Nieuwmarktbuurt wil blijvend teken van verzet in metrostation
Schuilkelders voor
duizenden mensen
Zonnewarmte
9.-
Wonen
Holzbauer, Bijvoet en Holt
hebben elkaar gevonden
fetfe
0.-
„Goed Gebit”
si -MF7
V
Burgemeester Polak vol verwachting naar Den Haag
n
gil
„Zie je dat
gat in de
muur? Dat
is het
kunstwerk.”
y^-
num-
w
Foyer
ZTJImïïim
AMSTERDAM
SEPTEMBER
1 2
19 7 9
WOENSDAG
onder redactie van Theo van der Kaaij
METRO-ARBEIDER:
rf-
«■BMW»*
:ttes
30%
vaar-
De architekten Holzbauer, Bijvoet en Holt heb
ben elkaar gevonden. Zij achten een combinatie
van de plannen voor het nieuwe Amsterdamse
stadhuis en nieuw operagebouw zeer wel moge
lijk. De heren hebben vlak voor het afgelopen
weekeinde zelfs een maquette kunnen tonen van
de bouwwerken zoals die op het braakliggende
Waterlooplein zouden kunnen verrijzen.
De slopersbal hangt, compleet
met ingedrukte muur, gaten en
scheuren zijn zichtbaar en oude
heipalen die door het plafond
prikken worden provisorisch ge
stut. Een metro-arbeider heeft zo
zijn eigen kijk op het projekt:
„Zie je dat gat in de muur? Dat is
het kunstwerk”.
azuur!
1
f
gS
K
aag.
wit,
>ruin,
S3R....
is <-
1975.
in de
Maart
Oorlog
Nieuwmarkt
buurt. Het
k stadsbestuur
wil de metrolijn'
L dwars door de
h woonwijk laten
lopen richting
station, maar
stuit op fel ver
zet van buurtbe
woners. Een leger van duizend tot
de tanden gewapende politieman
nen valt een rij huizen aan op de
Rechtboomssloot. Met traangas,
gummiknuppels en een tank wor
den de bewoners gedwongen de
panden te verlaten. Niet lang
daarna bezwijkt de eerste muur
onder het zware gebeuk van de
slopersbal.
WUSRS
i
■P’W W
SWf s eMM
W; MB
f 'rWwl
i
i
dan esthetisch
ür Gigantische stalen deuren kunnen de metrostations gasdicht afsluiten.
I
Liever grimmig
a
vele
:herp
rekt.
In diepe stilte heeft de Dienst Bescherming Bevolking afdeling Amsterdam
onlangs proeven genomen met gasdichtheid van de ondergrondse metrostations.
„Om de bevolking niet te verontrusten” wordt aan de proeven geen enkele
ruchtbaarheid gegeven.
moeite waard blijken om op dat station
Nieuw markt de reis even te onderbreken.
Hier lijkt het of de caissonbouwers heb
ben gespot met alle wetten van zwaarte
kracht en waterdruk. Zo recht en gaaf als
de metrobuis kilometers lang vanaf het
Amstelstation is aangelegd, zo’n wanorde
is het hier. Her en der uit het plafond
schieten houten heipalen van de huizen
bovengronds naar beneden, gestut door
een netwerk van stalen H-profielen. De
wanden van het metrostation vertonen
scheuren en gaten en kijk, bovenaan het
trappenhuis van het station bij de Ko-
ningsstraat hangt een kolossale slopers-
bal, dezelfde die destijds de vernietiging
inluidde van honderden huizen in de
Nieuwmarktbuurt.
De bal heeft zojuist een fatale slag toe
gebracht aan een stuk muur dat nu op
instorten staat. Dan verstart het beeld. Er
valt geen brokje puin naar beneden. De
doffe dreun echoot slechts na in de oren
van de pauzerende reiziger. Verbijsterd
vraagt hij zich af wat hier bij de Nieuw-
markt in godsnaam gebeurd is.
a- De slopersbal, die destijds de vernietiging l
inluidde van honderden huizen in de Nieuw- j
marktbuurt, hangt nu in het metrostation. I
(foto Lex van Rossen) K
KT VS
de stad. Opvangen met een constructie. Ze
niet uit de weg gaan. Laten zien dat er
bovengronds geleefd wordt als een onder
gronds bewijs van het bestaan van die
mensen, van die huizen, die er niet meer
zijn. Dat wil dit projekt bewust maken”.
Roel van den Ende werkt aan een dia
presentatie die continu in het metrosta
tion zichtbaar moet zijn. Elke twee maan
den een ander programma dat slaat op het
roerige heden en verleden van de buurt,
zo wil het kunstenaarscollectief. Precies
dit onderdeel van het totaal wordt door
het gemeentebestuur nog even aangehou
den voor goedkeuring. Al het andere is
akkoord op basis van een begroting van
ruim 200.000,-.
