaan als parlemen
tariër vijf verschillende fracties meegemaakt. Hij behoorde tot de
oude garde, waarvan na zijn vertrek en dat van Anne Vondeling
alleen Joop den Uyl en Joop Voogd nog zijn overgebleven. De
onder invloed van alle vernieuwingen sterk veranderde sfeer in de
PvdA-fractie heeft geen enkele rol gespeeld bij zijn besluit om op te
stappen. Die sfeer is volgens Vellenga altijd goed geweest. Zijn
besluit moet uitsluitend worden toegeschreven aan wat zijn WD-
collega Annelien Kappeyne van de Coppello eens „metaalmoe
heid” heeft genoemd: „En die draait veel korter mee dan ik”.
Jacob Vellenga, wiens enige functie op het ogenblik die van
ambtenaar van de burgerlijke stand is, is als Kamerlid altijd een
onafhankelijke man geweest, die zijn eigen wegen ging en geen
enkele behoefte voelde zich aan te sluiten bij bepaalde „kliekjes”
binnen de fractie. Hij was de laatste tijd voorzitter van de vaste
Kamercommissie (en van de fractiecommissie) voor Binnenlandse
Zaken en lid van de commissies van CRM en Antilliaanse Zaken.
Daarvoor heeft hij jarenlang zijn paadje schoongeveegd op het
terrein van sociale zaken. Hij was het die indertijd als eerste heeft
gepleit voor de koppeling van de AOW aan het minimumloon; zijn
motie werd verworpen. In een latere fase hebben anderen de zaak
weer opgepakt.
„Ook onjuist is, dat men mijn
besluit te veel in verband heeft ge
bracht met de toestanden in de par
tij, met het royement van de „drie
van Groningen” bijvoorbeeld en
van christelijke zijde werd beweerd
dat christen-socialisten als ik hun
slinger niet meer zouden hebben in
de Partij van de Arbeid. Nou, dat
heeft er allemaal niets mee te ma
ken. Het is gewoon een beslissing
van deze ene man, die sommigen
goed en anderen fout zullen vinden,
maar die ik heb genomen nadat ik
daar maanden heel sterk mee bezig
ben geweest en in juli in verhevigde
mate”.
De adviezen van intimi varieer
den van bijval tot: „zit de rit fot ’81
uit en doe het wat kalmer aan” en
„wacht tot je zestig wordt”: „Dat
had dan nog net een jaar kunnen
duren, zondag word ik 59. Maar dat
vond ik erg kunstmatig. Bovendien
redeneerde ik zo: Kees Zijlstra
volgt Vondeling op en die heeft het
nodige in zijn bagage, dus die redt
zich wel”.
„Degene die mij zou opvolgen,
zou echter aan een jaartje kamer-
Momenteel worden cyclonen in
tensief bestudeerd bijvoorbeeld
door een vliegtuig in het centrum
van een cycloon, het bizarre 50 km
grote oog, een angstig stiltegebied,
te laten vliegen. Er werd ook een
wereldomvattend project naar het
ontstaan van cyclonen uitgevoerd.
Aan de zuidkust van
Puerto Rico werden de
golven eind vorige
maand hoog opge
zweept door „David'
gaan spreken van een cycloon als in
deze depressie tenminste wind
kracht 12 (dat is 119 km per uur)
wordt gemeten. In de praktijk
blijkt, dat het water een tempera
tuur van minstens 27 graden Celsi
us moet hebben om een tropische
cycloon te laten ontstaan.
De cycloon heeft normaal een le
vensduur van ongeveer negen da
gen, maar bij uitzondering worden
wel cyclonen die vier of vijf weken
duren geregistreerd. Een cycloon
kan 500 km groot zijn en tijdens de
passage van een depressie kunnen
windsnelheden tot 360 km per uur
worden gemeten. Juist omdat de
cycloon een verschijnsel is dat een
levensduur heeft van vele dagen,
kan men vaak de bevolking van
bedreigde gebieden waarschuwen
en evacueren. Zo’n grootscheepse
evacuatie is nu in Florida op gang
gekomen. In het algemeen worden
cyclonen tijdig ontdekt. Vooral
weersatellieten hebben ertoe bijge
dragen dat men een cycloon meteen
na zijn ontstaan opmerkte.
zijn naam schreef. Op 12 november
1970 kwamen naar schatting
300.000 mensen in Bangladesj ten
gevolge van een cycloon om het
leven. De hele wereld zag enkele
dagen tevoren de ramp al aanko
men, maar de mensen in het be
dreigde gebied konden niet gewaar
schuwd worden.
lidmaatschap niet zoveel hebben,
als je vanaf 1981 weer zou meed
raaien. Als hij in september erin
zou komen, dan heeft hij tenzij
Van Agt „ploft” - twee jaar om zich
in te werken, dat is net genoeg. Met
als bijkomend voordeel, en daarin
schuilt achteraf mijn grote teleur
stelling, dat het een vrouw zou
worden”.
Het besluit van Vellenga, zeggen
sommigen, zou niet zo elegant zijn
tegenover zijn kiezers, die hem voor
vier jaar hun vertrouwen hebben
geschonken. Bovendien: iemand
van zijn leeftijd die in een fabriek
aan de lopende band staat, kan ook
niet zomaar de pijp aan Maarten
geven.
