dan bleven de mensen
Als de Heer zelf kwam spreken
nóg thuis
NIEUWE KATHOLIEKE KATECHISMUS OP NEDERLANDSE MARKT
BOEKMOZAÏEK
Catechismus
Malaise in kerk
door John Weyers
Affectieve relaties
De hele mens
Artikel 19
Roeping
■i
is voor de zelfstandige ontwikkeling van gehuwden.
tl
J. Koec
Nieuwe Vrijzinnige Omroep: Open staan voor allerhande visies
9
9
-\
Een huiselijk tafereel, kort na het avond
maal. De kinderen zijn naar hun kamers
gevlucht, pa ligt even onderuit op de bank met
de krant en moeder doet de afwas. Als ze
daarmee klaar is, komt ze terug in de huiska
mer en pakt de omroepgids.
„Is er nog wat vanavond?”, informeert pa.
„Nou, het is niet de moeite waard eigenlijk".
„Hoezo?”
„Op het ene net een film die we vorig jaar
ook al hebben gezien en op de andere kant
een politiek debat”.
„Dan kunnen we het kastje dus maar beter
gesloten houden”.
„Na het laatste journaal is er nog een
uitzending van de Nieuwe Vrijzinnige Om
roep”.
„De wét?”
„De Nieuwe Vrijzinnige Omroep”.
„Oh. Nou ja, zal ook wel niks wezen”.
N
01
(E
m
a
Hoewel het in huwelijk of celibaat niet allemaal rozegeur en
maneschijn is, worden in de literatuur hele mooie woorden gewijd aan
de éénwording tussen twee mensen of tussen mens en God. De
eenheid wordt doorstraald met Gods aanwezigheid. Verdraagt de
mystieke verbondenheid met God geen derde persoon, het christelijk
huwelijk, waarin twee mensen worden tot één vlees volgens Paulus,
kan worden gezien als een driebond tussen de gehuwden en God. De
bekende Paulus-tekst herinnert aan talloze kerkelijke huwelijks
sluitingen. Het bruidspaar wordt hierin voorgehouden dat één en één
in zijn geval niet altijd twee is. Dezelfde gedachte wordt uitgedrukt in
het even bekende Vondel-vers 'Waar werd oprechter trouw ter wereld
ooit gevonden dan tussen man en vrouw, twee zielen gloeiend aan
eengesmeed”. Nu zijn Paulus, Joost van den Vondel en de hele
opvatting over het christelijk huwelijk vaak zo uitgelegd, dat de
eenheid van man en vrouw als het ware de eigenheid van de twee
afzonderlijke personen doet vervagen of zelfs verdwijnen. Op zo'n
manier wordt het huwelijk een levenslang juk, waaronder geen plaats
z -
Paus Paulus VI
I
I
centrum Pro fide et ecclesia, Johan-
I
i
j
Innige vriendschapsbanden
tegen geest van celibaat
I
f
1
I
I
I
voor ƒ18,50. Het handelt kort en
goed over affectieve relaties binnen
het celibaat In dit boek vertellen
mannen en vrouwen (religieuzen en
priesters) hoe zij hun relaties bele
ven en hoe het (voor hen) mogelijk
is het celibataire bestaan nieuwe
vorm en inhoud te geven.
Ja. Wrijvingen zul je natuurlijk altijd wel hou
den, maar de zaken liggen nu gewoon absurd ver
uit elkaar. Als je WD stemt, deug je niet voor
Openstaan voor allerhande visies, dat is wat de
NVO wil?
Vanwaar die drang naar vernieuwing? Met alle
respect voor uw leeftijd, maar steekt daar een
angry young man-houding achter?
personen van verschillend geslacht,
aan de gevoelens die erdoor worden
opgeroepen en uiteraard aan de be
hoefte deze gevoelens in gebaren te
vertalen. In deze relaties ligt de na
druk op uitingen van tederheid,
saamhorigheid en bewondering. Ze
doorbreken de eenzaamheid die het
leven van vele celibatairen ken
merkt. Naar de vriendenparen in
het boek opmerken tasten ze het
wezen van het celibaat niet aan. Het
celibaat heeft immers als doel de
priester of de religieus nog meer
dienstbaar te stellen aan God en
medemensen dan de andere gelo
vigen.
