Harkerige aanpak bij Nederlandse Operastichting
c
Theaterfestival
voor vrouwen
Ondergronds werk Sandberg uitgegeven
iiswa
ÏISIB
wa «Bil
VLADIMIR
BOEKOVSKI
„Experimenta typografica" neerslag filosofische gedachten
Kunstraad blij
met plannen
muziektheater
Die Fledermaus komt niet van de grond
Prijs voor dichter
Jozef Eyckmans
Ambitieus project
Recordbedrag voor
schilderij Church
Sikkensprijs stelt
Mondriaanlezing in
Romeins grafveld
in Beieren ontdekt
KASTEEL TUSSEN
VIER MUREN
4 Y Ceiden
Engelsen beletten
uitvoer plaquette
Rijksmuseum
Vladimir Boekovski
27,50
Ome Willem Laat Op
pttpost
door Frank Tiesing
Gebruik'm goed.
nieuw van
Het Spectrum
nu bij de
boekhandel
Kaartje
Uit het leven van een
Russisch dissident
os
9
KUNST
ZATERDAG 27 OKTOBER
1979
Dit indringende verhaal van
ongekende geestelijke en
lichamelijke weerbaarheid
wordt gesymboliseerd door
'het kasteel’, waarin
Boekovski zich terugtrekt
om weerstand te bieden
aan twaalf jaar gevangen
schap. Scherp maar ook
relativerend verteld, met de
verfrissende humor van een
sterk mens die weet dat
afstand nemen voorwaarde
tot overwinnen is.
Uw vriend, die het post-
codeboek altijd onder z'n
diaprojector zet, heeft er
eerst alle postcodes van
familie, vrienden en ken
nissen in opgezocht en
genoteerd in z'n agenda.
En hij gebruikt die post
codes ookVolgende dia
Spectrum Paperback,
400 blz..
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
Willem Sandberg: nevenactiviteit tijdens onderduikperiode
Een deeltje van de serie verscheen
tijdens de oorlog bij de illegale drukker
Inmiddels liggen de eerste twee deelt
jes die uitgeverij Reflex in fascimile
heeft laten drukken bij drukkerij Van
den Dool in Sliedrecht, in de boekhan
del. De prijs is 25 gulden en de oplage
bleef beperkt tot 750 exemplaren.
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG. De Haagse dichter Jo
zef Eyckmans (72) krijgt de literaire Wit-
te-prijs 1979, die twee jaar geleden is
ingesteld ter gelegenheid van het 175-
jarig bestaan van de Nieuwe of Literaire
Sociëteit De Witte.
Eyckmans is door een jury, bestaande
uit Claria Eggink, Hella Haasse, Albert
Vogel en Pierre H. Dubois, onderscheiden
voor zijn bundel „De omtrek van een
woord".
Frans Duwaer en een bij de „Vijf Pon
den Pers” van A. A. Balkema. Na de
oorlog werden er nog eens twee gepro
duceerd door galerie „Der Spiegel” in
Keulen.
Na blootlegging van een vijfde van het
terrein zijn al 700 graven, die uit de eerste
tot derde eeuw na Chr. stammen, aange
troffen. De graven liggen opvallend dicht
bij elkaar. In de vroeg- en middenromein-
se tijd, zo ongeveer tot 250 na Chr., wer
den de doden op een centrale plaats ver
brand, waarna de as in een zakje of urn
werd bijgezet. Typisch voor Günzburg
zijn de kleine aarden lampjes, die met de
as zijn begraven.
Wederom wordt een vol programma in
twee zalen aangeboden waarvan ongeveer
de helft van de voorstellingen voor man
nen gesloten is. Na het succes van het
eerste festival is besloten ditmaal sommi
ge optredens twee keer te programmeren.
De muziek leek zelfs bijzaak in deze
Fledermaus, waarvan de harkerige regie
van Günther Roth zijn stempel eveneens
scheen te hebben gedrukt op het musice
ren van het Omroeporkest onder leiding
van Anton Kersjes. Kersjes wordt in het
algemeen terecht geacht garant te kunnen
staan voor een verende aanpak van mu
ziek in driekwartsmaat waaruit ook
deze partituur van Johan Strauss groten
deels bestaat maar kon die image dit
maal allerminst waarmaken. De keizer-
wals klonk in de hier gebruikte bewerking
van Schönberg, voor kleine instrumentale
bezetting, zelfs alsof het eerste het beste
Schrammel-orkestje zich eraan vergreep.