Een politieman uit
Kansas maakte vorige
maand deze foto van de
onheilspellende trechter
van een tornado, die
overigens geen schade
aanrichtte.
Omdat weersatellieten ons in
staat stellen mensen te waarschu
wen en te evacueren, daalt de tol die
cyclonen eisen. Van 1920 tot 1944
stierven er in de VS gemiddeld 170
personen per jaar ten gevolge van
een cycloon. In de jaren '60 was dat
nog slechts 50 per jaar. De schade
die cyclonen aanrichten wordt jaar
lijks groter. In de VS alleen rekent
men op 1 miljard gulden schade per
Zo’n voorzitterschap opende ook
perspectieven voor zijn gezinsleven.
Ging hij de laatste tijd vaak met
tegenzin dinsdagmorgen in Leeu
warden op de trein om liefst don
derdagmiddag al weer terug te ke
ren, de aanwezigheid van een
„Je analyseert die zaken mis
schien later pas, maar als een soort
graadmeter beschouwde ik dit: ik
was in 1976 en 1977 de Sinterklaas
van het Binnenhof geweest, daar
had ik een groot plezier in en vol
gens anderen had ik daarmee ook
een leuk succes, maar toen men mij
daarvoor vorig jaar weer benader
de, had ik daar helemaal geen zin
in, ik was toen eigenlijk al een bee
tje „down”. Dat was dus al een
eerste aanwijzing dat ik, los van die
kandidatuur voor het Kamervoor-
zitterschap, gedacht zou hebben
aan beëindiging van de periode”.
Vellenga is, een kleine maand la
ter, weer te bereiken. Net terug van
zijn „onderduikadres” op Terschel
ling, waar hij met zijn vrouw de rust
heeft gezocht en in het begin elk
contact met de buitenwereld heeft
vermeden en geen krant heeft inge
keken, is hij graag bereid zijn be
sluit nader toe te lichten: „Ik heb
dat niet eerder gedaan, want eind
juli was ik zo moe en afgepeigerd;
ik dacht: ik schrijf nu eerst die
brieven (aan gewestelijk secretaris
Joop van den Berg en aan fractie
voorzitter Joop den Uyl - red.), dan
ben ik daar van af”.
eens naar bed geweest na een nach
telijke zitting”.
„En dan moet je zaterdagmorgen
op een gewestelijke vergadering al
weer present zijn met een goed en
oppeppend verhaal. Wel, daar kon
ik niet meer tegenop, dan was ik
zaterdagavond volkomen aan het
eind van mijn Latijn. Vroeger had
ik daar geen last van, generatiege
noten als Vondeling en Den Uyl
hebben dat nog niet, maar ik denk
dat die mentaal en fysiek beter zijn
toegerust”.
Vellenga kan terugkijken op een
zeer werkzaam leven in de politiek.
Wat gaat hij nu doen? „Ik hoop dat
er over niet te lange tijd weer enkele
jobs komen wat dichter bij huis.
Nee, ik heb nog niets op het oog en
ik heb nog geen speciale aanbiedin
gen gehad. Het is ook mijn stijl niet
om, zoals Jaap Boersma, weg te
gaan en dan twee weken later be
kend te laten maken dat je bij de
OGEM zit; dan zou je inderdaad
gaan denken dat het één verband
houdt met het ander”.
Onlangs is Heine Keunig (61)
beëdigd als zijn opvolger. Er gaan
geruchten dat de ontslagbrief van
Jakob Vellenga niet in de Tweede
Kamer is voorgelezen, omdat deze
hatelijkheden zou bevatten aan het
adres van de Partij van de Arbeid.
Vellenga, eerst verbaasd omdat hij
het voor het eerst hoort, dan na enig
nadenken: „Ja, ik weet waar dat op
slaat; op een PS-je onder de brief.
Daarin had ik geschreven dat wan
neer er enige woorden aan mijn
afscheid zouden worden gewijd, ik
liever niet zou hebben dat de nieu
we voorzitter dat zou doen”. Dus
toch een competentiestrijd tussen
beiden?
„Dat zit er natuurlijk wel een bee
tje in, ja, hoewel Dick Dolman en ik
altijd uitstekend hebben kunnen
opschieten. En dat is nog het geval.
Maar voor mezelf vond ik het toch
wat moeilijk te verwerken, als uit
gerekend hij bij mijn afscheid iets
zou moeten zeggen. Achteraf zeg je:
had dat PS-je maar achterwege ge
laten
Met cyclonen heeft ons land
overigens niet veel te maken. Met
bliksem wel. In Nederland sterven
nu per jaar gemiddeld zes personen
ten gevolge van blikseminslag. Mer
kwaardig genoeg lag dat cijfer
vroeger veel hoger. Van 1909 tot
1918 stierven er in ons land gemid
deld 15 personen per jaar door de
bliksem.
Een ontladingsbuis wordt gevormd
door een voorontlading gevolgd
door een hoofdontladine in dezelf
de buis die slechts 0,001ste seconde
duurt. In de ontladingsbuis wordt
de temperatuur 25.000 graden Celsi
us. De lucht zet door deze hoge
temperatuur uit. Het is de uitzetten
de lucht die de donder veroorzaakt.
De stroom die in de ontladingsbuis
wordt gemeten kan oplopen van
10.000 tot 200.000 Ampère.