Het karakteristieke nu van celiba-
tiare vriendschapsbanden bestaat
uit het vrij-zijn en zij staan niet als
bezitters met zekere eigendoms
rechten ten opzichte van elkaar.Dit
is althans de mooie theorie die op
klinkt uit het relaas van de onder
vraagde vriendenparen. Ik stel mij
echter voor dat een innige vriend
schapsband de ander voortdurend
Mevrouw E. Delvaux: „Het is momenteel een en al
kretologie
links en als je PSP stemt deug je niet voor rechts.
Welnu, ons streven is gebaseerd op het naar
elkaar luisteren vanuit een tolerante en getuigen
de geesteshouding. Wij hebben het vrijzinnig pro
testantisme niet in onze statuten aangehaald. We
zijn er in principe voor alle vrijzinnigdenkende
mensen. Mensen die de polarisatie meer dan beu
zijn; daar zijn we voor. En de algemene vrijzinni
ge theologie komt op dit moment in omroepland
niet aan het woord. Ons streven is om daar een
wending aan te geven”.
„Dat is het juist. De VPRO, de NCRV, de KRO,
de EO geen van allen komen ze met een
vrijzinnige theologie en wij kunnen ons als NVO
niet verenigen met de huidige VPRO. Die letters
VP zouden er eigenlijk af moeten. Daarnaast is er
ook binnen het IKON geen mogelijkheid voor ons.
We hebben nu die overeenkomst met de AVRO
Waar de huidige VPRO afstand van heeft geno
men, wil de NVO dus terug?
Het spreekt vanzelf dat de vrien
denparen zich niet lichtzinnig in het
vriendelijke maar hachelijke avon
tuur hebben gestort. Voor de mees-,
ten van hen is het evenmin als voor
de gewone gelovigen uit hun omge
ving een normale zaak. Hun gevoe
lens van zekerheid en twijfel en de
houding van de omgeving komen in
het boek volledig tot hun recht. Het
verhaal laat zich lezen als de ge
schiedenis van een boeiende onder
neming, waarover het laatste woord
nog lang niet is gesproken.
Joke Forceville-van Rossum zegt
van harte te hopen dat haar boek
een bijdrage mag zijn voor een ver
dere discussie. Het is bovendien een
les voor vele gehuwden hoe het ’er
Mevrouw Delvaux: „Bij Symbiose koop je na
tuurlijk zendtijd en dan word je automatisch een
onderdeel van een al bestaand iets. We hebben wel
eens overwogen om alle groepjes die iets te zeggen
hebben bij elkaar te brengen, maar of dat nu een
uitkomst is Bos: „Je komt natuurlijk terecht
Wat te denken van Symbiose, Socutera, het
Humanistisch Verbond. Kan de NVO een derge
lijke manier van presentatie aanwenden?
over twintig minuten radio per week. Dat ge
schiedt geheel onder verantwoording van de
AVRO, al is er enige mate van inspraak”.
„Overal aan, denk ik. Er is natuurlijk een duide
lijke malaise in de kerk, met uitzondering van de
gereformeerde. De algehele tendens is dat het
terugloopt. De jongeren nemen er ook steeds meer
afstand van”.
Is er, gelet op een vereist ledenaantal en de te
verwachten technische ontwikkelingen, binnen
het omroepkader daadwerkelijk ruimte voor een
hernieuwde kennismaking met de vrijzinnige
theologie?
Jullie komen verder niet aan de bak. Waar ligt
dat dan aan?
„Inderdaad, zo ligt het ongeveer. We weten op
dit moment dat een aantal politici aandacht be
gint te krijgen voor groeperingen als de NVO.
Misschien dat dat ons verder helpt”, aldus Bos.
W. Bos: „Daar moet ik een wat wijsgerig ant
woord op geven. Het is natuurlijk zo dat niemand
altijd maar op dezelfde weg kan blijven voort
gaan. Wat dat betreft, verandert alles door de
jaren heen. We hebben nu evenwel ons eerste
bescheiden succesje behaald: respons voor onze
ideeën bij de AVRO. Veel is het natuurlijk nog
niet, maar het is in elk geval iets. En dat moeten
we gebruiken om geleidelijk aan dichter bij ons
doel te komen”.
W. Bos: „Zoals elke club hebben ook wij de
gewoonte elk jaar een congres te houden. Daarbij
gaat het om twee punten: allereerst kunnen onze
leden, mensen met dezelfde gedachtengang, el
kaar ontmoeten. Ten tweede kunnen we langs
deze weg echt naar buiten treden en ons verduide
lijken tegenover mensen die geen lid zijn, maar
het misschien wel willen worden. We hopen dat
het congres (vandaag, red.) druk wordt bezocht.