Het Trojaans Paard presenteert twee
keer de programma’. Ik ben niet gek, ik
ben kwaad en Een dag uit het leven van
Martha Koenen, wat ook geldt voor Poëzie
Hardops collage- programma Stel dat
Shakespeare een zuster had en het toneel
stuk Spiegeling van Toneelwerkgroep
Proloog.
Bovendien leek het alsof de vocale solis
ten (die in combinatie met het Neder
lands Operakoor doorgaans te wisse
lende prestaties binnen de eigen rollen
leverde om er dieper op in te gaan) even
als het orkest te weinig repetities achter
de rug hadden. De zaak rammelde in elk
geval (on)behoorlijk.
Het toch al zo zouteloze libretto en de
Van 22 april 1943 tot eind septem
ber 1944 was de kunstschilder Henri
Willem van den Bosch ondergedoken.
Eerst vijftien maanden in Gennep bij
Nijmegen en toen - nadat hij getipt
was dat de SS uit Nijmegen en Venlo
onderweg was om hem te arresteren -
in Zuid-Limburg.
Willem Sandberg, want dat was de
werkelijke naam van „kunstschilder Van
den Bosch”, moest vluchten omdat hij
samen met een aantal andere verzetsmen
sen, onder wie de beeldhouwer Gerrit van
der Veen, de architect Koen Limperg, de
schilder Willem Arondeus en de schrijver
Johan Brouwer, een overval had beraamd
op het Amsterdamse bevolkingsregister.
Het doel was de vernietiging van het kaar-
tensysteem om te voorkomen dat de dui
zenden valse persoonsbewijzen die door
de groep in omloop waren gebracht bij
vergelijking op de centrale niet als vals
herkend zou worden.
Sandberg en ook Gerrit van der Veen
wisten te ontkomen. Eenmaal in Gennep
ging hij door met het vervalsen van per
soonsbewijzen. Als grafisch ontwerper
had hij er een verbluffende vaardigheid
in. De Duitsers konden vals van echt nau
welijks onderscheiden. Nu zegt hij daar
van: „Dat is de grootste lof die ik ooit voor
m’n typografisch werk heb gekregen.”
Tijdens die onderduikperiode had hij
met zijn vrienden Gerrit van der Veen en
de drukker Frans Duwaer nog regelmatig
contact. Bijna elke maand spraken ze
elkaar over persoonsbewijzen en andere
verzetszaken. Die ontmoetingen vonden
plaats in hotel „Berg en Dal” bij Nijme
gen. Sandberg: „Frans en Gerrit kenden
mijn werkelijke verblijfplaats niet. Dat
leek ons het veiligst. Daarom spraken we
af in dat hotel, dat bovendien vol met
Duitsers zat. Nou niet direct een plaats
waar ze een paar illegalen zochten.” En
niet bijzonder artistieke partituur zijn
kennelijk in volkomen nonchalante han
den. Een dergelijke manier van opvoeren
kan dan ook gevoeglijk overgelaten wor-
Van die citaten maakte hij kleine boek
jes op een formaat van 15x21 cm. Boekjes
is eigenlijk niet het juiste woord; dat ver
onderstelt een gedrukt eindresultaat. Het
waren manuscripten, waarin hij met zijn
prachtig, hoogst authentieke handschrift
de teksten schreef, van papier gescheurde
In deze omstandigheden, waarin de al
tijd bezige Sandberg zich betrekkelijk
rustig moest houden, ontstonden de „ex-
perimenta typografica”. „Ik heb toen erg
veel gelezen. Vuural filosofen en de ge
dachten die mij troffen, daar maakte ik
aantekeningen van.”
gezocht werden ze; op hun hoofd stond
een prijs van (destijds) 10.000 gulden.
De prijs, bestaande uit een bedrag van
2000 gulden en een legpenning van beeld
houwster Thea IJdens-Schippersheijm,
wordt op 14 november door de Haagse
wethouder van onderwijs en kunsten, de
heer A. A. J. M. van Lier uitgereikt.
Hierbij een korte schets van de bijzon
dere omstandigheden waarin Sandberg
zijn „experimenta typografica” maakte.