Ook teksten en foto’s krijgen een defini
tieve standplaats in het beruchte metro-
Griepink: „We zijn niet teleurgesteld in de
uitvoering. We zijn zelfs redelijk tevreden.
Vanaf het begin zijn we er zelf steeds bij
geweest”. Het metrostation Nieuwmarkt
is nog slechts bereikbaar via een smalle
houten trap die uitkomt in een betonnen
put. Er wordt hard gewerkt aan de rails,
perrons en betegeling.
Burgemeester Polak heeft al gezegd heel snel met plannen
en maquette naar Den Haag af te reizen om premier Van Agt
op de hoogte te stellen van het jongste broedsel van de
bouwmeesters uit respektievelijk Wenen en Haarlem. Polak
zal Van Agt mede kunnen delen dat het nieuwe plan een
besparing oplevert van een dikke tachtig miljoen gulden.
Bovendien is het glasoppervlak drastisch teruggebracht,
waardoor tegemoet gekomen wordt aan het bezwaar van de
regering als zou het oorspronkelijke stadhuisontwerp een
energieslurper van de eerste orde zijn.
Om de dames en heren bestuurders in Den Haag alvast
vriendelijk te stemmen, zij moeten uiteindelijk de meeste
miljoenen fourneren voor het projekt, heeft burgemeester
Polak laten uitrekenen dat, mits snel begonnen, omstreeks oud
en nieuw van 1984-’85 de opera, ook muziektheater genoemd,
in gebruik kan zijn. Merkwaardig genoeg blijft het Amster
damse gemeentebestuur toch nog vasthouden aan de oor
spronkelijke ideeën: stadhuis op het Waterlooplein en opera
aan de Ferdinand Bolstraat. De lelijke streep die premier Van
Agt op 9 april door de Amsterdamse rekening haalde met
totale afwijzing van de plannen zit het gemeentebestuur nog
danig dwars. B. en W. blijven van mening dat Den Haag
beloftes uit het verleden met voeten heeft getreden. Een
.optimistische burgemeestel Polak afgelopen weekeinde: „De
B. en W. van Amsterdam willen in de
Indische Buurt 127 woningen en 19
wooneenheden voor jongeren laten bou
wen, uitgerust met zonnecollectoren. De
woningen krijgen wel een normale cen
trale verwarming: de collectoren moeten
aanvullende energie leveren. Er zijn in
Nederland nog enkele van dergelijke
woningbouwprojecten, onder meer in
Zoetermeer en Amstelveen.
De woningen in de Indische Buurt
moeten worden gebouwd voor het ge
meentelijk woningbedrijf. De stichtings-
kosten worden geraamd op ruim 18,4
miljoen gulden. De maandhuur voor een
woning zal bijna 333 gulden zijn, die
voor een „jongereneenheid” ruim 175
gulden. Bij het ministerie van Economi
sche Zaken en de Europese Commissie
is subsidie aangevraagd in verband met
de zonnecollectoren.
spreid met als thema „van zoet wordt je
niet goed”. Onder de schooljeugd van 6
tot 12 jaar zal een kleurwedstrijd wor
den gehouden. Op de affiches zal een
lachend meisje te zien zijn van wie de
tanden ernstig zijn aangetast door tand-
wolf en gebitsziekte. Volgens project
coördinator Joop Meijer is na de actie
van vorig jaar gebleken dat „een wat
harde, schokkende aanpak de beste re
sultaten oplevert”. Ook zou het publiek
deze platen waarderen.
Om informatie te geven aan jongeren
die in Amsterdam betaalbare woon
ruimte zoeken is voor de derde maal het
„Amsterdams Jongeren Woonboek” uit
gegeven. De regels in de warwinkel van
het wonen worden kort en duidelijk uit
eengezet. Naast alle mogelijkheden bij
het zoeken naar en het huren van woon
ruimte bevat het boekje een grote hoe
veelheid adressen van instellingen, bu
reaus en gemeentelijke diensten. Het is
een uitgave van het Stedelijk Overleg
Jongerenhuisvesting en is te bestellen
bij het SIKH, tel. 020-222938, kosten
2,75 exclusief verzending.
Met gigantische stalen deuren kunnen de stations Wibautstraat, Waterlooplein en
Nieuwmarkt afgesloten worden, waarna schuilkelders ontstaan voor ettelijke dui
zenden Amsterdammers. De ondergrondse ruimtes zijn bestand tegen bom
aanvallen vanuit de lucht, radio-aktieve straling en gaswolken. Speciaal in de
stations aangebrachte installaties zorgen voor overdruk, luchtverversing en zuive
ring van water en lucht. Er zijn ook voedselpakketten opgeslagen.