De huidige tendens in de samenleving is dat de
mensen steeds meer bij beelden dan bij teksten
gaan leven, sprekers vinden ze niet zo interessant
meer. Als bij wijze van spreken Onze Lieve Heer
hier zou komen praten, zeggen nog een heleboel
mensen: ik ga er niet heen, ik zie het ’s avonds wel
op televisie”.
Zelf je best blijven doen en verder maar af
wachten derhalve.
Hoe lang kan de NVO nog op deze wijze door
gaan? Eens zal het er toch van moeten komen.
„De Stichting Liberale Omroep kreeg geen
zendtijd in maart van dit jaar, omdat zij niet had
aangetoond voldoende representatief te zijn. Dat
moet voor ons een les zijn. We zijn op dit moment
nog duidelijk te klein”.
d<
h(
kf
O|
sl.
in
m
in
bi
m
m
P>
k<
ze
in het leven van de partner aanwe
zig doet zijn. Er is een gebonden
heid ontstaan die het wezen van het
celibaat aantast.
i
VI
o
E
ui
N
m
W
VI
v<
m
oi
a<
k<
zi
Op grond van artikel 19 van de Omroepwet
(waarbij een kleine groepering eventueel in aan
merking zou kunnen komen voor zendtijd mits zij
als representatief voor een bepaald deel van de
bevolking geldt) heeft de NVO nog geen stappen
ondernomen?
ki
n<
v!
m
di
ze
st
al
K
st
Het zal velen bekend zijn dat
rooms-katholieke kloosterlingen de
geloften van armoede, gehoorzaam
heid en zuiverheid hebben afgelegd
en dat r. k. priesters zich verplicht
hebben celibatair te leven, dat wil
zeggen zich als ongehuwde omwille
van het rijk der hemelen te onthou
den van het huwelijk en in het alge
meen van een gemeenschap tussen
twee personen die volgens de offi
ciële leer van de r. k. kerk alleen
aan gehuwden is voorbehouden.
Met deze gedachten op de achter
grond was ik spontaan van mening
dat affectieve relaties binnen het
celibaat even onmogelijk of moei
lijk zijn als het beoefenen van het
celibaat binnen het huwelijk.
De titel van het boek Alleen en
alleen is twee schijnt deze opvat
ting te verdedigen. Er wordt im
mers door uitgedrukt dat het alleen
van een celibatair, gevoegd bij het
alleen van een ander, altijd het getal
twee oplevert en nooit de eenheid
die het huwelijk in zijn gelukkigste
en diepste momenten kan opbren
gen. Dat ook hier de waarheid niet
zo eenvoudig is, wordt de lezer ge
waar uit het boek dat voor een
belangrijk deel is gefundeerd op de
antwoorden die 27 vriendenparen
hebben- gegeven op een kleine en
quête van de gehuwde schrijfster.
Hieruit blijkt dat althans zij het
celibaat en innige vriendschaps
banden verenigbaar achten.
Stellen we eerst de vraag naar
affectieve relaties. Hierdoor wordt
uitdrukking gegeven aan de innige
vriendsschapsbanden tussen twee
op een kristallisatiepunt als je al die groepjes wil
verenigen. En ik geloof stellig dat het zekere
problemen geeft om al die organisatietjes van
verschillende strekking aan elkaar te praten. Des
alniettemin gaan we samenwerking natuurlijk
niet bij voorbaat uit de weg”.
In oktober houdt de NVO in de Amersfoortse
Johanneskerk een najaarscongres. Wat beoogt u
daarmee?
„Ik zou het niet weten. Op dit moment hangt dat
duidelijk af van de goedgezindheid van anderen,
het IKON bijvoorbeeld, die kunnen zeggen: we
hebben ook nog een vrijzinnig iets, laten we dat
eens oppakken”, aldus mevrouw Delvaux.
„De toekomst”, vult W. Bos aan, „is natuurlijk
moeilijk voorspelbaar. Ik zie echt geen kans voor
ons om een A-, B- of C-omroep te worden. Maar
dat is ook niet echt de bedoeling. We verzoeken
wel een bepaalde ruimte voor onze gedachte”.