Zo groeide een reeks van 19 deeltjes
„experimenta typografica” over de meest
uiteenlopende onderwerpen. Ideeën over
„kunst”, „eros”, „religie”, „gezondheid en
genezing” maar ook over „vorm en plaat
sing van tekst en foto’s” of over het „aan
schaffen van letterproeven en lettermate
riaal”. Niets was blijkbaar de uitzonder
lijk belezen en oorspronkelijke denker
Sandberg te veel. Het leek er wel op alsof
Met zijn gigantische energie stort hij
zich in het kunstleven, wordt snel direc
teur van het Stedelijk Museum dat door
zijn aanpak een internationale reputatie
krijgt, bereist meer dan de halve wereld -
behalve een tijdlang de VS, dat hem van
wege zijn „linkse sympathieën” de toe
gang onthoudt - en is te vinden in vrijwel
elke organisatie die zich bezighoudt met
kunst, kunstenaars en samenleving.
wat in zijn leven tot dan van bepalende
invloed was geweest, in die „experimenta
typografica” een vorm heeft gekregen.
,,’t Gekke is,” zegt Sandberg nu, „dat ik
nooit de bedoeling heb gehad om een serie
van die boekjes te maken. Ik maakte dat
eerste deeltje als verjaardagsgeschenk
voor Frans Duwaer. Omdat hij me aan-
moedigde ben ik ermee doorgegaan.”
Niet zoveel later worden beiden gepakt.
Op 10 juni 1944 krijgen Gerrit van der
Veen en Frans Duwaer van de Duitsers de
kogel.
Tijdens al die - en nog veel meer -
bezigheden ontwierp hij alle affiches en
catalogi voor de tentoonstellingen in zijn
museum tot aan zijn pensioen in 1962 toe.
den aan de Hoofdstad Operette of zelfs
aan amateurverenigingen, die er beslist
meer liefde in steken dan hier het geval is.
JOHAN VAN KEMPEN
Als het zuiden van Nederland wordt
bevrijd,wordt Willem Sandberg - omdat
hij goed Duits sprak - assistent van de
voedselcommissaris. In april ’45 is hij te
rug in Amsterdam, verblijft elke nacht,
gezocht als hij is, op een ander adres om
op 5 mei via een simpel kaartje aan zijn
talloze vrienden te kunnen laten weten dat
de „kunstschilder Henri Willem van den
Bosch weer Willem Sandberg neet en con
servator van de gemeentemusea is.”
André Swertz, uitgever en eigenaar
van een boekenantiquariaat in Utrecht,
is aan een ambitieus project begonnen.
In de komende jaren wil hij alle 18
deeltjes van de „experimenta typografi
ca” die Willem Sandberg de oud-
directeur van het Stedelijk Museum in
Amsterdam tijdens zijn onderduikpe
riode in het Limburgse Gennep maakte,
opnieuw gaan uitgeven.
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG. Het tweede Haagse
Vrouwentheaterfestival heeft plaats op
1, 2, 3, 8, 9 en 10 november in het Theater
aan de Haven in Den Haag. Het eerste
festival had pas tien maanden geleden
plaats.
Na de aanslag - waaraan Sandberg zelf
niet deelnam omdat hij kort tevoren nog
politiemensen in het Stedelijk Museum
(waarvan hij toen conservator was) had
rondgeleid, wat de anderen uit het oog
punt van herkenning te riskant vonden -
hebben de Duitsers een groot aantal van
de deelnemers gearresteerd. Dertig van
hen werden ter dood veroordeeld en op 1
juli 1943 gefusilleerd.
En om zijn band met Duwaer nader te
verklaren vertelt hij: „Ik ben in 1941 met
hem begonnen aan het vervalsen van pas
poorten en persoonsbewijzen. Toen wer
den een aantal joodse vrienden van ons
opgepakt en ik vond dat we iets moesten
doen. Frans zei ook: Ik wil het doen maar
alleen met jou. En dat heeft zo een tijdlang
geduurd. Maar toen ik daar eind ’43 in
Gennep zat, heb ik tijdens een van onze
ontmoetingen in „Berg en Dal" gezegd dat
het wel erg onpraktisch was, zij in Am
sterdam en ik daar, om op die manier
door te gaan. Ik heb toen voorgesteld dat
Gerrit het zou overnemen. Frans reageer
de daar heel goed op, hij was er eigenlijk
wel blij mee. Meer dan eens heb ik hem
horen zeggen: Ik ben bereid om met Ger
rit te sterven.”
door leden van het Nationale Ballet.