Amsterdam heeft de kunst afgekeken van Rotterdam. Hier neemt de BB sinds
vorig jaar proeven met de gasdichtheid en het functioneren van de noodinstallaties
in de metrostations. In Rotterdam bieden de zeven ondergrondse stations plaats aan
30 000 mensen. Volgens de berekening: twee personen op een vierkante meter.
De Amsterdamse metro moet over dik een jaar op 13 oktober 1980, rijden over het
volledige trajekt van Bijlmermeer naar Centraal Station. Op dit moment worden de
stations van betegeling voorzien en de kilometers rail verankerd in de bodem.
Wanneer de metro rijdt zal de aankleding van de stations nog lang niet gereed zijn.
Zo is het nog onzeker waar de toegang vanaf het nieuwe stadhuis annex muziekthea
ter naar het station Waterlooplein komt, enkele toegangen tot de stations Nieuw
markt en Centraal Station zullen niet klaar zijn en bovendien zal het Stationsplein
voor het CS volgend jaar nog het beeld van een chaos te zien geven, omdat nog jaren
gemoeid zijn met de reconstructie.
De gemeente Amsterdam heeft geld geréserveerd voor kunstwerken in de metro
stations. (Totale kosten metro: tegen de 1,2 miljard gulden). In het station Nieuw
markt zijn de kunstwerken van zeer bijzondere aard, wat blijkt uit bijgaand verhaal.
In het station Waterlooplein komen vitrines met archeologische vondsten, wan
dschilderingen en verlieiite voetstappen. Het CS krijgt ondergronds schilderingen
^van metro’s in diverse wereldsteden.
station. In de gaten en scheuren van Bert
Griepink komen sterk uitvergrote foto’s
van de sloopaktiviteiten van destijds. Tine
Hofman krijgt ruim baan om teksten aan
te brengen op zuilen en perrons. „Wonen
is geen gunst, maar een recht”, krijgt een
ereplaats. Tine zegt er zelf over: „Altijd is
er over ons gelopen, onze belangen, gevoe
lens, verknochtheid aan de buurt, ver
driet, vrijheid, eigenwaarde en toekomst.
Dit alles is met voeten getreden. Een paar
sporen willen we daarvan achterlaten, een
paar fundamentele beginselen van ons
verzet, een paar teksten in de vloer”.
De kunstenaars zijn de afgelopen we
ken hard aan het werk geweest in de
metroput om samen met metselaars en
timmerlui de verschillende onderdelen
van het projekt klaar te krijgen. Bert
Oktober 1980. Het is ruim vijf jaar ver
der en de metrobuis is klaar. Passagiers
komen van het landelijke station Gaas-
perplas in de Bijlmermeer in krap twintig
minuten op het Centraal Station. De reis
gaat, via Wibautstraat, Weesperplein, Wa
terlooplein en Nieuwmarkt. Het zal de
-i
Houten heipalen laten zien dat
er bovengronds geleefd wordt.
En dat is precies de bedoeling geweest
van het kunstenaarscollectief dat verant
woordelijk is voor de aankleding van het
metrostation Nieuwmarkt. Als er één
brief van het gemeentebestuur aan de
bewoners van de Nieuwmarktbuurt aan
leiding heeft gegeven tot minachting,
emotie en tweespalt, is het wel die van
twee maanden na de gewelddadige ontrui
ming van de huizen. Of de bewoners voel
den voor inspraak bij het bepalen van het
soort kunstwerken in het zo gehate metro
station. De mensen beseften dat dat hele
maal niet kón. Daarvoor lagen de afschu
welijke gebeurtenissen nog te vers in het
geheugen. Bovendien had van de meesten
dat metrostation er nooit mogen komen.
Drie jaar later kwam de gemeente op
nieuw met de vraag naar de Bewoners
raad van de Nieuwmarktbuurt: willen jul
lie invloed uitoefenen op de kunstwerken,
doe het dan nu, anders geven wij zelf de
opdracht. Op een buurtvergadering in de
cember vorig jaar viel de beslissing na
urenlang roerig en emotioneel discussië
ren. De kernvraag kwam steeds weer te
rug: „Moet je nu wel of niet iets in die
metro doen, die door de meeste buurtbe
woners nog steeds afgewezen wordt. Moet
je je laten spannen voor het karretje van
degenen die aan de ene kant komen met
de knuppel en aan de andere kant met
geld?”
Op twee bewoners na ging de vergade
ring akkoord met het voorstel van de
gemeente. Twaalf kunstenaars en buurt
bewoners kregen de opdracht te studeren
op versieringen. Uitgangspunt was dat de
grimmigheid daarvan zwaarder moest
wegen dat de esthetiek.