Mevrouw Delvaux: „Zo ligt het inderdaad. Ik.
geloof niet dat er in Nederland verder behoefte
bestaat aan een vrijzinnig kookuurtje. Het gaat er
gewoon om dat we een soort van strijdgroep
vormen die de vrijzinnige theologie in het omroep
land terug wil hebben. Via welke weg dat gebeurt,
maakt verder weinig uit”.
Een toneelstukje? Nog wel. De vraag is alleen:
Voor hoe lang? Zal de wens van het collectief van
de Nieuwe Vrijzinnige Omroep ooit nog eens
een plaatsje te veroveren binnen het huidige om
roepbestel ooit daadwerkelijk gestalte krijgen?
Voor iedereen een vraag en als we NVO-praeses
W. Bos moeten geloven, alleen voor hèm een weet.
In het danig versplinterde omroepbestel is voor
minderheidsgroeperingen weinig ruimte wegge
legd. En ten aanzien van de huidige tendensen (het
omhoogtrekken van het ledenaantal ter bepaling
van de status en de satellietuitzendingen in aan
tocht) is het heel goed voorstelbaar dat er op een
gegeven moment helemaal geen plaats meer is
voor het type instantie dat ondanks zijn geringe
afmetingen toch wel iets heeft te vertellen.
Bos gelooft dat commerciële televisie daar mis
schien iets aan kan veranderen. „In de Verenigde
Staten werkt de commerciële tv mensonterend,
alleen kanaal dertien van New York laat zijn
programma’s niet onderbreken voor commerci
als, maar geeft voor en na het programma recla
meboodschappen. Ik geloof dat we in Nederland
niet aan een dergelijke vorm van televisiemaken
kunnen ontkomen. Momenteel hebben we in Ne
derland televisie op basis van politieke, sociale,
regionale en geestelijke gedachten. Ik geloof dat
commerciële gedachten best in dat rijtje een
plaats kunnen veroveren. Je kunt nu eenmaal niet
stil blijven staan”.
In een informatiefoldertje zegt de NVO: „Na de
ontaarding van de VPRO is er een ernstige lacune
ontstaan inzake uitzendingen in vrijzinnige geest.
Alleen de AVRO zorgt voor een maandelijkse
morgeninwijding door een vrijzinnige predikant.
O,
Sedert 1975 doet de Nieuwe Vrijzinnige Omroep
zijn best deze lacune op te vullen”.
De NVO stelt zich ten doel om, „geïnspireerd
door een vrijzinnige en van tolerantie getuigende
geesteshouding, radio- en televisieprogramma’s te
verzorgen dan wel te doen verzorgen, welke: a.
objectieve voorlichting en verantwoorde me
ningsvorming beogen; b. ontmoetingen van men
sen van verschillende religieuze of maatschappe
lijke overtuiging bevorderen; c. kunnen bijdragen
tot de geestelijke opbouw en vernieuwing van de
Nederlandse samenleving”.
De vrijheid van de vrouw wordt
dan nog eens extra-geweld aange
daan, doordat zij moet leven in het
besef onderdanig te zijn aan de
man. Het verlies van deze vrijheid
wordt niet volledig goedgemaakt
waar de bruid bij het huwelijk te
horen kreeg dat de man zijn vrouw
behoort te respecteren en lief te
hebben als zichzelf.
Het mag als vooruitgang worden
beschouwd, dat vele huwelijkspart
ners thans prijs stellen op het be
houd van de eigen persoonlijkheid,
hoe graag zij zich ook in het huwe
lijk aan elkaar verliezen. De een
heid wordt hier in belangrijke mate
gedragen door de evangelische
waarheid: wie zijn leven verliest zal
het vinden; wie zichzelf met huid en
haar, hart en ziel durft over te ge
ven aan de ander, zal zichzelf ver
rijkt en eigener terugvinden. Ge
huwd zijn wordt zo een boeiend spel
van voortdurend balanceren tussen
vrijheid en gebondenheid, echter in
voortdurende trouw aan elkaar.
Deze wat algemene gedachten
over huwelijk en mystiek worden
mij ingegeven door een boek waar
in het celibaat een hoofdrol speelt.