Maar de muziek danst niet. Allesbehalve
zelfs.
NEW YORK (Reuter). Op een veiling
in New York is donderdag een recordbe
drag van 5 miljoen gulden betaald voor
een werk van de 19e-eeuwse Amerikaan
se schilder Frederic Edwin Church.
Het schilderij, dat Ijsbergen genoemd
wordt, werd deze zomer bij toeval ontdekt
in een tehuis voor jeugdige delinquenten
in het Engelse Manchester. Men schatte
toen de waarde op 2 miljoen gulden. De
som die het uiteindelijk heeft opgebracht,
is het hoogste dat ooit voor een Ameri
kaans schilderwerk is betaald.
Church (1826-1900) was een bekend
landschapsschilder. Hij bezat een grote
bekwaamheid in het weergeven van de
natuur, waarbij in het bijzonder zijn be
heersing van het geraffineerde spel van
licht en kleur opviel. Toen „Ijsbergen”
een doek van 163 bij 285 cm in 1861 voor
het eerst ten toon werd gesteld, viel hem
een grote internationale bewondering ten
deel. Zijn werken brachten in zijn tijd al
enorme bedragen op.
Het hoogste bedrag tot dusver op een
veiling voor een schilderij betaald, is bijna
11 miljoen gulden. Dit was in 1970 voor het
portret van Juan de Pareja, geschilderd
door Velasquez.
Eenmalige voorstellingen zijn ik zeg het
hard op van toneelgroep Diskus, het Mie-
nemut Vrouwencabaret tesamen met een
vertoning van de film Veranderen daar
gaat het om en twee thema-avonden met
als onderwerpen de vrouw in kunst en
verkrachting.
vuui/.dg, uiu nij piaatble m een
typografische vormgeving, compleet met
aanwijzingen voor de te gebruiken letter
types, kleuren en papiersoorten. Het wer
den meesterstukjes van Sandbergs opvat
ting over vormgeven: de vorm dient er
slechts voor om een gedachte visueel te
versterken.
SASSENHEIM (ANP). De stichting
Sikkensprijs heeft een Piet Mondriaanle
zing ingesteld, een om de twee jaar te
houden referaat over de positie van de
beeldende kunst, al dan niet in relatie tot
andere kunsten of vakgebieden.
De eerste lezing wordt gehouden 15 no
vember in Amsterdam door prof. dr. ir.
Walter H. G. Lewin van het Instituut voor
Technologie van de staat Massachussetts
in Cambridge, Amerika. Prof. Lewin
werkte mee aan projecten van de kunste
naars Hans Haacke, Nam June Paik en
Peter Struycken. De titel van zijn referaat
luidt „Wetenschap is geen kunst”.
Het bestuur van de Sikkensprijs heeft
voorts onderscheidingen toegekend aan
de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders
voor de landschappelijke inrichting en
I aan Armando voor zijn beeldend werk.
Ter stimulering van projecten heeft het
bestuur verder voor 20.000 steun toege-
i zegd aan Rudy Uytenhaak voor een publi-
katie over Bruno Taut, het Centraal Mu
seum in Utrecht voor een scholierenboek
je, en aan Jannis Kostoulas voor de film
Hebdameros, die over Giorgio de Chirico
gaat.
Rudolf Ruivenkamp en Sylvia Geszty in de hoofdrollen van De Fledermaus, die gisteravond in
een enscenering van de Nederlandse Operastichting in de Amsterdamse Stadsschouwburg in
première ging, (foto: Jaap Pieper)
Het Haags Vrouwenhuiskoor en het
Leids Vrouwenorkest zullen ook op
treden.
Voor de plaquette een van oorsprong
hollands stuk heeft de Engelse rege
ring nog geen uitvoervergunning verleend
om eerst Engelse musea de kans te geven
alsnog een bod te doen. Dit zou, aldus
directeur Levi van het Rijksmuseum, een
normale gang van zaken zijn in Engeland.