Een groepje van vijf bleef over: Louis
van Gasteren, Bertus Griepink, Jan Sier
huis, Tine Hofman en Roel van den Ende.
Zij vonden elkaar in een projekt dat moet
uitdrukken wat voor waardevols er in de
Nieuwmarktbuurt leefde en wat verwoest
werd voor de aanleg van de metro. De
buurtbewoners waren enthousiast over de
eerste schetsen en maquettes van het col
lectief. Elke kunstenaar heeft de filosofie
achter zijn aandeel in het projekt onder
woorden gebracht. Verantwoordelijk
voor het ophangen van de slopersbal is
Jan Sierhuis: „Deze bal is het synoniem
van geweld. Een blijvend teken van ver
zet. Machteloos hebben wij immers moe
ten toekijken naar de afbraak van onze
woningen en de vernietiging van ons leef
milieu”.
Bertus Griepink maakt de scheuren en
gaten in de caissonwand: „Bewoners zijn
gedwongen te vertrekken uit de Nieuw
marktbuurt. Met minachting van mense
lijke verhoudingen worden massa’s men
sen van tekentafel naar tekentafel gescho
ven. Het bankroet van dit denken wordt
uitgedrukt door de scheuren en gaten in
de metrowand”.
Louis van Gasteren beeldt de wortels
van de stad uit: „Iedereen kan éfen metro
bouwen. Een kwestie van geld en tech
niek. Maar wat weegt zwaarder: bouwkos
ten of menselijk leed? Uzelf zou wegen
zoeken om geen huizen te slopen, geen
palen uit de grond te trekken, niet deze
buurt te beschadigen, niet de mensen te
verjagen. U zou alles doen om de huizen te
laten staan op hun palen: de wortels van
onderhandelingen daarover duren nog steeds voort met Den
Haag, maar ons alternatief is misschien acceptabeler”.
Wie in het kostenaspekt duikt van stadhuis en opera steeks
zich in een wespennest. Deskundigen slaan elkaar met miljoe
nen om de oren en elke optelsom na afloop krijgt een ander
bedrag tot uitkomst. In grote trekken staat in elk geval vast dat
het Rijk bereid is 230 miljoen gulden te betalen als bijdrage in
de bouwkosten voor beide projekten. Deze totale bouwkosten
variëren van 350 tot 400 miljoen gulden. Amsterdam moet dus
zelf 170 miljoen op tafel leggen, maar het combinatieplan
levert een besparing op van 80 miljoen gulden. Voor 90 miljoen
gulden, een koopje dus, is Amsterdam uit de brand. Daarna
beginnen de problemen helaas pas goed. Er is nog geen enkele
overeenstemming over de exploitatie van het muziektheater.
Amsterdam vindt dat het Rijk moet aantreden voor volledige
subsidiëring van Operastichting, Nationaal Ballet en Concert
gebouworkest. Het laatste woord is hier nog niet over gevallen.
Het heeft weinig zin op deze plaats de nieuwste maquette te
reproduceren, omdat er bitter weinig op te zien valt. Men stelle
zich de oorspronkelijke vormen voor van het operagebouw,
maar nu op de hoek van het Waterlooplein nabij de Blauw
brug. Het stadhuis omsluit dit bouwwerk voor de helft in de
vorm van een zuivere rechthoek, parallel aan twee zijden van
het plein. De opera is speels van vorm en variërend in hoogte,
het stadhuis kan het beste omschreven worden met twee
langwerpige schoenendozen, waar, althans op de maquette,
kraak noch smaak aan valt te ontdekken.
Dat kan ook haast niet anders, want Holzbauer stond voor
de taak een omhulsel te vinden voor 14.000 vierkante meter
kantoorruimte. De royale foyer uit zijn oorspronkelijke plan
moest hij vergeten. Het is de bedoeling dat de ambtenaren
gebruik maken van de foyer van de opera. j
x .A...
h'! FA-
L:
t'....
De Amsterdamse stichting „Goed Ge
bit” heeft september uitgeroepen tot de
jaarlijkse aktiemaand tegen het tandbe
derf. Ter gelegenheid daarvan is een
voorlichtingscampagne gestart. Zo ver
schijnt er een boekje waarin naast de
gebruikelijke onderwerpen over gebits-
verzorging ook veel aandacht wordt be
steed aan het voorkomen van tandvlees
ontstekingen. Verder is er een fluoride-
folder en het plan van de Amsterdamse
schooltandverzorging om dit jaar op
kleine schaal te starten met klassikaal
fluoride-spoelen („één minuut per
.week”). Ook zullen affiches worden ver-
.1 -
J»
b* -
K|
IFwk
s.
w MS
-..W .«4.
**lrn[ II -
We 3
«HISS