Joke Forceville-van Rossum heeft
het geschreven onder de uitdagen
de titel Alleen en alleen is twee,
relaties binnen het celibaat. Haar
verhaal is uitgegeven als Anthos-
boek door In den Toren te Baarn
1 I
staande verdeeldheid ontstaan, al
dus het bericht. 'Achter de kateche- I
se, die in Nederland desoriënterend
heeft gewerkt, staan theologische
opvattingen en stromingen, die de
feitelijke oorzaken van de huidige
verdeeldheid zijn. Wat de katholie
ken van Nederland nu vooral nodig I
hebben is duidelijkheid en zeker- I
heid, gefundeerd op de authentieke
geloofs- en zedenleer van de rooms- I
katholieke Kerk. Het herstel moet
dan ook beginnen met een goed
godsdienstonderricht waarbij de
jeugd een zeer voorname plaats in- I
neemt’.
Die duidelijkheid wordt nu gege- I
ven in deze katechismus in de vorm I
van vragen en antwoorden, 269
bladzijden lang en voorzien van een
persoonlijke aanbeveling van paus
Paulus VI. De uitgave bezit een rui- I
me mate van actualiteit door de
verwijzing naar bepalingen en be- I
sluiten van het tweede Vaticaans
Concilie, terwijl ook Schriftcitaten
een belangrijke plaats innemen.
Per exemplaar wordt een bijdra
ge gevraagd van minimaal tien gul
den. Voor bestellingen en nadere
inlichtingen kan men zich wenden
tot het besteladres R. K. Nederlands
centrum Pro fide et ecclesia, Johan- I
nes Vijghstraat 53, 6524 BP Nijme
gen, telefoon 080 - 220973.
Mevrouw E. Delvaux, secretaresse van de NVO:
„Zeker niet. Wij nemen als NVO tendensen waar
in de huidige samenleving die ons niet bepaald
welgevallen. Ik denk dan aan een harde opstel
ling, het onverzoenlijk optreden, het doordram
men van eeh eigen mening, niet luisteren naar'
iemand anders en bij voorbaat uitgaan van ander
mans kwade trouw”.
„Ja, vooropgezette meningen. Ik bedoel: je kunt
het ergens helemaal niet mee eens zijn, maar dan
kun je in elk geval proberen te luisteren en later
met steekhoudende argumenten komen. Momen
teel is het een en al kretologie. De grootste
schreeuwlelijken hoor je gillen, terwijl de redelij
ke niet aan bod komen. Waarmee ik overigens niet
wil zeggen dat ik niet onredelijk kan zijn”.
Uitgever R. Cottigny te Worte-
gem-Petegem heeft een Katholieke
Catechismus op de markt gebracht.
Vertaling en bewerking in het Ne
derlands zijn van het Thomas More-
genootschap te België in samenwer
king met het r. k. Nederlands cen
trum Pro fide et ecclesia te Nijme
gen. Omdat ik de geloofstrouw van
samensteller en verspreiders zeer
respecteer, wil ik het boek in hoofd
zaak aankondigen aan de hand van
een persbericht. Hiermee is objec
tieve berichtgeving zoveel mogelijk
gewaarborgd en ingewijden weten
dat ik mij hierdoor ontslagen acht
van commentaar waaruit zou blij
ken dat er verschil van opvatting
bestaat tussen samensteller en mij,
schoon beiden christen. De sportivi
teit vraagt ook dit niet onvermeld te
laten.
De Katholieke Catechismus is
een Nederlandse vertaling van de in
Zwitserland verschenen Katholi-
scher Katechismus, geschreven
door pastoor Anton Schraner te
Chur. De oorspronkelijke katechis-
zijn’ voor elkaar uitgaat boven het
’hebben’ van elkaar. Deze gedachte
wordt op vele bladzijden indrin
gend verkondigd. Alleen al op
grond hiervan wil ik het boek aan
bevelen. Waarmee niet gezegd wil
zijn dat ik alle celibatairen aan
spoor affectieve relaties aan te
gaan.
Uit bovenstaande is wellicht ge
bleken dat affectieve relaties moei
lijk verenigbaar zijn met het celi
baat Ik ken echter geen manier en
geen rechte redenering die deze re
laties kunnen verenigen met de ge-
■lofte van zuiverheid, ook al beslui
ten dë partners af te zien van geni
tale seksualiteit en van nakomeling
schap. Hiermee wordt niet beweerd
dat seksuele handelingen onzuiver
zouden zijn, wel dat ze zich simpel
weg niet laten verenigen met de
maagdelijkheid. Dan blijft er een
ongenuanceerde conclusie over: of
wel zich houden aan de eens gege
ven belofte, ofwel bekennen dat
men deze niet meer zal houden met
alle consequenties van dien.