Dat bod is inmiddels gedaan, maar om
dat het Rijksmuseum juridisch de eige
naar is moet dit museum beslissen of het
de plaquette wel dan niet wil verkopen
voor hetzelfde bedrag als waarvoor het
werd aangeschaft.
Over de gang van zaken indien het rijks
museum „nee” zou zeggen tegen de ver
koop, wilde de directeur vooralsnog niet
ingaan.
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Edwin Ruttens pro
gramma „Laat op”, dat vanavond in de
Haarlemse Stadsschouwburg te zien is,
begint om 20 uur en niet om 20.15 uur.
MÜNCHEN (DPA). Bij opgravingen
in de Beierse plaats Günzburg is volgens
deskundigen de grootste Romeinse be
graafplaats in Beieren ontdekt.
(ADVERTENTIE)
^GROENOORDHAlV
Exotische jaarmarkt met ca. 175 stands, restaurantjes en showprogramma met o.a.:
ROB DE NIJS, LUV’, DUTCH RYTHM STEEL SHOWBAND, MAGNET STEEL, J
I DREAM EXPRESS, KINDERSHOW MET KLUK KLUK, MASSADA.
Dagelijks 12-24 uur; zondags 12-22 uur Toegang f 6,-; kind, tot 12 j. en 65+ f 3,-.
--- B ----- Q---—S -O---O--------
AMSTERDAM (ANP). De Amster
damse Kunstraad heeft in een brief aan
B. en W. van de hoofdstad zijn tevreden
heid uitgesproken over de versnelling
waarin de plannen voor de bouw van een
muziektheater zijn gekomen.
Geconstateerd wordt, dat de samenwer
king met de architecten en de onderhan-
delingen met de regering een resultaat
hebben opgeleverd dat een felicitatie
waard is. De Kunstraad rekent erop, dat
de in november door de gemeenteraad te
nemen historische beslissing zal beteke
nen dat Amsterdam als cultureel hart van
Nederland binnen afzienbare tijd zal kun
nen beschikken over het lang ontbeerde
nationale muziektheatergebouw.
De financiering zal volgens de kun
straad weinig problemen opleveren. Dit
omdat de 70 miljoen gulden die door de
gemeente worden bijgedragen niet ten
laste hoeven te komen van de gelden die in
de gemeentebegroting zijn gereserveerd.
Van de combinatie van muziektheater
en stadhuis verwacht de Kunstraad, dat
het gecombineerde gebruik van verschei
dene ruimten een positief gevolg zal heb
ben voor de drempelvrees die bij sommige
publieksgroepen ten aanzien van het mu
ziektheater nog kan bestaan.
AMSTERDAM (ANP). Het Rijksmu
seum in Amsterdam moet binnenkort be-
slissen of het wel dan niet afstand doet
van een zilveren plaquette uit het begin
van de zeventiende eeuw die het museum
enkele maanden geleden op een veiling
van Christie’s in Londen voor 75.000 pond
plus tien procent veilingkosten (in totaal
379 duizend gulden) kocht.
Opvoering door de Nederlandse Ope
rastichting van „Die Fledermaus" van
Johann Strauss. Uitvoerenden: Het Om
roeporkest en het Nederlands Opera
koor. Muzikale leiding: Anton Kersjes.
Regie: Günther Roth. Vocale solisten:
Rudolf Ruivenkamp, Sylvia Geszty,
Marco Bakker, John van Kesteren, Vit
torio Terranova, John Vierkens, Nico
Schaap, Thea van der Putten, Wemer
Kotzerke, Saskia Gerritsen, Jan Polak.
Decors en kostuums: Ottowemer
Meyer.
AMSTERDAM. Kosten noch moeite En vanaf de ouverture tot het tweede
zijn gespaard ten aanzien van decors en bedrijf aan toe, was er gisteravond tijdens
aankleding van de nieuwe enscenering de Amsterdamse première zelfs weinig
van Die Fledermaus. Alles ziet er schitte- hoop dat wat dat betreft er nog iets ten
rend uit. En er wordt gracieus gedanst goede zou kunnen keren. In de loop van de
tweede acte werd het allemaal inderdaad
wel wat beter. Er kwam eindelijk een
klein beetje gang in deze allesbehalve
mousserende opvoering, die ondanks de
podiumglitter iets loodzwaars en bij tijd
en wijle een amateuristisch karakter had.
te®,:
te* f#