1
Een ander belangrijk kenmerk
van celibataire vriendschap is vol
gens het boek gelegen in het ontbre
ken van een eenzijdige gerichtheid
op wat wordt aangeduid als genita
le seksualiteit. De relatie laat ruim
te voor de hele mens. Slechts in
uitzonderlijke situaties wordt de re
latie ook door lichamelijke éénwor
ding bezegeld. Dit aspect van affec
tieve relaties moge wat mij betreft
sterk inspirerend werken op man
en vrouw als gehuwden. Zij kunnen
(opnieuw) leren hoe de partner in
zijn eigen waarde te laten, hoe el
kaar te verrukken met alle speelse
mogelijkheden tussen twee ge
liefden.
Dat betekent genieten van ei
kaars aanwezigheid, nabijzijn, luis-
Met name dat laatste mag worden uitgelegd als
een soort roeping waarvoor een zevenkoppig be
stuur en zo’n drieduizend andere geïnteresseer
den (niet uitsluitend leden) wensen te strijden.
Saillant detail: de gemiddelde leeftijd schommelt
in het bestuur zo rond de vijftig jaar en ook de
ledenaanhang van de NVO behoort niet tot
’s lands jongste groeperingen.
teren, kijken, bewonderen, de an
der verkennen met huid en haar.
Het is ook zeker in het geval van
celibatairen - het elkaar nabijzijn in
hogere idealen, Gods liefde dieper
voelen door de liefde tot elkaar.
Hier moet echter de vraag worden
gesteld of het celibaat, mits zuiver
beleefd, de warmte van Gods liefde
niet veeleer moet zoeken in een ver-,
bondenheid met God die onder de
mensen wordt gebracht door een
niet-mensgebonden beschikbaar
heid voor alle medemensen.
Desalniettemin vernemen we uit
het boek van hooggestemde idealen
dat de celibataire vriendschap niets
eist, niet bezit en de beschikbaar
heid voor God en medemens intact
laat. Ik hoop het van harte, maar
het lijkt mij ongelooflijk moeilijk.
Maar waarschijnlijk moeten we dit
zien als de ideale gestalte van celi
bataire vriendschap. Ook vrienden
paren uit dit boek zijn niet vrij van
egoïsme, bezittersneigingen, jaloe
zie. Ook hun relaties kennen scha
duwen en duisternis. Maar doordat
zij in verreweg de meeste gevallen
niet onder hetzelfde dak wonen,
houdt hun vriendschap het zon
dagse gezicht van een ouderwetse
verkering, waarin de jongen en het
meisje elkaar alleen maar zagen in
hun besté omstandigheden.
De conclusie van het boek is dui
delijk. De celibaatsbeleving is in de
ogen van de betrokken vriendenpa- -
ren verenigbaar met een diepgaan
de affectieve relatie. Een theologi
sche onderbouw beoogt de schrijf
ster niet te geven. Zij gelooft wel dat
dit soort relaties kan bijdragen tot
het persoonlijk geluk van sommi
gen (niet allen dus) en tot de verkon
diging van de Blijde Boodschap aan
velen. Zij heeft zich beperkt tot de
beschrijving van man/vrouw-rela-
ties waarbij minstens één van de
partners vooraf al bewust had ge
kozen voor de celibataire levens
staat.
mus, die in Nederland jarenlang
werd gebruikt bij het godsdienston
derricht op school, werd in de jaren
zestig buiten gebruik gesteld Hier
door ontstond een vacuüm. Bij het
godsdienstonderricht werd meer
ruimte gegeven aan de creativiteit,
terwijl ook een plaats werd inge
ruimd voor de ’eigen aanpak’ en
meer variatie. Deze wijzigingen
hebben nogal eens een ruimere inte-
pretatie tot gevolg gehad, zegt het
persbericht heel voorzichtig. Be
staande standpunten, leeruitspra-
ken en geldende regels werden veel
al verlaten en seculariserende ten
densen werden merkbaar. De ge
wijzigde praktijk van het gods
dienstonderricht bracht verwarring
en bleek niet steeds in overeenstem
ming met de authentieke geloofs- en
zedenleer van de r.k. kerk.
Mede hierdoor is de thans be-
